Koenzym lub grupa prostetyczna	Przenoszona grupa	Witamina
Koenzymy oksydoreduktaz: NAD^+, NADP^+, FMN, FAD, CoQ heminy komórkowe Lip(S2)	Wodór, elektrony Wodór, grupy acylowe	Amid kwasu nikotynowego (niacyna), ryboflawina
Koenzymy przenoszące grupy: ATP, PAPS, PLP, CDP, UDP Koenzymy przenoszące c1-grupy: SAM, H4-folian, biotyna Koenzymy przenoszące C2-grupy: CoA, tiaminodifosforan (ThPP)	Reszty fosforanowe, reszta AMP, NH2, fosfocholina, cukier, kwas uronowy Reszta metylowa, formylowa, karbiksylowa Reszta acetylowa, C2-aldehydowa	Pirydoksyna Biotyna, kwas foliowy Kwas pantotenowy, tiamina
Koenzymy izomeraz i liaz: UDP, PLP, ThPP, B12	Izomeryzacja cukrów, dekarboksylacja, łączenie grup	Pirydoksyna, tiamina, kobalamina

Witaminy i koenzymy:

1. rozpuszczalne w wodzie (witaminy z grupy B i witamina C)

1. Tiamina (B₁)

• difosforan tiaminy (ThPP) jest jej aktywną formą i koenzymem - bierze udział w reakcjach oksydacyjnej dekarboksylacji α-ketokwasów, przenosi grupy aldehydowe

• rola witaminy w organizmie:

• wpływ na przemiany węglowodanów i tłuszczów

• warunkuje prawidłowe funkcjonowanie tkanki nerwowej, przewodu pokarmowego i układu krążenia

• mechanizm działania - tworzenie karboanionu w pierścieniu tiazolowym

• źródła: wieprzowina, wątroba, drożdże, chleb razowy, ziarna zbóż, orzechy, jarzyny

• dzienne zapotrzebowanie: 2 mg

• efekty niedoboru:

• choroba beri-beri - zapalenie i degeneracja nerwów, niewydolność serca, zanik mięśni

• encefalopatia Wernickiego

• Ryboflawina (B₂)

• formy aktywne, koenzymy: mononukleotyd flawinowy (FMN) i dinukleotyd flawinoadeninowy (FAD) - współdziałają z oksydoreduktazami (np. z dehydrogenazami lub reduktazami) w przenoszeniu protonów i elektronów z NADH+H⁺ lub z substratów

• rola witaminy w organizmie:

• wpływa na przemiany glukozy i aminokwasów

• pobudza wzrost i odporność organizmu

• mechanizm działania - odwracalna redukcja azotów skondensowanego pierścienia izoalloksazynowego

• źródła: ryby, jaja, wątroba, drożdże, ser, mięso, pszenica, mleko

• dzienne zapotrzebowanie: 2-3 mg

• efekty niedoboru:

• łojotokowe zapalenie skóry

• stany zapalne rogówki i spojówek; światłowstręt

• pękanie kącików ust (tzw. zajady)

• zahamowanie wzrostu

3. Niacyna (PP)

• formy aktywne, koenzymy:

• dinukleotyd nikonyamidoadeninowy (NAD⁺)

• współdziała głównie z dehydrogenazami; zwykle służy do tworzenia ATP

• fosforan dinukleotydu nikonyamidoadeninowego (NADP⁺)

• współdziała z dehydrogenazami lub reduktazami biorącymi udział w biosyntezach wymagających siły redukcyjnej (np. szlak pentozofosforanowy)

• rola witaminy w organizmie: utrzymuje w prawidłowym stanie nabłonki skóry, przewodu pokarmowego oraz układ nerwowy

• mechanizm działania: odwracalna addycja jonu wodorkowego H^- do pierścienia pirydynowego kwasu nikotynowego i generacji wolnego protonu H⁺, tworząc NAD(P)H+H⁺

• źródła: mięso, drożdże, otręby, piwo, świeże jarzyny, mleko, sery, jaja, tryptofan (prekursor)

• dzienne zapotrzebowanie: 20-25 mg

• efekty niedoboru:

• zmiany na języku (tzw. język truskawkowy)

• pelagra - zaczerwienienie, pękanie i łuszczenie naskórka, biegunka

• paraliż kończyn i otępienie - w skrajnych niedoborach

4. Kwas pantotenowy (B₅):

• forma aktywna, koenzym: koenzym A (CoA-SH) - bierze udział w przenoszeniu grup acylowych w cyklu kwasu cytrynowego, w syntezie kwasów tłuszczowych, w reakcjach acetylacji i syntezie cholesterolu

• rola witaminy w organizmie: utrzymuje skórę i tkankę nerwową w dobrej kondycji

• mechanizm działania: utworzenie makroergicznego wiązania tioestrowego między grupą -SH i przyłączanym acylem; najważniejszym połączeniem CoA jest acetylokoenzym A (acetylo-S-CoA, aktywny octan)

• źródła: jaja, mięso, wątroba, orzeszki ziemne, ziarno zbóż

• dzienne zapotrzebowanie: 3-5 mg

• efekty niedoboru:

• zmęczenie, zaburzenie snu

• zahamowanie wzrostu

• siwienie

• uszkodzenia nadnerczy

• zaburzenia czucia i pieczenie stóp

5. Pirydoksyna (B₆):

• formy aktywne: pirydoksyna, pirydoksamina, pirydoksal i ich fosforany - najważniejszy fosforan pirydoksalu (PLP) bierze udział w:

• racemizacji optycznie czynnych aminokwasów

• transaminacji (między aminokwasem i α-oksokwasem)

• dekarboksylacji aminokwasów

• eliminacji

• syntezie tryptofanu z seryny i indolu

• fosforolizy sacharydów złożonych

• glokogenolizie

• mechanizm działania: tworzenie zasad Schiffa (iminy powstałe w wyniku kondensacji aromatycznych aldehydów z aminami o wzorze ogólnym: Ar-CH=N-R)

• źródła: wątroba, mięso, drożdże, orzechy, ziarna zbóż, soja, fasola, jaja, makrela, awokado, banan

• dzienne zapotrzebowanie: 2-3 mg

• efekty niedoboru:

• zmiany w układzie nerwowym

• zmiany skórne

• objawy padaczkowe u dzieci

• objawy anemii u dorosłych

6. Biotyna (B₇, H):

• forma aktywna: karboksybiotyna - uczestniczy w przenoszeniu grup karboksylowych (współdziała z karboksylazami)

• rola witaminy w organizmie:

• chroni przed łojotokiem

• wpływa na właściwy stan skóry

• jest składnikiem niżej wymienionego kompleksu enzymatycznego

• mechanizm działania: przyłączenie -COO^- do azotu N₁ w pierścieniu biotyny i przeniesienie na substrat (współdziałanie kompleksu enzymatycznego - nośnika biotyny, karboksylazy biotyny i karboksytransferazy - z HCO₃^-, ATP, Mg²⁺ i acetylo-S-CoA)

• źródła: żółtko jaj, groch, soja, wątroba, drożdże, czekolada

• dzienne zapotrzebowanie: 0,015-0,1 mg

• efekty niedoboru:

• wypadanie włosów

• zmiany skórne (rumień, łuszczenie się skóry)

• bóle mięśni

• depresja, halucynacje

7. Kobalamina (B₁₂):

• formy aktywne:

• metylokobalamina - bierze udział w konwersji homocysteiny do metioniny i metylotetrahydrofolianu do tetrahydrofolianu

• deoksyadenozylokobalamina - bierze udział w konwersji metylomalanylo-CoA do sukcynylo-CoA

• rola witaminy w organizmie:

• reguluje procesy krwiotwórcze (wytwarzanie erytrocytów w szpiku)

• jest niezbędna w syntezie kwasów nukleinowych

• uczestniczy w utlenianiu kwasów organicznych

• źródła: wątroba, mięso, ryby, mleko, jaja

• dzienne zapotrzebowanie: 0,003 mg

• efekty niedoboru:

• anemia złośliwa

• trwałe uszkodzenie układu nerwowego

• homocystynuria i acyduria metylomalonowa

8. Kwas foliowy (B₁₀, B₁₁, M):

• forma aktywna - tetrahydrofolian (H₄ folian) - przenosi grupy jednowęglowe, np. metylową, metylenową, formylową itp

• rola witaminy w organizmie:

• uczestniczy w biosyntezie choliny, zasad azotowych i niektórych aminokwasów

• uczestniczy w procesach krwiotwórczych

• źródła: drożdże, wątroba, jarzyny liściaste, żółtko jaj, morele, dynia, marchew

• dzienne zapotrzebowanie: 0,3 mg

• efekty niedoboru:

• anemia megaloblastyczna

• uszkodzenie przewodu pokarmowego - biegunka, zaburzenie wchłaniania z jelita

• wady rozwojowe płodu

9. Kwas askorbinowy (C):

• formy aktywne - kwas L-askorbinowy i kwas deoksyaskorbinowy - bierze udział w:

• regulowaniu potencjału oksydoredukcyjnego i w transporcie elektronów - jest antyoksydantem (chroni przed negatywnym działaniem wolnych rodników)

• syntezie hormonów sterydowych

• hydroksylacji związków aromatycznych i proliny

• regulacji wchłaniania żelaza

• utrzymaniu prawidłowego stanu tkanki łącznej (stabilizacja kolagenu)

• źródła: owoce róży, kiszona kapusta, czarna porzeczka, pomidory, papryka, owoce cytrusowe

• dzienne zapotrzebowanie: 70 mg

• efekty niedoboru:

• szkorbut - krwawienie i owrzodzenie dziąseł powodujące wypadanie zębów

• kruchość i pękanie naczyń krwionośnych

• niska odporność organizmu

• obrzmiałe, bolące stawy

2. rozpuszczalne w tłuszczach (witaminy A, D, E i K)

1. Retinol (A):

• formy aktywne:

• retinol - jest regulatorem genetycznym

• retinal - bierze udział w procesie widzenia jako składnik rodopsyny

• kwas retinolowy - wspomaga m.in regenerację kończyn u płazów

• źródła: tran, wątroba, masło, żółtko jaj, ser, mleko, marchew, pomidory, papryka

• dzienne zapotrzebowanie: 1 mg równoważnika retinolu

• efekty niedoboru:

• kurza ślepota (hemeralopia)

• rogowacenie nabłonka rogówki (xerophthalamia)

• łuszczenie się nabłonków

• zaburzenia wzrostu

1. Kalcyferol (D):

• rola w organizmie: stymulacja wchłaniania jonów Ca²⁺ i fosforanowych z jelita oraz ich wykorzystanie w procesach kostnienia

• źródła: tran, wątroba, żółtko jaj, pełne mleko, masło

• dzienne zapotrzebowanie: 0,01 mg

• efekty niedoboru:

• krzywica

• osteomalacja

1. Tokoferol (E)

• najważniejszy jest D-α-tokoferol

• rola witaminy w organizmie:

• antyoksydant biorący czynny udział w unieczynnianiu wolnych rodników

• pozwala syntetyzować niektóre związki lipidowe

• warunkuje prawidłową strukturę błon komórkowych

• mechanizm działania: transfer wodoru fenolowego na wolny rodnik nadtelnkowy i reakcja z kolejnym rodnikiem peroksydowym, co powoduje utlenienie chromanu i łańcucha bocznego do związku nie będącego rodnikiem

• źródła: oleje roślinne, jaja, mleko, pieczywo razowe, kiełki zbóż, sałata

• dzienne zapotrzebowanie: 10 mg

• efekty niedoboru:

• zaburzenia płodności, poronienia

• niedokrwistość u noworodków

• paraliż mięśni

1. Filochinon (K):

• jest kofaktorem karboksylazy katalizującej powstawanie reszt γ-karboksyglutaminianowych

• rola witaminy w organizmie: uczestniczy w utrzymywaniu odpowiednich stężeń II, VII, IX i X czynnika krzepnięcia krwi, które są syntetyzowane w wątrobie

• źródła: kapusta, kalafior, pomidor, truskawka, olej sojowy, działalność flory bakteryjnej jelit

• dzienne zapotrzebowanie: 0,05 mg

• efekty niedoboru:

• wydłużony czas krzepnięcia krwi

• krwawienia

• skaza krwotoczna noworodków

Ubichinon (CoQ):

• przenośnik protonów i elektronów w łańcuchu oddechowym w miejscu łączenia kompleksów I i III

• współdziała z oksydoreduktazami

• występuje w dwóch formach:

• związanej z białkiem błonowym - magazynuje elektrony i wyrównuje szybkość wędrówki elektronów ze stężeniem protonów powracających do wewnętrznej strony mitochondriów

• rozpuszczonej w roztworze - jest właściwym przenośnikiem elektronów

• mechanizm działania: redukcja grup ketonowych

1. 
   


















1

---