WYKŁAD I

PRAWO MIĘDZYNARODOWE PUBLICZNE

Źródła prawa międzynarodowego i zobowiązań międzynarodowych

Dla poznania i zrozumienia jakiejkolwiek dziedziny prawa konieczne jest udzielenie odpowiedzi na dwa podstawowe pytania:

1. W jakie formy ujęte są obowiązujące normy prawne (źródła prawa w znaczeniu formalnym)

2. Gdzie fizycznie zawarte są obowiązujące normy prawne gdzie można je znaleźć by je poznać (źródła prawa w znaczeniu poznawczym).

W dalszym ciągu wykładu będziemy starać się udzielić odpowiedzi na te dwa pytania.

▼ Przykład pierwszy

Załóżmy, że Szef Kancelarii Prezydenta RP wystąpi w TV i oświadczy, że po stronie każdego obywatela RP powstaje - od dnia 1 grudnia 2005 roku - obowiązek uiszczania do 25 dnia każdego miesiąca kwoty 1 PLN, która będzie przeznaczana na budowę pól golfowych dla pracowników Kancelarii. Kto nie zapłaci w terminie, będzie zobowiązany do zapłaty 500% stawki podstawowej. Czy to oświadczenie będzie rodziło prawny obowiązek zapłaty po stronie obywateli, RP?

Ta wypowiedź, biorąc po uwagę jej treść, może być uznana za wypowiedź o charakterze normatywnym, a zatem taką, która potencjalnie może kształtować prawa i obowiązki innych. Określony został w niej krąg adresatów, wymagany sposób postępowania, oraz sankcja za zachowane niezgodnie z dyspozycją.

Wypowiedź ta nie rodzi jednak obowiązku prawnego po stronie adresatów. Przekonuje o tym odniesienie się do art. 87 Konstytucji RP.

Dla lepszego zrozumienia tego problemu należy wyjaśnić, jakie są źródła w sensie formalnym prawa polskiego.

Art.87 konstytucji RP, który zawiera katalog źródeł prawa.

Art. 87 Konstytucji RP

„1. Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia. 2. Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są na obszarze działania organów, które je ustanowiły, akty prawa miejscowego”.

Mówimy o nich jako o formach prawa polskiego, dlatego że:

-uchwalane są w pewnym określonym właściwym dla każdego trybie i przez określone uprawnione organy każde z nich ma określone własności i miejsce w strukturze prawa polskiego.

Formy prawa: ustawa, konstytucja, rozporządzenia...

A jak to jest w prawie międzynarodowym???

Rezolucja Zgromadzenia Ogólnego Organizacji Narodów Zjednoczonych z dnia 23 marca 2005 roku w sprawie klonowania ludzi

[...] (b) Państwa Członkowskie (ONZ) zobowiązane są zakazywać (na gruncie swych krajowych porządków prawnych) klonowania ludzi jako działań niezgodnych z ludzką godnością oraz z koniecznością ochrony życia ludzkiego (...)”.

Czy oznacza to, że w rezultacie przyjęcia tej rezolucji na Polsce spoczywa prawny obowiązek działania zgodnie z rezolucją?

Na gruncie prawa międzynarodowego nie ma żadnego aktu prawnego, który byłby odpowiednikiem konstytucji krajowej zarówno pod względem rangi jako aktu nadrzędnego nad innymi) jak i charakteru merytorycznego (tzn. jako aktu regulującego podstawy ustrojowe danej społeczności). Powszechnie przyjmuje się, że niepełny katalog źródeł prawa międzynarodowego w znaczeniu formalnym zawarty jest w art.38 statutu MTS.

MTS jest organem sądowniczym ONZ właściwym do rozpatrywania sporów miedzy państwami.

Art. 38 ust. 1 Statutu MTS

„Trybunał, którego zadaniem jest orzekać na podstawie prawa międzynarodowego w sporach, które będą mu przekazane, będzie stosował: (a) konwencje międzynarodowe, bądź ogólne, bądź specjalne, ustalające reguły, wyraźnie uznane przez państwa spór wiodące; (b) zwyczaj międzynarodowy, jako dowód istnienia powszechnej praktyki, przyjętej jako prawo; (c) zasady ogólne prawa, uznane przez narody cywilizowane (...)”.

Za źródła prawa międzynarodowego uznaje się także: -akty jednostronne państw

-wiążące uchwały organizacji międzynarodowych.

ZWYCZAJ MIEDZYNARODOWY

(prawo zwyczajowe nie jest źródłem prawa w Polsce)

Prawo zwyczajowe ma zarówno wady jak i zalety:

-zaletą jest to, że odzwierciedla realne potrzeby danej społeczności, prawo zwyczajowe kształtuje się spontanicznie.

-wadą prawa zwyczajowego jest to, że jego treść jest niepewna a poznanie go często bywa utrudnione.

Dlaczego we współczesnym świecie istnieje prawo zwyczajowe?

Intuicyjnie stwierdzić można, że prawo zwyczajowe jest formą prawa zastrzeżoną dla społeczności, których władza centralna nie istnieje lub jest jeszcze słaba. Obowiązywanie prawa zwyczajowego miedzy członkami społeczności międzynarodowych, nie może, zatem dziwić zważywszy, że w społeczności międzynarodowej nie ma:

-centralnej władzy sądowniczej

-centralnej władzy ustawodawczej

-centralnej władzy wykonawczej

Jak stwierdzić jego istnienie?

Powszechnie przyjmuje się, że dla stwierdzenia mocy obowiązującej danej normy zwyczajowego prawa międzynarodowego stwierdzić należy istnienie dwóch elementów:

1)elementu obiektywnego, czyli praktyki - z łac. USUS.

2)elementu subiektywnego, czyli przeświadczenia, że dana praktyka jest konieczna i prawnie wymagana -łac. OINIA IURIS SIVE NECESSITATIS.

Co to jest,(USUS) praktyka:

1)mówiąc o praktyce mamy na myśli sposób postępowania państw.

2)mówiąc o sposobie postępowania państw mamy na myśli przykładowo:

a)konkretne fizyczne działania i zaniechania państw.

▼Sprawa udzielania azylu dyplomatycznego w Chile w 1973 roku

W 1973 roku, po obaleniu rządu S.Allende w Chile, setki opozycjonistów obawiających się prześladowań ze strony nowego reżimu szukało schronienia w obcych placówkach dyplomatycznych. Azylu wówczas udzielano ze względów humanitarnych. Były to przejawy praktyki, stanowiące podstawę wykształcenia się normy powszechnego prawa zwyczajowego, zgodnie, z którą azyl dyplomatyczny może być przyznany wówczas, gdy przemawiają za tym względy humanitarne (np. wówczas, gdy azylantowi grozi śmierć, tortury, poniżające bądź nieludzkie traktowanie, względnie niesprawiedliwy proces sądowy).

Azyl dyplomatyczny- azyl na terenie misji dyplomatycznej za zgodą jej szefa.

b)treść ustawodawstwa wewnętrznego państwa.

▼ Sprawa: Prokurator v. Hinga Norman

(Specjalny Sąd dla Sierra Leone, decyzja z dnia 31 maja 2004 roku)

Oskarżonemu w sprawie postawiono zarzut naruszenia międzynarodowego prawa zwyczajowego przez prowadzenie werbunku i wcielania do oddziałów zbrojnych dzieci, które nie ukończyły piętnastego roku życia.

Zdaniem oskarżonego, w 1996 roku (a zatem wówczas, gdy dopuścić się miał zarzucanych mu czynów) nie obowiązywała odpowiednia zakazująca norma międzynarodowego prawa zwyczajowego.

Sąd oddalił ten zarzut stwierdzając, że w 1996 roku odpowiednia norma międzynarodowego prawa zwyczajowego już obowiązywała. Wskazał m. in., że ustawodawstwa krajowe niemal wszystkich państw świata w roku 1996 zakazywały takiego werbunku. Stanowiło to jeden ze składników szerszej praktyki, będącej podstawą ukształtowania się normy prawa zwyczajowego.

c)rozstrzygnięcia sądów krajowych i decyzje organów administracyjnych, które dotyczą stosunków międzynarodowych.

▼ Sprawa Macieja K. v. Chile

(postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11 stycznia 2000 roku)

Maciej K. był zatrudniony w ambasadzie Chile w Warszawie. Pracodawca wypowiedział mu umowę o pracę, w związku, z czym wystąpił on przeciwko państwu obcemu - przed sądem polskim - z powództwem o uznanie wypowiedzenia za bezskuteczne.

Chile podniosło, w odpowiedzi na pozew, że sądy polskie nie mogą rozpoznać merytorycznie sprawy, jako że byłoby to sprzeczne ze zwyczajową zasadą immunitetu jurysdykcyjnego państwa, (która stanowi, że sądy państwa A nie mogą sądzić państwa B bez zgody tego ostatniego).

SN w postanowieniu stwierdził, że immunitet jurysdykcyjny państwa nie może być powoływany w odniesieniu do aktów z zakresu obrotu komercyjnego (cywilnoprawnego), dokonanych na terytorium państwa obcego. Sąd polski mógł, zatem sprawę merytorycznie rozpoznać.

Jeżeli dowolny sąd, (np. krajowy sąd japoński) będzie rozważał w przyszłości, jaki jest zakres immunitetu jurysdykcyjnego przysługującego państwu na podstawie zwyczajowego prawa międzynarodowego, zbadać będzie musiał praktykę państw. Jednym z przejawów takiej praktyki będzie opisane wyżej orzeczenie polskiego SN.

Immunitet jurysdykcyjny w świetle prawa międzynarodowego sąd jednego kraju nie może sądzić innego państwa wg prawa zwyczajowego - pozew nie będzie rozpatrzony,(jeśli to państwo nie wyrazi na to zgody).

W przykładzie: immunitet w przypadkach umów o prace według Sądu Najwyższego w Polsce 2004 r.- stanowi prawo zwyczajowe.

Rozstrzygnięcia sądów i trybunałów międzynarodowych nie stanowią przejawu praktyki państw, jako, że orzekają one na podstawie prawa międzynarodowego w tym prawa zwyczajowego. Sądy międzynarodowe stosują, zatem prawo międzynarodowe nie zaś tworzą je.

d)rozkazy wojskowe

e)sposób, w jaki pewne kwestie regulowane są w umowach międzynarodowych

Tzn., jeżeli jakaś kwestia uregulowana jest w jakiś sposób w bardzo wielu umowach międzynarodowych stanowi to przejaw praktyki państw, która może być uznana za podstawę normy prawa zwyczajowego.

Nie ma jednak prostej zależności. Fakt, że dana norma zawarta jest w umowie, w której stronami są niemal wszystkie państwa świata nie oznacza, że dana norma jest jednocześnie normą prawa zwyczajowego.

WYKŁAD II

3)praktyka państw powinna być jednolita, co do zasady, pojedyncze odstępstwa od nie niweczą jednak zwyczaju. Prawo międzynarodowe nie określa jednak, co jest odstępstwem pojedynczym, a co jest odstępstwem pojedynczym, a co jest odstępstwem istotnym ocena w tej mierze zależy od tego, kto prawo stosuje, i kto bada czy norma zwyczajowa obowiązuje.

,(jeśli nawet kilkanaście państw postąpi tak samo to można uznać to za zwyczaj nawet, jeśli pojedyncze kraje się wyłamią z tego)

▼ Sprawa Haya de la Torre

(wyrok Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości, Kolumbia v. Peru, 1950 rok)

MTS w wyroku wskazał, co następuje: „Fakty przedstawione sądowi wykazują tak wiele niepewności i sprzeczności, tak wiele płynności i niezgodności [w przedmiotowej praktyce], w oficjalnych poglądach wyrażanych przy różnych okazjach [...], że nie jest możliwe określenie stałej praktyki [...]”.

4)prawo międzynarodowe nie określa precyzyjnie liczby państw, których jednolita praktyka wystarcza do ukształtowania normy zwyczajowej. Przyjmuje się jedynie, że praktyka powinna być powszechna, chodzi tu o praktykę z udziałem wszystkich bądź prawie wszystkich. Możliwe jest także, ze USUS(element praktyki) oparty jest na praktyce grupy państw szczególnie zainteresowanych daną dziedziną spraw, która to praktyka jest milcząco aprobowana przez państwa pozostałe. Przykładowo normy zwyczajowe prawa morza kształtowane są głównie przez państwa morskie.

5)niektóre normy zwyczajowego prawa międzynarodowego nie mają charakteru powszechnego, ale wiążą:

a)państwa danego regionu-zwyczaj regionalny

Np. norma pozwalająca na udzielenie azylu-dyplomatycznego uciekinierowi politycznemu nawet wówczas, gdy nie przemawiają za tym względy humanitarne (Am. Łacińska)

Czy polska misja dyplomatyczna na terytorium Wenezueli może udzielić azylu dyplomatycznego uciekinierowi politycznemu, który jest obywatelem peruwiańskim?

NIE!

Norma taka obowiązuje tylko i wyłącznie pomiędzy tego regionu, nie obowiązuje, zatem państw trzecich.

b)wiążą dwa państwa - zwyczaj bilateralny.

▼ Sprawa przejścia przez terytorium indyjskie

(wyrok Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości, Portugalia v. India, 1960 rok)

Pomimo odzyskania przez Indie niepodległości w 1947 roku, pod kolonialnym władztwem Portugalii pozostały trzy niewielkie dystrykty: Goa, Diu i Daman. W skład tego ostatniego dystryktu wchodziły m. in. dwie niewielkie enklawy: Dadra i Nagar-Aveli. Przez wiele lat władze indyjskie zezwalały ludności cywilnej oraz cywilnym urzędnikom kolonialnym na przechodzenie przez terytorium indyjskie dla utrzymania komunikacji między enklawami. Latem 1954 roku w tych enklawach wybuchło powstanie, w którego rezultacie administracja portugalska została usunięta. Portugalskie oddziały wojskowe stacjonujące w pozostałych dystryktach nie uzyskały pozwolenia władz indyjskich na przejście przez terytorium Indii w celu stłumienia powstania. Powstał spór, co do tego, czy Portugalii przysługiwało prawo przejścia, któremu odpowiadał obowiązek Indii do umożliwienia przejścia.

MTS w wyroku z 1960 roku stwierdził, że w 1954 roku Portugalczykom przysługiwało prawo przejścia dotyczące ludności cywilnej, cywilnych urzędników administracyjnych i transportu towarów. Oparte one było na dwustronnej normie zwyczajowej. Nie przysługiwało ono jednak w stosunku do oddziałów wojskowych.

6)czas trwania określonej praktyki nie jest precyzyjnie określony, niekiedy wymagana jest praktyka wieloletnia, w innych wypadkach wystarczy tylko jeden przejaw praktyki, ocena zależy od okoliczności sprawy i poglądu, jaki mają w tej mierze państwa.

▼ Sprawa lotu radzieckiego „Sputnika I”

Do czasu jego wystrzelenia w latach 50-tych XX w., Prawo międzynarodowe milczało na temat tego, czy państwa sprawują suwerenność nad częściami przestrzeni kosmicznej, położonej ponad ich terytoriami. Nie odnosiło się w szczególności do tego, czy sztuczny obiekt kosmiczny wystrzelony przez państwo A, może przelecieć nad terytorium państwa B bez zgody tego ostatniego.

Żadne z państw, nad terytoriami, których orbitował Sputnik nie wyraziło sprzeciwu. Uznano, że w wyniku tego jednego przejawu praktyki (polegającej m. In. na zaaprobowaniu przelotu w przestrzeni kosmicznej obcego obiektu ponad terytoriami państw) powstała norma zwyczajowa pozwalająca obiektom kosmicznym jednego państwa na przelot nad terytorium innego państwa bez zgody tego ostatniego.

OPINO IURIS SIVE NECESSITATIS- to towarzyszące praktyce przeświadczenie państw, że jest ona konieczna i prawnie wymagana, sam jednolita i powszechna praktyka bez OPINIO IURIS to tzw. Kurtuazja albo grzeczność międzynarodowa (comitas gentium).

Naruszenie reguły kurtuazji nie pociąga za sobą odpowiedzialności prawno międzynarodowej, ponieważ reguły kurtuazji nie stanowią prawa międzynarodowego.

Przykłady reguł kurtuazyjnych:

1)oddawanie honorów okrętom wojennym przez statki cywilne na pełnym morzu

2)zwracanie się do ambasadorów per ekscelencjo-nie obowiązuje w Stanach Zjednoczonych.

Jak oceniać sytuacje, gdy istnieje OPINIO IURIS, co do obowiązywania normy zwyczajowej zaś praktyka jest daleka od stałości i jednolitości:

▼ Raport Amnesty International dotyczący stosowania tortur

W świetle raportu na 1990 rok - spośród 179 członków ONZ, w 104 państwach stosowano tortury wobec obywateli.

Istnienie normy prawa zwyczajowego można stwierdzić wtedy nawet, gdy pomimo jej częstego naruszania istnieje silne i powszechne OPINI IURIS co do tego, że norma prawa zakazująca bądź też nakazująca określone postępowanie rzeczywiście obowiązuje. Zakaz tortur, zatem jest normą prawa międzynarodowego, ponieważ niemal wszystkie państwa albo wyraźnie deklarują istnienie takiej normy albo jej nie kwestionują. Rzecz jasna, że samo OPINIO IURIS w ogóle nie oparte na praktyce nie stanowi jednak normy prawnej.

Przejawami OPINIO IURIS mogą być:

1)sposób, w jaki państwa głosują nad przyjęciem uchwal w organizacjach międzynarodowych

2)treść oficjalnych wystąpień przedstawicieli

3)treść argumentów przedstawionych przez państwa w czasie sporów międzynarodowych

▼ Rezolucja Rady Bezpieczeństwa ONZ z dnia 7 lipca 2005 roku w sprawie aktów terrorystycznych.

W rezolucji tej m. in.:

- Potępiono zamachy terrorystyczne przeprowadzone w Londynie w dniu 7 lipca,

- Wezwano wszystkie państwa do współpracy zmierzającej do schwytania sprawców,

- Wyrażono głęboką determinację w zwalczaniu terroryzmu na świecie.

15 członków RB ONZ głosowało za przyjęciem rezolucji.

Kilka ogólnych zagadnień:

1)państwo, które od początku konsekwentnie i jednoznacznie przeciwstawia się powstaniu nowej normy prawa zwyczajowego w rezultacie tego sprzeciwu nie będzie związane - państwo takie określamy PERSITENT OBJECTOR.

▼Sprawa sporu dotyczącego rybołówstwa między Wielką Brytanią i Norwegią (wyrok Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości z 1951 roku)

Przedmiotem konfliktu było to, czy Norwegia zgodnie z prawem międzynarodowym wyznaczyła szerokość swojego morza terytorialnego.

Ujmując rzecz w dużym uproszczeniu: Norwegia - jak każde państwo - miała uprawnienie do wyznaczenia granicy swego morza terytorialnego (w jej przypadku mogło ono mieć szerokość 4 mil morskich). Istotne w tym kontekście jest to, że na morzu terytorialnym danego państwa inne państwa nie mogą (bez zgody tego pierwszego) prowadzić działalności rybołówczej. A zatem prawo połowów w strefie norweskiego morza terytorialnego przysługiwało tylko rybakom norweskim; nie przysługiwało zaś, w szczególności, rybakom brytyjskim.

Problem tylko w tym, w jaki sposób (i gdzie) wyznaczyć tzw. linię podstawową, od której mierzy się szerokość owego morza terytorialnego.

Zasadą było (i jest obecnie), że lina podstawowa to linia najniższego stanu wody przy odpływie na wybrzeżu danego państwa.

Wybrzeże norweskie ma jednak charakter szczególny: występują tam liczne fiordy, sundy a w znacznej części wybrzeże to tzw. skjærgaard (pasmo przylegających do wybrzeża wysepek i osychających skał). Norwegowie uznali, że w przypadku takiego typu wybrzeża nie znajduje zastosowania - przy wyznaczaniu linii podstawowej - metoda najniższego stanu wody przy odpływie. Zastosowali natomiast metodę tzw. „prostych linii podstawowych”. Tzn. łączyli wejścia do fiordów oraz najdalej wysunięte w morze punkty na owych wysepkach i skałach prostymi liniami (niektóre miały nawet ponad 40 mil długości) i dopiero od tak wyznaczonej linii wyznaczali swoje morze terytorialne. Norwegia stosowała tę metodę (na podstawie swego prawa wewnętrznego) od roku 1869.

Skutkiem zastosowania tej drugiej metody było „przesunięcie” w głąb morza pełnego granicy norweskiego morza terytorialnego (w stosunku do stanu, jaki istniałby przy zastosowaniu metody najniższego stanu wody) i jednocześnie „wypchnięcie” rybaków brytyjskich z pewnych łowisk.

Wielka Brytania twierdziła w toku postępowania przed, MTS, że międzynarodowe prawo zwyczajowe zakazuje wyznaczania prostych linii podstawowych o długości większej niż 10 mil morskich.

MTS stwierdził, że nawet gdyby taka norma zakazująca (powołana przez Wielką Brytanię) rzeczywiście obowiązywała, to nie wiązałaby ona Norwegii, która zawsze sprzeciwiała się jej stosowaniu wobec siebie. Norwegia nie naruszyła prawa międzynarodowego wyznaczając proste linie podstawowe dłuższe niż 10 mil morskich.

Gdy mówi się o PERSISTENT OBJECTOR to podkreślić należy 4 kwestie:

1)państwo nie może skutecznie protestować przeciwko obowiązywaniu w stosunku do niego normy zwyczajowej po jej ostatecznym wykrystalizowaniu się (chodzi o pewność prawa).

2)skuteczny protest państwa, które jest PERSISTENT OBJECTOR zasadniczo nie może sprowadzać się tylko do protestu werbalnego, ale obejmować powinien także postępowanie niezgodne z nowo powstającą normą.

▼ Związek Radziecki i immunitet jurysdykcyjny państwa

Zasada immunitetu jurysdykcyjnego państwa (norma prawa zwyczajowego międzynarodowego) sprowadza się do tego, że sądy jednego państwa nie mogą sądzić państwa obcego (bez zgody tego ostatniego). Zasadniczo, zatem, przykładowo, sądy amerykańskie nie mogą rozpatrywać pozwów o odszkodowanie składanych przeciwko Polsce przez spadkobierców obywateli polskich narodowości żydowskiej, których mienie zostało przez polskie władze znacjonalizowane po zakończeniu II wojny światowej.

Do lat 50-tych XX w. immunitet państwa miał charakter absolutny, tzn. przysługiwał w każdym przypadku, gdy stroną pozwaną przed sądem państwa A było państwo B.

W latach 50-tych XX w. wiele państw zaczęło przyznawać obcym państwom immunitet jurysdykcyjny w ujęciu ograniczonym. Tzn. nie przyznawano go już wówczas, gdy państwo obce pozwane zostało w związku z czynnością mającą charakter komercyjny (wyobraźmy sobie, że państwo A zawarło umowę z firmą państwa B, na podstawie, której ta firma miała wyremontować pomieszczenia ambasady państwa A. Jeżeli państwo A nie zapłaciło za usługę, to firma mogła domagać się odeń zapłaty przed sądem państwa B. Zawarcie umowy o remont jest zwykłym aktem komercyjnym i zgodnie z zasadą immunitetu ograniczonego - nie jest objęte immunitetem jurysdykcyjnym → konstrukcja immunitetu jurysdykcyjnego państwa zostanie dokładniej omówiona na jednym z ostatnich wykładów).

ZSRR od początku twierdził, że nie uznaje wobec siebie tej nowej praktyki prowadzącej do powstania zasady ograniczonego immunitetu jurysdykcyjnego. Aby protest ZSRR (występującego jako persistent objector) był skuteczny, ZSRR był zobowiązany przyznawać absolutny (pełny) immunitet przed swymi sądami wszystkim innym państwom, nawet tym, które przyjęły koncepcję immunitetu ograniczonego i nie przyznawały przed swoimi sądami immunitetu ZSRR, o ile zaskarżony akt tego ostatniego był zwykłym aktem komercyjnym.

ZSRR uznał taki stan rzeczy za, na dłuższą metę, na tyle nieopłacalny, że zrezygnował z protestu i przyjął zasadę immunitetu ograniczonego.

3)protest może być odrzucony przez społeczność międzynarodową w przypadku, gdy dotyczy kształtujących się normy zwyczajowej uznanej za mającą fundamentalne znaczenie dla prawa międzynarodowego.

Np. norma kształtująca się po II wojnie światowej zakazująca polityki segregacji rasowej(RPA aparthaid).

4)norma zwyczajowa o charakterze powszechnym wiąże także nowe państwa tzn. te, które powstały już po wykrystalizowaniu się tej normy.

Prawo zwyczajowe jest prawem niepisanym i nie został nigdy spisany oficjalny katalog jego norm.

II ogólne zasady prawa uznane przez narody cywilizowane (rodzaj źródła prawa międzynarodowego)

Def. To źródło prawa zostało wskazane w statucie MTS, dlatego aby umożliwić stosowanie norm, zasad, które są powszechnie aprobowane, ale które nie są ani normami zwyczajowymi, ani normami traktatowymi.

→Istnieją dwa różne sposoby rozumienia, czym są owe zasady (oba są poprawne):

1)są to wywodzące się z praw krajowych zasady powszechnie akceptowane jako absolutnie podstawowe dla rozumowania prawniczego i dlatego przyjęte przez społeczność.

Np.:

• PACTA SUNT SERVANTA umów należy przestrzegać

• Naruszenie zobowiązania pociąga za sobą obowiązek odszkodowawczy

• Nikt nie może być sędzią we własnej sprawie

• Zasada ESTOPPEL?

• Nikt nie może przenieść na drugiego więcej praw niż sam posiada

• Zasada FAVOR REI wątpliwości faktyczne i prawne należy rozstrzygać na korzyść oskarżonego w postępowaniu karnym.

▼ Sprawa Akeyasu

(Międzynarodowy Trybunał Karny dla Rwandy, 1998 rok)

Jean Paul Akeyasu - burmistrz Taba, oskarżony został, na podstawie art. 2.2 Statutu Trybunału, o współudział w zbrodni ludobójstwa w czasie pogromów Tutsi w 1994 roku. Statut definiuje ludobójstwo jako: „działanie mające na celu zniszczenie - w całości albo w części - grupy narodowej, etnicznej, rasowej bądź religijnej, polegające m. in. na zabójstwie członków grupy”.

Problem w tym, jak rozumieć użyte w statucie słowo „zabójstwo”. W wersji angielskiej tekstu użyto wyrażenia, „killing”, które oznaczać może zarówno działanie umyślne, jak i nieumyślne. W wersji francuskiej użyto natomiast wyrażenia, „meurtre”, które sugeruje, że chodzi o umyślne spowodowanie śmierci.

Różnica była o tyle istotna, że Akeyasu - jako burmistrz - mógł przyczynić się śmierci członków grupy Tutsi pomimo braku bezpośredniego zamiaru.

Trybunał uznał, że ogólną zasadą prawa karnego jest favor rei, i dlatego należy dla potrzeb definicji ludobójstwa wybrać znaczenie wynikające z tekstu francuskiego.

2) są to podstawowe, ogólne normy prawa międzynarodowego często wywiedzione z bardziej szczegółowych norm prawa międzynarodowego, o charakterze zwyczajowym bądź traktatowym. Chociaż nie są one nigdzie oficjalnie opisane to zwykle ich moc obowiązująca uważana jest za oczywista, i nie musi być dowodzona tak jak w przypadku zwykłych norm zwyczajowych Np.

-zasada suwerennej równości państw

-zasada UTI POSSIDETIS- dosłownie jak posiadacie

Nowo powstałe niepodległe państwa są zobowiązane do poszanowania granic terytorialnych istniejących w momencie odzyskania niepodległości. Chodzi tu może(?) O np. granice, które rozdzielały terytorium byłych koloni, bądź tez -granice administracyjnych jednostek byłej koloni.

Np. ▼Dekolonizacja Afryki w latach sześćdziesiątych XX w.

Organizacja Jedności Afrykańskiej (dzisiejsza Unia Afrykańska) w 1964 roku wskazała, że kolonialne granice istniejące w momencie uzyskania niepodległości są trwałe i wszystkie nowe, niepodległe państwa zobowiązane są do ich przestrzegania

-zasada EQUITY- zasada słuszności

Def. Stosowanie tej zasady oznacza w szczególności, że spośród wielu możliwych sposobów interpretacji danej normy prawnej albo sytuacji faktycznej należy wybrać taki sposób, który na gruncie okoliczności danej sprawy wydaje się być najbardziej sprawiedliwy.

Np. Sprawa sporu granicznego pomiędzy Burkina Faso a Mali

▼ Spór graniczny: Burkina Faso v. Mali

(wyrok MTS z 1986 roku)

Przebieg granicy pomiędzy dwoma byłymi koloniami francuskimi był przedmiotem długotrwałego sporu, prowadzącego nawet do incydentów zbrojnych. Sąd rozstrzygnąć miał o przebiegu granicy w regionie Agacher - regionie skąpo zasiedlonym, ale bogatym w surowce mineralne.

W toku postępowania MTS ustalić miał przebieg granicy.

Granica przebiegać miała m. in. w pobliżu wysychającego w porze suchej zbiornika wodnego Soum. Istniejące dokumenty nie stanowiły żadnej podstawy do stwierdzenia, czy zbiornik powinien leżeć na terytorium Mali, Burkina Faso, czy też granica powinna przechodzić przezeń.

MTS wskazał, że: „[W rozpatrywanym przypadku] można odnieść się do equity. [Uznawana jest ona] za bezpośrednią emanację idei sprawiedliwości [...] Soum jest zbiornikiem granicznym i - w braku jakichkolwiek dokumentów pozwalających precyzyjnie określającym linii granicznej - należy ją przeprowadzić w taki sposób, by podzielić Soum na dwie części tak, aby było to słuszne. Jakkolwiek „słuszność” nie zawsze musi oznaczać „równość”, to jednak o ile nie zachodzą jakieś szczególne okoliczności, ten drugi termin najlepiej oddaje istotę pierwszego”.

(samodzielnie przerobić PRAWO UMÓW z podręczników ma być na exa.)

Akty jednostronne państw

W szczególnych przypadkach po stronie danego państwa może powstać zespół praw i obowiązków, których źródłem nie jest traktat, zwyczaj, ogólna zasada prawa, ale jest nim wyłącznie określony sposób postępowania państwa,połączony z jego wolą wywołania skutków prawnych.

Cztery typy aktów jednostronnych:

-przyrzeczenie -taki akt, który rodzi nowe prawa i obowiązki dla innych podmiotów

Np. testy nuklearne na atolu.........

▼ Sprawa testów nuklearnych

(Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości, Nowa Zelandia, Australia v. Francja; MTS, 1974 rok)

Rząd francuski podjął decyzję o tworzeniu force de frappe (sił uderzenia nuklearnego) w latach 50-tych XX w. Kolejnym poligonem jądrowym (po Algierii) stała się Polinezja Francuska (atol Mururoa) - 6.000 km. od Australii i 4.600 km. od Nowej Zelandii. W latach 1966 - 1973 Francja przeprowadziła 34 testy nuklearne w rejonie Pacyfiku. Pociągnęło to za sobą protesty Australii i Nowej Zelandii, które doprowadziły do wszczęcia przed MTS postępowania, w ramach, którego domagano się stwierdzenia przez Sąd, że przeprowadzanie dalszych prób na Atolu stanowiłoby naruszenie norm prawa międzynarodowego.

Dnia 8 czerwca 1974 roku Biuro Prezydenta Republiki Francuskiej wydało oficjalny komunikat, w którym stwierdzono, że prace nad programem obronnym są na tyle zaawansowane, że próby nuklearne w atmosferze nie będą już przeprowadzane. Podobne oświadczenie złożył we wrześniu 1974 roku Minister Spraw Zagranicznych Republiki w czasie wystąpienia w ZO ONZ. Pomimo owych oświadczeń, próby nuklearne latem 1974 roku były jeszcze przeprowadzane.

MTS w wyroku stwierdził, że publiczne oświadczenia Francji, (choć skierowane do społeczności międzynarodowej, nie zaś tylko do Australii i Nowej Zelandii) były wiążące i na ich podstawie Francja zobowiązana była do zaniechania testów w atmosferze.

-zrzeczenie się -akt mocą, którego państwo rezygnuje z przysługujących mu wcześniej praw.

Np. zrzeczenie się Polskę praw wynikających z układu poczdamskiego

▼ Zrzeczenie się przez Polskę roszczeń przysługujących jej na podstawie Układu Poczdamskiego

Układ poczdamski podpisany w 1945 roku określał m. in. zasady zaspokojenia radzieckich roszczeń odszkodowawczych. Stwierdzał także, że ZSRR zobowiązuje się zaspokoić polskie roszczenia odszkodowawcze (w stosunku do Niemiec) z przypadającego dlań udziału.

Dnia 23 sierpnia 1953 roku rząd polski wydał oświadczenie o zrzeczeniu się przysługującej Polsce - a nie spłaconej jeszcze - części niemieckich reparacji wojennych. Oświadczenie miało następującą treść: „Zważywszy, że Niemcy w znacznej części wykonały już swoje zobowiązanie w zakresie spłaty reparacji wojennych; biorąc także pod uwagę, że dalszy pokojowy rozwój państwa niemieckiego zależy od poprawy jego sytuacji ekonomicznej - rząd Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej podjął decyzję, skutkującą od dnia 1 stycznia 1954 roku, o zrzeczeniu się przysługujących mu reparacji [...]”.

Oznacza to, że po jednostronnym zrzeczeniu się reparacji, nie mogą być one skutecznie dochodzone przez Polskę na płaszczyźnie prawno międzynarodowej.

-uznanie - akt mocą, którego państwo stwierdza istnienie pewnych faktów i godzi się z ich prawnymi skutkami względem siebie np. uznanie rządu, uznanie za państwo.

Np. uznanie rządu polskiego w latach 40-tych XX wieku.

▼Przykład związany z uznaniem rządu polskiego w latach 40-tych XX w.

Rządowi każdego suwerennego państwa przysługuje m. in podstawowe uprawnienie do sprawowania zwierzchnictwa nad obywatelami tego państwa, niezależnie od tego, gdzie się oni znajdują. Zwierzchnictwo polegać może np. na wydawaniu paszportów bądź sprawowaniu opieki dyplomatycznej (→odesłanie do dalszego wykładu). Jeżeli zatem państwo A uznaje rząd państwa B, to powinno jednocześnie „honorować” paszporty przez ten rząd wystawione, oraz akceptować jego prawo do wykonywania opieki dyplomatycznej nad obywatelami państwa B.

Dnia 5 lipca 1945 roku rząd brytyjski uznał Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej w Warszawie, wycofując uznanie dla tzw. Rządu londyńskiego. Od tego mementu rząd brytyjski w stosunku do obywateli polskich (mimo istnienia rządu londyńskiego):

• Akceptował wyłącznie paszporty wystawiane przez rząd warszawski,

• Akceptował wyłącznie roszczenia rządu warszawskiego do wykonywania opieki dyplomatycznej w stosunku do obywateli RP.

Zauważmy: akt uznania TRJN rodził skutki prawne w relacjach między dwoma rządami: np. spoczywający po stronie rządu brytyjskiego obowiązek honorowania paszportów wystawianych z ramienia TRJN.

-protest -akt mocą, którego państwo wyraża swój zamiar nieuznawania danej sytuacji za zgodną z prawem bądź też rodzącą (?) Dla niego skutki prawne.

Np. sprawa dotycząca wyspy Bulana (spór Bryt.-Portu.)

▼ Spór portugalsko-brytyjski dotyczący Wyspy Bulama

Status wyspy był sporny. Roszczenia, co do rozciągnięcia suwerenności nad jej obszarem wysuwały: Portugalia i Wielka Brytania. Portugalia nie ustawała w protestach przeciwko działalności brytyjskiej na Wyspie. Wpłynęło to na decyzję arbitra, który 21 kwietnia 1870 stwierdził, że „żadne z działań dokonanych dla poparcia brytyjskiego tytułu nie spotkało się ze zgodą Portugalii”. Dlatego też „roszczenia Jego Wysokości Króla Portugalii do Wyspy Bulama na zachodnim wybrzeżu Afryki i do pewnej części terytorium lądu naprzeciw wyspy, są udowodnione i ustalone”.

Można zastanawiać się, co by było, gdyby Portugalia owych protestów nie zgłaszała.

Akt jednostronny musi spełniać pewne warunki, aby wywierać skutki prawne:

• Akt powinien pochodzić od kompetentnego w danej dziedzinie organu państwa, zakłada się ze takie kompetencje w każdym przypadku posiada głowa państwa, szef rządu oraz minister spraw zagranicznych.

• Oświadczenie powinno być złożone publicznie

• Oświadczenie powinno być wolne od wad, przy czym chodzi tutaj o wady oświadczenia woli(?) W rozumieniu artykułów od 46 do 53 konwencji wiedeńskiej o prawie traktatu str. WPiA.

• Musi istnieć wyraźny zamiar państwa, co do ukształtowania w określony sposób sfery praw i obowiązków

W pewnych przypadkach sposób postępowania państwa będzie wpływał na kształt jego praw i obowiązków nawet wówczas, gdy to państwo po pierwsze nie składa żadnych wyraźnych oświadczeń i po drugie nie ma zamiaru wpływania na kształt swoich praw i obowiązków.

Acquiesence vs estopel

Def. Określić można jako milczące uznanie, inaczej rzecz ujmując państwo, które nie protestowało przeciwko pewnemu stanowi rzeczy, chociaż rozsądnie rzecz biorąc protestu spodziewać się należało, traktować należy jako uznające pewne fakty i godzące się z ich prawnymi skutkami wobec siebie.

Np. sprawa sporu o świątynie Preah Vihear

▼Sprawa sporu o świątynię Preah Vihear (Kambodża v. Tajlandia) wyrok MTS z 1962 roku)

Przedmiotem sporu było, do kogo należy wskazana świątynia usytuowana w przygranicznym paśmie górskim Dengrek.

W latach 1904 - 1908 trwał proces delimitacji granicy między Francją (której kolonią była Kambodża) a Syjamem (późniejsza Tajlandia). Ustalono, że granica przebiegać będzie linią działu wodnego. Francuska ekipa topografów sporządziła (na żądanie władz syjamskich) mapę regionu i przekazała ją władzom syjamskim. Na podstawie tych map ustalono linię działu wodnego i na niej wytyczono granicę. Z mapy wynikało, że świątynia znajduje się po stronie kambodżańskiej.

Pod koniec lat 40-tych Tajlandia (dawny Syjam) stwierdziła, że francuscy topografowie błędnie wytyczyli linie działu wodnego. Okazało się, że dział wodny przebiegał w taki sposób, że świątynia powinna znajdować się po tajlandzkiej stronie granicy. Wojsko tajlandzkie świątynię zajęło.

MTS, któremu sprawę przedłożono do rozstrzygnięcia, stwierdził, co następuje: „okoliczności, w których Francja przekazała mapy rządowi Tajlandii [Syjamu] były takie, że spodziewać się należało wyraźnego protestu z jej [tj. Tajlandii] strony, gdyby chciała ona mapę kwestionować. Skoro przez tak wiele lat protestu nie złożyła, stwierdzić trzeba, że milcząco uznała kształt granicy wynikający z mapy”.

ESTOPPEL

To jest ogólna zasada prawa oparta na koncepcji dobrej wiary i pewności obrotu prawnego. Jej istota sprowadza się do tego, że strona, która działa w sposób mogący wywołać u drugiej strony określone przekonanie, co do faktów nie może przed sądem lub trybunałem uchylić się od skutków tego działania, jeżeli:

-ta druga strona na podstawie wskazanego działania w dobrej wierze uzyskała określone przekonanie, co do faktów

-po drugie na skutek tego ta druga strona poniosła uszczerbek bądź też strona działająca uzyskała korzyść

Np. ▼ Sprawa Robert R. Schott v. Islamska Republika Iranu (Mieszany Irańsko-Amerykański Trybunał Skargowy, 1990 rok)

Skarżącym był obywatel USA, którego córka miała podwójne obywatelstwo: amerykańskie z tytułu urodzenia, a irańskie z tytułu wstąpienia w związek małżeński z obywatelem Iranu. Sprawa dotyczyła akcji pewnego irańskiego banku (do których prawa rościł sobie skarżący, a których pozbawiony został w czasie rewolucji islamskiej przez władze Iranu). W czasie, kiedy akcje zostały nabyte, zgodnie z prawem irańskim kupować mogli je jedynie obywatele Iranu. Pula akcji przeznaczona dla obcokrajowców znajdowała się wówczas w rękach pewnego banku zagranicznego. Pan Schott kupił je zatem „za pośrednictwem” działającej we własnym imieniu córki, posiadającej podwójne, irańsko-amerykańskie obywatelstwo.

USA i Iran godząc się na ustanowienie Trybunału Skargowego ustaliły, że będzie on mógł rozpatrywać sprawy:

• Ze skarg obywateli USA przeciwko Iranowi,

• Ze skarg obywateli Iranu przeciwko USA.

W przypadkach osób o podwójnym obywatelstwie przyjęto, że należy badać, które obywatelstwo jest dominujące.

W rozpatrywanej sprawie Trybunał uznał, że:

• p. Schott nie może złożyć skargi przeciwko Iranowi dotyczącej przedmiotowych akcji, ponieważ ich właścicielem nie był on, tylko jego córka,

• Córka p. Schott nie mogła skutecznie argumentować, (jako, że uniemożliwiał jej to estoppel -: „she was, estopped”), że dla potrzeb niniejszej sprawy należy traktować ją jako obywatelkę irańską. Kupując sporne akcje działała, bowiem jako obywatelka Iranu (odniosła zatem korzyść, występując wobec władz irańskich, jako Iranka. Występując jako obywatelka USA akcji by nie nabyła) i skutecznie wywołała u władz irańskich przeświadczenie, co do swego irańskiego obywatelstwa. Skoro tak, to w sprawie sądowej, której przedmiotem były te same akcje, nie mogła uchylić się od skutków swego uprzedniego postępowania i argumentować, że dla potrzeb wniesienia skargo jest obywatelką amerykańską.

(w konspekcie pojawił się przykład ale nie wiadomo do czego?)

Stosunek miedzy źródłami prawa międzynarodowego

W prawie często dochodzi do sytuacji, w których jednocześnie obowiązują normy ze sobą niezgodne albo za sobą sprzeczne. W przypadkach takich dla ustalenia, która z dwóch norm obowiązuje stosuje się tzw. Reguły kolizyjne

Np. kolizja norm na gruncie Polskiego kodeksu karnego.

▼ Kolizja norm na gruncie Kodeksu karnego:

„Art. 148. § 1. Kto zabija człowieka, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 8, karze 25 lat pozbawienia wolności albo karze dożywotniego pozbawienia wolności.

Art. 150. § 1. Kto zabija człowieka na jego żądanie i pod wpływem współczucia dla niego, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5”.

Najważniejsze reguły kolizyjne:

• reguła hierarchiczna (lex superior derogat legi inferiori) - akt hierarchicznie wyższy (np. ustawa) ma pierwszeństwo nad aktem hierarchicznie niższym (np. rozporządzeniem);

• reguła chronologiczna (lex posterior derogat legi priori) - akt wydany później, ma pierwszeństwo względem aktu wydanego wcześniej, pod warunkiem jednak, że akt późniejszy ma nie niższą moc (ustaloną zgodnie z pierwszą regułą), niż akt wcześniejszy;

• reguła merytoryczna (lex specialis derogat legi generali) - norma bardziej szczegółowa ma pierwszeństwo względem normy bardziej ogólnej;

• reguła II stopnia (lex posterior generali non derogat legi priori speciali) - norma bardziej ogólna zawarta w akcie późniejszym nie przeważa nad normą bardziej szczegółową, zawartą w akcie wcześniejszym.

Wśród reguł kolizyjnych reguła hierarchiczna ma najwyższą moc. Norma zawarta w źródle hierarchicznie wyższym uchyla normę zawartą w źródle hierarchicznie niższym, bez względu na to, w jakim czasie obie normy zostały wydane i bez względu na to, która z nich jest bardziej ogólna.

Najważniejsze reguły kolizyjne (konspekt)

-przeważa akt hierarchicznie wyższy

Np. wyrok trybunału konstytucyjnego 27.04.200.....

Ekstradycja obywatela polskiego jest zakazana (art.55 konstytucji)

▼Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 27 kwietnia 2005 roku

Art. 55 ust. 1 Konstytucji RP stanowi, że „Ekstradycja obywatela polskiego jest zakazana”. Ekstradycją jest wydanie osoby ściganej lub skazanej obcemu państwu w celu: 1) przeprowadzenia postępowania karnego; 2) wykonania orzeczonej kary lub 3) wykonania środka karnego.

W 2004 roku znowelizowano (zmieniono) Kodeks postępowania karnego - dostosowując go do wymogów prawa wspólnotowego - wprowadzając doń instytucję tzw. europejskiego nakazu aresztowania (ENA). Polega ona na tym, że „władze polskie przekazują [sic! Nie użyto sformułowania „ekstradycja”] z terytorium RP osobę ściganą na podstawie ENA w celu przeprowadzenia przeciwko niej, na terytorium innego państwa członkowskiego UE, postępowania karnego lub wykonania kary pozbawienia wolności albo innego środka polegającego na pozbawieniu wolności.

Co istotne, Kodeks postępowania karnego dopuszcza przekazanie w tym trybie także obywatela polskiego (i to nawet wtedy - w pewnych przypadkach - gdy jest on ścigany przez państwo obce w związku z podejrzeniem popełnienia czynu, który nie stanowi przestępstwa w świetle polskiego prawa).

? Czy nie ma tu sprzeczności między postanowieniem Konstytucji a postanowieniem K.p.k.? A jeśli tak, to jak tę sprzeczność rozwiązać?

Trybunał Konstytucyjny orzekł, że przepis Kodeksu postępowania karnego w zakresie, w jakim zezwala na przekazanie obywatela polskiego do państwa członkowskiego Unii Europejskiej na podstawie europejskiego nakazu aresztowania, jest niezgodny z art. 55 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Przepis wskazany w części I traci moc z upływem 18 miesięcy od dnia ogłoszenia wyroku Trybunału.

Klasyczny przykład hierarchii norm - Konstytucja przeważa nad ustawą.

W prawie międzynarodowym nie ma hierarchii źródeł w szczególności zaś ani norma zwyczajowa nie jest „ważniejsza” od normy umownej tylko, dlatego ze ma charakter zwyczaju, ani też norma umowna nie jest „ważniejsza „ od normy zwyczajowej, tylko, dlatego,że ma charakter traktatowy.

Prowadzi to do wniosku,że w prawie międzynarodowym hierarchiczna reguła kolizyjna nie może być stosowana.

W konsekwencji, zatem:

1)późniejsza norma zawarta w umowie może uchylić albo zmodyfikować w stosunkach miedzy stronami tej umowy treść wcześniejszej wiążącej je normy zwyczajowe.

2)późniejsza norma zwyczajowa obowiązująca miedzy danymi państwami może uchylić albo zmodyfikować treść wcześniejszej normy zawartej w umowie, której stronami są te państwa.

Procedura głosowania w Radzie Bezpieczeństwa ONZ

Zgodnie z art. 27 ust. 3 Karty Narodów Zjednoczonych (umowy międzynarodowej będącej statutem ONZ): „Do przyjęcia uchwał Rady Bezpieczeństwa [w sprawach merytorycznych] potrzebna jest zgodność głosów dziewięciu członków, włączając w to głosy wszystkich [pięciu] stałych członków”.

Ustaliła się praktyka państw, że wstrzymanie się stałego członka Rady od głosu nie oznacza veta (a zatem, że zachowana jest „zgodność głosów” stałych członków). Przyjąć można, że praktyka doprowadziła do wykształcenia się zwyczaju, który zmodyfikował normę umowną (traktatową) określającą zasady głosowania w Radzie Bezpieczeństwa.

Np. procedura glosowania w Radzie Bezpieczeństwa ONZ. Zgodność 9 członków (w tym 5 stałych) zwyczaj może modyfikować traktat - wstrzymanie się od głosu lub celowa nieobecność nie są traktowane jako weto

Np. sprawa rezolucji dotyczącej Korei Pół. W 1950r.

▼ Sprawa rezolucji RB ONZ dotyczących sytuacji w Korei (1950 rok)

Konflikt wewnętrzny zintensyfikował się, gdy dnia 25 czerwca 1950 roku siły północnokoreańskie przekroczyły 38 równoleżnik, rozdzielający strefy zajęte (od kapitulacji Japonii w 1945 roku) przez wojska radzieckie i amerykańskie.

Rada Bezpieczeństwa, na której spoczywa odpowiedzialność za zachowanie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego, zebrała się by debatować nad sytuacją. Na sesji RB nie był w ogóle obecny przedstawiciel ZSRR (protest). Pomimo jego nieobecności przyjęto rezolucję w przedmiocie udzielenia Republice Korei wszelkiej niezbędnej pomocy w celu odparcia ataku. Umyślną nieobecność ZSRR potraktowano jako wstrzymanie się od głosu.

Hierarchia norm (zobowiązań) w prawie międzynarodowym

Na gruncie prawa międzynarodowego spotkać się można z przypadkami, w których pewne normy, niezależnie od tego, z jakiego źródła wypływają (zwyczajowego czy traktatowego) zawsze przeważają w razie kolizji nad innymi normami

Dwie kategorie norm mają taki charakter:

1)zobowiązania wynikające z Karty Narodów Zjednoczonych dla członków ONZ.

• Treść 103 art. Kart ONZ -konspekt

▼Art. 103 Karty Narodów Zjednoczonych

„W razie sprzeczności pomiędzy obowiązkami członków Narodów Zjednoczonych, wynikających z niniejszej Karty, a ich obowiązkami wynikającymi z jakiegoś innego porozumienia międzynarodowego, pierwszeństwo będą miały ich obowiązki wynikające z niniejszej Karty”.

Zważywszy, że wszystkie niemal niepodległe państwa są członkami ONZ stwierdzić należy, że zobowiązania prawne wynikające z Kart mają szczególny charakter dla całej społeczności międzynarodowej.

• To sformułowanie „ zobowiązania wynikające z Karty” oznacza także oznacza także zobowiązania zawarte w wiążących rezolucjach organów ONZ.

• Zobowiązania wynikające z karty przeważają nie tylko nad zobowiązaniami traktatowymi państw członkowskich, ale także nad zobowiązaniami wynikającymi z innych źródeł prawa np.. prawa zwyczajowego

Np. rezolucja Rady Bezpieczeństwa nr.1160 1998- Kosowo.

▼ Rezolucja Rady Bezpieczeństwa ONZ w sprawie sytuacji w Kosowie (nr 1160 z 31 marca 1998 roku)

W związku z zaostrzającą się sytuacją w Kosowie (ataki terrorystyczne ze strony Armii Wyzwolenia Kosowa + brutalne rozpędzanie pokojowych demonstracji Albańczyków przez serbskich policjantów) RB ONZ wydała wiążącą państwa członkowskie ONZ rezolucję, na podstawie której miały one powstrzymać się od dostarczania do Jugosławii (w tym do Kosowa) broni oraz amunicji.

„[Security Council] Decides that all States shall, for the purposes of fostering peace and stability in Kosovo, prevent the sale or supply to the Federal Republic of Yugoslavia, including Kosovo, by their nationals or from their territories or using their flag vessels and aircraft, of arms and related matériel of all types, such as weapons and ammunition, military vehicles and equipment and spare parts for the aforementioned, and shall prevent arming and training for terrorist activities there”.

? A co w przypadku, gdy dane państwo członkowskie ONZ zobowiązało się wcześniej, wobec Jugosławii bądź kontrahenta indywidualnego na terytorium Jugosławii, do dostarczenia przedmiotów objętych embargiem?

W dalszej części rezolucji stwierdzono (odwołując się, implicite, do art. 103 KNZ), że państwa członkowskie zobowiązane są (na gruncie prawa międzynarodowego) do wykonywania tej rezolucji, niezależnie od przyjętych wcześniej a sprzecznych z tą rezolucją zobowiązań (przyjętych np. wobec Jugosławii): „[Security Council] Calls upon all States [...] to act strictly in conformity with this resolution, notwithstanding the existence of any rights granted or obligations conferred or imposed by any international agreement or of any contract entered into or any license or permit granted prior to the entry into force of the prohibitions imposed by this resolution”

2)normy ins cogens

Normy, które ze względu na to,że odzwierciedlają szczególnie ważne dla utrzymania ładu międzynarodowego wartości moralne, uznawane są przez cale społeczności międzynarodowe za bezwzględnie obowiązujące, żadne odstępstwo nie jest dopuszczalne. Mogą być zmienione lub uchylone jedynie przez inną normę INS COGENS.

Mogą być zawarte w umowach lub mieć charakter zwyczajowy.

Przykłady norm INS COGENS:

-zakaz agresji zbrojnej,Np. Rezolucja Zgromadzenia Ogólnego w sprawie definicji agresji(konspekt)

▼ Rezolucja Zgromadzenia Ogólnego ONZ z dnia 14 grudnia 1974 roku nr 3314 w sprawie definicji agresji

(rezolucje ZO ONZ nie mają charakteru wiążącego - w przeciwieństwie do większości uchwał RB ONZ. Znaczy to, że na państwach nie spoczywa prawnomiędzynarodowy obowiązek przestrzegania norm, zawartych w rezolucjach ZO ONZ. Potraktować je należy raczej jako niewiążące wskazówki. W rzeczywistości jednak państwa często odwołują się do definicji agresji sformułowanej przez ZO w jego rezolucji).

Art. 3: „Agresją jest w szczególności [a zatem nie jest to wyliczenie wyczerpujące]:

• Inwazja lub atak na terytorium innego państwa przy pomocy sił zbrojnych jakiegoś państwa lub każda wojskowa okupacja, chociażby tymczasowa, wynikająca z takiej inwazji lub ataku, lub wszelka aneksja terytorium innego państwa lub jego części przy użyciu siły;

• Bombardowanie terytorium jakiegoś państwa przez siły zbrojne innego państwa lub użycie jakiejkolwiek broni przez państwo przeciwko terytorium innego państwa;

• Blokada portów lub wybrzeży jakiegoś państwa przez siły zbrojne innego państwa;

• Atak za pomocą sił zbrojnych jakiegoś państwa na siły lądowe morskie lub powietrzne, lub flotę morską lub powietrzną innego państwa;

• Użycie sił zbrojnych jednego państwa, znajdujących się na terytorium innego państwa za zgodą państwa przyjmującego, naruszające warunki ustanowione w porozumieniu lub wszelkie przedłużanie ich obecności na takim terytorium poza kres wygaśnięcia porozumienia;

• Działalność jakiegoś państwa, które oddało do dyspozycji innego państwa swe terytorium, zezwalająca na użycie go przez to państwo dla popełnienia aktu agresji przeciwko państwu trzeciemu;

• Wysyłanie przez lub w imieniu jakiegoś państwa uzbrojonych band, grup, sił nieregularnych lub najemnych, które dopuszczają się aktów zbrojnych o takiej doniosłości przeciwko innemu państwu, że oznaczają akty wyżej wymienione lub oznaczają mieszanie się do nich”.

-zakaz ludobójstwa

Np. artykuł 2 konwencji w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobójstwa.

▼ Art. II Konwencji z 1948 roku w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobójstwa

„Ludobójstwem jest którykolwiek z następujących czynów, dokonany w zamiarze zniszczenia w całości lub części grup narodowych, etnicznych, rasowych lub religijnych, jako takich:

• Zabójstwo członków grupy,

• Spowodowanie poważnego uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia psychicznego członków grupy,

• Rozmyślne stworzenie dla członków grupy warunków życia, obliczonych na spowodowanie ich całkowitego lub częściowego zniszczenia fizycznego,

• Stosowanie środków, które mają na celu wstrzymanie urodzin w obrębie grupy”

-zakaz utrzymywania ludzi w niewoli i handlu niewolnikami

Np. sprawa statku LAWRENCE 1848r.

▼ Rozstrzygnięcie arbitrażowe w sprawie statku Lawrence (USA v. Wielka Brytania, arbiter Bates, 1848 rok)

Bryg Lawrence, będący własnością obywateli Stanów Zjednoczonych, zatrzymał się w porcie Freetown (Sierra Leone) dla naprawienia cieknącego poszycia kadłuba. Statek, co prawda niewolników nie przewoził, ale wyposażony był odpowiedni „sprzęt”, wskazujący na to, że jest to statek używany do przewożenia schwytanych niewolników. Władze brytyjskie zajęły statek.

W czasie postępowania arbitrażowego władze amerykańskie domagały się od Wielkiej Brytanii odszkodowania za zatrzymane mienie, stanowiące własność obywateli Stanów Zjednoczonych..

Arbiter uznał jednak, że: „handel niewolnikami niezgodny jest z prawem narodów, zabroniony przez wszystkie narody cywilizowane i przez prawo Stanów Zjednoczonych”. Właściciele nie mogli, zatem skutecznie domagać się odszkodowania.

W świetle prawa międzynarodowego 48 każdy piracki statek może zostać na pełnym morzu zatrzymany przez okręt wojenny każdego państwa. Jeżeli podejrzenia o uprawianie piractwa okażą się prawdziwe statek może zostać zajęty a piraci aresztowani.

Np. Sprawa statku SANT MARIA 1961r.

▼ Sprawa statku Santa Maria (1961 rok)

Na pełnym morzu grupa uzbrojonych mężczyzn zajęła portugalski statek Santa Maria (napastnicy zaokrętowani byli jako pasażerowie). W czasie incydentu jeden z członków załogi statku zginał, a inny został ranny. Napastnicy przedstawili się jako stronnicy gen. Delgado, który był przeciwnikiem ówczesnego prezydenta Portugalii Salazara. Wskazywali na polityczny kontekst napaści.

? Czy byli oni piratami w rozumieniu prawa międzynarodowego?

Artykuł 101 konwencji Narodów Zjednoczonych o prawie morza z 1981r.

▼ „Art. 101 Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawie morza z 1982 roku Każdy z następujących czynów stanowi piractwo:

(a) wszelki bezprawny akt gwałtu, zatrzymania lub grabieży popełniony dla celów osobistych [vide: sprawa statku Santa Maria, Brazylia - na terytorium, której schronili się później napastnicy - nie uznała ich za piratów stwierdzając, że napaść nie była dokonana z powodów osobistych. Inna rzecz, że pogląd ten może być kwestionowany] przez załogę lub pasażerów prywatnego statku lub samolotu i wymierzony:

(i) na morzu pełnym przeciwko innemu statkowi morskiemu lub powietrznemu albo przeciwko osobom lub mieniu na pokładzie takiego statku morskiego lub powietrznego;

(ii) przeciwko statkowi morskiemu lub powietrznemu, osobom lub mieniu w miejscu niepodlegającym jurysdykcji żadnego państwa;

(b) wszelki akt dobrowolnego udziału w korzystaniu ze statku morskiego lub powietrznego, jeżeli jego sprawca wiedział o okolicznościach nadających takiemu statkowi charakter pirackiego statku morskiego lub powietrznego;

(c) wszelki akt podżegania do popełnienia czynów określonych w punktach (a) i (b) lub wszelki akt celowego ułatwiania popełnienia takich czynów”.

-zakaz segregacji rasowej

Szczególną formą segregacji rasowej jest apartheid- systematyczna państwowa polityka segregacji rasowej.

→Każda norma prawa międzynarodowego, która jest sprzeczna z normą ins cogens nie wiąże prawnie

Np. ▼ Przykład

Przyjmijmy, że w styczniu 2005 roku między państwami A i B zawarta zostaje umowa następującej treści: „W razie zmian terytorialnych i politycznych na obszarach należących do państwa C, strefy interesów Wysokich Umawiających się Stron (czyli państwa: A oraz B) będą rozgraniczane wzdłuż linii określonej w załączniku V do niniejszej Umowy. Zagadnienie, czy interesy obu wymienionych wyżej Stron Umowy czynią pożądanym utrzymanie odrębnego państwa C i jakie mają być granice tego państwa, może być ostatecznie rozstrzygnięte dopiero w toku dalszych wydarzeń politycznych. W każdym razie obie Strony rozważą tę sprawę w drodze przyjaznego porozumienia”

Umowa powyższa jest ab initio nieważna, jako że uznać ją należy za sprzeczną z zakazem agresji. Gdyby jeden z kontrahentów uchylił się od jej wykonywania, nie ponosiłby z tego tytułu odpowiedzialności prawnomiędzynarodowej.

Pytanie: Czy człowiek ONZ może badać zgodność rezolucji Rady Bezpieczeństwa z normami ins cogens?

Np. Sprawa Jassin A. Kadi (aneks)

@ ▼ Sprawa Yassin Abdullah Kadi v. Rada Unii Europejskiej (Europejski Trybunał Sprawiedliwości, 2005 rok).

W latach 1999 i 2000 Rada Bezpieczeństwa ONZ wydała dwie rezolucje, które nakładały na państwa członkowskie obowiązek zamrożenia aktywów na rachunkach osób fizycznych oraz innych podmiotów powiązanych z reżimem Talibów oraz z ugrupowaniem Al-Kaida. W wykonaniu tych rezolucji wydane zostały rozporządzenia Rady (akty prawa wspólnotowego, bezpośrednio skuteczne w państwach członkowskich), które stanowiły podstawę prawną zamrażania aktywów na rachunkach podmiotów objętych sankcjami w bankach państw członkowskich.

Skarżącym w tej sprawie był saudyjski biznesmen, domagający się stwierdzenia nieważności rozporządzeń wspólnotowych (wydanych w wykonaniu rezolucji RB ONZ), na podstawie, których środki na jego rachunkach bankowych zostały zamrożone w Wielkiej Brytanii.

ETS stwierdził m. in., że zasadą jest pierwszeństwo zobowiązań wynikających z Karty NZ nad innymi zobowiązaniami prawnomiędzynarodowymi (zob. art. 103 Karty Narodów Zjednoczonych). Nie można, zatem badać, czy rezolucje RB ONZ są zgodne z prawem międzynarodowym. Z drugiej strony jednak, dopuszczalne jest badanie zgodności treści rezolucji RB (które również są formą zobowiązań wynikających z Karty) z normami o charakterze ius cogens. Wynika z tego, zatem, że w przypadku wydania przez RB ONZ rezolucji niezgodnej z normami ius cogens (np. może tu chodzić o rezolucję wzywającą do aktów ludobójstwa) państwa członkowskie ONZ winny przyznać pierwszeństwo normom ius cogens i nie wykonywać takiej rezolucji.

ETS uznał, że wzmiankowane rezolucje RB ONZ nie naruszają jednak norm ius cogens. W konsekwencji uznano również, że brak jest podstaw do stwierdzenia nieważności rozporządzeń wspólnotowych, wydanych na podstawie tych rezolucji.

Przeważyła norma ins cogens (bardziej podstawowe, uniwersalne) nad kartą NZ.

PROBLEM ZOBOWIAZAŃ ERGA OMNES ORAZ PROBLEM TZW.ACTIO POPULARIS

-Zobowiązanie to jest stosunek prawny, w którym jedna osoba nazywana wierzycielem może żądać od drugiej nazywanej dłużnikiem spełnienia pewnego świadczenia, a ta ostatnia powinna to świadczenie spełnić.

-Zobowiązanie może wynikać z normy zawartej w umowie normy zwyczajowej albo z pewnego zdarzenia.

Zasadą jest, że uprawniony w ramach stosunku zobowiązaniowego jest określony podmiot albo grupa określonych podmiotów. Mamy tutaj do czynienia ze zobowiązaniem tzn. pomiot uprawniony może się domagać się od zobowiązanego podmiotu określonego zachowania INTER PARIES np. w ramach postępowania sądowego.

Np. 1980-incydent w ambasadzie hiszpańskiej w Gwatemali

▼Sprawa incydentu w ambasadzie hiszpańskiej w Gwatemali, 1980 rok

Normą powszechnego prawa zwyczajowego jest, że pomieszczenia misji dyplomatycznej są nietykalne. Znaczy to m. in., że władze państwa przyjmującego nie mogą (w żadnym przypadku) wkroczyć na teren misji dyplomatycznej bez zgody szefa misji.

Po zajęciu pomieszczeń ambasady hiszpańskiej w Gwatemali przez terrorystów, władze Gwatemali podjęły decyzję (nie konsultując tego ani z szefem misji, ani z władzami hiszpańskimi) o odbiciu zakładników. W wyniku przeprowadzenia źle przygotowanej operacji ratunkowej 39 osób (w tym hiszpańskich dyplomatów) zginęło. Hiszpania zerwała stosunki dyplomatyczne z Gwatemalą.

Zauważmy, że na podstawie powszechnej normy (a zatem wiążącej zasadniczo wszystkie państwa świata) prawa zwyczajowego dotyczącej nietykalności pomieszczeń misji dyplomatycznej, powstaje szereg zobowiązań inter partes. Jednym z nich, jest zobowiązanie Gwatemali do tego, by nie naruszała nietykalności misji hiszpańskiej. Uprawnionym („wierzycielem”) jest Hiszpania, zobowiązanym („dłużnikiem”) jest Gwatemala.

Wyjątkiem od przedstawionej wyżej zasady są tzw. Zobowiązania ERGA OMNES, są to zobowiązania, jakie na państwo w stosunku do społeczności międzynarodowej jako całości, są to zobowiązania tak ważne, że cała społeczność międzynarodowa uprawniona jest do domagania się, aby te zobowiązania były wypełniane.

Wszyscy członkowie społeczności międzynarodowej uprawnieni są do stosowania retorsji oraz represji w stosunku do naruszenia ERGA OMNES.

Np. MTS w sprawie Barcelona Traction-1970r.?

Podał następujące przykłady zobowiązań ERGA OMNES;

- zobowiązanie do niedokonywania agresji zbrojnej

- zobowiązanie by nie dopuszczać do zbrodni ludobójstwa

- zobowiązanie do nie poddawania nikogo stanowi niewoli

- zobowiązanie do niestosowania segregacji rasowej

Na gruncie prawa międzynarodowego nie istnieje tzw. ACTIO POPULARIS, czyli prawo do wszczęcia postępowania sądowego w interesie ogólnym. Oznacza to, że państwo, którego interes nie został bezpośrednio naruszony w wyniku postępowania innego państwa, które jest sprzeczne ze zobowiązaniem ERGA OMNES to, to pierwsze państwo nie jest uprawnione do tego, aby w toku postępowania sądowego domagać się od naruszyciela określonego postępowania.

Np. sprawa Afryki Południo-Zachodniej (konspekt)

▼ Sprawa Afryki Południowo-Zachodniej (MTS, Etiopia i Liberia v. RPA, 1966 rok)

Terytorium Afryki Południowo-Zachodniej od wieku XIX znajdowało się pod protektoratem niemieckim.

Po zakończeniu I wojny światowej terytorium to zostało objęte systemem mandatowym Ligi Narodów. System mandatowy na tym polegał, że społeczności, ludy i terytoria, które ze względu na swój stopień rozwoju nie były jeszcze w stanie funkcjonować jako niepodległe państwa, poddane zostały „świętemu powiernictwu” (jak to ujęto w pakcie Ligi Narodów) cywilizacji. Afryka Południowo-Zachodnia została uznana, za tzw. mandat typu C. Należały doń terytoria, które „wskutek rzadkości zaludnienia albo małego obszaru albo odległości od centrów cywilizacji, albo geograficznej przyległości do terytorium mandatariusza (tj. wykonawcy mandatu) i innych okoliczności mogły najlepiej być administrowane wedle praw mandatariusza jako część jego terytorium, z zastrzeżeniem [określonych w innym miejscu] gwarancji w interesie ludności tubylczej”.

Mandatariuszem w stosunku do Afryki Południowo-Zachodniej została Unia Południowo-Afrykańska (późniejsza RPA).

Mandat typu C nadawał państwu-mandatariuszowi pełną swobodę w zakresie administracji i ustawodawstwa na terytorium mandatowym; terytorium to stanowiło integralną części tego państwa. Państwo-mandatariusz miało obowiązek popierania dobrobytu materialnego i moralnego oraz postępu społecznego tubylców, zakazania handlu niewolnikami i pracy przymusowej, zakazania dostarczania tubylcom napojów upajających. Nie wolno było tworzyć baz wojskowych i morskich, kształcić wojskowo tubylców w celach innych, niż policji wewnętrznej i ochrony terytorium.

Po zakończeniu II wojny światowej system mandatowy Ligi Narodów powinien zostać zastąpiony systemem powierniczym ONZ. Wymagało to jednak zgody państwa-mandatariusza. RPA nie wyrażała zgody na poddanie Afryki Południowo-Zachodniej systemowi powiernictwa w ramach ONZ i żądałaby uznać jej roszczenia do inkorporacji Afryki Południowo-Zachodnie (traktowała zresztą to terytorium jako de facto swoją piątą prowincję). Propozycja ta nie spotkała się z akceptacją ONZ.

Dwa państwa: Liberia i Etiopia wszczęły przed MTS postępowanie przeciwko RPA domagając się stwierdzenia, że RPA naruszyła postanowienia mandatu, postępując w sposób z nim sprzeczny (m. in. przez wprowadzanie w Afryce Południowo-Zachodniej polityki segregacji rasowej, np. jedynie biała mniejszość była reprezentowana w „białym” parlamencie RPA).

Zauważmy, że na skutek postępowania RPA, interesy Liberii i Etiopii nie zostały bezpośrednio naruszone. Czy państwa te mogły wystąpić przed MTS przeciwko RPA, zakładając, że:

• Zakaz stosowania polityki segregacji rasowej ma charakter erga omnes,

• „święte powiernictwo” (tj. system mandatowy) zostało ustanowione w istocie w interesie całej społeczności międzynarodowej (nie zaś wyłącznie w interesie ludności Afryki Południowo-Zachodniej)?

MTS stwierdził, co następuje: „[chcąc rozpatrzyć merytorycznie skargę Liberii i Etiopii przyjąć należałoby] konstrukcję actio popularis, konstrukcję przysługującego każdemu [państwu] prawa do wszczęcia postępowania w celu dochodzenia interesu publicznego. Jakkolwiek konstrukcje takie są znane niektórym systemom prawa

METODY SŁUŻĄCE ZAPEWNIANIU PRZESTZREGANIA PRAWA MIEDZYNARODOWEGO

Zapewnienie przestrzegania prawa międzynarodowego przez członków społeczności międzynarodowej jest o tyle trudne, że:

1. W ramach tej społeczności nie istnieje odpowiednik rządu krajowego.

2. Zastosowanie określonej metody rozstrzygania sporów (np. mediacji metody sądowej, koncyliacji) uzależniony jest od tego czy strony pozostające w sporze wyraziły zgodę na zastosowanie danej metody.

Podkreślić w szczególności należy, że dany sąd narodowy może rozstrzygnąć spór, kiedy oba państwa się na to zgodzą.

Np. sprawa incydentu lotniczego w 1999 Pakistan -konspekt

▼ Sprawa incydentu lotniczego z 1999 roku (Pakistan v. India, MTS, 2000 rok)

Rankiem dnia 10 sierpnia 1999 roku z lotniska w Karaczi (Południowy Pakistan) wystartował treningowy samolot pakistańskiej marynarki wojennej typu Atlantique z szesnastoma członkami załogi na pokładzie.

Półtorej godziny po starcie samolot został trafiony rakietami wystrzelonymi (jak twierdził Pakistan) przez samoloty indyjskie. Cała załoga zginęła. Wrak maszyny znaleziono na terytorium Pakistanu, ok. 2 mil od granicy z Indiami. Wkrótce po katastrofie - zdaniem Pakistanu - indyjskie śmigłowce wtargnęły w pakistańską przestrzeń powietrzną w celu zabrania części szczątków wraku. Miały one (rzekomo) być wykorzystane jako dowód, że Atlantique został zestrzelony nad terytorium Indii.

Składając wniosek o wszczęcie postępowania przed Międzynarodowym Trybunałem Sprawiedliwości Pakistan wskazał na naruszenie przez Indię szeregu norm prawa międzynarodowego, m. in. naruszenie zakazu używania siły przeciwko nietykalności terytorium albo niepodległości politycznej innego państwa.

MTS, dla stwierdzenia swej kompetencji do merytorycznego rozpoznania sprawy, zbadać musiał, czy India wyraziła zgodę na to, by sprawy z jej udziałem rozstrzygane były przez ten Trybunał. India złożyła kilka lat wcześniej deklarację o uznaniu jurysdykcji (kompetencji) MTS, ale z wyłączeniem tych sporów, w których drugą stroną będzie inny członek Commonwealth of Nations. MTS nie mógł, zatem sprawy merytorycznie rozstrzygnąć, (jako że Pakistan jest członkiem Commonwealth of Nations).

W tym miejscu wskażemy na warunki, które muszą być spełnione, aby dany spór mógł być rozstrzygnięty, przez MTS (organ sądowniczy ONZ- największy autorytet i charyzma wśród międzynarodowych sądów)

Art.36 statutu MTS-konspekt.

▼ Artykuł 36 Statutu MTS, określający przypadki, w których MTS może spór między państwami rozpatrywać

„1. Orzecznictwu Trybunału podlegają wszelkie spory, które:

• [pierwszy przypadek] doń wniosą strony [a zatem państwa mogą na podstawie porozumienia między sobą oddać konkretny spór (już istniejący, albo przyszły) do rozstrzygnięcia MTS], oraz

• [drugi przypadek] wszelkie sprawy wyraźnie wymienione w Karcie Narodów Zjednoczonych albo w obowiązujących traktatach i konwencjach [a zatem umowa międzynarodowa, której stronami są dane państwa, stanowić może, że spory powstające w związku ze stosowaniem tej umowy podlegają kompetencji MTS].

2. [trzeci przypadek] Państwa, będące stronami w niniejszym Statucie, mogą w każdym czasie oświadczyć, że, w stosunku do każdego innego państwa, które przyjęło takie same zobowiązanie, uznają za przymusową ipso facto i bez specjalnego porozumienia, jurysdykcję Trybunału w sporach natury prawnej, dotyczących:

a) wykładni traktatu;

b) każdej kwestji prawa międzynarodowego;

c) rzeczywistości każdego faktu, który, o ile by został stwierdzony, stanowi pogwałcenie zobowiązania międzynarodowego;

d) rodzaju lub wysokości odszkodowania należnego za zerwanie zobowiązania międzynarodowego [jest to tzw. „klauzula fakultatywna'].

3. Deklaracja wyżej wymieniona może być bezwarunkowa, albo pod warunkiem wzajemności ze strony kilku lub pewnych określonych państw, albo wreszcie złożona tylko na pewien okres czasu.

[...]

OMÓWIENIE METOD SŁUŻĄCYCH ZAPEWANIANIU PRZESTRZEGANIA PRAWA MIEDZYNARODOWEGO

-użycie siły zbrojnej -

Na gruncie współczesnego prawa międzynarodowego zasadą jest zakaz używania siły zbrojnej przez państwa Zakaz ten wynika z art. 2 ustęp 4 Karty Narodów Zjednoczonych (konspekt)

2 ust. 4 Karty Narodów Zjednoczonych

„Wszyscy członkowie powinni w swych stosunkach międzynarodowych powstrzymywać się od stosowania groźby lub użycia siły przeciwko nietykalności terytorium albo niepodległości politycznej któregokolwiek państwa”

Prawo międzynarodowe określa wyraźnie 3 przypadki stanowiące wyjątki od wskazanego zakazu:

1. Użycie siły zbrojnej w samoobronie (art.51 KNZ)

▼ Art. 51 Karty Narodów Zjednoczonych

„[...] [Każdemu Państwu przysługuje] niepozbywalne prawo do samoobrony indywidualnej lub zbiorowej w przypadku napaści zbrojnej [nie każde „użycie siły zbrojnej” jest „zbrojną napaścią”. Za zbrojną napaść uznać należy z pewnością „akt agresji” (jego definicja podana już została w toku wykładu), natomiast można mieć poważne wątpliwości, czy drobny incydent graniczny (np. incydentalne przekroczenie granicy przez odziały wojskowe sąsiada) stanowi „zbrojną napaść” usprawiedliwiającą użycie siły zbrojnej w odwecie] któregokolwiek członka Narodów Zjednoczonych, zanim Rada Bezpieczeństwa nie podejmie niezbędnych zarządzeń w celu utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. Środki podjęte przez członków w wykonaniu tego prawa do samoobrony będą natychmiast podane do wiadomości Radzie Bezpieczeństwa i w niczym nie mogą uszczuplać władzy i odpowiedzialności Rady Bezpieczeństwa, wynikających z niniejszej Karty, do podejmowania w każdym czasie takiej akcji, jaką ona uzna za niezbędną do utrzymania lub przywrócenia międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa”.

Samoobrona może mieć dwojaki charakter:

-może mieć charakter indywidualny Np. atak USA na Afganistan 2001r.

▼ Sprawa ataku Stanów Zjednoczonych na Afganistan w 2001 roku

26 dni po jedenastym września 2001 roku - Stany Zjednoczone rozpoczęły akcję przeciwko grupom organizacji Al-Qaeda i ugrupowaniom Talibów w Afganistanie. Jako podstawę prawną wskazano tu prawo do samoobrony w przypadku zbrojnej napaści. Społeczność międzynarodowa nie zakwestionowała legalności działania USA.

Np. wojna o wyspę Perejil w 2002r.

▼ Wojna o Pietruszkę (Sprawa wyspy Perejil/Parsley/Leila, 2002 rok, Maroko v. Hiszpania)

Perejil jest niewielką, niezamieszkałą wysepką (300x500 m.) położoną na Morzu Śródziemnym, 200 m. od wybrzeża marokańskiego i 6 km. od wybrzeży Hiszpanii.

Od 1668 roku kontrolę nad nią wykonywała Hiszpania, aczkolwiek roszczenia do wyspy podnosiło także Maroko.

11 lipca 2002 roku dwunastu policjantów marokańskich wylądowało na wyspie, rozbiło tam namioty i wbiło w ziemię flagę marokańską. Zostali ono wkrótce zastąpieni przez wojsko.

Hiszpania odpowiedziała na działanie Maroka wysyłając w pobliże Wyspy 5 okrętów wojennych. Żołnierze hiszpańscy wylądowali na wyspie i - bez wystrzału - zmusili do poddania się Marokańczyków.

Hiszpański minister obrony stwierdził, że „Hiszpania stała się przedmiotem zbrojnej napaści, a zatem istniały podstawy do użycia siły w celu obrony”. Po kilku dniach Hiszpanie wycofali swoje wojska.

-może mieć charakter samoobrony zbiorowej -polega na tym, że państwa będące ofiarą zbrojnej napaści prosi o pomoc militarną inne państwo to państwo pomocy udziela.

Art.5 paktu Północnoatlantyckiego (konspekt)

▼ Art. 5 Traktatu Północnoatlantyckiego

„Strony zgadzają się, że zbrojna napaść na jedną lub więcej z nich [...] będzie uznana za napaść przeciwko nim wszystkim i dlatego zgadzają się, że jeżeli taka zbrojna napaść nastąpi, to każda z nich [...] udzieli pomocy Stronie lub Stronom napadniętym [...]”.

Podkreślić należy, że zbrojna interwencja w ramach samoobrony zbiorowej dozwolona jest, gdy spełnione są dwa warunki:

-państwo napadnięte poprosiło o pomoc.

-o pomoc poprosił legalny rząd danego państwa.

Np. interwencja wojsk radzieckich na Węgrzech w 1956r.

▼ Interwencja wojsk radzieckich na Węgrzech w 1956 roku

Dnia 23 października 1956 roku w Budapeszcie miały miejsce masowe demonstracje, w czasie, których ich uczestnicy wzywali rząd do włączenia do jego składu p. Imre Nagy (był on już premierem kilka miesięcy wcześniej: zapowiedział wówczas dokonanie szerokich reform, przeprowadził amnestię; został jednak usunięty z urzędu). W czasie demonstracji żądano także ukarania osób winnych krwawych czystek z lat poprzednich. W nocy rozpoczęły się walki między demonstrantami a siłami rządowymi. I Sekretarz Komunistycznej Partii Węgier Erno Gero poprosił wojska radzieckie o interwencję i zdławienie kontrrewolucji. Oddziały radzieckie wkroczyły do stolicy.

Rankiem, dnia 24 października, o godzinie 8.13 ogłoszono jednak, że p. Nagy otrzymał polecenie sformowania nowego rządu. Sytuacja się chwilowo ustabilizowała. Nie dochodziło już do starć demonstrantów z siłami rządowymi. Miejsce E. Gero na stanowisku I Sekretarza KPW zajął Janos Kadar.

Dnia 1 listopada rząd Imre Nagy wypowiedział Układ Warszawski i zażądał, by wszystkie obce wojska opuściły terytorium państwa. Dnia 4 listopada oddziały radzieckie ponownie wkroczyły do Budapesztu (pomimo oporu mieszkańców stolicy i wbrew woli rządu I. Nagy). Tego samego dnia utworzony został rząd p. Kadara, który ogłosił, że powstaje „w miejsce” rządu I. Nagy, (który został osądzony i skazany na karę śmierci).

Zauważyć należy, że w tej sprawie:

• Nie wiadomo, czy I Sekretarz Partii, (który wezwał wojska radzieckie do interwencji) może być uznany za organ państwa uprawniony do poproszenia państwa obcego o interwencję;

Nie ma dowodów, by napięta sytuacja wewnętrzna spowodowana była interwencją „zewnętrzną” (tj. działaniem państwa trzeciego). A tylko w takim przypadku można mówić o realizacji prawa do samoobrony zbiorowej przeciwko zbrojnej napaści.

Kilka problemów z wykonaniem prawa do samoobrony

-interwencja na zaproszenie

Wykonywanie prawa do samoobrony zbiorowej w rozumieniu art.51 Karty NZ nie wchodzi w grę wówczas, gdy przyczyna prośby o pomoc związana była z sytuacją czysto wewnętrzną państwa np. nie ma dowodów na istnienie zagrożenia zbrojną interwencją państwa obcego. Wydaje się natomiast, że prawo międzynarodowe pozwala na dokonanie interwencji w konflikcie czysto wewnętrznym na zaproszenie legalnego rządu o ile interwencja nie narusza prawa do samostanowienia narodu.

W szczególności, zatem o ile dopuszczalna wydaje się być interwencja na zaproszenie dla przywrócenia porządku publicznego, - gdy istnieje możliwość zamachów terrorystycznych na wielką skalę - o tyle zabroniona wydaje się być w konfliktach wewnętrznych, które urosły do wymiaru wojny domowej a strona, która występuje przeciwko władzom dotychczasowym sprawuje efektywna kontrolę nad istotną częścią terytorium i cieszy się poparciem/zaufaniem lokalnej ludności.

Np. interwencja USA w Grenadzie

▼Interwencja Stanów Zjednoczonych w Grenadzie w 1983 roku

Grenada uzyskała niepodległość w 1974 roku (wcześniej było kolonią brytyjską). Pierwszym premierem został sir Eric Gairy. Głową państwa (podobnie jak w większości innych członków Commonwealth of Nations - Wspólnoty Narodów) była królowa brytyjska, reprezentowana w Grenadzie przez Gubernatora.

W 1979 roku w wyniku niemal bezkrwawego zamachu stanu do władzy doszło marksistowsko-leninowskie ugrupowanie New Jewel Movement. Utworzyło ono rząd, którego premierem został Maurice Bishop. W 1983 roku w wyniku wewnętrznych tarć w łonie rządu, doszło do jego obalenia w rezultacie przewrotu, na czele, którego stanął dotychczasowy wicepremier: Bernard Coard. Siły, którymi dowodził ten ostatni doprowadziły do egzekucji poprzedniego premiera i kilku członków gabinetu. Podkreślić należy jednocześnie, że siły, którym przewodził Coard sprawowały efektywną kontrolę nad całym terytorium Grenady.

Dnia 25 października 1983 roku siły kilku państw regionu pod przewodnictwem Stanów Zjednoczonych dokonały zbrojnej interwencji w celu przywrócenia porządku publicznego. W ciągu trzech dni osiągnięto wszystkie cele militarne. Po dwóch miesiącach większość żołnierzy amerykańskich została wycofana.

Jako podstawę prawną interwencji wskazywano m. in. na prośbę, z jaką zwrócił się do państw regionu Gubernator, proszący o pomoc w utrzymaniu porządku wewnętrznego w państwie. Warto podkreślić, że Gubernator - w świetle postanowień konstytucji - nie miał żadnych uprawnień legislacyjnych i wykonawczych.

W takim stanie rzeczy wydaje się, że prośba Gubernatora o interwencję nie dawała, na gruncie prawa międzynarodowego, podstaw do przeprowadzenia akcji zbrojnej.

W sposób oczywisty niedozwolona jest natomiast ingerencja, której celem jest udzielenie pomocy zbrojnym grupom opozycyjnym zmierzającym do przejęcia władzy w państwie.

Np. Sprawa działalności militarnej przeciwko Nikaragui -afera contras

▼ Sprawa działalności militarnej przeciwko Nikaragui (Nikaragua v. USA; MTS, 1986 rok)

Na przełomie lat 70-80 XX w. USA wspierały działające w Nikaragui, przeciwne tamtejszemu rządowi, ugrupowania partyzanckie (contras). Pomoc polegała m. in. na finansowaniu i szkoleniu partyzantów. Niezależnie od tego członkowie amerykańskich służb specjalnych brali udział w akcjach dywersyjnych (polegających np. na minowaniu portów nikaraguańsich).

W wyroku MTS wskazał, że użycie siły przez Stany Zjednoczone było sprzeczne z prawem międzynarodowym; co istotne, Sąd rozróżnił między dozwoloną interwencją na wezwanie legalnego rządu, a interwencja niedozwoloną, której celem jest wsparcie opozycji zmierzającej do przejęcia władzy w państwie.

Legalne przypadki interwencji na zaproszenie zostaną wskazane przy okazji omawiania działalności tzw. Błękitnych Chełmów.

Atak wyprzedzający w ramach samoobrony

Np. interwencja koalicji w Iraku 2003r.

▼ Interwencja Koalicji w Iraku w 2003 roku.

W niektórych wypowiedziach przedstawicieli administracji amerykańskiej wskazywano - jako podstawę ataku - prawo do samoobrony. Prezydent Bush powiedział m. in.: „Za rok, czy za pięć lat, Irak będzie w stanie wyrządzić szkodę wszystkim wolnym narodom. Wolimy stawić się czoła niebezpieczeństwu już teraz, gdy ono się rodzi, zanim pojawi się znienacka na naszym niebie”.

Czy USA mogły skutecznie powoływać się na prawo do samoobrony???

Np. Operacja sił koalicyjnych w Afganistanie w 2001r.

▼ Operacja sił koalicyjnych w Afganistanie „Enduring Freedom” w 2001 roku

Po 11 września 2001 roku siły koalicyjne pod dowództwem Stanów Zjednoczonych rozpoczęły w Afganistanie działania mające na celu likwidację baz terrorystycznych. Stany Zjednoczone wskazywały na to, że ataki na WTC z dnia 11 września stanowiły część większej operacji terrorystycznej, która rozpoczęła się już w 1993 roku (1993 - pierwszy zamach na WTC, 1998 - zamach na ambasadę amerykańską w Nairobi, 2000 - atak na USS Cole w Jemenie). Sojusznicy twierdzili, że znajdują się w posiadaniu dowodów pozwalających przepuszczać, że nastąpią dalsze akty terroru.

Społeczność międzynarodowa (częściowo milcząco, częściowo wyraźnie) wyraziła aprobatę dla operacji militarnej sprzymierzonych

Przyjmuje się, że samoobrona wyprzedzająca jest legalna o ile łącznie spełnione są 3 warunki:

1. Państwa zagrażają bezpośrednio atak zbrojny na wielką skalę

2. Istnienie tego zagrożenia jest udowodnione ponad wszelką wątpliwość

3. Niebezpieczeństwu nie można inaczej zapobiec, jak przez użycie siły zbrojnej

Drugi wyjątek od zakazu użycia siły

• Użycie siły zbrojnej w ramach akcji zbrojnej do podjęcia, której upoważniła Rada Bezpieczeństwa w rezolucji wydanej na podstawie 42 art.KNZ-konspekt

▼ Art. 42 Karty Narodów Zjednoczonych

„Jeżeli Rada Bezpieczeństwa uzna, że środki przewidziane w artykule 41 [Karty Narodów Zjednoczonych; treść art. 41 KNZ podana jest niżej) mogłyby okazać się niewystarczającymi albo już okazały się niewystarczającymi, jest ona władna podjąć taką akcję przy pomocy sił powietrznych, morskich lub lądowych, jaka mogłaby okazać się konieczną do utrzymania albo przywrócenia międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. Akcja taka może polegać na demonstracjach, blokadzie i innych operacjach sił zbrojnych powietrznych, morskich lub lądowych członków Narodów Zjednoczonych”.

Art. 41 Karty Narodów Zjednoczonych stanowi, co następuje: „Rada Bezpieczeństwa jest władna uchwalić, jakie zarządzenia, nie pociągające za sobą użycia siły zbrojnej, powinny być zastosowane, żeby zapewnić skuteczność jej decyzjom, oraz może zwrócić się do członków Narodów Zjednoczonych z żądaniem zastosowania takich zarządzeń. Mogą one polegać na zupełnym lub częściowym przerwaniu stosunków gospodarczych i środków komunikacyjnych, kolejowych, morskich, powietrznych, pocztowych, telegraficznych, radiowych i innych, oraz na zerwaniu stosunków dyplomatycznych”.

Np. operacja Pustynna Burza 1991

▼ Operacja „Pustynna Burza”

Sankcje określone w art. 42 KNZ zastosowane zostały w 1991 roku na podstawie rez. RB nr 678 (z 1990 roku), mocą której wezwano wszystkie państwa członkowskie ONZ do „zastosowania wszelkich niezbędnych środków [a zatem także do użycia siły zbrojnej] w celu zagwarantowania przestrzegania [wcześniejszej] rezolucji nr 660 [wzywającej Irak do opuszczenia Kuwejtu]”.

Procedura głosowania w Radzie Bezpieczeństwa ONZ jest następująca:

-rada składa się z -5 stałych członków oraz z 10 członków niestałych, którzy wybierani są na 2-letnie kadencje

-do przyjęcia uchwały R B potrzebna jest zgodność głosów 9 spośród 15 członków włączając w to głosy wszystkich 5-stalych członków.

-wstrzymanie się od głosu stałego członka, a także rozmyślna nieobecność nie oznaczają veta.

W czasie Nowojorskiego szczytu przywódców państw, który odbył się we wrześniu 2005r. Nie podjęto żadnych konkretnych decyzji dotyczących zmiany składu Rady Bezpieczeństwa. Wszelkie zmiany w tej mierze bardzo trudno jest przeprowadzić, ze względu na treść art.108 i 109 KNZ-konspekt.

▼ Art. 108 i 109 Karty Narodów Zjednoczonych

Art. 108 (dotyczy zmian poszczególnych postanowień Karty): „Poprawki [zmiany] do niniejszej Karty uprawomocnią się w stosunku do wszystkich członków Narodów Zjednoczonych, gdy zostaną uchwalone większością dwóch trzecich głosów członków Ogólnego Zgromadzenia [przyjąć należy, że chodzi tu o ogólną liczbę członków ZO, nie zaś o liczbę członków obecnych i głosujących] oraz ratyfikowane przez dwie trzecie członków Narodów Zjednoczonych, włączając w to wszystkich stałych członków Rady Bezpieczeństwa, w trybie przepisanym przez ich odnośne konstytucje”.

Art.. 109 (dotyczy szerokich, strukturalnych zmian w Karcie, które mogą być przygotowane w czasie specjalnie w tym celu zwołanej konferencji międzynarodowej):

„1.  Ogólna konferencja członków Narodów Zjednoczonych, zwołana w celu rewizji niniejszej Karty, będzie mogła zebrać się w czasie i miejscu oznaczonym uchwałą, powziętą większością dwóch trzecich głosów członków Ogólnego Zgromadzenia oraz uchwałą którychkolwiek dziewięciu członków Rady Bezpieczeństwa. Każdy członek Narodów Zjednoczonych mieć będzie na konferencji jeden głos.

2. Wszelka zmiana niniejszej Karty zalecona głosami dwóch trzecich członków konferencji wejdzie w życie po ratyfikowaniu jej, w trybie przepisanym przez odnośne konstytucje, przez dwie trzecie członków Narodów Zjednoczonych, włączając w to wszystkich stałych członków Rady Bezpieczeństwa.

[...]”.

Rada Bezpieczeństwa może upoważnić także na podstawie art.53 Kart NZ organizacje regionalne do przeprowadzenia akcji zbrojnej.Autoryzacja powinna być wyraźna, nie zaś milcząco dorozumiana!?

Treść art.53 Karty NZ- konspekt

▼ Art. 53 Karty Narodów Zjednoczonych

„Rada Bezpieczeństwa powinna tam, gdzie to okaże się stosownym, posiłkować się takimi porozumieniami lub organizacjami regionalnymi do przeprowadzania, pod swoją władzą, akcji represyjnej. Wszelako żadna akcja represyjna nie może być podjęta w ramach porozumień regionalnych albo przy pomocy organizacji regionalnych bez upoważnienia Rady Bezpieczeństwa”

Np. Interwencja w Kosowie-konspekt-rok 1999(NATO)

▼ Sprawa interwencji NATO w Kosowie (1999 rok)

Wiosną 1999 roku trwał konflikt w serbskiej prowincji Kosowo pomiędzy Serbami a Albańczykami. Wobec odmowy podpisania przez Serbów porozumienia z przedstawicielami Albańczyków, a także wobec informacji o rozpoczęciu masowych przesiedleń ludności albańskiej - w marcu siły NATO rozpoczęły operację Allied Force, polegającą na atakowaniu z powietrza pozycji serbskich. Zbombardowano m. in. Belgrad.

NATO jest, co prawda, organizacją regionalną, ale w rozpatrywanym przypadku RB ONZ nie upoważniła jej wyraźnie do użycia siły (wobec sprzeciwu Chin i Rosji). W rozpatrywanym przypadku nie można mówić o upoważnieniu milczącym: w wielu wcześniejszych rezolucjach RB wskazywała, co prawda, że sytuacja w Kosowie stanowi zagrożenie dla pokoju międzynarodowego, jednakże autoryzacja do użycia siły przez RB ONZ musi być wyraźna.

Działanie Błękitnych Chełmów

Należy wyraźnie odróżnić akcje zbrojne na podstawie art42 Kart NZ (takie jak „Pustynna Burza”) od operacji sił pokojowych (polski kontyngent w Kosowie)

Błękitne chełmy -są to oddziały tworzone przez Radę Bezpieczeństwa lub Zgromadzenie Ogólne:

1. Zasadniczo na podstawie zgody państwa, w którym siły te mają stacjonować

2. Są to siły tworzone z kontyngentów dobrowolnie oddanych do dyspozycji ONZ przez państwa członkowskie.

Co do zasady z założenia Błękitne Chełmy nie wykonują funkcji przymusowych, represyjnych, ale rozjemcze, stabilizacyjne bądź też obserwacyjne.

Np. Rezolucja 1529 z 2004r.

▼ Rezolucja RB nr 1529 z lutego 2004 roku

Na jej podstawie udzielono mandatu wielonarodowym siłom pokojowym do interwencji na Haiti po obaleniu prezydenta Jean Bertrand Aristide'a. Do celów sił pokojowych należało m. in.:

• Zapewnienie porządku w kraju;

• Ułatwienie dostarczania pomocy humanitarnej.

Haiti wyraziło zgodę na działalność sił pokojowych na jej terytorium.

W szczególnych przypadkach Rada Bezpieczeństwa może upoważnić oddziały pokojowe do użycia siły w celu osiągnięcia konkretnych celów np. do zapewnienia dostaw humanitarnych.

W braku wyraźnego upoważnienia w tej mierze Błękitne Chełmy mogą używać siły wyłącznie w samoobronie.

Np. UNOSOM(un operation in somlii)

▼ Operacja UNOSOM (The United Nations Operation in Somalia, 1992-1995)

Wojna domowa w Somalii toczyła się od roku 1977. W związku z konfliktem, ludność cywilna pozbawiona była podstawowej opieki medycznej oraz żywności.

W 1992 roku Rada Bezpieczeństwa ONZ podjęła decyzję o przeprowadzeniu operacji pomocy humanitarnej; jej bezpieczeństwo miał zagwarantować 500 osobowy personel. Grupa obserwatorów miała także monitorować przestrzeganie zawieszenia broni. W obliczu kompletnej anarchii w państwie i powtarzających się prób przejmowania pomocy humanitarnej przez zbrojne bandy, RB upoważniła państwa do podjęcia wszelkich niezbędnych środków - nie wyłączając użycia siły - dla zagwarantowania bezpieczeństwa misji humanitarnej. W 1993 roku RB podjęła decyzję o zintensyfikowaniu działań wojskowych. Była to jedna z największych operacji w historii ONZ. W rejon konfliktu wysłano ok. 28.000 żołnierzy. Państwa uczestniczące w operacji zostały upoważnione m. in. do rozbrajania członków miejscowych band.

Pokojowe siły zbrojne najczęściej złożone są z kontyngentów oddanych przez państwa członkowskie do dyspozycji ONZ. Ich członkowie stają się niejako funkcjonariuszami organizacji, która ponosi odpowiedzialność przestrzegania prawa międzynarodowego.

W porozumieniach zawieranych przez ONZ z państwem przyjmującym zwykle postanawia się, że nie podlegają oni władzy państwa przyjmującego, ale podlegają oni władzy sądów państwa, z którego pochodzą.

Np. MONUC-misja ONZ w Kongo.

▼ Sprawa misji pokojowej w Kongu (MONUC)

Specjalne biuro śledcze ONZ zbadało doniesienia o seksualnym wykorzystywaniu przez żołnierzy misji kongijskich kobiet i dziewcząt. Zanotowano jeden przypadek zbiorowego gwałtu.

Żołnierze zostali odesłani do swoich krajów, gdzie powinni zostać osądzeni zgodnie ze swoim prawem ojczystym.

PROBLEM INTERWENCJI HUMANITARNEJ

Bardzo kontrowersyjna jest kwestia dopuszczalności tzw. Interwencji humanitarnej. Chodzi o przypadki, w których bez upoważnienia Rady Bezpieczeństwa państwo bądź grupa państw używa siły zbrojne przeciwko innemu państwu bez jego zgody wskazując, że jest to konieczne dla zapobiegania katastrofie humanitarnej bądź też zapobieżenia eskalacji katastrofy humanitarnej. Karta Narodów Zjednoczonych interwencji humanitarnej nie dopuszcza. Postawić można jednak tezę, że obserwujemy obecnie kształtowanie się normy prawa zwyczajowego pozwalającej na użycie siły w omawianym przypadku.

Np. Interwencja Indyjska w Pakistanie Wsch.- 1971r.

Interwencja indyjska w Pakistanie Wschodnim (1971 rok)

W 1971 roku wojsko pakistańskie przystąpiło do pacyfikacji niepodległościowych wystąpień ludności Pakistanu Zachodniego. Szacuje się, że kilkadziesiąt tysięcy osób zginęło w ciągu zaledwie pierwszych trzech dni konfliktu. Kilka milionów uchodźców zbiegło do Indii. Władze indyjskie podjęły decyzję o przeprowadzeniu akcji wojskowej na terytorium Pakistanu wschodniego, m. in. w celu zapobieżenia pogorszeniu się sytuacji humanitarnej. Dnia 4 grudnia 1971 roku przedstawiciel Indii w Radzie Bezpieczeństwa ONZ powiedział: „We are glad that we have on this particular occasion nothing but the purest motives and the purest intentions: to rescue the people of East Bengal from what they are suffering”.

RB ONZ - z powodu wykonywania prawa veta przez stałych członków - nie przyjęła żadnej rezolucji w przedmiocie tej interwencji.

Np. interwencja USA,W. Brytanii,Francji w Iraku po zawieszeniu broni.

▼ Interwencja Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii i Francji po zawieszeniu broni w Iraku (1991 rok)

Po zakończeniu operacji Pustynna Burza i wyparciu sił irackich z Kuwejtu -nastąpiło zawieszenie broni. Wojska irackie przeprowadzały jednak akcje zbrojne przeciwko Kurdom w północnej części Iraku, oraz przeciwko szyitom w części południowej. Dnia 5 kwietnia 1991 roku RB ONZ przyjęła rezolucję nr 688, w której potępiła działania władz irackich i wezwała je do umożliwienia organizacjom humanitarnym udzielenia pomocy potrzebującym. Rezolucja nie zawierała niczego, co można było uznać za upoważnienie do użycia siły przeciwko Irakowi w związku z prześladowaniami ludności kurdyjskiej i szyickiej.

Stany Zjednoczone, Wielka Brytania i Francja przeprowadziły jednak akcję zbrojną na terytorium Iraku i ustanowiły „strefy zakazu lotów” na północy i południu. Operacja miała zapobiec działaniom wojsk irackich, skierowanym przeciwko Kurdom i Szyitom.

Przedstawiciel Wielkiej Brytanii wskazał przy tym, że: „We believe that humanitarian intervention without the invitation of the country concerned can be justified in cases of extreme humanitarian need”.

Trzeci wyjątek od zakazu użycia siły:

-użycie siły w ramach wykonywania prawa do samostanowienia o samym sobie przez ludy pozostające pod panowaniem kolonialnym.

Jest to najbardziej kontrowersyjny z trzech wymienionych tu wyjątków od zakazu użycia siły m.in., dlatego, że wyraźnie nie wskazują nam postanowienia Karty Narodów Zjednoczonych. Definiując prawo do samostanowienia odwołać się należy do (przykład) fragmentu rezolucji Zgromadzenia Ogólnego nr.2625.

▼ Rezolucja Zgromadzenia Ogólnego ONZ z dnia 24 października 1970 roku nr 2625: Deklaracja zasad prawa międzynarodowego dotyczących przyjaznych stosunków i współdziałania państw zgodnie z Kartą Narodów Zjednoczonych

(rezolucje ZO ONZ nie mają charakteru wiążącego - w przeciwieństwie do większości uchwał RB ONZ. Oznacza to, że na państwach nie spoczywa prawnomiędzynarodowy obowiązek przestrzegania norm, zawartych w rezolucjach ZO ONZ. Potraktować je należy raczej jako niewiążące wskazówki. W rzeczywistości jednak państwa często odwołują się do powoływanej tu rezolucji).

„[...] Wszystkie ludy mają prawo swobodnie określać, bez zewnętrznej ingerencji, ich status polityczny i dążyć do swego gospodarczego, społecznego i kulturalnego rozwoju, zaś każde państwo ma obowiązek szanować to prawo [...]”.

Dla wsparcia poglądu, że prawo międzynarodowe pozwala na używanie siły w takim przypadku powoływana jest zwykle treść z dokumentów:

1)art.7 Rezolucji Zgromadzenia Ogólnego w sprawie definicji agresji(konspekt)

▼ Art. 7 Rezolucji Zgromadzenia Ogólnego ONZ z dnia 14 grudnia 1974 roku nr 3314 w sprawie definicji agresji [sama definicja agresji została podana wcześniej]

„Nic w [definicji agresji] [...] nie może naruszać w jakikolwiek sposób wynikającego z Karty prawa do samostanowienia, wolności i niepodległości ludów siłą pozbawionych tego prawa [...], zwłaszcza zaś ludów pod panowaniem kolonialnym lub rasistowskim lub poddanych innym formom obcej dominacji”.

2)art.1 ustęp 4 Protokołu dodatkowego do konwencji genewskiej (konspekt)

▼Art. 1 ust. 4 I Protokołu dodatkowego z 1977 roku do Konwencji Genewskich z 1949 roku, dotyczących ochrony ofiar międzynarodowych konfliktów zbrojnych

„[Niniejszy Protokół ma zastosowanie także w konfliktach zbrojnych, w] których ludy walczą przeciw panowaniu kolonialnemu i obcej okupacji oraz przeciw reżimom rasistowskim, wykonując swe prawo do samostanowienia zawarte w Karcie Narodów Zjednoczonych oraz w Deklaracji w sprawie zasad prawa międzynarodowego dotyczących przyjaznych stosunków i współpracy między państwami, zgodnie z Kartą Narodów Zjednoczonych”.

[z użytego sformułowania można wyprowadzić wniosek, że zbrojne wystąpienie w celu realizacji prawa do samostanowienia jest, pośrednio, dopuszczone przez Kartę Narodów Zjednoczonych].

Omawiane uprawnienie przysługuje ludom i narodom pozostającym pod panowaniem kolonialnym, a więc ma ono obecnie znaczenie zasadniczo historyczne z wyłączeniem roszczeń narodu palestyńskiego.

Podkreślić należy natomiast, że prawo międzynarodowe nie gwarantuje uprawnienia do secesji (utworzenie własnego państwa z części terytorium państwa już istniejącego) mniejszościom narodowym, etnicznym, językowym oraz innym nie pozostającym pod panowaniem kolonialnym.

Nad uprawnieniem do secesji przeważa, bowiem zasada nakazująca poszanowanie integralności terytorialnej istniejących państw.

Np. sprawa secesji Quebecu.

▼ Sprawa secesji Quebec'u (Sad Najwyższy Kanady, 1998 rok)

W sprawie tej Sąd odpowiedzieć musiał m. in. na następujące pytanie: „Czy z prawa do samostanowienia wynika uprawnienie Zgromadzenia Narodowego Quebec'u, władzy ustawodawczej, bądź władzy wykonawczej tej Prowincji, do jednostronnego oderwania jej od Kanady w drodze secesji?”

Oto fragmenty rozstrzygnięcia:

„pkt. 126. Na gruncie prawa międzynarodowego uznaje się, że uprawnienie ludów do samostanowienia zwykle realizowane jest w drodze wewnętrznego samookreślenia dążeń w zakresie politycznego, ekonomicznego, socjalnego i kulturalnego rozwoju w ramach istniejącego już państwa [...].

pkt. 130. Nie musi wcale być niezgodności pomiędzy utrzymaniem integralności terytorialnej państw (w tym np. Kanady), a przysługującym [różnym] ludom prawem do uzyskania pełnego samostanowienia. Państwo, którego rząd reprezentuje wszystkich mieszkańców danego terytorium - na zasadzie równości i bez dyskryminacji [...] - uprawnione jest do ochrony w świetle prawnomiędzynarodowej zasady integralności terytorialnej.”

Sąd stwierdził dalej, że na gruncie kanadyjskiego prawa ludność prowincji Quebec nie może racjonalnie twierdzić, że pozbawiona jest prawa do udziału w rządzie, ma, zatem wpływ na kształtowanie polityki państwowej, a co za tym idzie może również wpływać na określanie własnego statusu i wyboru drogi rozwoju w ramach Kanady. Prawo międzynarodowe nie przyznaje, zatem ludności Prowincji prawa do jednostronnego ogłoszenia secesji.

04.04.2006

SANKCJE SAMOPOMOCOWE-COUNTER MEASURES

Dwa rodzaje sankcji samopomocowych:

1)represaria - środki odwetowe podejmowane przez pokrzywdzone państwo w odpowiedzi na sprzeczny z prawem międzynarodowym akt innego państwa. Działania państwa stosującego represaria jest samo w sobie niezgodne z prawem międzynarodowym, ale rozpatrywane jako odpowiedz na działanie obcego państwa stanowi legalny środek odwetowy.

▼ Sprawa zakładników amerykańskich w Teheranie (USA v. Iran, 1979/1980 rok)

4 listopada 1979 roku grupa zwolenników rewolucji islamskiej zajęła pomieszczenia ambasady Stanów Zjednoczonych w Teheranie, biorąc w charakterze zakładników członków personelu dyplomatycznego, konsularnego, oraz dwóch niefortunnych petentów (razem: około 50 osób). Konwencja wiedeńska o stosunkach dyplomatycznych z 1961 roku stanowi, co następuje:

„Art. 22: ust. 1. Pomieszczenia misji są nietykalne. [...]

Ust. 2. Państwo przyjmujące ma szczególny obowiązek przedsięwzięcia wszelkich stosownych kroków dla ochrony pomieszczeń misji przed jakimkolwiek wtargnięciem lub szkodą oraz zapobieżenia jakiemukolwiek zakłóceniu spokoju misji lub uchybieniu jej godności.

Art. 29: Osoba przedstawiciela dyplomatycznego jest nietykalna. Nie podlega on aresztowaniu ani zatrzymaniu w żadnej formie. Państwo przyjmujące będzie traktować go z należytym szacunkiem i przedsięweźmie wszelkie odpowiednie kroki, aby zapobiec wszelkiemu zamachowi na jego osobę, wolność lub godność”.

Powyższe normy są również normami międzynarodowego prawa zwyczajowego.

Władze irańskie naruszyły prawo międzynarodowe przez:

• Niepodjęcie wszelkich niezbędnych działań, mających na zapewnienie nietykalności misji i nietykalności jej członków,

• Zachęcanie zamachowców do dalszej okupacji ambasady.

W akcie odwetu, prezydent Stanów Zjednoczonych Jimmy Carter podjął, dnia 14 listopada 1979 roku, decyzję o zamrożeniu wszystkich rządowych irańskich aktywów w bankach amerykańskich. Środek ten - sam w sobie nielegalny - uznać należy za przykład dopuszczalnych przez prawo międzynarodowe represaliów.

Warunki legalności represaliów są następujące -musza być spełnione wszystkie:

1)musi zaistnieć poprzedzający represaria akt bezprawny.

2)represaria musza być konieczne do tego by skłonić do zaprzestania naruszeń albo by skłonić inne państwa do naprawy szkody.

3)nie można dokonywać represaliów, gdy dany spór miedzy państwami jest rozpatrywany przez organ mogący wydać wiążące strony rozstrzygniecie.

4)akt represaliów powinien być proporcja lny do naruszenia lub wyrządzonej szkody.

▼ Sprawa aneksji chińskiej prowincji Szantung

W końcu XIX w. dwaj niemieccy misjonarze zostali zamordowani w Chinach. Władze niemieckie twierdziły, że Chiny nie zapewniły misjonarzom należytej ochrony i nie ukarały sprawców czynu, naruszając tym samym prawo międzynarodowe, określające pewien minimalny standard traktowania cudzoziemców (ten minimalny standard wymaga m. in., by cudzoziemcom zapewnić należytą ochronę i karać sprawców przestępstw przeciwko cudzoziemcom). W 1898 roku Niemcy dokonały zaboru chińskiej prowincji Szantung, traktując to jako środek odwetowy za naruszenie prawa międzynarodowego przez Chiny.

Uznać należy, że zajęcie Szantungu nie spełniało warunku proporcjonalności represaliów.

5)represaria nie mogą polegać na naruszaniu IUS COGENS, naruszaniu praw człowieka oraz na naruszaniu nietykalności dyplomatów.

6)obecnie przyjmuje się ze w ramach represaliów nie wolno używać siły ani grozić ich użyciem, jeżeli byłoby to sprzeczne z KNZ ............................(wówczas, zatem gdy nie wchodzi w grę samoobrona albo działanie na podstawie rezolucji Rady Bezpieczeństwa.

Niekiedy trudno jest ustalić czy użycie siły jest zgodne z prawem.

Przykład nielegalnego użycia siły

▼ Incydent w Forcie Harib (1964 rok)

Obszar Jemenu Płd. stanowił wówczas protektorat brytyjski graniczący z niepodległym Jemenem Płn.; od 1990 roku istnieje jedno niepodległe państwo: Jemen. W latach 1963-1964 miały miejsce liczne ataki lotnictwa jemeńskiego na terytorium Protektoratu. W czasie jednego z nich samoloty zaatakowały pewnego Beduina i jego stada.

W odwecie Brytyjczycy zaatakowali Fort Harib po stronie jemeńskiej (wcześniej rozrzucono ulotki informujące o zapowiadanym ataku). Pomimo tego 25 osób zginęło (jak twierdziła strona jemeńska).

Wielka Brytania wskazywał, że było to działanie w samoobronie;

RB ONZ potępiła jednak podjęte przez GBR środki, jako niezgodne z celami i zasadami KNZ (uznała, zatem, że Wielka Brytania nie działała w samoobronie i nie działała na podstawie rezolucji Rady Bezpieczeństwa.

Przykład legalnego użycia siły

▼Incydent na Wybrzeżu Kości Słoniowej (listopad 2004 roku)

Siły rządowe ostrzeliwujące pozycje rebeliantów zbombardowały - rzekomo przez pomyłkę - francuską bazę wojskową w Bouake. Zginęło dziewięciu żołnierzy a dwudziestu dwóch zostało rannych. Na rozkaz prezydenta Chiraca jednostki francuskie zniszczyły bazę sił powietrznych Wybrzeża Kości Słoniowej. ? Jak ocenić działanie Francji?

Wziąć pod uwagę trzeba, że Rada Bezpieczeństwa ONZ w rezolucji z dnia 27 lutego 2004 roku (nr 1528) upoważniła stacjonujące na Wybrzeżu siły francuskie pokojowe do użycia „wszelkich koniecznych środków” m. in. w celu zapewnienia bezpieczeństwa w rejonach zajętych przez siły pokojowe, a także - o ile będzie to uzasadnione wymogami bezpieczeństwa - do podjęcia „wszelkich koniecznych środków” w odpowiedzi na wrogie akty dokonane na terenach znajdujących się pod kontrolą sił międzynarodowych (a zatem jest to użycie siły na podstawie rezolucji RB ONZ).

7)państwo stosujące represaria powinno w dobrej wierze podjąć próby załatwienia sporu w drodze negocjacji jakkolwiek nie ma zakazu stosowania represaliów w czasie prowadzenia negocjacji to jednak przyjmuje się jednak ze powinny być stosowane w sposób powściągliwy.

Przykłady legalnego stosowania represariów:

• Zamrożenie środków na rachunkach bankowych innego państwa.

• Zawieszenie stosowania umowy międzynarodowej przez jedną z jej stron w odpowiedzi na niewykonywanie przez drugą stronę innej umowy międzynarodowej miedzy nimi obowiązującej.

Wydaje się ze w przypadku:

1)naruszenia przez państwo zobowiązania międzynarodowego o charakterze ERGA OMNES

2)w przypadku naruszenia na szeroką skalę praw człowieka pozostałe państwa upoważnione są do stosowania represaliów nawet, jeżeli nie zostały bezpośrednio pokrzywdzone.

▼ Sprawa stanu wojennego w Polsce, 1981 rok

W odpowiedzi na wprowadzenie w Polsce stanu wojennego i ograniczanie wolności politycznych i obywatelskich, państwa zachodnie zakazały polskim statkom powietrznym lądowania na swoich lotniskach, mimo, że uprawnienie Polskie w tej mierze wynikało z umowy międzynarodowej.

▼ Sprawa agresji Iraku na Kuwejt, 1990 rok

Po agresji Iraku na Kuwejt USA i członkowie Wspólnoty Europejskiej (jeszcze przed nałożeniem sankcji przez RB) podjęły decyzję o zamrożeniu irackich kont w bankach posiadających siedziby na ich terytoriach.

RETORSJE def.- Są to środki odwetowe polegające na działaniu nieprzyjaznym, ale z natury swej zgodnym z prawem międzynarodowym stanowią odpowiedz na

• Naruszanie prawa międzynarodowego przez inne państwo lub na postępowanie innego państwa, które nie narusza prawa międzynarodowego, ale jest nieprzyjazne,dyskryminujące,szykanujące

▼ Sprawa p. Marka Bućko, 2005 rok

W maju 2005 roku rząd Republiki Białoruś uznał za persona non grata radcę ambasady RP w Mińsku p. Marka Bućko; zakomunikował przy tym, że p. Bućko, powinien opuścić terytorium Białorusi w ciągu miesiąca.

Zauważmy, że prawo międzynarodowe pozwala państwu przyjmującemu zażądać, by obcy dyplomata opuścił jego terytorium, niezależnie od tego, jakie są rzeczywiste przyczyny takiego żądania. Z drugiej strony nie można zaprzeczyć (zważywszy na kontekst sprawy, a szczególnie na to, że p. Bućko nie postawiono żadnych konkretnych zarzutów w związku z jego działalnością na rzecz Związku Polaków na Białorusi), że decyzja władz białoruskich stanowiła akt nieprzyjazny wobec Polski.

Wydaje się, że gdyby Polska podjęła decyzję o uznaniu za persona non grata jednego z dyplomatów białoruskich w Polsce, środek taki stanowiłby klasyczny przykład retorsji.

WARUNKI LEGALNOSCI RETORSJI :

1 Akt retorsji powinien być proporcjonalny w swoim ciężarze do aktu, który stanowi jego przyczynę.

2Dzałania retorsyjne powinno się skończyć natychmiast po tym ustało działanie stanowiące jego przyczynę.

W praktyce retorsje stosowane są także przez państwa, których interes nie została bezpośrednio naruszony, ale wskazują, że naruszony został interes społeczeństwa jako całości.

▼ Retorsje przeciwko Białorusi

• We wrześniu i grudniu 2004 roku UE podjęła decyzję o zakazie wjazdu na terytoria państw członkowskich osób odpowiedzialnych za zaniedbania w śledztwach dotyczących zaginięcia członków opozycji białoruskiej (nie można wykluczyć, że zostali oni zlikwidowani przez osoby działające z polecenia władz białoruskich), a także osób odpowiedzialnych za dopuszczenie do nadużyć w czasie wyborów parlamentarnych.

• Dnia 20 października 2004 roku prezydent Stanów Zjednoczonych podpisał Belarus Democracy Act - ustawę, która stanowić ma podstawę do:

- finansowania niezależnych rozgłośni radiowych nadających w języku białoruskim,

- nieudzielania pożyczek, czy gwarancji kredytowych rządowi białoruskiemu.

Środki niepolegające na użyciu siły a nakładane przez Rade Bezpieczeństwa na podstawie art. 41 KNZ

▼ Art. 41 Karty Narodów Zjednoczonych

„Rada Bezpieczeństwa jest władna uchwalić, jakie zarządzenia, niepociągające za sobą użycia siły zbrojnej, powinny być zastosowane, żeby zapewnić skuteczność jej decyzjom, oraz może zwrócić się do członków Narodów Zjednoczonych z żądaniem zastosowania takich zarządzeń. Mogą one polegać [przykładowo] na:

• Zupełnym lub częściowym przerwaniu stosunków gospodarczych i środków komunikacyjnych, kolejowych, morskich, powietrznych, pocztowych, telegraficznych, radiowych i innych, oraz na

• Zerwaniu stosunków dyplomatycznych”.

▼Embargo na stosunki handlowe z Federalną Republiką Jugosławii (1992 rok)

Decyzja Rady Bezpieczeństwa ONZ w sprawie nałożenia embarga na stosunki handlowe z FRJ znalazła swoje odzwierciedlenie w polskim porządku prawnym:

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 22 czerwca 1992 roku w sprawie zakazu obrotu towarowego z Federalną Republiką Jugosławii (Serbią i Czarnogórą) - Dz.U.92.54.255

„W związku z rezolucjami Rady Bezpieczeństwa Narodów Zjednoczonych Nr 752 z dnia 15 maja 1992 r., Nr 757 z dnia 30 maja 1992 r., Nr 758 z dnia 8 czerwca 1992 r. i Nr 760 z dnia 18 czerwca 1992 r. w sprawie środków podjętych wobec władz Federalnej Republiki Jugosławii oraz na podstawie art. 9 pkt 1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r.- Prawo celne (Dz. U. Nr 75, poz. 445, z 1991 r. Nr 60, poz. 253, Nr 73, poz. 320 i Nr 100, poz. 442 oraz z 1992 r. Nr 21, poz. 85) zarządza się, co następuje:

§ 1. Ustanawia się zakaz:

1) przywozu do Rzeczypospolitej Polskiej towarów i produktów wyprodukowanych albo pochodzących z Federalnej Republiki Jugosławii (Serbii i Czarnogóry), wywiezionych z niej po dniu 30 maja 1992 r.,

2) wywozu z Rzeczypospolitej Polskiej do Federalnej Republiki Jugosławii (Serbii i Czarnogóry) towarów i produktów wyprodukowanych albo pochodzących z Rzeczypospolitej Polskiej, z wyjątkiem:

a) artykułów ściśle medycznych,

b) artykułów spożywczych,

c) towarów i produktów zaspokajających niezbędne potrzeby humanitarne.

§ 2. Na wywóz towarów i produktów, o których mowa w § 1 pkt 2 lit. a)-c), jest wymagane pozwolenie wywozu.

W latach 90-tych XX w. Powszechne stało się stosowanie sankcji kierunkowych określanych „smart sanctions”.Ich istotę -stanowi takie dobranie środków by uderzały one w źródło problemów nie wpływając równocześnie niekorzystnie na sytuację osób postronnych bądź wymagających szczególnej ochrony.

▼Rezolucja RB ONZ nr 1572 z dnia 15 listopada 2004 roku

Wezwano w niej wszystkie państwa do tego, by nie udzielały tranzytu osobom wskazanym przez specjalny komitet RB ONZ, jako przyczyniające się do destabilizacji na Wybrzeżu Kości Słoniowej.

▼ Rezolucja RB ONZ nr 1333 z dnia 19 grudnia 2000 roku

Wezwano w niej wszystkie państwa do „bezzwłocznego zamrożenia środków finansowych należących do Usamy bin Ladena oraz osób i innych podmiotów z nim związanych [...], oraz do zapewnienia, że żadne z tych środków nie będą udostępnione [...] Usamie bin Ladenowi, jego współpracownikom bądź podmiotom z nim związanym, włączając w to organizację Al-Qaeda”.

Decyzja o nałożeniu sankcji jest wiążąca w stosunku do państw członkowskich ONZ a głosowanie w przedmiocie przyjęcia redukcji odbywa się w takim samym trybie jak ten, który był opisany przy omawianiu art. 24 KNZ.

W praktyce RB ONZ ustanawia się także za zgodą zainteresowanego państwa specjalna komisję śledcze do badania okoliczności spraw mających znaczenie dla międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa.

Znaleźć rezolucje RB ONZ 1595, 1636

PAŃSTWO JAKO PODMIOT PRAWA MIEDZYNARODOWEGO

1)państwa są podmiotami prawa międzynarodowego, które mają najszersze kompetencje w ramach tego porządku prawnego.(Np. tylko państwa mogą być członkami ONZ oraz tylko państwa mogą prowadzić spór przed MTS)

2)państwem nazywany jest podmiot prawa międzynarodowego, który posiada:

-stała ludność, liczba ludności nie ma znaczenia

-posiada określone terytorium lądowe, nie ma znaczenia rozmiar terytorium)

▼ Sprawa Księstwa Sealandii (Sąd Administracyjny Kolonii; 1978 rok)

W 1967 roku pewien emerytowany major brytyjski Paddy Roy Bates zajął opuszczone platformy (tzw. Roughs Towers), znajdujące się poza granicami brytyjskiego morza terytorialnego (ok. 6 mil od południowych wybrzeży Wielkiej Brytanii), służące w czasie II Wojny Światowej za miejsce stacjonowania oddziałów obrony przeciwlotniczej (o powierzchni ok. 300 m2).

Ustanowił się suwerennym monarchą tychże platform; zaczął m. in. wydawać dokumenty i własną walutę. Państwowym dekretem z lipca 2002 roku ustanowiono także Bank Centralny.

Grupa osób zamieszkiwała platformy na stałe.

Skarżącym w tej sprawie był obywatel RFN pełniący jednocześnie funkcję Sekretarza ds. zagranicznych Księstwa. Właściwe organy administracyjne RFN odmówiły stwierdzenia na jego wniosek, że na skutek nabycia obywatelstwa Sealandii utracił on obywatelstwo niemieckie (wnioskodawca, prawdopodobnie, w ten sposób dążył do uchylenia się od obowiązków podatkowych w Niemczech);

Sąd Administracyjny dla Kolonii utrzymał w mocy zaskarżone decyzje organów administracyjnych, w których odmawiano stwierdzenia, że skarżący a skutek uzyskania obywatelstwa Sealandii utracił obywatelstwo niemieckie. Sąd stwierdził, co następuje: „[Państwo musi mieć terytorium lądowe, nie może być to twór sztuczny [...]. Państwo musi mieć stałą ludność, przy czym winna być to spójna i żywa społeczność. Nie można mówić o społeczeństwie, jeżeli jedynym elementem je spajającym są: wspólne hobby i interesy. Brakuje stałego życia wspólnotowego, wyrażającego się w dzieleniu wspólnego przeznaczenia”;

-posiada efektywny rząd.

Państwo nie przestaje jednak istnieć:

1)ani w przypadku przejściowego rozpadu władzy centralnej

2)w przypadku poza konstytucyjnej zmiany władzy

3)w przypadku okupacji całości jego terytorium (np. Niemcy po II wojnie światowej, Irak, po 2003r.)

Byt państwowy może się zakończyć tylko w następujących przypadkach:

1)w razie połączenia państw(Jemen północny i Jemen południowy w 1990r., Syria i Egipt w 1953 -Zjednoczona Republika Arabska.)

2)przyłączenia (inkorporacji) - NRD do RFN

3)rozpad -Czechosłowacja na Czechy i Słowację

Każde państwo musi posiadać zdolność do utrzymywania stosunków z innymi państwami. Chodzi tu o zdolność prawną do utrzymywania takich stosunków z innymi państwami, jakie dane państwo uzna za właściwe. Ową zdolność określić można mianem suwerenności albo niepodległości.

Wyróżniamy dwa aspekty suwerenności:

1. Zewnętrzny - zdolność prawna do samodzielnego i niezależnego od innych państw występowania na płaszczyźnie międzynarodowej(zawiera takie umowy, jakie chce, nikt nie ma mocy prawnej, aby zmuszać państwo do pewnych relacji międzynarodowych).

2. Wewnętrzny -zdolność prawna do samodzielnego realizowania władztwa państwa na danym terytorium polegającego np.: na stanowieniu bądź egzekwowaniu prawa.

▼ Opinia sędziego Anzilotti (Stały Trybunału Sprawiedliwości Międzynarodowej) wyrażona w sprawie reżimu celnego pomiędzy Niemcami a Austrią (1931 rok)

„Koncepcja „niepodległości” nie może być lepiej wyjaśniona, jak przez porównanie jej ze szczególną, stanowiącą wyjątek [od zasady], kategorią państw nazywanych „państwami zależnymi”. [...] Idea „zależności” w sposób konieczny implikuje [taką] relację [gdy] jedno państwo zgodnie z prawem może narzucić swą wolę innemu państwu, prawnie zobowiązanemu do poddania się jej [...]”.

Należy zauważyć żadnego państwa na świecie nie można za bezwzględnie niezależne. Zależność może mieć wymiar faktyczny (70% towarów importowanych przez Białoruś pochodzi z `Rosji) a może mieć tez charakter prawny (współpraca państw UE w polityce zagranicznej).

Z tego powodu stwierdzenie czy omawiana tu przesłanka państwowości jest spełniona ma charakter niezwykle (o)?cenny.

Np. porównania statusu Grenlandii oraz Butanu(Kongo)

Grenlandia -nie, Butan-tak

▼ Porównanie statusu Grenlandii i Bhutanu

Grenlandia jest częścią terytorium Królestwa Danii i obowiązuje na niej Konstytucja Danii. Mieszkańcy Wyspy mają duńskie obywatelstwo.

Na terytorium Grenlandii środkiem płatniczym są korony duńskie.

Dwóch przedstawicieli Grenlandii zasiada w duńskim parlamencie (Folketing).

Rząd w Kopenhadze wyznacza Rigsombudsmand (Wysokiego Komisarza), który reprezentuje na Grenlandii Królową Małgorzatę II oraz rząd duński.

Niezależnie od tego Grenlandia ma 31 osobowy parlament wybierany w powszechnych wyborach, oraz lokalny rząd. Folketing przekazał parlamentowi lokalnemu istotną część swoich uprawnień prawodawczych (aczkolwiek domeną władz w Kopenhadze pozostały: sprawy zagraniczne, system sądowy, polityka bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego, zarządzanie wodą).

W stosunkach zagranicznych Grenlandia wykazuje pewną odrębność od Danii, np.:

• Jako terytorium autonomiczne jest członkiem Rady Nordyckiej,

• Jej terytorium nie jest częścią Unii Europejskiej,

• Umowy międzynarodowe zawierane przez Danię nie zawsze obejmują swoim skutkiem terytorium Grenlandii (np. art. 21 ust. 1 polski-duńskiej umowy międzynarodowej w sprawie unikania podwójnego opodatkowania z 2001 roku, stanowi, że: „Obowiązywanie niniejszej konwencji może być rozszerzone w jej obecnym brzmieniu lub przy wprowadzeniu koniecznych zmian na Wyspy Owcze oraz Grenlandię”.

? Czy Grenlandia mogłaby skutecznie ubiegać się (jako „państwo”) o członkostwo w ONZ?

Bhutan: Art. 2 traktatu o przyjaźni pomiędzy Indią a Bhutanem z 1949 roku stanowił, że: „Rząd indyjski zobowiązuje się nie ingerować w wewnętrzne sprawy Bhutanu. Ze swej strony Rząd Bhutanu wyraża zgodę na kierowanie się (to be guided) radą Rządu Indii w swych stosunkach zagranicznych”.

? Czy Bhutan mógł skutecznie ubiegać się o członkostwo w ONZ? (Bhutan jest członkiem ONZ)

Biorąc pod uwagę płynność tego ostatniego kryterium państwowości postawić należy pytanie, kto decyduje tym czy dany podmiot wymogi państwowości spełnia.

W społeczności nie ma nikogo, kto byłby uprawniony do autorytarnego rozstrzygania w tej mierze.

Jakie znaczenie ma, zatem uznanie za państwo przez innych członków społeczności międzynarodowej?

W szczególności czy jednostka, która ma określone terytorium, ludność, rząd, rządzi się samodzielne, ale nikt nie uznaje jej za państwo może być bezprawnie Napadnięte zbrojnie?

▼Transdniestrzańska Republika Mołdowska

Kiedy na przełomie lat 80-90 XX w. rozpadał się Związek Radziecki, na terytorium wciśniętym pomiędzy Ukrainę i Rumunię powstało niepodległe państwo: Republika Mołdowy, zamieszkana głównie przez ludność etnicznie związaną z ludnością Rumunii, oraz przez Słowian (Rosjan i Ukraińców). Zamieszkana w większości przez Rosjan wschodnia część Mołdowy ogłosiła w 1991 roku niepodległość jako Transdniestrzańska Republika Mołdowska. Obecnie:

• Transdnietrze ma swoją Konstytucję. Art. 1 stanowi, że jest ono: „suwerennym, niepodległym, demokratycznym państwem prawa”;

• Konstytucja wyraźnie mówi o „obywatelstwie Transdniestrza”;

• Transdnietrze ma swoja armię;

• Transdnietrze ma swoje władze i walutę;

Jednostka ta nie jest jednak uznawana za państwo na płaszczyźnie międzynarodowej. Rada Europy traktuje problem Transdniestrza jako „zamrożony konflikt”.

Wydaje się, że uznanie danej jednostki za państwo przez innych członków społeczności międzynarodowej? nie na charakterze konstytutywnego, ? Oznacza to, że podmiot, który spełnia podane wyżej cztery kryteria państwowości z punktu widzenia prawa jest państwem nawet, jeżeli nie jest przez nikogo uznane. Ma on, zatem jako państwo pewne uprawnienia i obowiązki prawno-miedzynarodowe właściwe państwom.

Przykładowo: takie, nie uznawane państwo, dokonując agresji zbrojnej narusza prawo międzynarodowe. Z drugiej strony dokonanie aktu agresji wobec niego jest naruszeniem prawa międzynarodowego przez agresora

Pamiętać należy jednak, ze państwo nie uznawane (a obowiązku uznania w prawie międzynarodowym nie ma) z praktycznego punktu widzenia ma ograniczone możliwości działania na płaszczyźnie międzynarodowej, dlatego, że fakt nieuznawania w zasadzie wyklucza współprace międzynarodową i dyplomatyczną. Państwo powszechnie nieuznawane jest izolowane w tym znaczeniu, że nikt nie zawiera z nim traktatów, po drugie nikt nie utrzymuje z nim stosunków dyplomatycznych, nie jest członkiem organizacji międzynarodowych, państwom takim można odmówić przyznania immunitetu jurysdykcyjnego, można odmówić honorowania paszportów wystawionych przez to państwo.

Wprawie międzynarodowym istnieje zakaz uznawania sytuacji nielegalnych tzn. takich stanów faktycznych, do których doprowadziły działania niezgodne z prawem międzynarodowym.

(ex iniuria ius non oritur- z bezprawia nie mogą wynikać uprawnienia).

Podobny zakaz dotyczy również kwestii uznania państw, które powstały w wyniku niezgodnego z prawem użycia siły

▼ Sprawa Tureckiej Republiki Cypru Północnego

W 1960 roku proklamowano niepodległość Republiki Cypru, jednolitego państwa zamieszkanego przez dwie społeczności: grecką i turecką. M. in. w związku z dążeniami Greków do Enosis (tj. do połączenia się z Grecją) dochodziło do napięć wewnętrznych. W 1974 roku, po próbie nieudanego zamachu stanu, na wyspie (jej północnej części) wylądowały wojska tureckie i doszło do faktycznego podziału Wyspy na dwie części.

W 1983 na terytorium północnym proklamowano niepodległość Tureckiej Republiki Cypru Północnego. RB ONZ w rezolucjach nr 541 i nr 550 wskazała, że utworzenie TRCP nastąpiło w wyniku aktu nielegalnej secesji oraz, że stanowi naruszenie suwerenności i integralności terytorialnej Republiki Cypru. Wezwała wszystkie państwa do nieuznawania TRCP. Uznania udzieliła jej jedynie Turcja.

▼ Sprawa Anastasiou I (Europejski Trybunał Sprawiedliwości, 1994 rok)

Jedna z dyrektyw wspólnotowych określała warunki, na jakich członkowie Wspólnoty importować mogli owoce cytrusowe. Celem regulacji było, m. in. dążenie do zapobieżenia dostaniu się na terytorium Wspólnoty szkodliwych mikroorganizmów. Jeden z przepisów stanowił, że do importowanego towaru winien być dołączony certyfikat sanitarny, wystawiony przez „upoważnione władze państwa-eksportera”.

W sprawie Anastasiou I ETS miał odpowiedzieć na następujące pytanie (bardzo ważne dla TRCP, jako że głównym źródłem jej dochodów jest eksport cytrusów, np. do Wielkiej Brytanii): Czy certyfikaty sanitarne wydawane przez odpowiednie władze TRCP mogą być honorowane i traktowane jako wydane przez „upoważnione władze państwa eksportera” w rozumieniu wskazanego wyżej przepisu prawa wspólnotowego?

ETS stwierdził, że zapis dotyczący certyfikatów wprowadzony był po to, by uchronić rynki państw członkowskich (i rynek wspólnotowy) przed szkodliwymi mikroorganizmami. Cel ten można osiągnąć tylko wtedy, gdy istnieje możliwość współpracy pomiędzy właściwymi organami administracyjnymi eksportera i importera. Importer dysponujący certyfikatem wystawionym przez eksportera może zażądać od tego ostatniego wszczęcia np. postępowania wyjaśniającego itd. W sytuacji, gdy TRCP nie jest uznawana, współpraca z odpowiednimi jego władzami administracyjnym jest w zasadzie niemożliwa. Nie można, zatem uznać certyfikatów sanitarnych, wydanych przez władze TCRP za certyfikaty wystawione przez „upoważnione władze państwa eksportera”. Nie jest, zatem zgodny z prawem wspólnotowym import cytrusów z TRCP, jako że nie mają one certyfikatu sanitarnego, wystawionego przez „upoważnione władze państwa eksportera” (w rozumieniu prawa wspólnotowego).

▼ Sprawa Namibii (MTS, opinia doradcza z 1970 roku)

Trybunał wskazał, że zakaz uznawania władztwa sprawowanego przez RPA nad terytorium Namibii nie oznacza, iż wszystkie akty władz południowo-afrykańskich winny być uznane za bezprawne i nieważne. Nie powinno się ignorować skutków prawnych rejestracji urodzin, zgonów i zawartych małżeństw - skutki tego dotknęłyby jedynie mieszkańców Namibii, co trudno uznać za pożądany efekt zasady zakazującej uznawania sytuacji nielegalnych.

Należy dodać, że instytucja uznania z państwo może być uznawana za instrument politycznego nacisku na nowopowstałe państwa, (aby przestrzegały prawa międzynarodowego).

▼Deklaracja Wspólnoty Europejskiej z 1991 roku w sprawie wytycznych, co do uznawania nowych państw w Europie Wschodniej i na terytorium Związku Radzieckiego

W Deklaracji wskazywano, że warunkiem uznania nowych państw przez Wspólnotę Europejską będzie:

• „przestrzeganie postanowień Karty Narodów Zjednoczonych oraz zobowiązań zawartych w Akcie Helsińskim i Karcie Paryskiej, szczególnie w zakresie rządów prawa, demokracji oraz przestrzegania praw człowieka,

• Zagwarantowanie praw grup etnicznych i narodowych, obowiązek przestrzegania, których wynika z dokumentów KBWE”.

W praktyce, przestrzeganie tych kryteriów nie było zbyt ścisłe. Np. Chorwacja została uznana pomimo pewnych zastrzeżeń, jakie w stosunku do niej wysuwano w związku z brakiem odpowiedniej ochrony praw mniejszości.

Podkreślić należy, że nawet brak uznania nie wyklucza w praktyce pewnych form kontaktów miedzy dwoma podmiotami na płaszczyźnie czysto administracyjnej.

ZAKRES KOMPETENCJI JUSRYSDYKCYJNEJ PAŃSTWA

Jurysdykcja państwa to jest przysługujące mu uprawnienie do sprawowania władztwa względem osób oraz rzeczy. Może być ona realizowana w trojaki sposób:

1)przez stanowienie prawa -jurysdykcja legislacyjna

2)egzekwowanie prawa -jurysdykcja wykonawcza, egzekucyjna

3)przez sprawowane wymiaru sprawiedliwości -jurysdykcja sądowa

Kompetencja jurysdykcyjna ma zasadniczo dwa wymiary;

1)terytorialny

2)personalny

Terytorialny wymiar kompetencji państwa

Należy przyjąć, że kompetencja jurysdykcyjna zasadniczo przysługuje państwu do wszystkich osób (niezależnie od obywatelstwa) i do wszystkich rzeczy znajdujących się na jego terytorium.

Od tej zasady istnieją pewne wyjątki niektóre z nich zostaną w dalszym ciągu wykładu omówione:

1 wyjątek od tej zasady

NIETYKALNOŚĆ osoby przedstawiciela dyplomatycznego

▼Sprawa Matwiejewa z 1708 roku

Ambasador Piotra I w Londynie przed wyjazdem na nową placówkę został zatrzymany na ulicy przez niezaspokojonych wierzycieli, zelżony i obezwładniony, a następnie przymusowo osadzony w przydrożnym zajeździe. Miał tam przebywać tak długo, aż odda wierzycielom wszelkie należne im kwoty. Królowa Anna Stuart kazała jednak natychmiast go wypuścić, winnych zaś - ukarać.

Osoba przedstawiciela dyplomatycznego jest nietykalna w szczególności zaś nie podlega ona władzy wykonawczej państwa przyjmującego w jakiejkolwiek formie.

Osoby, którym nietykalność przysługuje zobowiązanie są, co prawda do przestrzegania prawa państwa przyjmującego, ale nie mogą być:

1)aresztowanie ani zatrzymanie w jakiejkolwiek formie

▼ Sprawa Raoula Wallenberga

Szwedzki dyplomata w Budapeszcie w 1945 roku został aresztowany przez okupacyjne władze radzieckie. Zmarł (podobno?) z przyczyn naturalnych w 1947 roku. W 1957 roku ZSRR przyjął na siebie odpowiedzialność za incydent. Stwierdził, że osoba odpowiedzialna za uwięzienie Wallenberga została osądzona i skazana.

2)dyplomata nie może być również poddawany jakimkolwiek przymusowym kontrolom (przeszukanie) oraz jakimkolwiek badaniom(alkomatem).

-w przypadku, gdy istnieje usprawiedliwione podejrzenie, że osoba uprawniona do nietykalności kierująca pojazdem jest nietrzeźwa władze państwa przyjmującego powinny odstawić dyplomatę w miejsce przezeń wskazane bądź też poinformować jego misję o miejscu, w którym się znajduje z prośbą o odebranie.

Wyjątki od zasady nietykalności osobistej:

1)osoba uprawniona nie może odmówić poddania się badaniu na lotnisku przed wejściem na pokład statku powietrznego.

2)osoba uprawniona może być przejściowo zatrzymana, jeżeli jest ujęta na gorącym uczynku popełnienia przestępstwa -zatrzymanie występuje w takim zakresie i na taki czas, jaki jest potrzebny do zapobieżenia popełnienia przestępstwa.

3)osoba uprawniona może być poddana rewizji o ile usprawiedliwiają to względy bezpieczeństwa publicznego.

▼ Przypadek ambasadora Jugosławii w Szwecji z 1988 roku

Ambasador Jugosławii w Szwecji na terenie dziecięcego placu zabaw wymachiwał naładowanym pistoletem. Został rozbrojony przez policjantów, którzy broń skonfiskowali.

1)Nietykalność osobista dyplomatów oznacza taki obowiązek państwa przyjmującego do zapobiegania wszelkim zamachom na osobę, godność, wolność osobistą uprawnionego do ochrony chodzi tu miedzy innymi o obowiązek zbrojnej ochrony, jeśli to konieczne.

Czy państwo przyjmujące zobowiązane jest także do spełnienia żądań terrorystów, jeżeli od ich spełnienia uzależniają uwolnienie więzionego dyplomaty?

▼ Sprawa niemieckiego ambasadora w Gwatemali, hrabiego von Spreti, 1970 rok

W Gwatemali porwany został ambasador RFN; sprawcy zażądali - w zamian za jego uwolnienie - wypuszczenia przez władze miejscowe kilku więźniów politycznych. Władze Gwatemali stwierdziły, że konwencja wiedeńska o stosunkach dyplomatycznych z 1961 roku nie stanowi po jej stronie obowiązku w tej mierze. Ambasadora zamordowano. RFN zerwała stosunki dyplomatyczne z Gwatemalą, twierdząc, że ta ostatnia była zobowiązana do spełnienia żądań porywaczy w celu ratowania osoby uprawnionej do przywileju nietykalności osobistej.

Wydaje się ze w szczególnie usprawiedliwionych przypadkach można żądać od władz państwa przyjmującego spełnienia żądań terrorystów dla oceny czy traki szczególny przypadek zachodzi wziąć trzeba pod uwagę:

-realność zagrożenia dla zdrowia i życia zakładnika

-rodzaj żądań, jakie stawiane są przez porywaczy nie można w szczególności uznać by prezydent lub premier państwa zobowiązany był do ustąpienia na żądanie

2)wyjątek od zasady immunitetu jurysdykcyjnego państwa- immunitet dyplomatyczny

-immunitet jurysdykcyjny dyplomatyczny ma różne formy

1występuje jako immunitet karny

2jako immunitet cywilny -administracyjny

Immunitet dyplomatyczny w sprawach karnych:

zasada- osoba uprawnionej do immunitetu jakkolwiek zobowiązane są do przestrzegania prawa państwa przyjmującego to jednak nie mogą być one oskarżane przed sądem danego państwa.

Dyplomaci nie podlegają również sankcjom o charakterze karnym przewidzianym w prawie państwa przyjmującego np.: nie podlegają mandatom za złamanie przepisów ruchu drogowego.

Immunitet karny jest immunitetem absolutnym przysługuje dyplomacie zawsze niezależnie od ciężaru naruszenia.

▼ Sprawa incydentu w Maryland, 1935 rok

W 1935 roku policjant zatrzymał do kontroli samochód, w którym jechał poseł irański z małżonką. Zatrzymanie nastąpiło w związku ze zbyt nieostrożną i szybką jazdą.

Policjant twierdził, że w trakcie sporu z posłem został zaatakowany przez posła i jego małżonkę.

Posła obezwładniono, założono mu kajdanki i dopiero po dwu godzinach sędzia pokoju zwolnił go (jako dyplomatę, któremu przysługuje przywilej nietykalności osobistej oraz immunitet jurysdykcyjny); nałożono jednak na kierowcę dyplomaty grzywnę w wysokości 5 USD (wykonanie kary zawieszono, każąc kierowcy zapłacić jedynie 75 centów).

W związku z protestem posła, Departament Stanu USA wyraził swój żal i wskazał, że policjanta już zwolniono ze służby.

W przypadku, gdy osoba uprawniona do powoływania się na immunitet łamie prawo państwa przyjmującego to państwo przyjmujące dysponuje trzema środkami:

1)państwo przyjmujące może żądać od państwa uchylenia immunitetu dyplomatycznego.

▼ Sprawa Waddingtona z 1906 roku

Waddington, syn przedstawiciela chilijskiego w Brukseli, zabił sekretarza poselstwa chilijskiego, który skrzywdził swą narzeczoną, siostrę zabójcy. Ponieważ zabójca schronił się w poselstwie - policja tam nie weszła, ograniczając się jedynie do jego otoczenia. Ojciec zabójcy oświadczył, że zrzeka się, odnośnie syna, immunitetu. Po potwierdzeniu owego zrzeczenia przez władze chilijskie - zabójcę postawiono przed sądem belgijskim.

2)państwo przyjmujące może uznać obcego dyplomatę za persona non grata

Jeżeli państwo wysyłające zgodnie z zadaniem nie uchyli immunitetu bądź nie odwoła dyplomaty uznanego za persona non grata to wówczas państwo przyjmujące może wyznaczyć dyplomacie odpowiedni termin na opuszczenie jego terytorium po bezskutecznym upływie tego terminu państwo przyjmujące może w stosunku do tego dyplomaty wykonać swoją jurysdykcje.

3)państwo przyjmujące może żądać od państwa wysyłającego osądzenia osoby objętej immunitetem we własnym zakresie.

Prawo międzynarodowe nie zobowiązuje jednak państwa wysyłającego do osadzenia dyplomaty.

▼ Sprawa ambasady irackiej w Paryżu z 1978 roku

Ambasada iracka w Paryżu przez pewien czas zajęta była przez terrorystę. Kiedy okupacja skończyła się i napastnik, eskortowany przez policję, wyprowadzany był z budynku - kilku dyplomatów irackich otworzyło doń ogień w oczywistym zamiarze pozbawienia go życia. Zamiast niego, zabili dwie inne osoby, w tym francuskiego policjanta. Rząd francuski wydalił trzech dyplomatów kilka dni później i zażądał, by osądzono ich w Iraku. Vice-prezydent Irackiej Rady Rewolucyjnej stwierdził, że ta sprawa (tj. osądzenie sprawców) ma „drugorzędne znaczenie”. Władze irackie wypłaciły odszkodowania rodzinom poszkodowanych, ale procesu nie wszczęły.

W sprawach administracyjnych:

Zasadą jest, że osoba uprawniona nie podlega jurysdykcji cywilnej i administracyjnej

Państwa przyjmującego.

Wskazana zasada nie dotyczy trzech przypadków:

1(wyjątek)Nie dotyczy powództw przeciwko dyplomatom z zakresu prawa rzeczowego odnoszących się do prywatnego mienia nieruchomego położonego na terenie państwa przyjmującego.

Wyjaśnić należy termin - powództwa z zakresu prawa rzeczowego chodzi tutaj o powództwa dotyczące prawa własności nieruchomości bądź tez posiadania nieruchomości przykładowo chodzi tutaj powództwo dotyczące wydania bezprawnie zajętej rzeczy bądź też powództwo o zaniechanie wznoszenia budynku na czyjejś posiadłości.

Powództwami z zakresu prawa rzeczowego nie są natomiast powództwa, które dotyczą nie tyle stanu prawnego nieruchomości, ale skierowane są przeciwko osobie dyplomaty a związane tylko pośrednio z wykonywaniem władztwa nad nieruchomością np.: nie jest powództwem rzeczowym powództwo o zapłatę czynszu.

Dyplomatom przysługuje jednak immunitet w stosunku do powództwa z zakresu prawa rzeczowego dotyczącego prywatnego mienia nieruchomego położonego na terytorium państwa przyjmującego o ile dyplomata sprawuje władztwo nad nieruchomością w imieniu państwa wysyłającego dla celów misji.

Prywatna rezydencja dyplomaty nie jest nieruchomością, wobec której dyplomata wykonuje władztwo w imieniu państwa wysyłającego dla celów misji dopuszczanie są, dlatego powództwa z zakresu prawa rzeczowego dotyczące prywatnego mienia dyplomaty (możliwa eksmisja)

2)(wyjątek) opisana wyżej zasada nie dotyczy powództw spadkowych, których przedstawiciel dyplomatyczny występuje w charakterze osoby prywatnej a nie przedstawiciela państwa wysyłającego.

3), Jeżeli przedstawiciel dyplomatyczny wykonuje w państwie przyjmującym działalność prace zawodową lub handlową to nie przysługuje mu immunitet w przypadku powództw dotyczących takiej działalności wykonywanej przezeń w państwie przyjmującym poza jego funkcjami zawodowymi(?).

Użyte sformułowanie działalność zawodowowo- handlowa oznacza działalność o charakterze ciągłym tzn. nie odnosi się do działań incydentalnych, które zaliczyć można do spraw bieżących życia codziennego(np.: sprzedaż samochodu)

Przykładowo, zatem dopuszczalne jest powództwo odszkodowawcze przeciwko osobie uprawnionej do immunitetu, która jako lekarz stomatolog w wyniku błędu wyrządziła szkodę pacjentowi. Nie jest dopuszczalne natomiast przykładowo pozwanie osoby uprawnionej do immunitetu z tytułu rękojmi za wadę sprzedanej rzeczy o ile dana osoba nie trudni się zawodowo sprzedażą tych rzeczy.

PROBLEM ZRZECZENIA SIĘ IMMUNITETU DYPLOMATYCZNEGO

Immunitetu zrzec się może tylko i wyłącznie państwo wysyłające działając np.: przez szefa dyplomacji. Immunitetu nigdy skutecznie nie może się zrzec sam dyplomata.

▼ Sprawa Montwid-Białłozór v. Ivaldi (polski SN, 1925 rok)

Włoski attache wojskowy w Warszawie zawarł umowę najmu lokalu z osobą prywatną. W umowie zawarta została klauzula, że w toku ewentualnego sporu związanego z wykonywaniem umowy, nie będzie powoływał się na przysługujący mu dyplomatyczny immunitet jurysdykcyjny.

W sprawie o eksmisję wszczętej przeciwko niemu przez właściciela lokalu (attache nie płacił czynszu) SN stwierdził, że „oczywistą jest rzeczą, że immunitet sądowy jest przywilejem nie osobistym tego, czy innego dyplomaty obcego państwa, a przywilejem samego państwa tego, a więc, że poseł [...] sam w tej dziedzinie rozporządzać nie może”. Zrzeczenie się w umowie immunitetu przez dyplomatę jest zatem prawnie bezskuteczne.

Jak długo przysługuje dyplomacie immunitet jurysdykcyjny?

Osoby uprawnionej nie można sądzić po wygaśnięciu przysługujących jej immunitetów o ile w grę wchodzą akty urzędowe dokonane przezeń w toku pełnienia funkcji członka misji dyplomatycznej.

Np.: znieważenie przez dyplomatę głowy państwa w czasie publicznej wypowiedzi.

Immunitet nie przysługuje jednak, gdy dany akt należy zakwalifikować nie jako akt państwa, którego przedstawicielem jest dyplomata, ale jako akty ewidentnie prywatne.

3. wyj. Immunitety jurysdykcyjne głów się państw oraz innych wysokich urzędników państwowych (chodzi o omówienie kolejnego wyjątku, że państwo ma pełne prawo jurysdykcji)

W tym fragmencie wykładu będziemy się zajmować:

-głowami państw

-szefami rządów

-ministrami spraw zagranicznych

W dalszym ciągu będziemy omawiali tylko immunitet karny.

Międzynarodowe prawo zwyczajowe przyznaje im immunitet jurysdykcyjny w sprawach karnych.

Ten immunitet występuje w dwóch formach:

1)immunitet personalny-oznacza ze wymienione wyżej osoby nie podlegają kompetencji jurysdykcyjnej obcych państw w czasie pełnienia wskazanych funkcji urzędowych immunitet ten rozciąga się na wszystkie ich akty niezależnie od ich ciężaru oraz od tego, kiedy zostały popełnione.

Osoby te nie mogą być w żadnym wypadku zatrzymanie aresztowanie oskarżone w toku pełnienia swoich funkcji.

▼ Sprawa Yerodii (Kongo v. Belgia, MTS, 2002 rok)

Belgijski sędzia śledczy wydał międzynarodowy nakaz aresztowania niejakiego Abdulaye Yerodia Ndombasi, zarzucając mu m. in. współudział w popełnieniu zbrodni ludobójstwa. Nakaz został następnie przekazany innym państwom za pośrednictwem Interpolu.

W momencie wydania nakazu aresztowania Yerodia pełnił funkcję ministra spraw zagranicznych Kongo.

Kongo wszczynając postępowanie przed MTS twierdziło, że Belgia naruszyła prawo międzynarodowe w zakresie immunitetu personalnego, przysługującego wysokim urzędnikom państwowym.

MTS rozstrzygając spór rozpoczął od podkreślenia, że wysocy urzędnicy państwowi są reprezentantami państwa, a ewentualne przywileje i immunitety nie są przyznawane dla ich osobistej korzyści, lecz w interesie państwa. Chodzi o to, że funkcje reprezentanta państwa może efektywnie sprawować tylko taka osoba, która nie musi obawiać się, że obce państwo pociągnie ją do odpowiedzialności karnej w związku z jakimkolwiek aktem tej osoby.

Sąd stwierdził następnie, że taki immunitet (personalny, związany z wykonywaniem funkcji wysokiego urzędnika państwowego) nie doznaje ograniczeń niezależnie od:

• ciężaru aktu, w związku z którym dana osoba może być ścigana,

• chwili, w której ten akt został popełniony (np. przed objęciem urzędu ministra spraw zagranicznych).

Sąd uznał w wreszcie, że samo wydanie międzynarodowego listu gończego naruszyło immunitet Yerodii (mógł on się obawiać, że zostanie aresztowany w państwie, do którego udaje się z oficjalną wizytą. Istnienie takiej obawy wpływać mogło zaś na sposób wykonywania przezeń obowiązków przedstawiciela państwa kongijskiego).

▼ Sprawa Ariela Sharona (belgijski Sąd Najwyższy, 2003 rok)

W 1982 roku w czasie wojny w Libanie doszło do masakry w obozach uchodźców Sabra i Shatila. Grupa wojsk libańskich „chrześcijan” przystąpiła do kontrolowania mieszkańców dwóch obozów palestyńskich uchodźców poszukując w nich członków OWP. Wsparcia logistycznego udzielały im oddziały armii izraelskiej pozostających pod rozkazami ministra obrony Izraela - Sharona.

Kiedy w 2001 roku Sharon został premierem Izraela, grupa mieszkających w Belgii Palestyńczyków podjęła kroki zmierzające do wszczęcia przed sądami belgijskimi postępowania karnego przeciwko Sharonowi (zarzucając mu współudział w masakrze).

Sąd Najwyższy uznał jednak, że prowadzenie takiego postępowania byłoby sprzeczne z prawem międzynarodowym, które urzędującym szefom rządów przyznaje pełny immunitet personalny.

Należy mieć na uwadze, że niektóre międzynarodowe sądy karne mogą wykonywać swoją jurysdykcję w stosunku do osób aktualnie pełniących najwyższe funkcje państwowe.

▼ Art. 27 Statutu Międzynarodowego Trybunału Karnego

„1. Niniejszy statut ma równe zastosowanie do wszystkich osób, bez jakichkolwiek różnic wynikających z pełnienia funkcji publicznej. W szczególności pełnienie funkcji głowy państwa czy szefa rządu, członka rządu czy parlamentu, wybieralnego przedstawiciela lub funkcjonariusza państwowego w żadnym razie nie może zwolnić sprawcy od odpowiedzialności karnej przewidzianej niniejszym statutem, ani nie może samo w sobie stanowić podstawy do zmniejszenia wymiaru kary.

2. Immunitety i inne przywileje związane z pełnieniem funkcji publicznej danej osoby, przewidziane przez prawo krajowe lub międzynarodowe, nie stanowią przeszkody do wykonywania jurysdykcji Trybunału wobec takiej osoby”.

2. Immunitet materialny- (służy głową państw, szefom rządu, ministrom spraw zagranicznych) oznacza, że wskazane wyżej osoby po zakończeniu pełnienia swoich funkcji nie podlegają kompetencji jurysdykcji państw obcych w odniesieniu do aktów popełnionych w czasie pełnienia wskazanych funkcji urzędowych.

Immunitet dotyczy tylko tych aktów, które można uznać za mieszczące się w ramach funkcji urzędowych.

▼ Sprawa Pinocheta (brytyjska Izba Lordów, 1999 rok)

Senator Pinochet, była głowa państwa chilijskiego, przybył do Wielkiej Brytanii w celach leczniczych. W tym czasie władze hiszpańskie złożyły u władz brytyjskich wniosek o ekstradycję Senatora. Wskazywały w nim, że w Hiszpanii toczy się przeciwko niemu postępowanie karne związane z postawionymi mu zarzutami dotyczącymi autoryzowania aktów tortur w stosunku do obywateli hiszpańskich (akty tortur miały mieć miejsce wówczas, gdy Pinochet był głową państwa).

W toku postępowania ekstradycyjnego Senator podniósł zarzut przysługującego mu, jako byłej głowie państwa, immunitetu jurysdykcyjnego w sprawach karnych.

Izba Lordów przyjmując podaną wyżej definicję immunitetu personalnego musiała odpowiedzieć na pytanie, czy wydawanie rozkazów w przedmiocie torturowania przeciwników politycznych można uznać za „akt mieszczący się w ramach pełnionych funkcji urzędowych”.

Izba Lordów uznała, że akty kryminalne zakazane przez prawo międzynarodowe (takie jak np. akty tortur, ludobójstwa, zbrodnie przeciwko ludzkości) nie mogą być uznane za „akty mieszczące się w ramach pełnionych funkcji urzędowych”.

Pinochetowi immunitetu, zatem nie przyznano.

4 wyjątek

Immunitet suwerenny państwa-istota tej konstrukcji prawnej stanowi konsekwencję zasady suwerennej równości państw i wyrażona jest w łać.maksymie -PAR INPAREM NON HABET IMPERIUM-równy równemu nie może sprawować władztwa w świetle zwyczajowego prawa międzynarodowego państwo oraz jego organy wyłączone są spod jurysdykcji innego państwa. Skorzystanie przez obce państwa w toku postępowania sądowego z zarzutu immunitetu jurysdykcyjnego prowadzi do braku możliwości merytorycznego rozpoznania sporu między powodem a państwem obcym.

▼ Przykład:

Jeżeli obywatel RP pozywa przed sądem polskim Koreę Płn. domagając się odszkodowania za szkodę, którą poniósł na skutek nie wydania mu wizy wjazdowej przez wydział konsularny ambasady Korei w RP - sąd polski pozew odrzuci, jako że nie ma jurysdykcji w sprawie.

I zakres podmiotowy zasady

1. Pojęcie państwo w tym kontekście rozumiane zwykle szeroko obejmuje np.: skarb państwa, organy rządowe i inne organy reprezentujące państwo, ministerstwa, urzędy dyplomatyczne i konsularne, urzędy prezydenta,premiera,ministerialne.

▼ Sprawa Mc Elhinney (Sąd Najwyższy Irlandii, 1995 rok)

Wobec pana Mc Elhinney użyli siły brytyjscy żołnierze stacjonujący na przejściu granicznym pomiędzy Irlandia Płn. I Irlandią. Zdarzenie miało miejsce już na terytorium Irlandii. P. Mc Elhinney pozwał przed sądami irlandzkimi m. in. brytyjskie Ministerstwo Obrony, domagając się zadośćuczynienia za doznaną krzywdę (szok wynikający z zastosowania groźby przy użyciu broni palnej). Sądy irlandzkie stwierdziły, że nie mają jurysdykcji do rozpatrywania sprawy, jako że brytyjskiemu Ministerstwu Obrony służy immunitet jurysdykcyjny.

.

2.. Podmioty utworzone w celu wykonywania pewnych prerogatyw władzy państwowej niektóre Banki Państwowe,państwowe przedsiębiorstwa handlowe, kulturalne,niektóre agencje informacyjne.

▼ Sprawa Krajina v. TASS Agency z 1949 roku (sądy angielskie)

Powód zarzucał stronie pozwanej zniesławienie go treścią artykułu opublikowanego w gazecie wydawanej przez radziecką Agencję TASS. Sądy angielskie orzekły, że pozwanemu przysługuje - jako organowi informacyjnemu ZSRR - immunitet jurysdykcyjny.

3. Części składowe państw federalnych oraz jednostki o ile działają one w wykonywaniu suwerennych kompetencji państwowych.

II zakres przedmiotowy zasady

Powszechnie przyjmuje się, że immunitet jurysdykcyjny państwa ma charakter ograniczony przysługuje on państwu tylko wówczas, kiedy odnosi się do jego aktów o charakterze władczym.

Przez to ograniczenie, znaczenie ma tu podział aktów państwa na dwie kategorie:

1AKTA DE JURE IMPERII- władcze

2AKTA DE JURE GESTONIS- akty, które nie mają władczego charakteru.

1AKTA DE JURE IMPERII zaliczamy np.:

-wew. akty administracyjne -wydalenie cudzoziemca z kraju.

-akty legislacyjne -np.: nacjonalizacja majątku

-akty związane z działaniami dyplomatyczno konsularnymi-odmowa wydania wizy.

-działania podejmowane przez siły zbrojne państwa.

▼ Sprawa Amerada Hess Shipping Corp. (SN USA, 1989 rok)

Liberyjski tankowiec Hercules został w 1982 roku ostrzelany na pełnym morzu przez argentyńskie okręty wojenne w czasie konfliktu argentyńsko-brytyjskiego o Falklandy. W wyniku ataku statek został poważnie uszkodzony. Armator wystąpił przed sądami amerykańskimi przeciwko Republice Argentyny z roszczeniem odszkodowawczym.

SN USA stwierdził, że w rozpatrywanym przypadku Argentynie przysługuje immunitet jurysdykcyjny. Jego zdaniem w tej sprawie nie zachodził żaden z wyjątków przewidzianych w prawie Stanów Zjednoczonych, w których zarzut immunitetu nie mógł być skutecznie powoływany przez państwo obce.

2 AKTA DE JURE GESTONIS to takie akty, których państwo dokonuje występując w obrocie tak jak podmiot prywatny zaangażowany w działalność komercyjną

Np.: umowy dostawy towarów czy usług.

▼ Sprawa skargi przeciwko Cesarstwu Iranu (Niemiecki Sąd Konstytucyjny, 1963 rok)

Ambasada Iranu w RFN zawarła umowę z prywatnym wykonawcą, której przedmiotem było dokonanie remontu pomieszczeń ambasady. Usługobiorca nie wywiązał się z obowiązku zapłaty za usługę.

W toku postępowania sądowego o zapłatę (wszczętego przez niemieckiego wykonawcę) sądy niemieckie odmówiły przyznania immunitetu jurysdykcyjnego Iranowi stwierdzając, że zawarcie przedmiotowej umowy było aktem de iure gestionis.

W sprawie tej sąd Niemiec- odmówił przyznania immunitetu Iranowi w związku z roszczeniem podmiotu prywatnego o zapłatę za usługi związane z remontem ambasady Iranu.

Np.: umowy o pracę zawierane przez placówki dyplomatyczne państwa wysyłającego z obywatelami państwa przyjmującego o ile pracownik wykonuje pracę czysto techniczną np.: kierowca,tłumacz recepcjonista.

III czy immunitet przysługuje państwom także wtedy, gdy jego działanie jest, co prawda aktem władczym, ale narusza prawo międzynarodowe.

▼ Sprawa Al-Adsani (brytyjski sąd apelacyjny, 1996 rok)

Pan Al-Adsani posiadał podwójne, brytyjsko - kuwejckie obywatelstwo. W czasie pobytu w Kuwejcie w 1991 roku, w państwowym więzieniu był bity i torturowany (przypalanie, podtapianie w basenie itd.). Po powrocie do GBR wszczął postępowanie sądowe, domagając się od rządu kuwejckiego odszkodowania i zadośćuczynienia. Czy w takim przypadku immunitet również przysługuje?

Brytyjski sąd apelacyjny stwierdził, że Kuwejtowi immunitet jurysdykcyjny przysługuje, jako że zarzucane państwu działanie nie mieściło się w zakresie żadnego z wyjątków od zasady przyznawania immunitetu, określonych w ustawie brytyjskiej o immunitecie państwa. [W świetle owej ustawy immunitet Kuwejtowi by jednak nie przysługiwał, gdyby można mu było przypisać torturowanie kogokolwiek na terytorium GBR]

▼ Sprawa: Prefektura Voiotia v. RFN (grecki Sąd Najwyższy, 2000 rok)

W czasie drugiej wojny światowej oddziały niemieckie napadły na wioskę Distomo w prefekturze Voiotia; wymordowały mieszkańców, zniszczyły mienie. Pięćdziesiąt lat później - spadkobiercy wymordowanych wystąpili przed sądami greckimi przeciwko państwu niemieckiemu z roszczeniami odszkodowawczymi. Strona pozwana podniosła zarzut immunitetu jurysdykcyjnego.

Zdaniem Sądu: w przypadku rażącego nadużycia uprawnień suwerennych (a zatem w przypadku rażącego naruszenia prawa międzynarodowego) przez państwo, nie jest ono uprawnione do powoływania się na immunitet jurysdykcyjny. Akty państwa naruszające normy ius cogens nie mogą być uznawane za acta de iure imperii.

Immunitet jurysdykcyjny państwa przyznawany w praktyce także wtedy, gdy działanie państwa obcego narusza prawo międzynarodowe i normy IUS COGENS można jednak postawić tezę, że odmowa przyznania immunitetu państwu w przypadku rażącego naruszenia przez nią prawa międzynarodowego (w szczególności zaś naruszenia IUS COGENS poza jego terytorium) będzie zgodna z prawem międzynarodowym.

IV, jakie miejsce zajmuje omawiana konstrukcja w polskim prawie.

1 w polskim prawie nie ma żadnej regulacji bezpośrednio odnoszącej się do immunitetu jurysdykcyjnego państw.

2 polska nie jest stroną żadnej umowy międzynarodowej, która dotyczyłaby takiej umowy.

W praktyce jednak polskie sądy odnoszą się jednak do konstrukcji immunitetu jurysdykcyjnego.

Obowiązek stosowania tej zasady wywodzi się na dwa sposoby:

1 wywodzi się ze zwyczaju międzynarodowego zgodnie, z art. 9 konstytucji, który mówi, że RP przestrzega wiążącego ją prawa międzynarodowego.

▼ Art. 9 Konstytucji RP

„Rzeczpospolita Polska przestrzega wiążącego ją prawa międzynarodowego”.

2 wywodzi się także z rozszerzającej się interpretacji artykułu 1111 kodeksu postępowania cywilnego(?)

▼ Art. 1111 Kodeksu postępowania cywilnego

„Nie mogą być pozywani przed sądy polskie następujący cudzoziemcy:

1) uwierzytelnieni w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej szefowie przedstawicielstw dyplomatycznych państw obcych;

2) osoby należące do personelu dyplomatycznego przedstawicielstw państw obcych w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej;

3) inne osoby korzystające z immunitetów dyplomatycznych na mocy ustaw, umów lub powszechnie ustalonych zwyczajów międzynarodowych;

4) członkowie rodzin osób wymienionych w pkt 1, 2 i 3, jeżeli pozostają z nimi we wspólnocie domowej”.

ACT OF STATE DOCTRINE

Doktryna państwa nie jest wyjątkiem od zasady pełnej kompetencji terytorialnej państwa.

Rozpatrujemy ją ze względu na jej praktyczne znaczenie i ze względu na jej pozorne podobieństwo do immunitetu jurysdykcyjnego państwa.

Doktryna aktu państwa rozwinęła się równolegle w prawach krajowych w Wielkiej Brytanii i USA.

Stanowi ona, że sądy jednego państwa nie mogą kwestionować skuteczności ani też orzekać w przedmiocie publicznych aktów państwa obcego dokonanych przez to państwo obce na terytorium podległym jego władzy.

▼ Sprawa Luther v. Sagor (brytyjski sąd apelacyjny, 1921 rok)

Należący do Powoda, a znajdujący się na terytorium Rosji, zakład przetwórstwa drzewnego został w 1919 roku znacjonalizowany przez władze sowieckie. Rok później Pozwany, amerykański przedsiębiorca, nabywszy od tych władz część skonfiskowanego drewna, sprowadził ją na terytorium Wielkiej Brytanii z zamiarem zbycia. Powód wystąpił wówczas do sądu z żądaniem stwierdzenia, iż wzmiankowany asortyment stanowi jego własność. Sędziowie Sądu stwierdzili, co następuje: „przyjętym jest, że prawomocność aktów niepodległego, suwerennego rządu w odniesieniu do podległych jego jurysdykcji przedmiotów i rzeczy nie może być podważana przed sądami tego kraju [tzn. Wielkiej Brytanii].” Sąd uznał, zatem, że nie może badać kwestii zgodności z prawem wywłaszczenia Powoda przez władze radzieckie; uznał tym samym, że nie może podważać skutków prawnych suwerennych aktów obcego rządu.

▼ Sprawa Banco Nacional de Cuba v. Sabbatino (SN USA, 1964 rok)

Spółka amerykańska zawarła w 1960 roku umowę, której przedmiotem było zakupienie cukru od kubańskiej spółki akcyjnej (opartej o większościowy kapitał amerykański).

Umowa przewidywała, że amerykańska spółka zapłaci za towar gotówką w USA, po przedstawieniu dokumentów okrętowych i weksla płatnego na okaziciela (w momencie zapłaty własność cukru przejść miała na nabywcę).

Władze kubańskie znacjonalizowały spółkę, która była sprzedawcą cukru, na bardzo niekorzystnych warunkach. Podstawę prawną stanowił dekret o upaństwowieniu przedsiębiorstw, w których podmioty amerykańskie dysponowały większością udziałów lub zysków.

Sukcesor znacjonalizowanej spółki - bank kubański - podpisał nowy kontrakt z firmą amerykańską na dostawę cukru. I dopiero wtedy statki z ładunkiem opuściły porty kubańskie.

Po dotarciu ładunku do USA, nowojorska filia znacjonalizowanej spółki kubańskiej zażądałaby nabywca cukru przekazał pieniądze za towar nie bankowi kubańskiemu, lecz tejże filii. Wskazywała ona, że nacjonalizacja dokonana przez władze kubańskie była sprzeczna z prawem międzynarodowym i nie powinna wywierać skutków na terytorium USA.

Problem prawny:, komu przekazać pieniądze?.

SN w wyroku wskazał, że: „władza Sądownicza nie będzie badać ważności upaństwowienia dokonanego na swym terytorium przez suwerenny rząd istniejący i uznawany przez Stany Zjednoczone w czasie trwania sporu”. Był to, zatem wyrok niekorzystny dla filii znacjonalizowanej spółki. Oznaczał on, że prawowitym właścicielem sprzedawanego cukru (w świetle prawa Stanów Zjednoczonych) nie jest już filia znacjonalizowanej spółki, lecz bank kubański.

Różnice miedzy doktryna państwa a immunitetu jurysdykcyjnego:

1 immunitet jurysdykcyjny państwa jest konstrukcją prawnomiędzynarodową, podczas gdy doktryna aktu państwa jest aktem prawa krajowego stosowanego w niewielu państwach.

2 immunitet jurysdykcyjny wchodzi w grę wówczas tylko, gdy stroną pozwaną w sprawie jest państwo obce. Doktryna aktu państwa stosowana bywa także wtedy, gdy państwo obce nie jest stroną w sprawie.

3 skuteczne powołanie się na immunitet jurysdykcyjny powoduje ze sąd w ogóle nie ma jurysdykcji w tej sprawie.

W przypadku doktryn aktu państwa sąd ma jurysdykcje, może sprawę merytorycznie badać, ale nie jest uprawniony do podważania skutków publicznego aktu innego państwa.

Na doktrynę aktu państwa nie można się przed sądami amerykańskimi skutecznie powoływać wówczas, gdy akt obcego państwa stanowił rażące naruszenie prawa międzynarodowego.

▼ Sprawa Filartiga v. Peña Irala 1984 roku (sąd okręgowy dla Nowego Jorku)

W 1978 roku syn jednego z paragwajskich dysydentów został na terytorium tegoż państwa porwany, a następnie zgładzony w trakcie tortur przez wysokiego urzędnika miejscowej policji. Dzięki temu, iż jeszcze tego samego roku sprawca wyjechał do Stanów Zjednoczonych, przebywająca tam rodzina zamordowanego złożyła przeciwko niemu pozew cywilny w miejscowym sądzie. Kwestia zastosowania doktryny act of state pojawiła się w związku z przypuszczeniem, iż zarówno porwanie, jak i zabójstwo inspirowane były przez rząd paragwajski. Sąd odmówił oddalenia powództwa na tej podstawie wskazując, iż zabójstwo stanowi „jasne i oczywiste” naruszenie prawa narodów. Zdaniem Sądu, w przypadkach, gdy „prawnomiędzynarodowa zasada jest tak jasna i powszechnie uznawana [...] doktryna act of state nie znajduje zastosowania”.

(Kolejny wyjątek)

• traktatowe wyłączenie sądów danego państwa .

Niekiedy w umowach międzynarodowych zawierane są klauzule na podstawie, których, pewne spory miedzy 1 umawiającym się państwem, a podmiotem prywatnym 2 umawiającego się państwa, które to spory związane są z kontraktami prywatno-prawnymi wykonywanymi w jednym z tych państw nie podlegają kompetencji sadów tego państwa, ale maja być rozstrzygane w drodze arbitrażu.

▼Umowa między Rzeczpospolitą Polską i Królestwem Holandii o popieraniu i wzajemnej ochronie inwestycji z 1992 roku

Artykuł 3: „1. Każda Umawiająca się Strona zapewni uczciwe i sprawiedliwe traktowanie inwestycji dokonywanych przez inwestorów drugiej Umawiającej się Strony i nie będzie stawiała przeszkód, poprzez wprowadzanie nieuzasadnionych lub dyskryminacyjnych zarządzeń, odnośnie do ich eksploatacji i zarządzania nimi oraz ich utrzymania, wykorzystywania i dysponowania nimi przez tych inwestorów.

2. W szczególności każda Umawiająca się Strona zapewni tym inwestycjom pełne bezpieczeństwo i ochronę w stopniu nie mniejszym niż przyznane bądź inwestycjom dokonywanym przez własnych inwestorów, bądź inwestycjom dokonywanym przez inwestorów jakiegokolwiek państwa trzeciego z końcową możliwością wyboru korzystniejszej opcji dla zainteresowanego inwestora.

Artykuł 8: „1. Każdy spór między jedną Umawiającą się Stroną i inwestorem drugiej Umawiającej się Strony dotyczący skutków decyzji podjętej przez pierwszą Umawiającą się Stronę w odniesieniu do zasadniczych aspektów związanych z prowadzeniem działalności [...], rozstrzygany przez zainteresowane strony w drodze polubownej.

2. Jeżeli takie spory nie mogą być rozstrzygnięte w ciągu sześciu miesięcy od daty, gdy jedna ze stron zwróciła się z wnioskiem o polubowne ich rozstrzygnięcie, dany spór zostanie przedłożony na wniosek inwestora trybunałowi arbitrażowemu”.

Podmiot prywatny w drodze umowy cywilno-prawnej zawartej z państwem nie może zrzec się uprawnienia wynikającego z umowy międzynarodowej do wszczęcia postępowania przeciwko temu państwu przed międzynarodowym sądem lub trybunałem arbitrażowym.

▼ Sprawa EUREKO v. Polska (Trybunał Arbitrażowy, 2005 rok)

Holenderska spółka EUREKO nabyła w 1999 roku od polskiego Skarbu Państwa pewną pulę akcji prywatyzowanego PZU S.A. Z umowy sprzedaży akcji wynikało, że Polska zamierza sprzedać, a EUREKO zamierza kupić dalsze akcje PZU, tak, by uzyskać ich większościowy pakiet. Do dziś Polska nie sprzedała EUREKO pakietu większościowego.

W umowie sprzedaży akcji z 1999 roku zawarta była klauzula, zgodnie z którą wszelkie spory wynikające z umowy sprzedaży akcji miały być rozstrzygane przez sądy polskie zgodnie z prawem polskim.

EUREKO wystąpiła jednak do międzynarodowego trybunału arbitrażowego ze skargą przeciwko Polsce, zarzucając jej m. in. naruszenie art. 3 (1) opisanej wyżej umowy międzynarodowej zawartej między Polską a Holandią.

Polska przed trybunałem arbitrażowym twierdziła, że nie jest on kompetentny do rozstrzygania sprawy, jako że z umowy sprzedaży akcji wynikało, że wszelkie spory dotyczące przedmiotowej inwestycji EUREKO (tj. zakupu akcji PZU) rozstrzygane będą przez sądy polskie.

Trybunał odrzucił zarzut Polski wskazując, że jeżeli umowa międzynarodowa zawarta między państwami przyznaje jednostce uprawnienie do wystąpienia ze skargą do międzynarodowego trybunału arbitrażowego, to jednostka tego uprawnienia nie może się skutecznie zrzec w cywilnoprawnym kontrakcie zawartym z jednym z tych państw.

-(kolejny wyjatek)

działalność międzynarodowych trybunałów karnych

W niektórych przypadkach sprawy przestępstw popełnionych przez osoby fizyczne na terytorium danego państwa mogą podlegać nie tylko kompetencji sądów tego państwa, ale mogą również podlegać kompetencji jednego z międzynarodowych sądów karnych.

1. Pierwszym i jedynym jak na razie stałym sądem międzynarodowym jest Międzynarodowy Trybunał Karny (MTK rózne od MTS!!!) w Hadze utworzony został na podstawie umowy międzynarodowej , zwanej statutem MTK z 1998.

(pierwszym był Trybunakl Norymberski później Tokijski, obecnie Międzynarodowy Trybunał Karny ds. Jugoslawi, Międzynarodowy Trybunal Karny ds.w Rwandzie , Specjalny Sąd Karny ds.w Sierra Leone.)

2. Statut MTK wszedł w życie w lipcu 2002 r. Jest on już, zatem instytucją działającą. Stronami statutu MTK jest około 100 państw, w tym Polska.

3. Pod względem przedmiotowym jurysdykcji MTK podlegają sprawy takich oto czynów:

• zbrodnie ludobójstwa

Art. 6 Statutu MTK

„Dla celów niniejszego statutu "ludobójstwo" oznacza którykolwiek z następujących czynów, dokonany z zamiarem zniszczenia w całości lub części grupy narodowej, etnicznej, rasowej lub religijnej, takich jak:

(a) zabójstwo członków grupy;

(b) spowodowanie poważnego uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia psychicznego członków grupy;

(c) rozmyślne stworzenie dla grupy warunków życia, obliczonych na spowodowanie jej całkowitego lub częściowego zniszczenia fizycznego;

(d) stosowanie środków, które mają na celu wstrzymanie urodzin w obrębie grupy;

(e) przymusowe przekazywanie dzieci członków grupy do innej grupy”.

• sprawy zbrodni przeciwko ludzkości

▼ Art. 7 Statutu MTK

„1. Dla celów niniejszego statutu "zbrodnia przeciwko ludzkości" oznacza którykolwiek z następujących czynów, popełniony w ramach rozległego lub systematycznego, świadomego ataku skierowanego przeciwko ludności cywilnej:

(a) zabójstwo;

(b) eksterminacja;

(c) niewolnictwo;

(d) deportacja lub przymusowe przemieszczanie ludności;

(e) uwięzienie lub inne dotkliwe pozbawienie wolności fizycznej z naruszeniem podstawowych reguł prawa międzynarodowego;

(f) tortury;

(g) zgwałcenie, niewolnictwo seksualne, przymusowa prostytucja, wymuszona ciąża, przymusowa sterylizacja oraz jakiekolwiek inne formy przemocy seksualnej porównywalnej wagi;

(h) prześladowanie jakiejkolwiek możliwej do zidentyfikowania grupy lub zbiorowości z powodów politycznych, rasowych, narodowych, etnicznych, kulturowych, religijnych, płci (gender) w rozumieniu ustępu 3 lub z innych powodów powszechnie uznanych za niedopuszczalne na podstawie prawa międzynarodowego, w związku z jakimkolwiek czynem, do którego odnosi się niniejszy ustęp, lub z jakąkolwiek zbrodnią objętą jurysdykcją Trybunału;

(i) wymuszone zaginięcia osób;

(j) zbrodnia apartheidu;

(k) inne nieludzkie czyny o podobnym charakterze celowo powodujące ogromne cierpienie lub poważne uszkodzenie ciała albo zdrowia psychicznego lub fizycznego.

2. W rozumieniu ustępu 1:

(a) "atak skierowany przeciwko ludności cywilnej" oznacza sposób działania, polegający na wielokrotnym dopuszczaniu się czynów opisanych w ustępie 1 skierowanych przeciwko ludności cywilnej, podjęty stosownie do lub dla wsparcia polityki państwowej lub organizacyjnej zakładającej dokonanie takiego ataku;

(b) "eksterminacja" obejmuje celowe stworzenie takich warunków życia, inter alia, pozbawienie dostępu do jedzenia i opieki medycznej, które są obliczone na wyniszczenie części ludności;

(c) "niewolnictwo" oznacza realizowanie niektórych lub wszystkich uprawnień związanych z prawem własności w stosunku do człowieka oraz obejmuje realizację tych uprawnień w zakresie handlu ludźmi, a w szczególności kobietami i dziećmi;

(d) "deportacja lub przymusowe przemieszczanie ludności" oznacza zmuszenie ludzi do zmiany ich zgodnego z prawem miejsca zamieszkania połączone z wydaleniem lub innymi przymusowymi działaniami, bez podstawy w prawie międzynarodowym;

(e) "tortury" oznaczają celowe zadawanie dotkliwego bólu lub cierpienia, fizycznego bądź psychicznego, jakiejkolwiek osobie będącej pod opieką lub pod kontrolą oskarżonego; termin ten nie obejmuje bólu i cierpienia wynikających jedynie ze zgodnych z prawem sankcji, nieodłącznie związanych z tymi sankcjami lub wywołanych przez nie przypadkowo;

(f) "wymuszona ciąża" oznacza bezprawne uwięzienie kobiety, której zajście w ciążę nastąpiło na skutek przemocy, z zamiarem wpłynięcia na skład etniczny jakiejkolwiek grupy ludności lub dokonania innych poważnych naruszeń prawa międzynarodowego; niniejsza definicja w żadnym razie nie może być rozumiana jako naruszająca prawo krajowe dotyczące ciąży;

(g) "prześladowanie" oznacza celowe i dotkliwe, sprzeczne z prawem międzynarodowym, pozbawianie podstawowych praw jakiejkolwiek grupy lub wspólnoty z powodu jej tożsamości;

(h) "zbrodnia apartheidu" oznacza niehumanitarne działania o charakterze podobnym do opisanych w ustępie 1, dokonane w ramach zinstytucjonalizowanego ustroju ukierunkowanego na systematyczny ucisk oraz przewagę jednej grupy rasowej nad jakąkolwiek inną grupą lub grupami rasowymi oraz dokonane w zamiarze utrzymania tego ustroju;

(i) "wymuszone zaginięcia osób" oznaczają zatrzymanie, aresztowanie lub porwanie osób przez Państwo lub organizację polityczną lub z ich upoważnienia, przy ich poparciu lub milczącej zgodzie, a następnie odmowę przyznania faktu tego pozbawienia wolności lub odmowę przekazania informacji dotyczących losu i miejsca pobytu tych ludzi, z zamiarem pozbawienia ich ochrony prawnej przez dłuższy okres czasu.

3. Dla celów niniejszego statutu przyjmuje się, że pojęcie "płeć" (gender) odnosi się do dwóch płci: męskiej i żeńskiej w kontekście społecznym. Pojęcie "płeć" (gender) nie ma żadnego innego znaczenia od wskazanego powyżej”.

• Sprawcy zbrodni wojennych

Art. 8 Statutu MTK

„Dla celów niniejszego statutu "zbrodnie wojenne" oznaczają [między innymi]:

(a) poważne naruszenia Konwencji Genewskich z dnia 12 sierpnia 1949 r., mianowicie jakiekolwiek z wymienionych poniżej działań skierowanych przeciwko ludziom lub dobrom chronionym na podstawie postanowień odpowiedniej Konwencji Genewskiej:

(i) zamierzone zabójstwo;

(ii) tortury lub nieludzkie traktowanie, w tym eksperymenty biologiczne;

(iii) umyślne sprawianie wielkich cierpień albo ciężkich uszkodzeń ciała i zdrowia;

(iv) poważne zniszczenia i przywłaszczania mienia, nieusprawiedliwione koniecznością wojskową i dokonywane bezprawnie i samowolnie;

(v) zmuszanie jeńców wojennych lub innych chronionych osób do służby w siłach zbrojnych mocarstwa nieprzyjacielskiego;

(vi) umyślne pozbawianie jeńców wojennych lub innych chronionych osób prawa do rzetelnego procesu prowadzonego w normalnym trybie;

(vii) bezprawna deportacja lub przesiedlenie albo bezprawne pozbawianie wolności;

(viii) branie zakładników”.

4. pod względem czasowym jurysdykcja MTK obejmuje łącznie zbrodnie po dniu 1 lipca 2002 r..

5. Trybunał może wykonywać jurysdykcje wobec sprawców określonych(wyże) zbrodni w trzech przypadkach:

I Jeżeli państwo, strona statutu przedstawi prokuratorowi Trybunału sytuacje wskazującą na popełnienie zbrodni

▼Sprawa konfliktu w Ugandzie

Od 1986 roku, kiedy do władzy doszedł prezydent Yoweri Museveni, toczy się tam wojna domowa między siłami rządowymi a Lord's Resistance Army (LRA). Ocenia się, że siły LRA składają się w 85% z dzieci w wieku 11-15 lat, porywanych z wiosek. Ich „inicjacja wojskowa” polega często na dokonywaniu rytualnych mordów bądź okaleczeń. Oddziałom LRA zarzuca się: porywanie i seksualne wykorzystywanie dzieci, zabójstwa i okaleczanie zwolenników rządu (obcinanie uszów, warg, rąk), palenie wiosek, gwałty, masowe przesiedlenia.

29 lipca 2004 roku Prokurator MTK wszczął postępowanie w tej sprawie po tym, jak prezydent Ugandy przedstawił Trybunałowi omawianą sytuację.

W tym samym trybie wszczęte zostało postępowanie w sprawie sytuacji w Demokratycznej Republice Kongo (dnia 23 czerwca 2004 roku).

II jeżeli prokurator dokona wszczęcia postępowania z własnej inicjatywy.

III jeżeli Rada Bezpieczeństwa ONZ działającej na podstawie rozdziału 7 karty Narodów Zjednoczonych przedstawi prokuratorowi Trybunału sytuację wskazującą na popełnienie zbrodni.

▼ Sytuacja w prowincji Darfur w Sudanie

Od odzyskania niepodległości w 1956 roku w Sudanie toczy się konflikt wewnętrzny, którego stronami są: mieszkający na północy kraju muzułmanie i zamieszkujący południe chrześcijanie. Raporty organizacji humanitarnych wskazują, że w ciągu 18 miesięcy od nasilenia się konfliktu, wspierane przez rząd w Chartumie grupy prywatnych bojówek (Janjaweed) wymordowały ok. 30.000 czarnych Sudańczyków. Raporty wskazują na dokonywanie morderstw, gwałtów, niszczenie wiosek i zatruwanie ujęć wody.

Na podstawie rezolucji nr 1593 z 2005 roku RB ONZ przedstawiła MTK sytuację wskazującą na popełnienie zbrodni w Sudanie, co stanowiło podstawę do wszczęcia postępowanie w sprawie przez MTK.

Sudan nie jest stroną statutu MTK i nie godził się na przedłożenie sprawy temu Trybunałowi.

W dwóch pierwszych wymienionych z wyżej przypadków Trybunał może wykonywać jurysdykcję, jeżeli strona jego statutu jest:

-państwo na terytorium, którego popełniony został czyn albo państwa, którego obywatelem jest osoba oskarżona o popełnienie zbrodni.

Państwo, które nie jest stroną statutu MTK, może złożyć jednostronną deklarację o uznaniu jego jurysdykcji w danej sprawie.

6. Jurysdykcja MTK ma charakter komplementarny w stosunku do krajowych systemów sądowniczych.

Jeżeli przeciwko osobie podejrzanej toczy się postępowanie przed sądem krajowym to MTK będzie miał jurysdykcję, o ile to państwo nie wyraża woli bądź jest niezdolne do rzetelnego postępowania karnego.

7.trybunał nie może orzec kary śmierci, może natomiast skazać na :

-karę dożywotniego pozbawienia wolności

-karę pozbawienia wolności na czas dłuższy niż 30 lat

-karę grzywny

-Przepadek korzyści pochodzących bezpośrednio z przestępstwa.

Traktatowe przekazanie pewnych uprawnień wladczych na własnym terytorium państwu obcemu.

Państwo może w umowie międzynarodowej wyrazić zgodę na stacjonowanie na jego terytorium obcych sił zbrojnych. W przypadku takim zezwala się zwykle państwu obcemu na wykonywanie pewnych kompetencji władczych wobec członków sil zbrojnych.

▼ Umowa między Państwami-Stronami Traktatu Północnoatlantyckiego dotycząca statusu ich sił zbrojnych (NATO-SOFA) (1951 rok)

„Art. VII [...]

2. (a) Organy wojskowe Państwa wysyłającego mają prawo sprawowania wyłącznej jurysdykcji w stosunku do osób podlegających prawu wojskowemu tego Państwa w odniesieniu do przestępstw karalnych zgodnie z prawem Państwa wysyłającego, a niekaralnych zgodnie z prawem Państwa przyjmującego, w tym przestępstw przeciwko bezpieczeństwu Państwa wysyłającego.

(b) Organy Państwa przyjmującego mają prawo sprawowania wyłącznej jurysdykcji w stosunku do członków sił zbrojnych lub ich personelu cywilnego oraz członków ich rodzin w odniesieniu do przestępstw karalnych zgodnie z jego prawem, a niekaralnych zgodnie z prawem Państwa wysyłającego, w tym przestępstw przeciwko bezpieczeństwu Państwa przyjmującego.

(c) Dla potrzeb niniejszego ustępu oraz ustępu 3 niniejszego artykułu pojęcie przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu Państwa obejmuje:

(i) zdradę Państwa,

(ii) sabotaż, szpiegostwo lub naruszenie jakichkolwiek przepisów dotyczących tajemnicy państwowej tego Państwa lub tajemnicy związanej z obronnością tego Państwa.

3. W sytuacjach, gdy prawo sprawowania jurysdykcji jest zbieżne [tzn., gdy oba państwa: wysyłające i przyjmujące są uprawnione do wykonywania swojej kompetencji jurysdykcyjnej, a zatem, gdy nie znajdują zastosowania przepisy ust. 2 lit. (a) i (b), które dotyczą sytuacji, gdy jedno z państw ma wyłączną kompetencję jurysdykcyjna], stosuje się następujące zasady:

(a) organy wojskowe Państwa wysyłającego mają pierwszeństwo w sprawowaniu jurysdykcji w stosunku do członków sił zbrojnych lub ich personelu cywilnego w odniesieniu do:

(i) przestępstw skierowanych wyłącznie przeciwko mieniu lub bezpieczeństwu tego Państwa lub przestępstw wyłącznie przeciwko osobie lub mieniu innego członka sił zbrojnych tego Państwa lub ich personelu cywilnego albo członka jego rodziny;

(ii) przestępstw wynikających z podjęcia lub zaniechania jakichkolwiek czynności podczas wykonywania obowiązków służbowych.

2. W przypadku wszelkich innych przestępstw pierwszeństwo w sprawowaniu jurysdykcji będą mieć organy Państwa przyjmującego”.

Ograniczenia władztwa panstwowego na obszarze morza terytorialnego.

W świetle prawa międzynarodowego obszary morskie nie mają jednolitego statusu prawnego

Wyróżniamy:

- wody wewnętrzne

-wody terytorialne

-strefy przyległe

-wyłączne strefy ekonomiczne

-morze otwarte (pełne)

do terytorium danego państwa przybrzeżnego zalicza się wody wewnętrzne i morza terytorialne.

Wody wewnętrzne- w skład wód wewnętrznych wchodzą m.in. :

• Jeziora i rzeki na terytorium państwa

• Wody portów

• Ujścia rzek

• Zatoki, których brzegi należą do państwa a szerokość ich wejścia do zatoki nie przekracza 24 mil morskich

• Zatoki historyczne tzn. takie, których brzegi należą do 1 państwa wykonującego

• wobec wód zatoki długotrwałe , jawne i efektywne władztwo za zgoda innych państw (szerokość w takim przypadku nie ma znaczenia ) np.: Zatoka Hudson (około 50 mil morskich ) - Kanada .

Wody wewnętrzne wchodzą w skład terytorium nadbrzeżnego państwa, które wykonuje nad nimi pełną władze ustawodawczą, wykonawcza, sądową. Jurysdykcja rozkłada się także na pokłady innych statków.

Morze terytorialne

Jest to obszar morski wchodzący w skład terytorium państwowego, którego maksymalna dopuszczalna szerokość wynosi 12 mil morskich od tzw. lini podstawowej - kiedy w czasie największego odpływu woda styka się z lądem.Wyjątkami są linie brzegowe, które są bardzo bogate np. Norwegia.

Do morza terytorialnego zaliczamy także redy portów, czyli miejsca, w których zwykle odbywa się załadunek, wyładunek nawet, jeśli znajdują się one poza granicą 12 mil.

▼ Sprawa Wildenhus'a (1887 rok)

Na pokładzie belgijskiego statku cumującego w porcie New Jersey, obywatel Belgii zabił innego obywatela Belgii. Sądy Stanów Zjednoczonych stwierdziły, że mają jurysdykcję w sprawie, jako że czyn popełniony został na terytorium USA.

W praktyce, w przypadku drobnych przestępstw, państwo nadbrzeżne powstrzymuje się z wykonywaniem jurysdykcji.

STATUS PRAWNY MORZA WEWNĘTRZNEGO

Państwo nadbrzeżne wykonuje pełną jurysdykcję nad obszarem morza terytorialnego w tym także nad przestrzenią powietrzną i dnem morskim ,ta pełna jurysdykcja ograniczona jest tylko prawo nieszkodliwego przepływu-statek każdego państwa obcego może wpłynąć na morze terytorialne bez konieczności uzyskiwania przyzwolenia państwa nadbrzeżnego prawo nieszkodliwego przepływu nie przysługuje okrętom wojennym państw obcych.

▼ Rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej z dnia z dnia 24 czerwca 1992 roku w sprawie przepływu okrętów wojennych obcych państw przez polskie morze terytorialne oraz warunków wejścia tych okrętów na polskie morskie wody wewnętrzne

„§ 2. 1. Okręty wojenne obcych państw mogą przepływać przez polskie morze terytorialne oraz wchodzić na polskie morskie wody wewnętrzne za zezwoleniem Ministra Obrony Narodowej”.

Warunki legalności nieszkodliwego przepływu

1. Przepływ powinien być nieprzerwany i szybki znaczy to, że statek może zatrzymać się wyłącznie w związku z nadzwyczajnymi usprawiedliwionymi okolicznościami np. awaria na statku.

2. W czasie przepływu nie można podejmować żadnych działań, które z przepływem nie są bezpośrednio związane, nie jest

-badań naukowych

- prowadzenie ćwiczeń wojskowych

-prowadzenie działalności rybołówczej

-nadawanie audycji TV/Radio

-przyjmowanie ludzi lub rzeczy na pokład, jeżeli byłoby to sprzeczne z przepisami państwa nadbrzeżnego.

3. Okręty podwodne powinny płynąć wynurzone.

4. Nie istnieje prawo nieszkodliwego przelotu nad morzem terytorialnym, przestrzeń powietrzna nad morzem terytorialnym i wodami wewnętrznymi stanowi obszar znajdujący się pod jurysdykcją państwa nadbrzeżnego

▼ Ustawa z dnia 12 października 1990 roku o ochronie granicy państwowej

Art. 18b: Minister Obrony Narodowej może podjąć decyzję o zniszczeniu obcego statku powietrznego, który przekroczył granicę państwową albo wykonuje lot w przestrzeni powietrznej Rzeczypospolitej Polskiej bez [właściwego] zezwolenia, gdy wymagają tego względy bezpieczeństwa, a organ dowodzenia obroną powietrzną, uwzględniając w szczególności informacje przekazane przez państwowy organ zarządzania ruchem lotniczym, stwierdzi, że obcy statek powietrzny jest użyty do działań sprzecznych z prawem, a w szczególności jako środek ataku terrorystycznego z powietrza.

Art. 5 polskiego Kodeksu karnego(mialo być rozp. Rady min. Ale to było w konspekcie)

„Ustawę karną polską stosuje się do sprawcy, który popełnił czyn zabroniony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jak również na polskim statku wodnym lub powietrznym, chyba, że umowa międzynarodowa, której Rzeczpospolita Polska jest stroną, stanowi inaczej”.

Państwo nadbrzeżne może podejmować na swoim morzu terytorialnym, dzialanie konieczne dla zapobieżenia przepływowi, który nie jest nieszkodliwy.

Państwo nadbrzeżne nie powinno aresztować osoby lub prowadzić dochodzenia w związku z jakimikolwiek przestępstwami popełnionymi na pokładzie obcego statku obcego państwa w czasie nieszkodliwego przepływu przez wody terytorialne państwa nadbrzeżnego.

Od tej zasady są trzy wyjatki :

1. Nie dotyczy przypadków, gdy skutki popełnionego przestępstwa rozciągają się na państwo nadbrzeżne np. zanieczyszczenie wód

2. Ta zasada nie dotyczy przestępstw, które zakłócają porządek i spokój publiczny na wodach terytorialnych. Chodzi o takie przestępstwa które w powszechnym odczuciu są tak poważne że wymagają natychmiastowego ścigania bądź ukarania np. zabójstwo, gwałt na pokładzie.

3. dotyczy przypadku kiedy kapitan statku bądź przedstawiciel dyplomatyczny/konsularny państwa bandery statku zwraca się do miejscowych władz o pomoc.

4. Dotyczy przypadków, gdy interwencja jest niezbędna by zwalczać nielegalny charakter handlu narko.

Powyższe ograniczenie jurysdykcji państwa nadbrzeżnego nie odnosi się do przestępstw popełnionych na obszarze wód wewnętrznych.

W żadnym wypadku jurysdykcja państwa nadbrzeżnego nie może być wykonywana wobec i okrętów wojennych i statków rządowych.

Nie stoi to jednak na przeszkodzie w użyciu siły zbrojnej, jeżeli jest to uzasadnione na gruncie realizacji prawa do samoobrony.

Zasadniczo nie dopuszczalne jest zatrzymywanie statku w trakcie wykonywania nieszkodliwego przepływu w celu wykonywania jurysdykcji cywilnej w stosunku do osób znajdujących się na jego pokładzie.

LUŹNE UWAGI

Podsumowując rozważanie dotyczące wymiaru terytorialnej jurysdykcji państwa nadbrzeżnego poczynić trzeba pewne szczegółowe uwagi.

1. dla potrzeb wykonywania przez państwa kompetencji jurysdykcyjnej w sprawach karnych przyjmuje się że na pokładach statków powietrznych i morskich zarejestrowanych w państwach bandery. Traktowane są podobnie jak terytorium tego państwa w szczególności zaś mogą na pokładzie tych statków obowiązywać ustawy karne państwa bandery.

Problem istnienia po stronie danego panstwa uprawnienia do dokonywania władczej ingerencji policyjnej związanej ze zdarzeniami na pokładach obcych statków powietrznych lub morskich znajdujących się na jego terytorium regulowany jest często w umowach międzynarodowych.

▼Art. 63 Konwencji konsularnej zawartej między Polską Rzeczpospolitą Ludową a Zjednoczonym Królestwem Wielkiej Brytanii i Północnej Irlandii (weszła w życie w 1971 roku)

„[Sądowe lub inne właściwe organy Państwa przyjmującego mogą wykonywać jurysdykcję lub interweniować w inny sposób]:

a) odnośnie do jakiegokolwiek przestępstwa popełnionego na pokładzie statku Państwa wysyłającego:

I) jeśli skutki przestępstwa rozciągają się na terytorium Państwa przyjmującego;

II) jeśli przestępstwo jest tego rodzaju, że narusza spokój lub porządek wód terytorialnych lub wewnętrznych Państwa przyjmującego, włączając wszelkie porty;

III) popełnionego przez obywatela lub na obywatelu Państwa przyjmującego albo przez osobę lub na osobie niebędącej kapitanem lub członkiem załogi;

IV) stanowiącego przestępstwo, za którego popełnienie przewidziana jest według prawa Państwa przyjmującego kara pozbawienia wolności na czas nie krótszy niż pięć lat lub kara surowsza;

b) w związku z jakimikolwiek czynnościami podjętymi przez organy Państwa przyjmującego, dotyczącymi spraw celnych, imigracji, zdrowia publicznego, bezpieczeństwa życia na morzu, zanieczyszczeń wód olejami, łączności radiowej lub innej podobnej sprawy

[Do wykonywania jurysdykcji przez państwo przyjmujące w opisanych wyżej przypadkach nie jest potrzebna zgoda kapitana statku bądź urzędnika konsularnego państwa wysyłającego”.

Pytanie:Jak traktować przypadki gdy między dwoma państwami nie obowiązuje żadna umowa odnosząca się do omawianego zagadnienia?

W braku uregulowań traktatem wiele państw wiele państw stosuje zwyczajowy tzw. Francuski system jurysdykcji portowej.

Jedna z tych zasad stanowi ze lokalna jurysdykcja karna nie powinna być wykonywana w sprawach związanych z dyscyplina wewnętrzną na pokładzie statku bądź też w sprawach przestępstw popełnionych między członkami załogi chyba że przestępstwo jest tego rodzaju że narusza porządek publiczny w porcie bądź o interwencję prosi kapitan.

2. Z faktu popełnienia przestępstwa na terytorium danego państwa wynika że sprawca tego przestępstwa może być osądzony przez sądy tego państwa na podstawie przepisów karnych które obowiązują.

PAŃSTWO NA TERYTORIUM KTÓREGO PRZESTĘPSTWO ZOSTALO POPELNIONE NIE JEST UPRAWNIONE DO ŚCIGANIA SPRAWCY TEGO PRZESTĘPSTWA NA TERYTORIUM PANSTWA OBCEGO BEZ ZGODY TEGO PAŃSTWA.

▼ Sprawa Adolfa Eichmanna z 1960 roku

Adolf Eichmann był szefem oddziału IV-B-4 Głównego Urzędu Bezpieczeństwa III Rzeszy, odpowiedzialnym za realizację planu zagłady osób narodowości żydowskiej.

Po zakończeniu II Wojny Światowej Eichmann zbiegł do Argentyny na podstawie dokumentu wystawionego przez MKCK. Nie było umowy ekstradycyjnej pomiędzy Argentyną i Izraelem.

Z terenu tego państwa uprowadziło go (bez zgody władz argentyńskich) izraelskie zbrojne komando.

Po proteście Argentyny RB ONZ wydała dnia 15 czerwca 1960 roku rezolucję, w której stwierdzono, że „akty tego rodzaju naruszają suwerenność państwową i mogą zagrażać bezpieczeństwu międzynarodowemu”.

alvarez znów nie ma tego w konspekcie.

PERSONALNY WYMIAR JURYSDYKCJI PAŃSTWA

Państwu przysługuje -w pewnym zakresie także kompetencja jurysdykcyjna w stosunku do osób nieznajdujących się na jego terytorium bądź na pokładzie jego statku morskiego/ powietrznego.O ile dana osoba pozostaje związana z tym państwem węzłem obywatelstwa.

OBYWATELSTWO- to jest węzeł prawny pomiędzy państwem a osobą fizyczną wpływającą na pozycję prawną tej ostatniej:

1.na płaszczyźnie prawa krajowego

▼ Art. 55 ust. 1 Konstytucji RP

„Ekstradycja obywatela polskiego jest zakazana”.

2.na płaszczyźnie prawa międzynarodowego

▼ Art. 3 Protokołu nr 4 do Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka:

„Nikt nie może być pozbawiony prawa wjazdu na terytorium państwa, którego jest obywatelem”.

Każde państwo może określać, co do zasady swobodnie na gruncie swojego prawa wewnętrznego reguły nabywania obywatelstwa obecnie obywatelstwo nadawane jest na trzech podstawach:

1.IUS SANGINIS- zasada prawa krwi, tzn. przez urodzenie z osoby bądź z osób, które posiadają obywatelstwo danego państwa.Na zasadzie prawa krwi dziecko nabywa obywatelstwo niezależnie od miejsca przyjścia na świat.

▼Ustawa z dnia 15 lutego 1962 roku o obywatelstwie polskim

Art. 4: „Dziecko nabywa przez urodzenie obywatelstwo polskie, gdy:

1) oboje rodzice są obywatelami polskimi albo

2) jedno z rodziców jest obywatelem polskim, a drugie jest nieznane bądź nieokreślone jest jego obywatelstwo lub nie posiada żadnego obywatelstwa”.

Art. 6: „1. Dziecko rodziców, z których jedno jest obywatelem polskim, drugie zaś obywatelem innego państwa, nabywa przez urodzenie obywatelstwo polskie. Jednakże rodzice w oświadczeniu złożonym zgodnie przed właściwym organem [jest nim właściwy wojewoda (w stosunku do osób zamieszkałych w Polsce), bądź konsul RP (w stosunku do osób zamieszkałych za granicą)] w ciągu trzech miesięcy od dnia urodzenia się dziecka mogą wybrać dla niego obywatelstwo państwa obcego, którego obywatelem jest jedno z rodziców, jeżeli według prawa tego państwa dziecko nabywa jego obywatelstwo [na skutek owego oświadczenia, dziecko nie nabywa polskiego obywatelstwa, choć jedno z jego rodziców ma polskie obywatelstwo].

[...]

3. Dziecko, które nabyło obywatelstwo obce zgodnie z ust. 1 [...][tj. na podstawie oświadczenia rodziców o wyborze dla dziecka obywatelstwa innego, niż polskie], nabywa obywatelstwo polskie, jeżeli po ukończeniu szesnastu lat, a przed upływem sześciu miesięcy od dnia osiągnięcia pełnoletności złoży odpowiednie oświadczenie przed właściwym organem [chodzi tu o te same organy, które zostały opisane w ust. 1] i organ ten wyda decyzję o przyjęciu oświadczenia”.

2. IUS SOLI- prawo ziemi, tzn. przez urodzenie dziecka na terytorium danego państwa niezależnie od istnienia więzi krwi z osobami posiadającymi już obywatelstwa tego państwa.

▼Ustawa z dnia 15 lutego 1962 roku o obywatelstwie polskim

Art. 5: „Dziecko urodzone lub znalezione w Polsce nabywa obywatelstwo polskie, gdy oboje rodzice są nieznani bądź nieokreślone jest ich obywatelstwo lub nie posiadają żadnego obywatelstwa”.

3.W wyniku naturalizacji na wniosek osoby zainteresowanej spełniającej warunki w prawie krajowym.

▼Ustawa z dnia 15 lutego 1962 roku o obywatelstwie polskim

Art. 8: „1. Cudzoziemcowi można na jego wniosek nadać obywatelstwo polskie, jeżeli zamieszkuje w Polsce na podstawie zezwolenia na osiedlenie się, co najmniej pięć lat.

2. W przypadkach szczególnie uzasadnionych można cudzoziemcowi nadać na jego wniosek obywatelstwo polskie, chociażby nie odpowiadał on warunkom określonym w ust. 1.

3. Nadanie obywatelstwa polskiego może być uzależnione od złożenia dowodu

utraty lub zwolnienia z obywatelstwa obcego [...]”

Zwyczajowe prawo międzynarodowe ogranicza swobodę państw, co do określania przez nie zasad dotyczących obywatelstwa w taki sposób, że zakazuje państwom nadawania obywatelstwa osobą po ich urodzeniu bądź w brew ich woli.

O ile istnieje dostateczny związek między państwem a daną jednostką (np. stałe zamieszkanie w danym państwie lub posiadanie tam życiowych interesów).

Trudno jednoznacznie natomiast ocenić czy zgodna z międzynarodowym prawem zwyczajowym jest przymusowa naturalizacja oparta jednak na realnym istotnym związku między osobą a państwem takim jak np.: zamieszkiwanie w danym państwie lub zawarcie związku małżeńskiego z obywatelem danego państwa.

Ta ostatnia kwestia jest niekiedy regulowana w konwencjach międzynarodowych.

▼ Konwencja nowojorska o obywatelstwie kobiet zamężnych z 1957 roku (Polska jest stroną od 1959 roku)

Art. 1: „Każde Umawiające się Państwo zgadza się, że ani zawarcie, ani rozwiązanie związku małżeńskiego pomiędzy jego obywatelem a cudzoziemcem, ani też zmiana obywatelstwa przez małżonka w czasie trwania związku małżeńskiego nie wpłynie automatycznie na obywatelstwo żony”.

[JEJ STRONAMI JEST 70 PAŃSTW. ZOB]:

Z drugiej strony zaobserwować można, że w niektórych umowach międzynarodowych na państwa nałożony jest obowiązek nadawania obywatelstwa osobą urodzonym na ich terytorium o ile ich rodzice bądź te osoby wnoszą a jednocześnie nie posiadają obywatelstwa innego państwa. Związane jest to z występującym w prawie międzynarodowym dążeniem do zapobieżenia bezpaństwowości.

Bezpaństwowiec= apatryda!

▼ Amerykańska konwencja praw człowieka

Art. 20: „1. Każda osoba ma prawo do obywatelstwa. 2. Każda osoba ma prawo do obywatelstwa państwa, na terytorium, którego się urodziła, o ile nie posiada innego obywatelstwa”.

▼Sprawa Yean and Bosico v. Republika Dominikany (Amerykański Trybunał Praw Człowieka, 2005 rok)

Dziewczynki urodzone były na terytorium Dominikany. Ich matka posiadała obywatelstwo dominikańskie, ojciec zaś haitańskie.

Jakkolwiek zgodnie z konstytucją Dominikany wszystkie dzieci urodzone na jej terytorium uzyskiwały obywatelstwo tego państwa, to jednak matka nie zdołała zarejestrować dzieci w centralnym urzędzie administracyjnym (jako obywateli Dominikany), w związku z tym, że nie posiadała urzędowego dokumentu poświadczającego narodzenie dzieci na terytorium Dominikany. Dokumentu tego nie mogła zaś uzyskać, jako że nie przedłożyła innych dokumentów stanowiących konieczną podstawę do wydania oficjalnego świadectwa urodzin.

W związku z tym obie dziewczynki, jako dzieci oficjalnie nie zarejestrowane, przez kilka lat miały utrudniony dostęp do publicznego systemu edukacji.

Trybunał stwierdził naruszenie art. 20 Konwencji wskazując na znaczenie, jakie przypisać należy posiadaniu obywatelstwa. Z faktu posiadania obywatelstwa dla jednostki wypływa m. in. (a) uprawnienie jednostki do otrzymywania minimum pomocy ze strony „jego” państwa, (b) uprawnienie jednostki do tego, że nie będzie obywatelstwa pozbawiona w sposób arbitralny.

Podkreślić należy, że prawo do obywatelstwa nie jest bezpośrednio gwarantowane na gruncie Europejskiej Konwencji Praw Czlowieka.

Na marginesie przedstawionych wyżej problemów kilka słów należy poświęcić obywatelstwu UE:

1.obywatelstwo UE uzyskuje się wyłącznie przez nabycie obywatelstwa państwa członkowskiego UE ,oczywiście w sposób przewidziany w prawie tego państwa.

2. obywatelstwo UE ma zatem charakter uzupełniający obywatelstwo państwa członkowskiego, nie ma przy tym znaczenia, że dana osoba posiada jednocześnie tj. Obok obywatelstwa państwa członkowskiego także obywatelstwo państwa nie czlonkowskiego.

▼ Sprawa Micheletti v. Delegacion del Gobierno en Cantabria (Europejski Trybunał Sprawiedliwości)

Władze hiszpańskie odmówiły p. Micheletti (który posiadał podwójne obywatelstwo: argentyńskie i włoskie) wydania karty stałego pobytu w Hiszpanii, gdzie chciał prowadzić działalność gospodarczą jako stomatolog na zasadach swobody przedsiębiorczości, wynikającej z prawa wspólnotowego. Wskazały przy tym, że zgodnie z prawem hiszpańskim bipatryda przybywający do Hiszpanii uważany jest za obywatela tego z państw, którego obywatelstwo posiada, w którym ostatnio przebywał przed przyjazdem do Hiszpanii. W związku z tym, że w przypadku p. Micheletti państwem tym była Argentyna - władze hiszpańskie traktowały go jak obywatela Argentyny i - tym samym - jak osobę, która nie jest obywatelem UE i nie może korzystać z pewnych praw przysługujących obywatelom UE.

ETS stwierdził jednak, że z punktu widzenia prawa wspólnotowego istotne jest to jedynie, czy dana osoba w ogóle posiada obywatelstwo jednego z państw członkowskich. Prawo krajowe nie może tej zasady ograniczać.

Skoro p. Micheletti posiadał obywatelstwo włoskie (tj. państwa członkowskiego UE) to władze hiszpańskie zobowiązane były do traktowania go tak, jak obywatela UE.

3. utrata obywatelstwa UE związana jest tylko z utratą obywatelstwa państwa członkowskiego.

4. każdy obywatel UE ma pewne prawa wynikające z faktu posiadania jej obywatela

1. prawo swobodnego poruszania się i pobytu na terytorium państw członkowskich . Uprawnienie to może być ograniczone w określonych przypadkach np. przez wymóg posiadania środków finansowych wystarczających na pokrycie utrzymania w danym państwie.

2. Prawo do głosowania w wyborach do parlamentu europejskiego.

3. Prawo do głosowania w wyborach lokalnych na terytorium państwa, w którym obywatel UE się znajduje.

4. Prawo skargi do rzecznika praw obywatelskich na nieprawidłowości w działaniu organów i instytucji wspólnotowych.

5. Zgodnie z artykułem 20 traktatu o Wspólnocie Europejskiej z 1957r. każdy obywatel UE przebywający na terytorium państwa trzeciego w którym państwo, którego jest obywatelem nie ma własnego przedstawiciela może korzystać z władz dyplomatycznych innego państwa członkowskiego UE na takich samych warunkach , jak obywatel państwa którego władze udzielają ochrony(np. pomoc ofiarom przestępstw , kradzieży).

W tym miejscu wskazać należy , że zgodnie z art.36 ust.1 Konwencji Wiedeńskiej o stosunkach konsularnych z 1963 osoba pozbawiona wolności w obcym państwie ma prawo żądać by powiadomiono o zatrzymaniu urząd konsularny państwa którego jest obywatelem zgodnie z konwencją organy państwa na terenie którego dokonano zatrzymania osoby.

(osoba zatrzymana w singapurze - gdzie nie ma konsulatu RP- czy możemy prosić o kontakt z inną placówką konsularną UE ,Singapur jest zobowiązany powiadomić tylko RP, a nie inne singapur nie jest stroną konwencji)

wydaje się , że w braku placówki konsularnej państwa , którego obywatelem jest osoba zatrzymana na terytorium państwa które nie jest członkiem UE nie ma na gruncie Konwencji Wiedeńskiej obowiązku zawiadomienia placówki konsularnej innego państwa członkowskiego UE.

▼Sprawa Aveny (Meksyk v. USA, MTS 2004 rok)

MTS stwierdził, że USA naruszyły przepisy konwencji wiedeńskiej o stosunkach konsularnych przez nie powiadomienie ponad 50 zatrzymanych obywateli meksykańskich o prawach, które przysługiwały im na gruncie tej umowy. Wskazane wyżej osoby zostały skazane na karę śmierci w związku z przestępstwami, których dopuściły się na terytorium USA.

MTS stwierdził, że sądy amerykańskie powinny jeszcze raz rozpatrzyć sprawy osób skazanych dla zbadania, czy naruszenie konwencji wiedeńskiej miało wpływ na treść orzeczenia.

Prezydent USA G.W. Bush w memorandum z miesiąca lutego 2005 roku oświadczył, że sądy Stanów Zjednoczonych zastosują się do orzeczenia MTS.

PRZYKŁADY WYKONYWANIA PRZEZ PAŃSTWO KOMPETENCJI PERSONALNEJ

1.zasada czynnego zwierzchnictwa personalnego (mówi ze ustaw karną danego państwa można stosować do osoby , która jest jego obywatelem i popełniła czyn zabroniony poza terytorium tego państwa.

▼Art. 109 polskiego Kodeksu karnego

„Ustawę karną polską stosuje się do obywatela polskiego, który popełnił przestępstwo za granicą”.

Jak ocenić przypadek gdy obywatel RP za dany czyn został już prawomocnie skazany przez sąd państwa na terytorium którego czyn został popełniony.

Na gruncie prawa karnego RP orzeczenie zapadle za granicą nie stanowi, co do zasady przeszkody do przeprowadzania postępowania karnego o to samo przestępstwo przed sądem RP. Sąd RP zalicza natomiast na poczet orzeczonej przez siebie kary tę karę, która została wykonana za granicą.

[podwójne karanie i czynne zwierzchnictwo personalne]

Wyjątek od zasady czynnego zwierzchnictwa personalnego, który istnieje na gruncie prawa RP. Na gruncie prawa karnego RP warunkiem odpowiedzialności za czyn popełniony za granicą jest uznanie takiego czynu za przestępstwo również za ustawę obowiązującą w miejscu jego popełnienia.

chyba!!!- ▼ Art. 110 § 1 polskiego Kodeksu karnego

„Ustawę karną polską stosuje się do cudzoziemca, który popełnił za granicą czyn zabroniony skierowany przeciwko interesom [...] obywatela polskiego, polskiej osoby prawnej lub polskiej jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej [...]”.

Treść prawa karnego obowiązującego w miejscu popełnienia przestępstwa nie ma jednak znaczenia w przypadkach określonych art. 111 par.3,artr 112 Kodeksu Karnego RP

▼ Art. 111 § 2 oraz art. 112 polskiego Kodeksu karnego [fragmenty]

[Wymóg, zgodnie, z którym warunkiem odpowiedzialności za czyn popełniony za granicą jest uznanie takiego czynu za przestępstwo również przez ustawę obowiązującą w miejscu jego popełnienia] nie ma zastosowania:

- do polskiego funkcjonariusza publicznego, który pełniąc służbę za granicą popełnił tam przestępstwo w związku z wykonywaniem swoich funkcji [np. wystawienie przez urzędnika konsularnego dokumentu poświadczającego nieprawdę];

- do osoby, która popełniła przestępstwo w miejscu niepodlegającym żadnej władzy państwowej [np. na obszarach Arktyki];

- przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu wewnętrznemu lub zewnętrznemu Rzeczypospolitej Polskiej [np. pomocnictwo w przygotowaniu zamachu terrorystycznego, który ma nastąpić na terytorium RP],

- przestępstwa przeciwko polskim urzędom lub funkcjonariuszom publicznym [np. zamach terrorystyczny na konsulat RP];

- przestępstwa przeciwko istotnym polskim interesom gospodarczym;

• przestępstwa fałszywych zeznań złożonych wobec urzędu polskiego.

Omówienie w/w artykułów :

2 przykład wykonywania przez państwo kompetencji personalnej.

ZASADA BIERNEGO ZWIERZCHNICTWAPERSONALNEGO- mówi ona,że ustawę karną danego państwa można stosować w stosunku do osoby, która nie jest jego obywatelem i za granicą popełniła przestępstwo przeciwko interesom jego obywatela lub jego osoby prawnej.

▼ Sprawa U.S. v. Neil (amerykański Sąd Apelacyjny Dziewiątego Okręgu, 2002 rok)

Obywatel St. Vincent i Grenadyn, na pokładzie statku turystycznego zarejestrowanego w Panamie, w trakcie rejsu, gdy statek znajdował się na morzu terytorialnym Meksyku, molestował seksualnie dwunastoletnią obywatelkę USA. Sąd amerykański stwierdził, że na podstawie omawianej zasady ma jurysdykcję wobec sprawcy, którego może osądzić na podstawie prawa amerykańskiego.

Na gruncie polskiego prawa karnego wymóg dotyczący podwójnej karalności oraz wyjątki od niego stosują się odpowiednio tak jak przy zasadzie czynnego zwierzchnictwa personalnego.

3 przykład czynnego zwierzchnictwa kompetencji personalnej

opieka dyplomatyczna

Należy rozpocząć od wskazania, że każde państwo jest zobowiązane do traktowania cudzoziemców przebywających na jego terytorium w sposób, który jest zgodny

1. ze zobowiązaniami tego państwa wynikającymi z umów międzynarodowych przez to państwo zawartych:

▼ Art. 1 Konwencji europejskiej o ochronie praw człowieka 1950 rok)

„Wysokie Układające się Strony zapewniają każdemu człowiekowi, podlegającemu ich jurysdykcji, prawa i wolności określone w rozdziale I niniejszej konwencji”.

2. Z mającym charakter zwyczajowy tzw. Minimalny, standardem traktowania cudzoziemców.

O naruszeniu tego standardu należy mówić np:

1. W razie usprawiedliwionej odmowy dostępu do sądów

2. W razie opieszałości w ukaraniu sprawcy przestępstwa którego ofiarą był cudzoziemiec

▼ Sprawa Janesa (Amerykańsko-Meksykańska Komisja Skargowa; 1926 rok)

Janes, obywatel USA został zastrzelony na terytorium Meksyku przez niejakiego Carbajala. Pomimo tego, że wiele osób było świadkami zbrodni, a także pomimo tego, że miejscowa policja została powiadomiona o zdarzeniu już po upływie kilku minut - w ciągu dziewięciu lat władzom meksykańskim nie udało się postawić sprawcy przed wymiarem sprawiedliwości. Komisja stwierdziła, że w tym przypadku Meksyk powinien zapłacić 12.000 USD za opieszałość w ukaraniu sprawcy.

c)w razie bezpodstawnego zatrzymania bądź naruszenia nietykalności cielesnej cudzoziemca

Sprawa internowania obywateli japońskich w Kanadzie

Kanada przeprosiła i zapłaciła pewną kwotę tytułem zadośćuczynienia za internowanie obywateli japońskich w 1941 roku, związane z postawieniem im bezpodstawnych zarzutów, jakoby stanowili zagrożenie dla bezpieczeństwa państwa.

▼ Sprawa Quintanilla (Amerykańsko-Meksykańska Komisja Skargowa; 1926 rok)

Komisja stwierdziła, że Stany Zjednoczone ponoszą odpowiedzialność za śmierć młodego Meksykanina, który w niewyjaśnionych do końca okolicznościach został zastrzelony po zatrzymaniu go przez zastępcę szeryfa (a zatem urzędnika państwowego) w hrabstwie Edinburgh.

d)w razie wywłaszczenia mienia , które to wywłaszczenie jest arbitralne bez odpowiedniego odszkodowania.

Opieka dyplomatyczna na tym polega, że państwo może przejąć roszczenie swego obywatela w stosunku do obcego państwa, aby dochodzić tego roszczenia na płaszczyźnie prawno-międzynarodowej, jeżeli spełnione są następujące warunki:

1. Państwo obce naruszyło swoim aktem normy prawa międzynarodowego dotyczące traktowania cudzoziemców ( normy traktatowe, minimalny standard traktowania cudzoziemców).

2. W wyniku naruszenia jednostce ( osobie fizycznej) została wyrządzona szkoda

3. Poszkodowana jednostka wykorzystała wszelkie dostępne środki odwoławcze na gruncie systemu prawnego państwa naruszyciela ( albo te środki okazały się nieefektywne)

4. Pomiędzy jednostką a państwem, które wykonuje opiekę dyplomatyczną musi istnieć węzeł efektywnego obywatelstwa

Efektywne obywatelstwo to jest więź prawna, która ma u swojego podłoża autentyczny związek kwestii bytowych, interesów oraz uczuć zachodzących między jednostką a państwem.

▼ Sprawa Nottebohm'a (Lichtenstein v. Gwatemala, MTS 1955 rok)

Nottebohm urodził się w Niemczech jako obywatel niemiecki. W 1905 roku wyjechał z Niemiec i osiedlił się w Gwatemali. Przebywał tam z górą trzydzieści lat - kraj ten stanowił centrum jego interesów życiowych (w Gwatemali mieszkał, prowadził działalność gospodarczą, zgromadził majątek).

W 1939 roku Nottebohm postanowił zmienić obywatelstwo niemieckie na obywatelstwo Lichtensteinu. Z tym ostatnim państwem nie posiadał jednak żadnych związków pominąwszy fakt, że mieszkał tam jego brat. Po zrzeczeniu się obywatelstwa niemieckiego uzyskał obywatelstwo Lichtensteinu; natychmiast potem powrócił do Gwatemali.

W latach czterdziestych majątek Nottebohma w Gwatemali został znacjonalizowany przez tamtejsze władze, a jemu samemu odmówiono prawa wjazdu do tego kraju. Władze Gwatemali - pozostające w stanie wojny z Niemcami - traktowały go jako obywatela wrogiego państwa, nie zaś jak obywatela Lichtensteinu.

Po bezskutecznych usiłowaniach dochodzenia swych praw przed organami gwatemalskimi na gruncie prawa krajowego tego państwa, Nottebohm zwrócił się do państwa, którego był obywatelem o wystąpienie w jego sprawie w trybie opieki dyplomatycznej (a zatem na gruncie prawa międzynarodowego);

Gwatemala w toku postępowania przed MTS twierdziła, że nadanie przez Lichtenstein obywatelstwa Nottebohmowi było sprzeczne z prawem międzynarodowym, jako że węzeł obywatelstwa nie był oparty na jakimkolwiek efektywnym związku. Rzec można, że obywatelstwo miało charakter fikcyjny. Twierdziła zatem, że Lichtenstein na gruncie prawa międzynarodowego nie jest uprawniony do występowania w trybie opieki dyplomatycznej przeciwko Gwatemali.

MTS przyznał rację Gwatemali stwierdzając, że państwa trzecie nie muszą uznawać obywatelstwa, które jest obywatelstwem „fikcyjnym”, nie zaś efektywnym. Lichtenstein nie był zatem uprawniony do wystąpienia z żądaniem zadośćuczynienia wobec Gwatemali w trybie opieki dyplomatycznej.

Orzeczenie w tej części bywa jednak krytykowane. Wskazuje się, że powołana teza (dotycząca efektywnego związku) ma zastosowanie tylko w przypadkach, w których:

1. z roszczeniem na gruncie prawa międzynarodowego (w trybie opieki dyplomatycznej) występuje państwo, którego poszkodowana jednostka jest obywatelem, ale brak jest owego efektywnego, realnego związku (tak, jak to było między Lichtensteinem i Nottebohemem), a roszczenie to skierowane jest

2. przeciwko państwu, którego obywatelem nie jest poszkodowana jednostka, ale między nimi występuje realna więź (tak, jak to było między Gwatemalą i Nottebohemem).

Jeżeli chodzi o tą ostatnią przesłankę ( efektywne obywatelstwo) to pewne wątpliwości może budzić przypadek, gdy osoba będąca bipatrydą występuje z wnioskiem do jednego z państw, którego jest obywatelem o wykonanie opieki dyplomatycznej wobec drugiego z państw, którego obywatelstwo posiada.

▼ Sprawa Iran v. USA (Amerykańsko-Irański Trybunał ds. Roszczeń Wzajemnych, 1984 rok)

Trybunał stwierdził, że wykonanie opieki dyplomatycznej w takim przypadku jest dopuszczalne, o ile obywatelstwo państwa wykonującego opiekę dyplomatyczną jest obywatelstwem dominującym (tzn. jednostka bardziej jest związana z państwem wykonującym opiekę dyplomatyczną, aniżeli z państwem, w stosunku do którego opieka dyplomatyczna jest wykonywana.

Opieka dyplomatyczna może być także wykonywana w stosunku do osób prawnych. Co do zasady przyjmuje się, że w stosunku do istniejącej osoby prawnej opiekę może wykonywać tylko to państwo, w którym ta osoba jest zarejestrowana albo ma swoją siedzibę.

▼ Sprawa Barcelona Traction, Light and Power Co. (Belgia v. Hiszpania, MTS 1970)

Spółka Barcelona Traction została założona w 1911 roku i uzyskała osobowość prawną w świetle prawa kanadyjskiego. Prowadziła działalność w sektorze energetycznym w Hiszpanii. Jej udziałowcami w 88% byli obywatele belgijscy.

W 1948 roku spółka została postawiona w stan upadłości przez sąd hiszpański. W tym samym czasie władze hiszpańskie podjąć miały pewne działania na szkodę spółki.

Spór w sprawie dotyczył tego, czy Belgia (czyli państwo, w którym Spółka nie miała siedziby, ani w którym nie została zarejestrowana) jest uprawniona, by w trybie opieki dyplomatycznej wystąpić przeciwko Hiszpanii.

MTS uznał, że należy rozróżnić interesy osoby prawnej i interesy jej udziałowców. Nie można wykluczyć, że w wyniku określonego działania państwa, zostaną naruszone zarówno interesy osoby prawnej, jak i jej udziałowców. Tym niemniej interesy udziałowców zostają naruszone jedynie pośrednio, w rezultacie naruszenia interesów osoby prawnej. Zatem państwo, w którym dana osoba prawna została zarejestrowana, bądź, w którym ma siedzibę - może wystąpić w obronie interesu tej osoby prawnej w trybie opieki dyplomatycznej. Uprawnienie to nie przysługuje państwu, którego obywatelami są udziałowcy danej osoby prawnej.

Warto zwrócić uwagę, że mogą być jednak także takie sytuacje, gdy w wyniku działania państwa naruszony zostaje wyłącznie interes udziałowców osoby prawnej (np. ich prawo do dywidendy). W takim przypadku opieka dyplomatyczna może być jednak wykonywana w stosunku do osób fizycznych przez państwo, którego oni (tj. udziałowcy) są obywatelami.

!!! Przejęcie roszczenia przez państwo w trybie opieki dyplomatycznej jest fakultatywne ( znaczy to, że państwo może odmówić przejęcia roszczenia swojego obywatela w trybie opieki dyplomatycznej)

▼Sprawa Kaunda i inni v. Prezydent RPA i inni (Trybunał Konstytucyjny RPA, 2004 rok)

Skarżący (69 osób) są obywatelami RPA. Zostali zatrudnieni w Demokratycznej Republice Kongo jako członkowie ochrony tamtejszych kopalń. Broń dla nich, konieczną dla wykonania zadania, zamówiła południowoafrykańska firma Military Technical Services (uprawniona w świetle prawa RPA do obrotu bronią) u mającej siedzibę w Zimbabwe firmy Zimbabwe Defence Industries (firma kontrolowana przez rząd Zimbabwe). Broń miała zostać dostarczona na pokład samolotu, na którym znajdowali się skarżący w czasie międzylądowania w Harare (na trasie lotu z RPA do Konga).

W Harare skarżący zostali jednak aresztowani przez policję Zimbabwe pod zarzutami naruszenia szeregu miejscowych przepisów dotyczących handlu bronią. Zarzuty im stawiane były na tyle poważne, że grozi im nawet kara śmierci.

Przed sądami RPA domagali się oni od państwa, którego byli obywatelami (a zatem RPA), by to państwo - w trybie opieki dyplomatycznej - podjęło wszelkie kroki prowadzące do ich zwolnienia przez władze Zimbabwe, bądź też, by RPA wystąpiła z wnioskiem do władz Zimbabwe o ekstradycję zatrzymanych do RPA.

Sąd wskazał, że kwestia wykonania opieki dyplomatycznej przez państwo pozostaje kwestią uznania państwa. Niekiedy, bowiem realizacja opieki dyplomatycznej rodzi dla państwa więcej problemów, niż brak interwencji w tym trybie. Innymi słowy: prawo międzynarodowe nie stanowi po stronie państwa obowiązku wykonania opieki dyplomatycznej w stosunku do swoich obywateli

Po przejęciu roszczenia jednostki państwo występuje dalej w sprawie we własnym imieniu, w szczególności zaś nie można mówić, że państwo reprezentuje jednostkę. Ma to ten skutek, że na państwie nie ciąży prawno-międzynarodowy obowiązek przekazania jednostce tego, co otrzymało od drugiego państwa w związku z wykonywaniem opieki dyplomatycznej.

Jednostka nie może skutecznie zrzec się prawa do wykonywania wobec niej opieki dyplomatycznej. Niektóre państwa Ameryki Łacińskiej zawierały w kontraktach prywatno-prawnych z podmiotami zagranicznymi tak zwane klauzule CALVO na podstawie, których jednostka zobowiązywała się nie korzystać z opieki dyplomatycznej w sporach wynikających z tych umów. Klauzule CALVO obecnie uważane są za niezgodne z prawem międzynarodowym i bezskuteczne na płaszczyźnie prawno-międzynarodowej.

WYKONYWANIE PRZEZ PAŃSTWO KOMPETENCJI JURYZDYKCYJNEJ W PRZYPADKACH, KTÓRE JEDNOZNACZNIE NIE MIESZCZĄ SIĘ W WYMIARACH TERYTORIALNYM I PERSONALNYM

1. ALIEN TORT CLAIM ACT

Sądy danego państwa rozstrzygają niekiedy sprawy o charakterze cywilnym także wówczas, gdy jedynym łącznikiem pomiędzy tym państwem a rozstrzyganą sprawą jest fakt obecności pozwanego na terytorium tego państwa. ATCA- najbardziej znany przykład takiej regulacji.

Jest to konstrukcja amerykańskiego prawa federalnego stanowiąca część tak zwanego JUDICIARY ACT- 1789. Jej istotą jest to, że sądy USA mają kompetencje do rozstrzygania powództw cywilno-prawnych ( np. odszkodowawczych ) wnoszonych przez cudzoziemców a dotyczących czynów stanowiących naruszenie międzynarodowego prawa zwyczajowego bądź też traktatu, którego stroną jest USA.

▼ Sprawa Ken Wiwa v. Royal Dutch Petroleum Company & Shell Transport And Trading Company (Sąd Apelacyjny Stanów Zjednoczonych dla 2 Okręgu, 2000 rok)

Skarżącym w sprawie przed sądami USA jest syn nigeryjskiego pisarza i działacza na rzecz obrony praw człowieka: Kena Saro Wiwa. W 1995 roku ten ostatni organizował w Nigerii protesty przeciwko budowie instalacji naftowych przez holenderską firmę Shell na ziemiach ludu Ogoni (wskazywano przy tym, że tereny ludu Ogoni wywłaszczono bez należytego odszkodowania; dewastowano także środowisko naturalne).

W związku z tymi protestami został przez władze nigeryjskie aresztowany, torturowany i osądzony w procesie, którego rzetelność budzi poważne wątpliwości. Skazano go na karę śmierci. Wyrok wykonano przez powieszenie.

Syn zmarłego twierdził, że nigeryjski oddział firmy Shell wymógł na rządzie nigeryjskim decyzję o zdecydowanym stłumieniu protestów plemienia Ogoni. Firma miała w tym celu dostarczać rządowi środki finansowe, broń oraz pomoc logistyczną. Shell miał także brać udział w fabrykowaniu dowodów przeciwko Kenowi Saro Wiwa, które stały się podstawą jego skazania.

Skarżący wskazywał - domagając się odszkodowania - że strona pozwana naruszyła prawo międzynarodowe zakazujące m. in. tortur, arbitralnego pozbawiania życia, oraz poniżającego i nieludzkiego traktowania.

Sąd pierwszej instancji odmówił merytorycznego zbadania sprawy wskazując, że właściwe są w tej mierze sądy holenderskie.

Sąd Apelacyjny w orzeczeniu z 2000 roku stwierdził jednak, że ATCA może być podstawą do merytorycznego rozstrzygnięcia sporu.

Sprawa do dziś jest w toku.

Należy podkreślić, że na podstawie ATCA sądy USA mogą rozpatrzeć merytorycznie spór:

- dotyczy zdarzenia, które miało miejsce poza terytorium USA

- ani powód, ani pozwany nie są obywatelami ( osobami prawnymi ) USA

!!! Wymagane jest jedynie, by pozwanemu doręczono pozew na terytorium USA

▼ Sprawa Presbyterian Church of Sudan v. Talisman Energy Inc. (US District Court for the Southern District of New York, 2005 rok)

Powód wskazuje, że kanadyjskie przedsiębiorstwo zajmujące się wydobyciem ropy naftowej wiedziało (musiało wiedzieć) o bombardowaniu świątyń, niszczeniu wiosek, gwałtach - których dopuszczać się mieli żołnierze oraz urzędnicy sudańscy przy zagospodarowywaniu terenów pod planowane inwestycje Talisman Energy.

Sąd Stanów Zjednoczonych uznał, że ma jurysdykcje do rozpoznania sprawy na podstawie ATCA. Sąd stwierdził także, że nie można wykluczyć sytuacji, że prywatne przedsiębiorstwo może ponosić odpowiedzialność za naruszenie norm prawa międzynarodowego (np. zakazu tortur).

Sprawa jest w toku.

2. Zasada jurysdykcji ochronnej

Mówi ona, że ustawę karną danego państwa można stosować do cudzoziemca, który zagranicą popełnił przestępstwo przeciwko interesom tego państwa.

▼ Art. 110 § 1 polskiego Kodeksu karnego:

„Ustawę karną polską stosuje się do cudzoziemca, który popełnił za granicą przestępstwo skierowane przeciwko interesom Rzeczypospolitej Polskiej”.

Na gruncie polskiego prawa karnego wymóg dotyczący podwójnej karalności oraz wyjątki od niego stosuje się odpowiednio tak jak przy zasadach czynnego i biernego zwierzchnictwa personalnego

3. Zasada skutku

Państwo może ustanowić prawo odnoszące się do każdego podmiotu znajdującego się poza jego terytorium, gdy chodzi o działania tego podmiotu wywierające istotnie szkodliwy skutek na terytorium danego państwa.

Ta zasada znajduje zastosowanie:

a) na gruncie prawa karnego

▼ Art. 5 w związku z art. 6 § 2 polskiego Kodeksu karnego

Art. 5. „Ustawę karną polską stosuje się do sprawcy, który popełnił czyn zabroniony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jak również na polskim statku wodnym lub powietrznym, chyba że umowa międzynarodowa, której Rzeczpospolita Polska jest stroną, stanowi inaczej”.

Art. 6 § 2 „Czyn zabroniony uważa się za popełniony w miejscu, w którym sprawca działał lub zaniechał działania, do którego był obowiązany, albo gdzie skutek stanowiący znamię czynu zabronionego nastąpił lub według zamiaru sprawcy miał nastąpić”.

b) na gruncie dziedzin prawa innych niż prawo karne

Sprawa Ahlström i inni v. Komisja Europejska (Woodpulp I, Europejski Trybunał Sprawiedliwości 1988 rok)

Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską zawiera pewne postanowienia dotyczące zasad konkurencji rynkowej. Zakazuje on m.in. zawierania porozumień, których celem bądź skutkiem jest zakłócanie konkurencji wewnątrz wspólnego rynku (np. zakazuje zawierania porozumień miedzy przedsiębiorcami, polegających na ustalaniu cen sprzedaży towarów lub usług na danym rynku).

W latach 80-tych grupa fińskich, szwedzkich, kanadyjskich i amerykańskich eksporterów miazgi drzewnej zawarła (poza terytoriami państw członkowskich Wspólnoty) porozumienia dotyczące określenia cen, po jakich ten towar sprzedawany miał być na obszarze Wspólnoty. Komisja Europejska wydała decyzję, w której stwierdziła naruszenie, m. in. przez fińskich przedsiębiorców, reguł konkurencji i nałożyła na nich kary pieniężne.

Fińscy przedsiębiorcy wszczęli przed ETS postępowanie przeciwko Komisji twierdząc, że nie miała kompetencji jurysdykcyjnej do stanowienia prawa obowiązującego fińskich przedsiębiorców w tym zakresie, w jakim działali oni poza terytorium Wspólnoty (a opisane wyżej porozumienie zawarte zostało poza terytorium Wspólnoty). Decyzja Komisji stanowiła, ich zdaniem, naruszenie prawa międzynarodowego.

Zdaniem ETS najistotniejszym elementem w tej sprawie było to, że porozumienia zawarte poza obszarem wspólnego rynku przez firmy nie mające siedzib na obszarze wspólnego rynku - wykonane zostały na obszarze Wspólnoty (wywołały szkodliwy skutek na rynku wspólnotowym). ETS potwierdził zatem stosowalność prawa wspólnotowego do porozumień zawieranych między podmiotami pozawspólnotowymi, jeżeli skutek tych porozumień wystąpił na terytorium Wspólnoty.

4. traktatowe rozszerzenie kompetencji jurysdykcyjnej poza wymiar terytorialny i personalny na podst. umowy międzynarodowej np.

a) z umowy międzynarodowej może wynikać uprawnienie państwa do wykonywania kompetencji jurysdykcyjnej w stosunku do obszaru, który nie stanowi jego terytorium.

▼ Porozumienie z 1903 roku w sprawie dzierżawy terenów pod stacje węglowe lub morskie

Traktat ten stanowił, że fragment terytorium Kuby w prowincji Oriente (o powierzchni 116 kilometrów kwadratowych) będzie wydzierżawiony Stanom Zjednoczonym. W art. III znalazło się następujące sformułowanie: „Jakkolwiek Stany Zjednoczone uznają nadrzędną suwerenność (ultimate sovereignty) Republiki Kuby nad przedmiotowym obszarem, to - z drugiej strony - Republika Kuby wyraża zgodę na to, by Stany Zjednoczone [w okresie obowiązywania umowy] [...] wykonywały pełną jurysdykcję i kontrolę nad tym obszarem [...]”.

Późniejszy układ z 1934 roku przewidywał, że dzierżawa trwać będzie dopóty, dopóki obie strony nie wyrażą woli przeciwnej.

Oznacza to, że jakkolwiek Guantanamo nie stanowi terytorium Stanów Zjednoczonych (skutkiem czego jest to na przykład, że USA nie są uprawnione do scedowania Guantanamo na rzecz państwa trzeciego), to jednak USA mogą wykonywać władztwo ustawodawcze, wykonawcze i egzekucyjne na terenie Guantanamo.

▼ Traktat laterański z 1929 roku (Układ o Pojednaniu)

Art. 3 „Włochy uznają [...] suwerenną władzę i jurysdykcję Stolicy Apostolskiej nad obszarem Watykanu [...]. Przyjmuje się, że jakkolwiek Plac św. Piotra jest częścią Watykanu, to będzie on otwarty dla publiczności i podlegał będzie kontroli włoskich służb policyjnych; ich uprawnienia nie sięgają jednak dalej, niż do podnóża schodów prowadzących do Bazyliki [...] Wzmiankowane władze policyjne powstrzymają się zatem od wkraczania na schody i wchodzenia do Bazyliki, chyba, że poproszą o to właściwe władze. Jeżeli władze Stolicy Apostolskiej uznają to za konieczne w związku z dokonującymi się obrzędami, dopuszczalne jest czasowe ograniczenie wstępu na teren Placu św. Piotra - w takich przypadkach włoskie władze policyjne zostaną wycofane poza Kolumnadę Berniniego”.

b) z umowy międzynarodowej może wynikać obowiązek państwa do osądzenia przebywającego na jego terytorium sprawcy określonego przestępstwa nawet wtedy, gdy między państwem a tym przestępstwem nie zachodzi żaden związek terytorialny czy personalny.

▼ Europejska konwencja o zwalczaniu terroryzmu (weszła w życie dnia 1 maja 1996 roku. RP jest jej stroną)

Art. 7 statuuje zasadę aut dedere aut iudicare (tzn. „albo wydaj [osobę poszukiwaną przez inne państwo w związku z podejrzeniem popełnienia przestępstwa] albo [sam ją] osądź”): „Umawiające się Państwo, na którego terytorium ujęto osobę podejrzaną o popełnienie przestępstwa [o charakterze terrorystycznym], i które otrzymało wniosek o ekstradycję [od innego państwa], jeżeli odmawia wykonania wniosku, bezwarunkowo i bezzwłocznie kieruje sprawę do właściwych organów ścigania”.

▼ Art. 110 § 1 polskiego Kodeksu karnego

„Ustawę karną polską stosuje się [...] do cudzoziemca, który popełnił za granicą przestępstwo o charakterze terrorystycznym”.

---