Emocje to wewnętrzne stany lub uczucia, które mogą mieć charakter pozytywny lub negatywny. Są pierwotnym systemem komunikowania się. Wytwarzane są przez międzymózgowie. Komponentami emocji są różnorakie czynniki fizjologiczne, oraz czynniki psychiczne. Najbardziej pierwotną emocją jest płacz.
Rozwój emocjonalny obejmuje kolejne etapy wzrostu emocji w poszczególnym stadium wiekowym, które powodują , że przystosowanie wewnętrzne i społeczne, przechodzi na coraz wyższe poziomy.
Rozwój emocji (na podstawie mimiki):
3-4 tygodnie – uśmiech
3-4 miesiące – smutek, złość
7 miesiąc – strach
1 rok – złożone reakcje np. nieśmiałość, wstyd.
Okres niemowlęctwa:
Początek rozwoju emocjonalnego
Pierwszy najbardziej podstawowy objaw emocjonalny- podniecenie, spowodowane silnym oddziaływaniem zewnętrznym, które przejawia się aktywnością dziecka
Pod koniec okresu bycia niemowlęciem podniecenie przechodzi w proste reakcje zadowolenia lub niezadowolenia
Stopniowo reakcje stają się mniej gwałtowne, bardziej wyważone, ich różnorodność zależy od tego w jakim stopniu zaspokajane są potrzeby dziecka
Duża nietrwałość stanów uczuciowych
Zewnętrzne przejawy uczuć są bardzo ekspresywne.
Okres wczesnego dzieciństwa:
Procesy różnicowania się uczuć
Kształtowanie się osobowości- poczucie odrębności psychicznej, poczucie własnego Ja- przejawiający się rozpoznaniem siebie w lustrze, używanie zaimka Ja, przeciwstawianie się woli innych.
Można zaobserwować wzrost znaczenia reakcji słownych i werbalnych i zmniejszaniem się liczby reakcji ruchowych
W późniejszym etapie tego okresu uczuciom towarzyszy planowanie czynności i jej inicjacji. Dziecko przewiduje nie tylko intelektualnie ale również emocjonalnie skutki swego działania.
Okres średniego dzieciństwa:
Umiejętność rozwiązywania problemów w działaniu oraz przez kombinacje myślowe
Nawiązywanie relacji nie tylko z dorosłymi, ale i z innymi dziećmi- rozwój społeczny i emocjonalny
Refleksja nad własnym zachowaniem
Dziecko rozumie kłamstwa, żarty i metafory
Rozwijają się zachowania prospołeczne pozytywne, takie jak empatia i negatywne, takie jak agresja.
Okres późnego dzieciństwa:
Dojrzałość szkolna- rozpoczęcie nauki szkolnej i związane z tym przeobrażenia świata przeżyć i wyobrażeń w świat obowiązków i zadań
Podstawowe środowisko przebywania- szkoła. Wzrasta znaczenie spotkań z rówieśnikami i spotkań pozaszkolnych
Grupa rówieśnicza- sukcesy w zabawie, nauce i innych sferach funkcjonowania mają wpływ na poczucie własnej wartości
Zdolność do przyjęcia punktu widzenia innej osoby
Zdolność do posługiwania się kategoriami społecznymi i normą osobistą lub społeczną w ocenie moralności czynu lub prawidłowości zdarzenia
Ocenianie siebie i utrwalanie przekonań na swój temat.
Okres dojrzewania (adolescencji):
Intensywne przemiany fizyczne idące w parze z rozwojem emocjonalnym, w kierunku dojrzałości osobowości
Czas stabilizowania się zmian, wchodzenie w szersze życie społeczne, kształtowanie się autonomii psychicznej
Dojrzewanie fizjologiczne pociąga za sobą zmiany w obszarze własnej osoby oraz spostrzegania dorosłego przez otoczenie
Intensywne zmiany w sferze emocjonalnej: pobudzenie emocji i ich chwiejność
Krytycyzm wobec dorosłych i samych siebie
Częstsze konflikty z rodzicami
Znaczący wpływ rówieśników
Pierwsze miłości
Główny obszar aktywności- nauka
Tworzenie tożsamości i światopoglądu
Koncentracja na życiu osobistym i wyborze drogi życiowej
Okres wczesnej dorosłości:
Dojrzałość psychiczna
Niezależność społeczna i ekonomiczna
Podtrzymanie i dopełnienie poczucia własnej wartości, rozwój autonomii związanej z niezależnością podejmowaniem decyzji i braniem za nie odpowiedzialności
Aktywność skoncentrowana głównie wokół pracy zawodowej i własnej rodziny, stopień zaangażowania zależny od płci
Główne zadania tego okresu: Wybór małżonka, uczenie się współżycia z nim, założenie rodziny, wychowanie dzieci, prowadzenie domu, rozpoczęcie pracy zawodowej, podjęcie obowiązków obywatelskich, znalezienie pokrewnej grupy społecznej, z czym wiąże się dużo nowych przeżyć emocjonalnych.
Okres średniej dorosłości:
Proces przekwitania
Tzw. „Kryzys wieku średniego” , o którym decydują najczęściej czynniki psychologiczne i społeczne
Może to być okres największych osiągnięć zawodowych jak i kryzys w rozwoju kariery
Przewartościowanie stosunków rodziców z dziećmi wchodzącymi w okres dorastania
Syndrom pustego gniazda
Opieka nad starzejącymi się rodzicami
Bilans środka życia- integracja i zrównoważenie elementów psychiki.
Okres późnej dorosłości:
Okres wieńczący całość wcześniejszych zmian
Efektywność adaptacji do starości uzależniona od środowiska życia
Okres znaczących strat materialnych i emocjonalnych
Znaczące zmiany w sferze biologicznej i psychospołecznej.