Temat 1: Istota, cel i zakres oraz podstawowe pojęcia zarządzania finansami w przedsiębiorstwie

Finanse przedsiębiorstw zajmują się:

Inwestowaniem

Pozyskiwaniem – wybór najlepszego źródła finansowania w danym okresie

Analiza zależności między możliwościami pozyskiwania kapitału ze skalą inwestycji i rozwojem gospodarczym

Elementarna prawidłowość – aby przedsiębiorstwo mogło podjąć inwestycje spełniony musi zostać warunek

Oczekiwana stopa dochodu z inwestycji > koszt pozyskania kapitału

Powyższy warunek jest konieczny, lecz niewystarczający. Czasami nawet, gdy jest spełniony, to przedsiębiorstwo nie podejmuje inwestycji, bo ma atrakcyjniejszą ofertę, albo coś jest „niewarte zachodu”, bo ma za duże ryzyko lub nadwyżka jest za mała.

Na podstawie powyższego warunku można sformułować prawidłowość

Im niższy koszt pozyskiwania kapitału

Tym

Wyższa skłonność przedsiębiorstw do inwestycji

Tym

Większa produkcja i zatrudnienie

Tym

Wyższy wzrost gospodarczy

Rada Polityki Pieniężnej

Określa, po jakiej stopie procentowej NBP może pożyczać bankom komercyjnym pieniądze (a on ludziom). Im NBP „zażyczy sobie” większej stopy %, tym drożej „zażyczą sobie” banki komercyjne od ludzi. NBP podwyższa stopy %, gdy jest zagrożenie wzrostu cen i inflacji. Obniża stopy %, gdy jest sytuacja odwrotna. Gdy stopy % są niższe to firmy bardziej inwestują i jest wzrost gospodarczy.

Centrum zainteresowania finansami przedsiębiorstw stanowią spółki kapitałowe
(z o.o., akcyjne). Mają one dużą skalę i zakres działania, więcej możliwości pozyskania kapitału (łatwiej i taniej), większą wiarygodność w oczach banków (kredytodawców) i ogromny wpływ na gospodarkę, generującą duże dochody (np. w USA spółki kapitałowe stanowią ok. 20% wszystkich zarejestrowanych działalności gospodarczych, a generują ok 80 wszystkich przychodów w sektorze przedsiębiorstw)

Z czego wynika mniejsze ryzyko inwestowania dla dawców kapitału dla spółek kapitałowych i ich możliwość pozyskania tańszego kapitału?

Spółki kapitałowe muszą sporządzać i publikować sprawozdania finansowe. Można łatwo przeanalizować, „prześwietlić”, ocenić ich sytuację i dopiero potem decydować, czy możemy dać im kapitał, a więc ponosimy mniejsze ryzyko

Spółki kapitałowe mają wielu pracowników i właścicieli, dlatego w razie śmierci lub uszczerbku na zdrowiu głównego prezesa, firma nie zakończy swej działalności. Dzięki nieograniczonemu okresowi działania spółki kapitałowej, dawcy kapitału nie stracą tego, co pożyczyli. Odwrotnie jest w przypadku jednoosobowej działalności

Ryzyko ograniczone do wysokości zaangażowanego kapitału. Spółka cywilna w razie upadłości odpowiada całym swoim majątkiem. Spółka kapitałowa straci tylko to, co zainwestowała

Spółki kapitałowe notowane na giełdzie zapewniają większą płynność kapitału. W razie potrzeby można szybko sprzedać akcje, wycofać swój kapitał. W spółkach, które nie są notowane na giełdzie, tak szybkie działanie nie jest możliwe.

Niekorzyści związane ze spółkami kapitałowymi

Wymajają więcej formalności, więcej trudności z założeniem, należy prowadzić pełną księgowość

Podwójne opodatkowanie – wyższe koszty. Zyski uzyskiwane przez spółki kapitałowe zanim zasilą właścicieli (akcjonariuszy) zostaną opodatkowane za pierwszym razem, jako zysk spółki, a potem, jako zysk właścicieli (opodatkowanie dywidendy)

Istota zarządzania finansami w przedsiębiorstwie

Zarządzanie finansowe to połączenie inwestowania i finansowania.

Jest to działalność ex ante (planowanie)

Decyzje inwestycyjne obejmują wydatkowanie środków pieniężnych w nadziei uzyskania z tego tytułu korzyści w przyszłości oraz realizacji zysków z podjętych wcześniej inwestycji. Decyzje inwestycyjne dotyczą aktywów.

W ramach decyzji inwestycyjnych możliwe są takie posunięcia:

Zakup maszyn, urządzeń

Zakup, przejęcie innej firmy (fuzje, holdingi)

Lokowanie kapitału w bankach, funduszach inwestycyjnych

Zakup akcji, obligacji, bonów skarbowych

Każde wydatkowanie środków pieniężnych w celu uzyskania zysku to inwestycja.

Decyzje finansowe odnoszą się do pozyskiwania źródeł finansowania na realizację inwestycji oraz wypłaty odpowiedniego „wynagrodzenia” w postaci odsetek, dywidend dawcom kapitału. Decyzje finansowe dotyczą pasywów.

W ramach decyzji finansowych można wyróżnić:

Powiększanie kapitału własnego (np. emisja akcji)

Powiększanie kapitału obcego (emisja obligacji, kredyty)

Podział zysku

Wypłata dywidend

Proces zarządzania finansami składa się z:

Analizy i planowania (określenie zapotrzebowania)

Decyzji inwestycyjnych (alokacja kapitału w aktywa)

Decyzji o strukturze kapitału (z czego finansować inwestycje?)

Zarządzania zasobami kapitałowymi (zarządzanie kapitałem obrotowym)

Podstawowe pojęcia finansów przedsiębiorstw

Oczekiwana stopa zwrotu – przewidywany przez inwestora dochód w stosunku do zainwestowanych środków, spodziewany do osiągnięcia dzięki inwestycji

W ujęciu narzędziowym: przeciętna wartość rozkładu prawdopodobieństwa możliwych rezultatów

Aby na podstawie definicji wyznaczyć oczekiwaną stopę zwrotu należy zidentyfikować:

Jakie sytuacje mogą wystąpić w przyszłości?

Jakie jest prawdopodobieństwo wystąpienia poszczególnych sytuacji?

Jaką stopę zwrotu z inwestycji można by było uzyskać, gdyby poszczególne sytuacje rzeczywiście wystąpiły

Znając powyższe składniki oczekiwaną stopę zwrotu wyznacza się wzorem:

$$K = P_{1} \times k_{1} + P_{2} \times k_{2} + \cdots + P_{n} \times k_{n} = \sum_{t = 1}^{n}P_{t} \times k_{t}$$

k – średnia oczekiwana stopa dochodu

P_t – prawdopodobieństwo wyniku „t”

K_t – osiągana stopa dochodu przy zajściu wyniku „t”

N – liczba możliwych wyników

Ryzyko – prawdopodobieństwo, że nastąpi jakieś zdarzenie powodujące, że nie zostanie osiągnięta oczekiwana stopa dochodu

Miarami ryzyka są wariancja i odchylenie standardowe

Wariancja – wzór

$$\sigma^{2} = {(k_{1} - k)}^{2} \times P_{1} + {(k_{2} - k)}^{2} \times P_{2} + \ldots + \left( k_{n} - k \right)^{2} \times P_{n} = \sum_{t = 1}^{n}{{(k^{t} - k)}^{2} \times P_{t}}$$

Odchylenie standardowe (pierwiastek z wariancji) – wzór

$$\sigma = \sqrt{\sigma^{2}} \times 100\%$$

Przyjmuje się, że im wyższy poziom tych miar rozproszenia, tym większe ryzyko opisywanego zjawiska (H. Mankowitz)

Zależność między stopą zwrotu a ryzykiem

Im większe wahania (odchylenia standardowe), tym większe ryzyko. Ale też im większe ryzyko, tym większe możliwości zysku.

Systematyka ryzyka str. 20.

Na skutek złej sytuacji gospodarczej/makroekonomicznej, niezależnie w ile podmiotów zainwestujemy, to i tak się nie uchronimy. Odwrotnie jest w przypadku czynników mikroekonomicznych. To, że podejmujemy jedną złą decyzję, to nie znaczy, że nie zyskamy na pozostałych decyzjach.

Istnieje inwestycja, która posiada zerowe ryzyko i minimalną stopę zwrotu, np. inwestycja w obligacje dobrze prosperującego państwa. (Przykład 1 str. 19)

Cel zarządzania finansami w przedsiębiorstwie oraz sposób jego realizacji

Celem zarządzania finansami przedsiębiorstw jest maksymalizacja bogactwa jego właścicieli, co jest zbieżne z maksymalizacją rynkowej wartości przedsiębiorstwa. Przy czym wartość rynkowa oznacza wartość na rynku kapitałowym, co w przybliżeniu wyznaczyć można, jako:

WR = p × n

WR – wartość rynkowa przedsiębiorstwa

p – cena akcji

n – ilość wyemitowanych przez spółkę akcji

Im większa stopa zwrotu, tym wyższa cena (st. zw. ↑ cena↑)

Im wyższe ryzyko, tym niższa cena (ryz.↑ cena↓)

Wyjaśnienie:

Zarządy spółek prawa handlowego powoływane s przez właścicieli (w spółce akcyjnej przez akcjonariuszy), uzyskując za swoją pracę określone wynagrodzenia. Działając z umocnienia akcjonariuszy powinni dążyć do spełnienia ich oczekiwań.

Zarządzający muszą dążyć do wysokich cen akcji większa wartość rynkowa firmy większe zyski dla właścicieli.

Źródła korzyści dla akcjonariuszy

Otrzymywanie dywidendy

Wzrost wartości cen akcji na giełdzie

Sposoby maksymalizacji bogactwa akcjonariuszy (maksymalizacji rynkowej wartości przedsiębiorstwa)

Określamy poziom akceptowanego ryzyka, a spośród inwestycji spełniających to kryterium wybieramy taką, która może przynieść największy zysk

Określamy stopę zwrotu, jaką chcemy osiągnąć, a spośród inwestycji, które spełniają to kryterium wybierzemy tę najmniej ryzykowną

Dochód faktyczny (tyle, ile dostaną do ręki) jest ważniejszy niż zysk (na papierze). Można oceniać inwestycję na podstawie przychodów, kosztów, zysków, albo poprzez analizę wpływów, wydatków, nadwyżek finansowych. Drugie rozwiązanie jest lepsze, bo to pierwsze to tylko papierowe wielkości.

Przychód powstaje w momencie wystawienia faktury, a wpływ w momencie faktycznej zapłaty

Koszt ≠ wydatek, zysk ≠ nadwyżka

Korzystniejsze jest wykonywanie jak najmniejszego zysku, bo wtedy płaci się mniejszy podatek.

Temat 2: Cena i wartość pieniądza w czasie

Cena – kwota, jaką należy za coś zapłacić.

Cena pieniądza – cena, którą należy zapłacić za jego pozyskanie.

Banki – są pośrednikiem, bo mają pieniądze z depozytów, które dają innym, jako kredyty.

W gospodarce: skala oszczędności = skala inwestycji

NBP podnosi stopy procentowe, aby zapobiec inflacji (podaż nie nadąża za popytem)

Cena pieniądza – wyrażona w postaci stopy procentowej – wielkość określająca, ile płacą pożyczkobiorcy za użyczenie im kapitału. Kształtowanie się ceny pieniądza odbywa się poprzez oddziaływanie popytu i podaży na pieniądz. Popyt na pieniądz reprezentowany przez podmioty będące pożyczkobiorcami (przede wszystkim podmioty gospodarcze, osoby fizyczne), natomiast podaż determinowana jest przez fundusze pożyczkowe, których wielkość zależna jest od skali oszczędności.

Im wyższe stopy procentowe, tym większa podaż (ilość) pieniądza, bowiem więcej skłonnych jest oszczędzać, natomiast mniejszy popyt – mniej skłonnych jest pożyczać

Im niższe stopy procentowe, tym większy popyt na pieniądz, bowiem więcej skłonnych jest zaciągać pożyczki, natomiast mniejsza jest podaż – mniej skłonnych jest oszczędzać

Czynniki określające cenę pieniądza

Stopa inflacji (im wyższa, tym wyższa cena)

Ryzyko niewypłacalności dłużnika(im wyższe, tym wyższa cena)

Długość okresu, na który jest on pożyczany (im dłużej, tym drożej)

Wartość pieniądza – określa siłę nabywczą pieniądza.

Spadek wartości pieniądza nazywany jest deprekacją i wywołany jest przez inflację (wzrost cen towarów i usług)

Wzrost wartości pieniądza nazywany jest aprecjacją i wywołany jest przez deflację (spadek cen towarów i usług)

Z uwagi na powszechność występowania inflacji w praktyce gospodarczej występuje zwykle deprecjacja.

Obok inflacji do czynników powodujących, że pieniądz im wcześniej uzyskany, tym przedstawia wyższą wartość dla nabywcy, zaliczyć należy:

Możliwość uzyskania wyższych dochodów w przyszłości dzięki podjętym przez konsumentów inwestycją

Przekładzie przez konsumentów bieżącej konsumpcji nad przyszłą

Wartość przyszła (FV) – wielkość, do jakiej będzie rosnąć przepływ środków pieniężnych, otrzymywanych na końcu analizowanego okresu. Proces obliczania wartości przyszłej nosi nazwę kapitalizacji i odbywa się za pomocą określonej stopy procentowej (inwestujemy, lokujemy teraz i pytamy, ile uzyskamy w przyszłości?)

t₁, t₂, t₃ – okresy

T₀, T₁, T₂, T₃ – początkowe momenty okresów

Jednorazowa wpłata, bez kapitalizacji odsetek (nie powiększają kapitału)

FV = PV × (1 + n + r)

FV – wartość przyszła

PV – Wartość obecna (wartość w dniu dzisiejszym, tzn. w dniu inwestycji)

n – liczba okresów

r – stopa procentowa

Przykład 8 str. 87

Jednorazowa wpłata z kapitalizacją odsetek (w dalszych rozważaniach, jeżeli nie zaznaczono inaczej, przyjmujemy, że odsetki są kapitalizowane)

FV = PV × (1 + r)ⁿ

Przykład 9 str. 88

Przy takiej samej wartości początkowej i tej samej stopie procentowej, kwota otrzymywana po roku X jest zawsze większa, gdy odsetki są kapitalizowane

Przepływy pieniężne (nieregularne w czasie przepływy pieniądza)

$$FVCF = \sum_{t = 0}^{n}\text{CF}_{t}{(1 + r)}^{n} = \text{CF}_{1} \times {(1 + r)}^{n - 1} + \ldots + \text{CF}_{n}{(1 + r)}^{n - n}$$

FVCF – wartość przyszła przepływów pieniężnych

CF_t – przepływ pieniężny w okresie t

t – numer okresu

- pozostałe oznaczenia jak poprzednio

Przykład 11 str. 90

Problem: Jaka byłaby wartość tych przepływów, gdyby pieniądze wpływały na początku okresu?

Przykład 12 str. 90

Gdy wpływy są na początku okresów, wartość przyszła jest większa niż w przypadku wpływów na końcu okresów, gdyż każdy przepływ „procentuje” o jeden okres dłużej

Płatności okresowe (przepływy pieniężne dokonywane w równej wysokości i równych odstępach czasu)

Strumień równych płatności płatnych na koniec kolejnych okresów (z dołu CF₀=0)

$$FVA = A_{n} \times (\frac{\left( 1 + r \right)^{n} - 1}{r})$$

FVA – wartość przyszła płatności okresowych

A_n – płatność okresowa

- pozostałe jak poprzednio

Strumień równych płatności płatnych na początku kolejnych okresów ( z góry CF_n=0)

Przykład 13 str. 91

Wartość przyszła płatności dokonywanej „z góry” jest większa aniżeli płatności „z dołu”

6. Wartość obecna (PV) – wartość w dniu dzisiejszym przyszłego przepływu środków pieniężnych lub wielu przepływów środków pieniężnych (w przyszłości będą jakieś wpływy, ale szacujemy wartość środków, jaką moglibyśmy uzyskać dzisiaj)

Proces obliczania wartości obecnej nosi nazwę dyskontowania i odbywa się za pomocą stopy dyskontowej „k”

Jednorazowa wpłata

$$PV = FV \times \frac{1}{{(1 + k)}^{n}}$$

Przykład 14 str. 93

Wartość zaktualizowana (obecna) jest tym niższa, im bardziej oddalony jest w czasie moment uzyskania danej kwoty oraz im wyższa jest stopa dyskontowa

Jeżeli ktoś oferuje nam więcej niż ekwiwalent na dzisiaj, to lepiej przyjąć tę kwotę. Jeśli ktoś oferuje mniej to lepiej odczekać jakiś czas

Od czego zależy wysokość stopy dyskontowej?

• Od inflacji – ma ona bezpośredni wpływ na wartość pieniądza (powoduje jej spadek). Im wyższa inflacja, tym wyższa stopa dyskonta

• Od ryzyka – im większe ryzyko, tym bardziej jesteśmy skłonni zgodzić się na mniejszą kwotę. W przypadku akcji bylibyśmy w stanie zgodzić się na wyższy ekwiwalent, w przypadku obligacji odwrotnie

1. Przepływy pieniężne

$PVCF = \sum_{t = 0}^{n}{\frac{\text{CF}_{t}}{\left( 1 + k \right)^{n}} = \text{CF}_{0} \times \frac{1}{\left( 1 + k \right)^{0}} + \text{CF}_{1} \times \frac{1}{\left( 1 + k \right)^{1}} + \ldots + \text{CF}_{n}} \times \frac{1}{\left( 1 + k \right)^{n}}$

PVCF – wartość obecna przepływów pieniężnych

CF_t – przepływ pieniężny w okresie „t”

k – stopa dyskontowa

Przykład 7 – ćw.

Gdy wpływy są na początku okresów wartość obecna jest większa niż w przypadku wpływów na końcu okresów, gdyż każdy przepływ „traci” o jeden okres

3. Wartość obecna płatności okresowych

   • Strumień równych płatności na koniec kolejnych okresów („z dołu”)

$$PVA = A_{n} \times \frac{{(1 + k)}^{n} - 1}{k \times {(1 + k)}^{n}}$$

PVA – wartość obecna płatności okresowych

A_n – płatność okresowa

k – stopa dyskontowa

Przykład 17 str. 96 b)

4. Strumień równych płatności na początku kolejnych okresów („z góry”)

$$PVA = A_{n} \times \frac{{(1 + k)}^{n} - 1}{K \times {(1 + k)}^{n} - 1}$$

Przykład 17 str. 96 a)

5. Renta wieczysta (dywidenda) – ciąg nieskończenie wielu takich samych płatności, następujących w równych okresach czasu (tzn. określone płatności będą dokonywane ciągle, brak daty kończącej te płatności)

Płatności występują na końcu okresów

$$PVP = A_{n} \times \frac{1}{K}$$

PVP – wartość obecna renty wieczystej

Płatności występują na początku okresów

$$PVP = A_{n} + A_{n} \times \frac{1}{K}$$

Przykład 18 str. 97

7. Nominalna, efektywna i realna roczna stopa procentowa. Stopa procentowa dla podokresu kapitalizacji

   1. Roczna nominalna stopa procentowa – stanowi wyrażone w ujęciu rocznym oprocentowanie (lokat, kredytów, obligacji itp.) XXX przez instytucje finansowe. Roczna nominalna stopa procentowa nie uwzględnia kapitalizacji odsetek

   2. Roczna efektywna stopa procentowa – oznacza stopę dochodów uzyskaną po roku z inwestycji kapitałowej. Uwzględnia również ewentualne kapitalizacje odsetek w trakcie roku

Gdy jest tylko jedna kapitalizacja w roku, wówczas roczna nominalna stopa procentowa równa jest efektywnej stopie procentowej. W przypadku większej liczby kapitalizacji zawsze wyższa będzie efektywna stopa procentowa

3. Stopa procentowa dla podokresu kapitalizacji – wyraża zarówno oprocentowanie, jak i dochód dla podokresu, po którym następuje kapitalizacja odsetek

Gdy odsetki kapitalizowane są częściej niż raz w roku do obliczenia zarówno wartości przyszłej, jak i aktualnej, musimy znać stopę procentową podokresu (okresu kapitalizacji). Liczba okresów (n) równa jest zawsze liczbie kapitalizacji

8. Zależność między stopą procentową dla podokresu kapitalizacji, a roczną nominalną stopą procentową

R_nom=r × n

$$r = \frac{R_{\text{nom}}}{n}$$

R_nom – nominalna roczna stopa procentowa

r – stopa procentowa dla podokresu kapitalizacji odsetek

n – liczba podokresów kapitalizacji odsetek

R_ef = (1 + r)ⁿ − 1

$$r = \sqrt[n]{R_{\text{ef}} + 1} - 1$$

R_ef – roczna efektywna stopa procentowa

9. Zależność miedzy roczną efektywną stopą procentową a roczną nominalną stopą procentową

$$R_{\text{ef}} = {(1 + \frac{R_{\text{nom}}}{n})}^{n} - 1$$

$$R_{\text{nom}} = n \times (\sqrt[n]{R_{\text{ef}} + 1} - 1)$$

Przykład 12, 13, 14

9. Realna roczna stopa procentowa – wyraża w ujęciu rocznym faktycznie uzyskane (zapłacone) odsetki ponad inflację (realną zmianę wartości pieniądza w zadanym okresie)

$$R_{\text{real}} = \frac{1 + Ref}{1 + Infl} - 1$$

R_real – realna roczna stopa procentowa

R_ef – efektywna roczna stopa procentowa

Infl – stopa rocznej inflacji

Dopuszczalne jest również obliczenie realnej stopy procentowej w sposób uproszczony

R_real = R_ef − R_infl

Zadanie 3 str.103