PROCESY POZNAWCZE
Badania F.C. Dondersa:
Badanie szybkości procesów umysłowych polegające na zaangażowaniu w skutecznym wykonywaniu różnych zadań
Kategoryzacja bodźca – rozróżnienie i klasyfikacja danych
Selekcja reakcji – wybór postępowania
Czas reakcji – ilość czasu potrzebnego na wykonanie określonych zadań
Założenie Dondersa – dodatkowe kroki umysłowe często powodują wydłużenie czasu wykonania zadania
Rozróżnienie ułożenia procesów składowych:
Procesy szeregowe – „Serial processes”, zachodzą jeden po drugim
Procesy równolegle – „Parallel processes”, nakładają się na siebie w czasie
Czasowa równoważność procesów szeregowych i równoległych
Ograniczone możliwości przetwarzania – granice umiejętności przetwarzania, wyznaczane przez procesy uwagi, które działają selektywnie
Wąskie gardło uwagi – warunki w których procesy automatyczne wymagają kontroli, na przykład w szybko zmieniających się warunkach wymagających podejmowania decyzji
Kontrolowane – „Controlled”, wymagające uwagi
Automatyczne – „Automatic”, nie wymagające uwagi
Autystyczne – bezcelowe, mogą ulegać późniejszemu przetworzeniu
Marzenie senne
Marzenia dzienne
Wolne skojarzenia
Ukierunkowane – prowadzące do jakiegoś celu
Reproduktywne – nie tworzące nowej wiedzy, odtwórcze
Produktywne – tworzące nową wiedzę
Nietwórcze – przynosi nową wiedzę dla podmiotu twierdzącego
Twórcze – przynosi nową wiedzę dla innych, ma duże walory rozwojowe
Modelowanie rzeczywistości, poprzez tworzenie uproszczonych zastępników
Działanie sensowne i refleksyjne
Rozwiązywanie problemów
Znaczenie zdania – proste i obiektywne znaczenie kombinacji słów w zdaniu
Znaczenie dla mówiącego – nieograniczona liczba potencjalnych subiektywnych znaczeń, jakie mówiący komunikuje, wypowiadając zdanie
Schemat odbiorców – „Audience design”, dostosowanie wypowiedzi do wyobrażenia o wiedzy odbiorców
Zasada kooperacji – ogólna zasada schematu odbiorców, nadawcy powinni formułować wypowiedzi dostosowane do okoliczności i znaczenia toczącej się rozmowy
Reguły H.Paula Grice’a dotyczące formułowania wypowiedzi:
Reguła ilości – przekazywanie takiej ilości informacji, na ile to konieczne
Reguła jakości – dbanie o prawdziwość wypowiedzi i mówienie tego, w co się naprawdę wierzy i co można poprzeć dowodami
Reguła odpowiedniości – wypowiadanie się w sposób odpowiadający temu, co chce się przekazać
Reguła sposobu – wypowiadanie się w sposób zrozumiały, bez dwuznaczności
Oceny obszaru wspólnej wiedzy według Herberta Clarka i Catherine Marshall:
Przynależność do tej samej grupy – stosowanie przez użytkowników języka komunikatów oczywistych dla danej grupy
Językowa współobecność – założenie, że informacje zawarte we wcześniejszych punktach rozmowy są punktami odniesienia
Fizyczna współobecność – usytuowanie rozmówców w określonych miejscach bądź sytuacjach
Tendencja do sądzenia, że inni ludzie wiedzą to samo co my
Błędy w planowaniu wypowiedzi:
Wybieranie najlepiej pasujących słów – zlepek dwóch słów
Wstawianie słów w odpowiednie miejsce w zdaniu – złe usytuowanie wyrazu w zdaniu
Artykulacja dźwięków – zamiana dźwięków sąsiadujących wyrazów
Wywoływanie eksperymentalne błędów:
SLIP – tworzenie spuneryzmów poprzez wtrącenie w ciąg par wyrazów zaczynających się ciągle na tą samą literę zmiany, wystąpienie spuneryzmu jest bardziej prawdopodobne, gdy wtrącony wyraz ma określone znaczenie
Przypominanie sobie idiomów – podawanie dwóch idiomów i próba ich szybkiego odtworzenia pod presją czasu, błędy są bardziej prawdopodobne gdy idiomy mają takie samo podstawowe znaczenie
Rozwiązanie dwuznaczności leksykalnej – rozstrzygnięcie pomiędzy obydwoma znaczeniami, polegające na użyciu kontekstu w celu wyeliminowania jakiegoś znaczenia
Sądy – „Propositions”, wyrażają główną myśl wypowiedzi i ujmują stosunki między obiektami
Produkty rozumienia – reprezentacje złożone z sądów, to nimi operuje pamięć, co jest powodem tego, że trudniej nam odtworzyć sens dosłowny a łatwiej sens ogólny
Inferencje – „Inferences”, logiczne wnioski, którymi wypełniamy zdania, dzięki którym możemy się „domyślać”, używać skrótów myślowych oraz zastępować niektóre wyrazy innymi, nie są generowane automatycznie
Badania Edwarda Sapira i Benjamina Lee Whorfa:
Nawyki językowe wspólnot predysponują do wyboru określonych interpretacji
Relatywizm językowy – struktura języka, ma wpływ na to, w jaki sposób jednostki myślą o świecie
Użytkownicy języka poznają naturę zgodnie z linią nakreśloną przez języki ojczyste
Obrazy w umyśle:
Podlegają takim samym przekształceniom, jak obrazy fizyczne
By zostały rozpoznane, muszą być sprowadzone w umyśle do najczęściej spotykanej konfiguracji
Ich wyobrażenie jest ograniczone przez ilość potrzebnych do rozpoznania przekształceń, jeśli jest zbyt duża „umysłowe oko” zostaje przytłoczone przez informację i błędnie przypisuje jej znaczenie
Przestrzenny model umysłowy – przedstawienie przestrzenne w umyśle o cechach fizycznych, by dostrzec coś musimy w „umyśle” przestawić się na odpowiednią perspektywę, poprzez przemieszczenie się
Problem – sytuacja, w której dążymy do jakiegoś celu, ale nie dysponujemy środkami, aby go osiągnąć, jest rozwiązany, kiedy człowiek posiada środki intelektualne potrzebne do dojścia jakiegoś celu
Przestrzeń problemu – „Problem place”:
Stan wyjściowy – niepełna informacja lub niezadowalające warunki, od których wychodzimy
Stan docelowy – informacja lub stan, które mamy zamiar osiągnąć
Zestaw operacji – kroki, które możemy podjąć, aby przejść ze stanu wyjściowego, do stanu docelowego
Rodzaje problemów:
Otwarte i zamknięte – ograniczone do alternatyw, czy nieograniczone w żaden sposób, porażki w rozwiązywaniu problemów wynikają często z przed wczesnego zamknięcia problemu
Dywergencyjne i konwergencyjne – wymagające rozbieżnych procesów o nieskończonej liczbie alternatyw; lub znalezienie jednego poprawnego rozwiązania odpowiedniego do danych kryteriów, jednak wymagające uruchomienia rozbieżnych procesów, konwergencyjne ma wymóg poprawności
Dobrze zdefiniowany problem – stan wyjściowy, stan docelowy i operacje są jasno wyspecyfikowane, zadanie polega na odkryciu, jak wykorzystać dostępne, znane operacje, aby otrzymać rozwiązanie
Źle zdefiniowany problem – stan wyjściowy i stan docelowy lub niezbędne operacje są niejasne i określone ogólnikowo, w takim wypadku osoba rozwiązują problem powinna określić na czym dokładnie polega problem
Algorytm – „Algorithm”, procedura określoną krok po kroku, która zawsze pozwala osiągnąć prawidłowy wynik dla określonego rodzaju problemów
Heurystyka – „Heuristics”, strategie polegające na przybliżaniu i szacowaniu prawdopodobieństwa
Protokoły głośnego myślenia – „Think-aloud protocols”, procedura w której badani są proszeni o werbalizowanie swoich myśli
Trudności:
Posiadamy trudności w rozwiązywaniu problemów z tego powodu, że stawiane umysłowi zadania przekraczają jego możliwości przetwarzania
Aby rozwiązać problem, musimy zaplanować serię operacji, jeśli seria jest zbyt złożona, trudno jest nam dostrzec drogę od stanu wyjściowego do stanu docelowego
Fiksacja funkcjonalna – „Functional fixedness”, polega na zahamowaniu możliwości dostrzeżenia nowej funkcji przedmiotu, który wcześniej był skojarzony z jakimś innym zastosowaniem
Czynniki wpływające na siłę fiksacji funkcjonalnej
Doświadczenie indywidualne – sztywność ekspertów
Kontekst:
Sposób pokazania przedmiotu
Obecność innych przedmiotów
Wcześniejsze użycie przedmiotu w nietypowej funkcji, osłabia fiksacje, a w funkcji typowej utrwala
Inercja mentalna – bezwładność, utrzymywanie się pewnych sposobów myślenia, mimo że przestały one być skuteczne
Eksperyment Luchinsa – pojemniki o różnych pojemnościach
Efekt Luchinsa – stosowanie starych reguł do nowych sytuacji, mechanizacja procesu myślenia
Automatyzacja, uwalnianie „zasobów” uwagi, skąpstwo poznawcze, organizm przez to przygotowuje się do trudniejszej sytuacji
Całościowe spostrzeganie problemu
Efekt Gestalt – człowiek nie rozwiązuje ciągu problemów, tylko jeden problem składający się z ciągu składników
Pojedyncze zadanie jest częścią większej całości
Usprawnienie rozwiązywania problemów:
Tak przedstawiać problem, aby każda operacja mieściła się w granicach naszych możliwości przetwarzania
Ćwiczyć kroki w rozwiązywaniu problemu, które sprawiają nam największa trudność
Szukać zupełnie niekonwencjonalnego sposobu na rozwiązanie problemu, łamać powszechnie przyjęte schematy
Umiejętne dobierać reprezentacje problemu na przykład w sposób matematyczny, wzrokowy, werbalny lub słuchowy
Sylogizm – wnioskowanie nowej przesłanki z dwóch oczywistych
Rozumowanie dedukcyjne – „Deductive reasoning”, ujęcie logicznych związków między sądami, prowadzące do prawomocnych wniosków
Efekt tendencyjności przekonań – „Belief-bias effect”, ludzie mają skłonność do oceniania jako prawomocne tych wniosków, dla których potrafią zbudować rozsądny życiowy model, innymi słowy, jeśli istnieje jakiś wniosek spójny z wyobrażeniami na dany temat, to automatycznie go przyjmujemy
Tendencyjność jest słabsza w tworzeniu własnych wniosków i silniejsza w ocenianiu wniosków innych
Z zadaniu „Wasona na wybór”, badani kierowali się częściej niededukcyjną zasadą, pozwalająca na potwierdzenie a nie odrzucenie ogólności związku określonego w regule
Schemat rozumowania pragmatycznego – odwoływanie się do codziennych sytuacji, znanych z życia, pozwalające na skuteczniejsze rozwiązywanie problemu
Rozumowanie indukcyjne – „Iductive reasoning”, rodzaj rozumowania, który wykorzystuje dostępne dane, aby generować prawdopodobne, ale nie pewne wnioski
Wykorzystywanie schematów do generowania oczekiwań na temat teraźniejszości i przyszłości
Rozwiązywanie problemów przez analogię – wykorzystywanie rozwiązań, które sprawdziły się w przeszłości, ustanawianie analogii pomiędzy cechami aktualnej sytuacji i cechami sytuacji wcześniejszych
Nastawienie umysłowe – „Mental set”, wcześniejszy stan umysłu, nawyk lub postawa, które mogą podnieść lub obniżyć jakość i prędkość rozwiązywania problemu
Błąd „atmosfery” – używanie sformułowań bądź kontekstu, które zwiększa prawdopodobieństwo zaakceptowania pewnego twierdzenia
Błąd konwersji – błędne przełożenie, przekształcenie tezy, polegające na uogólnieniu bądź innych procesach
Błąd modus tollens – błędne powiązanie dwóch faktów, wnioskowanie o pewnej rzeczy jedynie na podstawie drugiej
Zadanie izomorficzne – o identycznej strukturze logicznej ale o różnej obudowie słownej, najtrudniejsze są zadania abstrakcyjne, później konkretne i społeczne, kontekst i doświadczenie osobiste ułatwia rozwiązywanie abstrakcyjnych problemów.
Herbert Simon – ludzie muszą się zadowalać znajdowaniem wystarczająco dobrych rozwiązań swoich problemów i wystarczająco dobrych sposobów działania
Ograniczona racjonalność – osądy ludzkie, nie działają tak racjonalnych zasadach, na jakich mogłyby by, ale jesteśmy w stanie dostrzec, jak wynikają one ze stosowania ograniczonych zasobów do sytuacji wymagających szybkiego działania
Ocenianie – „Judgment”, proces za pomocą które tworzymy opinie, wyciągamy wnioski i dokonujemy krytycznej oceny zdarzeń i ludzi
Podejmowanie decyzji – „Decision making”, proces dokonywania wyboru pomiędzy alternatywnymi możliwościami, wybierania i odrzucania dostępnych opcji
Badania Amosa Tverskiego i Daniela Kahnemanna:
Ludzkie oceny opierają się bardziej na heurystykach niż na formalnych metodach analizy
Większość złudzeń percepcyjnych jest odporna na wyuczenie, mimo wiedzy nadal im podlegamy
Dostępność informacji w pamięci sprawa, że o wiele łatwiej przyjmujemy ją za odpowiedź na pewne pytania, innymi słowy opieramy swoje oceny na najłatwiej dostępnych informacjach
Jest to uzasadnione dlatego, że przeważnie to co jest w pamięci prowadzi do trafnych ocen
Problemy:
Procesy pamięciowe prowadzą do zniekształcenia informacji
Informacja przechowywana w pamięci nie jest trafna
Pewne informacje związane z emocjami wpływają na kształt innych informacji w pamięci
Założenie, że jeżeli coś ma cechy uważane za typowe dla elementów danej kategorii, naprawdę należy do tej kategorii
Ludzie używają informacji z przeszłości do wydawania osądów na temat podobnych okoliczności w teraźniejszości
Nie należy chwytać się reprezentatywnej oceny, dopóki nie rozpatrzy się struktury całej alternatywy
Ocenienie prawdopodobnej wartości czegoś oparte na wiedzy o wartościach początkowych, prowadzi do zawyżenia lub zaniżenia wyniku
Ludzie pozostają pod silnym wpływem „kotwicy”, nawet gdy są tego świadomi
- Pytanie o preferencje skłania do skupienia się na pozytywnych stronach
- Pytanie o odrzucenia skłania do skupienia się na negatywnych stronach
Ramy decyzyjne – określony sposób opisu wyboru
Punkty odniesienia – to co wydaje się zyskiem lub stratą, jest częściowo zdeterminowane przez oczekiwania
Awersja decyzyjna – „Decision aversion”, staranie się ze wszystkich sił podejmowania jakiejkolwiek decyzji, na przykład w sytuacjach trudnych i niewygodnych
Mechanizmy awersyjne:
Decydowanie o rozdzieleniu pożądanych dóbr, między dwie potrzebujące grupy
Antycypowanie żalu, który jest odczuwany, gdy opcja wybrana jest gorsza niż opcja nie wybrana
Ludzie nie lubią być obciążani odpowiedzialnością z powodu decyzji, które doprowadziły do złych skutków
Decydowanie za innych
Ludzie wolą podejmować decyzje sami niż mieliby by to robić inni