Rozwój osobowości według Zygmunta Freuda

Zdaniem Freuda rozwój osobowości następuje już w dzieciństwie. Jest to proces stadialny, w którym Freud wyodrębnił pięć stadiów, które określił jako stadia psychoseksualne. Dokonał takiego rozróżnienia z tego powodu, że sądził, iż rozwój psychiczny człowieka warunkowany jest zmienną i dynamiczną energią seksualną, która koncentruje się w różnych miejscach ciała ludzkiego i zmienia się w miarę jego rozwoju i dojrzewania. Stadia, które wyodrębnił Freud to kolejno:

1. Stadium oralne: ma ono miejsce w okresie od dwunastego do osiemnastego miesiąca życia. Wówczas niemowlę poznaje i "pochłania" otaczający je świat ustami, tak jak pożywienie, które spożywa. Dlatego właśnie w tym stadium fundamentalnym ośrodkiem poznawania świata i doznawania wrażeń są usta. Freud był zdania, że wśród osób, których rozwój zatrzymał się właśnie w fazie oralnej częściej dochodzi do nałogowych czynności, takich jak picie, palenia albo nadmierne objadanie, gdyż osoby te szukają zaspokojenia właśnie w takich czynnościach.

2. Stadium analne: dziecko wchodzi w drugie stadium rozwoju około drugiego do trzeciego roku życia. Wówczas zaczyna kształtować się struktura osobowości określana jako ego. Wtedy dziecko zaczyna być świadome własnego istnienia oraz wymagań, jakie stawia przed nim otaczająca rzeczywistość. Jest to również okres, kiedy dziecko wyrasta z pieluch i uczy się samodzielnego korzystania z toalety. Dlatego według Freuda ważnym zadaniem, przed którym dziecko staje w tym stadium jest osiągnięcie umiejętności kontrolowania wydzielin fizjologicznych organizmu. W związku z tym osoby, których rozwój zatrzymał się w tym stadium albo przesadnie dbają o porządek i czystość, albo wręcz przeciwnie - są niechlujnymi brudasami.

3. Stadium edypalne, inaczej falliczne: ma miejsce w okresie od trzeciego do szóstego roku życia. W tym stadium wrażenia seksualne umiejscawiają się w łechtaczce u dziewcząt i w penisie u chłopców. Wówczas dzieci są świadome swojej seksualności i różnic pomiędzy dziećmi różnych płci. Zdaniem Freuda w stadium tym dzieci podświadomie pragną w sposób seksualny rodziców płci przeciwnej i darzą uczuciem nienawiści drugiego rodzica, widząc w nim swojego konkurenta. Freud określił takie zjawisko mianem kompleksu Edypa. Edyp był mitologicznym bohaterem, który nieświadomie zamordował swego ojca i poślubił swoją matkę. Jednak według Freuda przebieg kompleksu Edypa różni się w zależności od płci dziecka. U chłopców stadium to ma bardziej dynamiczny charakter. Chłopcy są wówczas dumni z posiadania penisa i czerpią z niego przyjemność. Natomiast w momencie, kiedy zobaczą nagą kobietę ogarnia ich lęk i strach, gdyż są przekonani, iż jest to mężczyzna, któremu odcięto penisa, a winą za to obarczają własnego ojca. W ten sposób rodzi się tak zwany lęk kastracyjny, ponieważ chłopcy obawiają się, że ich może spotkać to samo. Pozytywne rozwiązanie tego lęku doprowadza do tego, że u chłopców zanika pożądanie do własnej matki, a ojcowie zyskują w oczach synów autonomię i moralność, z którymi synowie się identyfikują. W tej fazie kształtuje się kolejna struktura osobowości, czyli superego.

Freud stwierdził, że u dziewczynek nie występuje lęk kastracyjny. W ogóle sam przyznał, że Trudo jest mu wytłumaczyć, w jaki sposób proces ten przebiega u dziewczynek, gdyż nie mają one penisa. Próbował rozwikłać to w ten sposób, że dziewczynki mogą czuć się gorsze z tego względu, że nie mają okazałego penisa tylko małą i niepozorną łechtaczkę. Według Freuda w momencie, gdy dziewczynki odkrywają tą znaczącą różnicę w budowie chłopców zaczynają czuć się gorzej, czują się pokrzywdzone i poniżone. Rodzi się u nich poczucie zazdrości o penisa, które trwa aż do osiągnięcia przez nie dorosłości. Dlatego właśnie u kobiet wykształcają się dwa silne pragnienia - posiadania penisa i oraz posiadania dziecka, które przez długi czas istnieją w sferze kobiecej nieświadomości w stanie kateksji, czyli związania energii psychicznej z wyobrażeniami, dzięki którym kobieta może przygotować się do czekającej ją wkrótce roli związanej z płcią. W innym przypadku, na przykład u kobiet neurotycznych rozwiązanie problemu zazdrości o penisa następuje poprzez usilne dążenie do osiągnięcia sukcesu. Jednak zdaniem Freuda niezależnie od tego, czy kompleks Edypa kobieta rozwiąże w pierwszy czy w drugi sposób, jej moralne superego nigdy nie będzie tak silnie wykształcone, jak u mężczyzn.

Z ust Freuda padły legendarne już słowa, że "anatomia jest przeznaczeniem". Słowa te oznaczają, że męskość i kobiecość, oraz wszystko, co idzie za tym rozróżnieniem w sensie psychicznym i biologicznym nie są przeciwieństwami, które się wykluczają, ale wręcz przeciwnie. Zdaniem Freuda "Nie znajdzie się u człowieka czystej męskości, ani kobiecości w sensie biologicznym ani psychologicznym. Przeciwnie, każda jednostka wykazuje mieszaninę cech charakterologicznych, właściwych jednej i drugiej płci". W związku z tym idea kobiecości i idea męskości nakładają się na siebie w każdym człowieku, niezależnie od jego płci biologicznej. W powiedzeniu o anatomii i przeznaczeniu nie chodzi więc o determinację biologiczną ról płciowych, ani o warunkowanie genetyczne. Chodzi o coś, w czym Freud wyprzedził swoją epokę, o to, że w każdym człowieku jest mniejszy lub większy pierwiastek męskości i kobiecości. Dlatego właśnie według Freuda, dopóki kobiety nie będą miały penisa zawsze będzie w ich nieświadomości jakiś poziom zazdrości, podejrzliwości i lęku w stosunku do mężczyzn. Jest to po prostu przeznaczenie, które zostało nam narzucone przez własną anatomię.

Kiedy około piątego-szóstego roku życia rozwiązany zostaje kompleks Edypa dochodzi do ostatecznego uformowania wzorca osobowościowego dziecka. Ale w przypadku, gdy nie dochodzi do pomyślnego rozwiązania konfliktów tego okresu, fiksacje nie zostają rozwiązane, jak również poczucie winy w stosunku do osób własnej i przeciwnej płci to ciążą one nad całym przyszłym życiem człowieka.

4. Stadium latalne, inaczej utajone: rozpoczyna się ono w momencie zakończenia fazy fallicznej i trwa aż do osiągnięcia dojrzałości. Stadium to charakteryzuje się uregulowaniem trybu życia ze względu na to, że dziecko zaczyna chodzić do szkoły. Wtedy też następuje nauka pierwszych ról społecznych, tworzą się grupy koleżeńskie i przyjacielskie. Dziecko uczy się funkcjonowania, współpracy i współdziałania w grupie. Według Freuda w tym okresie dochodzi również do tak zwanej amnezji dziecięcej, kiedy to dziecko nie jest w stanie przypomnieć sobie wydarzeń z pierwszych lat jego życia. Przyczyną amnezji jest wypieranie psychicznych doświadczeń i pobudzeń, które miały miejsce we wcześniejszych stadiach.

5. Stadium genitalne: stadium to przypada na okres dojrzałości płciowej i seksualnej, a rozpoczyna się już w okresie dojrzewania. Wówczas następuje skierowanie energii seksualnej, dotychczas umiejscowionej w genitaliach, w stronę stosunków płciowych. Oczywiście nie każdy człowiek osiąga pełnię dojrzałości. Przeszkodą w jej osiągnięciu mogą być na przykład mechanizmy obronne generowane przez ego lub zmiany w instynktownej energii.

TEORIA PIAGETA (poznawcza)

Piaget przedstawił strukturę intelektu w kategoriach schematów i operacji Schemat jest wewnętrzną reprezentacją określonych czynności fizycznych lub umysłowych. Noworodek wg Piageta wyposażony jest w szereg wrodzonych schematów, które odpowiadają reakcją odruchowym, np. schemat patrzenia, chwytania, ssania i inne. W miarę rozwoju te wrodzone schematy integrują się ze sobą i stają się bardziej rozwinięte a gdy dziecko reaguje na oddziaływanie środowiska powstają całkowicie nowe schematy. Fundamentalne dla inteligencji są schematy składające się z wiedzy o rzeczach i zdarzeniach oraz z wiedzy jak robić różne rzeczy. W każdy akcie działania obecny jest schemat – rodzaj poznawczego planu, stosowanego przez jednostkę do rozwiązania danego problemu. Operacja jest strukturą umysłową wyższego rzędu, która nie jest dana od urodzenia i zwykle nie pojawia się w myśleniu przed osiągnięciem średniego dzieciństwa – wiek szkolny. Operacje pozwalają rozumieć bardziej złożone struktury funkcjonowania otoczenia. Ich cechą charakterystyczną jest odwracalność, co oznacza, że operacje można traktować jako czynność umysłowa, która może być wykonana w kierunku odwrotnym, czyli być odwrócona.(5-latek rozumie dodawania 2+2=4 jednak nie rozumie, że operacje tą można odwrócić przez odejmowanie 4-2=2, starsze dziecko które jest zdolne do myślenia operacyjnego wie, że dodawanie jest odwracalne przez odejmowanie a mnożenie jest odwracalne perze dzielenie. Myślenie młodszego dziecka wydaje się zdominowane przedmiotem (eksperyment z kulką i kiełbaską z plasteliny) dziecko nie potrafi dokonywać odwracalności. Dziecięce struktury poznawcze zmieniają się wraz z wiekiem, dlatego Piaget mówi o schematach i operacjach jako o zmiennych strukturach poznawczych.

Piaget swą teorię zbudował na mocnych podstawach biologicznych a jej kluczowym pojęciem jest adaptacja. Rozwój intelektualny jest rozumiany jako adaptacja struktur poznawczych do wymagań środowiska. Adaptacja zachodzi poprzez procesy asymilacji i akomodacji.

ASYMILACJA to proces w którym nowy przedmiot, idea zostaje zrozumiany w kategoriach pojęć lub czynności (schematy) które dziecko już zna. Umożliwia jednostce działanie w nowych sytuacjach i wobec nowych problemów za pomocą już istniejących schematów

AKOMODACJA jest komplementarnym procesem, który umożliwia jednostce modyfikowanie pojęć i czynności tak, by pasowały one do nowych sytuacji, przedmiotów i informacji. Pozwala zmieniać istniejące schematy lub wytwarzać nowe.

Ze względu na ich niezmienną naturę asymilacja i akomodacja są niezmiennymi funkcjami.

Zanim dziecko nabędzie nową wiedzę, znajduje się w stanie równowagi - harmonii poznawczej. Kiedy ten stan równowagi zostanie zakłócony kiedy jednostka napotyka coś nowego lub wymagającego innego podejścia – procesy asymilacji i akomodacji działają w celu przywrócenia tej równowagi. Piaget mówi o procesie równowagi którego rolą jest zapewnienie, że akomodacja zostanie skonsolidowana z asymilacją oraz że zostanie zachowana między nimi równowaga. W ten sposób zmieniają się struktury umysłowe i rozwijają się zdolności poznawcze.

Stadia rozwoju inteligencji wg Piageta

1. SENSOMOTORYCZNE 0-2 lat

Dziecko poznaje świat dzięki bezpośredniemu spostrzeganiu i aktywności motorycznej, bez udziału myślenia w formie znanej dorosłym. Do ósmego miesiąca dziecko nie posiada pojęcia stałości przedmiotu. Do tego czasu co znika z pola widzenia dziecka znika również z jego umysłu. Myślenie dziecka jest zdominowane przez tu i teraz. Kiedy dziecko nabywa pojęcie stałości przedmiotu i pojawiają się inne środki myślenia jak pamięć i język stadium sensomotoryczne dobiega końca. Dziecko staje się zdolne do antycypowania przyszłości i myślenia o przeszłości

2. PRZEDOPERACYJNE 2-7 lat

Okres przejściowy który kończy się pojawienie myślenia operacyjnego. Wraz z rozwojem mowy dziecko staje się zdolne do myślenia symbolicznego, jednak możliwości intelektualne nadal zdominowane są przez postrzeżenia niż przez pojęciowe uchwycenie sytuacji i zdarzeń.

Myślenie dziecka podlega ograniczeniom

- egocentryzm dziecko nie potrafi zrozumieć, że mogą istnieć inne punkty widzenia niż jego ( eksperyment z górami.

- centracja zwracanie uwagi na tylko jedną właściwość przedmiotu z pominięciem innych nawet bardzo ważnych (eksperymenty nad pojęciem stałości – kulka i kiełbaska z plasteliny)

- nieodwracalność niezdolność przedoperacyjnego dziecka do powrotu – w myślach – do punktu wyjścia rozumowania.

3. OPERACJE KONKRETNE 7-11 lat

Główne właściwości tego stadium to – nabywanie odwracalności wmyślenia dziecko potrafi odwracać operacje myślowe i – zdolność do decentracji dziecko staje się mniej egocentryczne i potrafi widzieć przedmioty i zdarzenie z różnych punktów widzenia

Inną ważną cechą tego stadium jest wzrastająca zdolność do posługiwania się takimi operacjami jak klasyfikacja - zdolność do logicznego grupowania przedmiotów wg ich wspólnych cech właściwości oraz szeregowania zdolność do porządkowania elementów wg jakiegoś porządku np. wg koloru, wielkości

W tym stadium dziecko aby rozwiązać jakiś problem w sposób logiczny potrzebuje manipulacji i eksperymentowania na rzeczywistych przedmiotach

4. OPERACJE FORMALNE 11-do końca

Dziecko nabywa zdolność do rozumowania abstrakcyjnego bez odwoływania się do konkretnych przedmiotów i wydarzeń. Dzieci potrafią rozwiązywać problemy w umyśle za pomocą systematycznego testowania zbioru hipotez i równoczesnego badania ich wzajemnych zależności. Staje się w coraz większym stopniu podobne do myślenia człowieka.