Przydatki skóry

Do skóry zalicza się także przydatki skóry, powstające z nabłonka tworzącego naskórek. Są to gruczoły potowe, włosy oraz paznokcie.

W skórze właściwej i warstwie podskórnej występują m. in. gruczoły potowe i łojowe. Gruczoły potowe podzielone są na ekrynowe i apokrynowe.

Gruczoły potowe – ekrynowe uchodzą bezpośrednio na powierzchnię skóry. Rozmieszczone są wszędzie prawie równomiernie. Jest ich trochę więcej na dłoniach i podeszwach stóp, a najmniej na udach. Są małe, czynne od urodzenia. Wydzielają wodnisty, bezbarwny pot oraz inne substancje np. leki czy metabolity. Pot składa się z: wody, mocznika, kwasów tłuszczowych, soli mineralnych, małej ilości związków organicznych. Ma on lekko kwaśne pH. Hamuje rozwój i namnażanie drobnoustrojów. Nie śmierdzi. Pot wraz z wydzieliną gruczołów łojowych tworzy kwaśny płaszcz hydrolipidowy skóry.

Gruczoły potowe apokrynowe uchodzą do mieszków włosowych. Są duże. Występują pod pachami, oraz w okolicach narządów płciowych i odbytu. Uaktywniają się one w czasie dojrzewania płciowego. Wydzielają feromony oraz w niewielkiej ilości pot ( początkowo bezwonny, jednak gry bakterie zaczną go rozkładać wydziela nieprzyjemny zapach). Wydzielina ich zawiera swoiste substancje wonne decydujące o zapachu indywidualnym i rasowym. Gruczoły potowe apokrynowe nie reagują na bodźce termiczne, lecz na emocjonalne. Pot wygląda jak mleko, jest lepki, zawiera: wodę, sole mineralne, lipidy, sterole, białka, cukry. Stanowi doskonałą pożywkę dla bakterii.

Drugim rodzajem gruczołów są gruczoły łojowe. Ich aktywność zależy od okresu życia. Wytwarzają one łój inaczej zwany sebum. Ich funkcją jest natłuszczanie powierzchni skóry, wykazują także właściwości antybakteryjne. W przypadku prawidłowego funkcjonowania łój pokrywa, chroni i zmiękcza warstwę keratyny i nawilża włosy oraz skórę, a dzięki zawartości kwasów tłuszczowych zapobiega namnażaniu się patogenów.

Włosy obok gruczołów i paznokci należą do przydatków skóry. Najbardziej ogólnie włos można określić, jako nitkowaty, zrogowaciały wyspecjalizowany twór naskórka występujący wyłącznie u ssaków na powierzchni ich skóry, zbudowany z twardej, spoistej keratyny.

U człowieka włosy mają jedynie ograniczone znaczenie termoregulacyjne. Zachowały się głównie na głowie w okolicach pachowych, na rękach i nogach oraz w miejscach intymnych. Najmniejsze, słabo widoczne włosy (tzw. meszek) występują prawie na całej powierzchni skóry, brwi chronią oczy przed napływaniem potu i wody; natomiast rzęsy, znajdujące się na powiekach (górnej i dolnej) stanowią ochronę przed kurzem i drobnymi owadami.

Włosy możemy podzielić na trzy grupy. Pierwszą z nich stanowią włosy długie. Jest to owłosienie znajdujące się na: głowie, zarost, związane z płcią. Pozostałe rodzaje omawianych przeze mnie przydatków skóry stanowią: meszki (słabo widoczne włosy pokrywające większość powierzchni ciała) oraz włosy szczeciniaste (sztywne i grube włosy stanowiące brwi, rzęsy).

Kolor włosów zależy od: czynników dziedzicznych, barwnika, klimatu, rasy. Naturalna skala barw obejmuje następujące kolory: blond, rudy, szatyn, czarny. Zróżnicowanie to wynika z dwóch rodzajów barwników obecnych we włosie: eumelaniny i feomelaniny.

Ze względu na kształt włosy dzielimy na: proste, falowane, skręcone, bardzo skręcone, lokowate, kędzierzawe, spiralne, kręcone.

Szybkość wzrostu włosa wynosi ok. 0,35 mm dziennie, ok. 1 cm miesięcznie, ok. 12 cm rocznie.

Każdy włos żyje około 6 lat przechodząc w tym czasie trzy fazy rozwoju. Pierwsza faza to faza wzrostu, czyli anagenowa. Trwa ona najdłużej ze wszystkich, bo aż od 2 do 6 lat (u kobiet okres ten jest zwykle wydłużony). Szacuje się, iż w każdym momencie znajduje się od około 80 do 90% wszystkich włosów na głowie, z których każdy rośnie od 40 do 60 centymetrów – im bardziej wydłużona faza wzrostu, tym dłuższy rośnie włos. Faza druga, przejściowa, zwana katagenem ma miejsce, gdy włos osiągnie swoja genetycznie zaprogramowana długość. Jest ona stosunkowo krótka, trwa, bowiem od 2 do 4 tygodni. Znajduje się w niej około 1% wszystkich włosów. Podczas katagenu odcięte zostają substancje odżywcze, dostarczane do włosa, wskutek czego zamiera on umierać; obkurcza się również brodawka włosa, utrzymująca go w skórze głowy. Ostatnia fazę wzrostu włosa stanowi faza spoczynku, czyli telogen. Znajduje się ok. 14 % wszystkich włosów. Włos przybiera w tym czasie formę kolbową a z czasem zostaje wypychany przez nowy, rosnący włos i wypada.

Zasadnicze elementy budowy włosa stanowią: łodyga (część wyrastająca ponad skórę) oraz korzeń włosa (część znajdująca się w obrębie skóry). W przekroju poprzecznym włosa wyróżniamy następujące elementy: rdzeń, korę włosa oraz łuskę włosa. Rdzeń występuje tylko w bardzo grubych włosach. Jest cześć znajdująca się najbliżej skóry, zbudowana komórek z wielobocznych i spłaszczonych luźno ze sobą. Kora włosa znajduje się na około włosa. Stanowi podstawową masę włosa. Zbudowana jest z komórek wrzecionowatych, zawierających barwnik. Od koncentracji jego ziarenek zależy intensywność zabarwienia włosa. Najbardziej zewnętrzną warstwę włosa stanowi łuska włosa. Zbudowana jest ona z silnie do siebie przylegających zrogowaciałych komórek o trzech rodzajach ułożenia: pierścieniowym (włosy podszyciowe) – zatrzymuje wodę, dachówkowatym (włosy pokrywowe) – nadaje włosom połysk tworząc gładką powierzchnię i brukowym-spotykanym na włosach czuciowych.

W budowie włosa możemy wyróżnić następujące części: korzeń włosa, cebulkę włosową, korę włosa i łodygę włosa. Korzeń włosa znajduje się w meszku włosowym (meszek włosowy jest to wpuklenie skóry o charakterze naskórkowym). Zbudowany jest z: torebki wewnętrznej, torebki zewnętrznej i mieszka włosowego. Ma długość ok 2,7- 4,0 mm. Jego kształt przypomina cebulkę, stąd nazwa cebulka włosowa. W odległości jednej trzeciej odległości korzenia od naskórka znajduje się ujście gruczołu łojowego tzw. lej łojowy. W dolnej części korzenia włos jest zrośnięty z torebką włosową, w górnej zaś wyrasta luźno.

Cebulka włosowa to jedyna żywa część włosa. Stanowi ją najbardziej rozszerzona dolna część korzenia włosa. Następuje tu wzrost włosa. Jej dolna część jest rozwidlona a jej wgłębieniu znajduje się brodawka włosa połączona z naczyniami krwionośnymi i włóknami nerwowymi. Naczynia krwionośne doprowadzają do cebulki włosowej składniki odżywcze a odprowadzają zbędne produkty przemiany materii. Torebka włosowa jest ułożona ukośnie do powierzchni skóry, z jej górnej części ma ujście gruczoł łojowy a w dolnej przymocowany jest mięsień przywłosowy ( mięsień włosa). Jego zadaniem jest regulowanie napięcia skóry i włosa. Pod wpływem bodźców nerwowych następuje skurcz mięśnia przywłosowego. Jest to naturalna regulacja następująca pod wpływem emocji (strach lub zmiana temperatury) i powoduje ucisk na gruczoł łojowy, który zabezpiecza skórę zaczynając wydzielać łój. Gruczoły łojowe przywłośne są to gruczoły pęcherzykowate wytwarzające łój. Spełniają one bardzo ważną funkcje. Komórki łojowe rozmnażają się i wzrastają w dolnej części gruczołu łojowego. Dojrzałe komórki pękają w okolicy ujścia torebki włosowej, powstaje wydzielina gruczołu łojowego stanowiąca główny składnik powłoki lipidowej skóry. Zawiera ona: kwasy tłuszczowe, cholesterol, woski, węglowodany, witaminę E i F. Powłoka ta zabezpiecza skórę głowy i włosy przed przedostawaniem się szkodliwych czynników zewnętrznych. Jej pH wynosi 4,6- 5,6 (odczyn kwaśny), posiada właściwości grzybobójcze i bakteriobójcze.

Łodyga włosa to część włosa wyrastająca ponad powierzchnię. Składa się z trzech warstw: rdzenia, warstwy korowej i łuski włos. Rdzeń występuje tylko w bardzo grubych włosach Jest to cześć znajdująca się najbliżej skóry, zbudowana jest z wielobocznych i spłaszczonych luźno połączonych ze ze sobą komórek. Kora włosa znajduje się na około włosa, stanowi podstawową masę włosa. Zbudowana jest z komórek wrzecionowatych, komórki zawierają barwnik od koncentracji, którego zależy intensywność zabarwienia włosa. Łuska włosa to najbardziej zewnętrzna warstwa włosa Zbudowana z silnie do siebie przylegających zrogowaciałych komórek o trzech rodzajach ułożenia: pierścieniowym, dachówkowatym i brukowym.

Kora włosa zbudowana z kilkuset komórek wrzecionowatych. Stanowi 80%- 90% budowy włosa. Zbudowana jest z mikrofibryli (najmniejsze elementy włókien keratynowych) splecionych ze sobą spiralnie tworzących ułożone pionowo pęczki zwane makrofibrylami. Zawieszone są w substancji wypełniającej- substancji kitynowej stanowiącej ok.4% włosa.

Do przydatków skóry należą także paznokcie. Składają się ze zrogowaciałych keratynocytów. Różna struktura włosów, warstwy rogowej i paznokci uwarunkowana jest różnym stopniem zrogowacenia i zawartości siarki. Paznokieć jest swego rodzaju podporą i przy dotyku lub ucisku umożliwia dokładniejsze wyczuwanie. Ponadto paznokieć stanowi ochronę dla mocno ukrwionych i unerwionych zakończeń palców rąk i stóp.

Paznokieć jest przezroczystą, lekko wypukłą płytką o grubości ok. 0,5 – 0,7 mm, zbudowaną z bezjądrowych keratynocytów. Płytka paznokciowa spoczywa na łożysku, czyli obrąbku naskórkowym podpaznokciowym. Bogate w naczynia krwionośne łożysko zaopatruje, leżącą między nim a płytką paznokciową, macierz.

Wzrost paznokcia w dużym stopniu zależy od ukrwienia. Paznokieć pozostaje w macierzy położonej pod końcową, podskórną częścią paznokcia, zwaną korzeniem paznokcia. Przed korzeniem widoczne jest zabielenie w kształcie półksiężyca zwane też obłączkiem, pokryte częściowo skórką. Skóra chroni macierz przed zakażeniami. Płytka paznokciowa otoczona jest z boków obrąbkiem naskórkowym. Wypukłości skóry wokół paznokcia nazywane są wałem paznokciowym. Paznokcie rosną dzięki podziałom komórek macierzy. Grubość paznokcia zależy od liczby tych komórek. Z wiekiem wzrost paznokci jest coraz wolniejszy. Szybkość wzrostu jest różna i wynosi 0,5 – 1,2 mm tygodniowo i może się różnie kształtować u jednej osoby. Paznokcie stóp rosną 2x dłużej niż paznokcie rąk. Całkowity odrost paznokcia trwa około sześciu miesięcy.

Tkanka podskórna

Trzecią warstwą skóry jest tkanka podskórna. Znajduje się w niej prawie cały tłuszcz skórny. Tkanka podskórna zbudowana jest z luźnej tkanki łącznej zawierającej sieć włókien kolagenowych tworzących komory wypełnione tkanką tłuszczową, a także naczynia krwionośne i włókna nerwowe.

Do górnej części tkanki podskórnej przylega skóra, bez widocznego rozgraniczenia. Tkanka podskórna chroni znajdujące się głębiej narządy przed uciskiem i uderzeniem, umożliwia przesuwanie skóry.

Nagromadzony tłuszcz spełnia rolę warstwy izolacyjnej i przechowuje składniki odżywcze „ na gorsze czasy”, dlatego w czasie diet znikają złogi tłuszczu.

Grubość tkanki podskórnej ma ścisły związek z odżywianiem. Poza tym ważne są czynniki genetyczne, takie jak wpływ hormonów i przemiana materii. Przekarmienie w dzieciństwie prowadzi do nadmiernego odkładania się tkanki tłuszczowej, a w późniejszych latach zwiększa jej podatność na gromadzenie.

Zachwiana proporcja między tkanką łączną a tłuszczową prowadzi do cellulitu, czyli zaburzeń i zapaleń w obrębie tkanki podskórnej.