BIOLOGIA MEDYCZNA – pełny zakres materiału (semestr I )

AEROSFERA

W aerosferze drobnoustroje lub postacie rozwojowe pasożytów, wydalane z układu oddechowego podczas kichania lub kaszlu, rozpraszają się wraz z wydzieliną w postaci małych lub dużych kropelek (zakażenie kropelkowe na odległość do 3 m od osobnika chorego.
Tę drogę transmisji zarazka określa się zwykle jako bezpośrednią. Należy także brać pod uwagę drogę zakażenia lub zarażenia pośrednią, zwłaszcza w dużych aglomeracjach miejskich, gdy zarazki, wcześniej ulegające sedymentacji, np. zarodniki grzybów np. kropidlakowate lub cysty Acanthamoeba, unoszą się na wysokości ponad 1,5 m w wyniku powstających prądów powietrznych lub „szlifowania chodników" przez pieszych. Ważnymi czynnikami etiologicznymi chorób przenoszonymi w aerosferze są wirusy, np. grypy, cechujących się ogromną zmiennością antygenową, zwłaszcza wirusy typu A (u ludzi typy A, B, C), wywołujące nie tylko ostre zakażenia układu oddechowego, lecz także zakażenia uogólnione (wiremia), obejmujące różne narządy.

Wśród innych wywołujących powszechnie znane choroby przenoszone drogą kropelkową są m.in.

RNA-wirusy: różyczki, odry, świnki

bakterie: Paciorkowiec zapalenia płuc, Haemophilus influenzae - odpowiedzialne za zapalenia płuc,

grzyby: blastospory Candida lub Cryptococcus, konidia Penicillium
i Aspergillus.

- Wirusy mogą replikować się (namnażać) wyłącznie w komórce żywiciela. Większość rodzajów wirusów, jeżeli dostaje się do ustroju człowieka drogą kropelkową, natychmiast zajmuje odpowiednie komórki narządów układu oddechowego, np. komórki nabłonkowe błony śluzowej nosa oraz układu jednojądrowych komórek fagocytujących. Jedna cząstka wirusa (odpowiadająca jednemu wirionowi
w sensie biochemicznym) po namnożeniu daje setki, a nawet tysiące potomnych cząstek.

- Do środowiska zewnętrznego wirusy dostają się w postaci aktywnych cząstek w wydzielinach i wydalinach, a także
w komórkach żywiciela, w których nadal w sprzyjających warunkach mogą się namnażać in vitro, gromadząc się na sprzętach i przedmiotach codziennego użytku.

W środowisku zewnętrznym w temp. 0°C wirusy zachowują swoje właściwości przez wiele miesięcy. W chłodniach (ok. 4°C) lub zamrażarkach używanych do przechowywania żywności (ok. - 20°C) większość wirusów chorobotwórczych dla człowieka nie traci swej zakaźności jeszcze po 4-6 miesiącach. W temperaturze pokojowej wirusy nie tracą zakaźności przez wiele godzin lub dni, chociaż wysychanie w tych warunkach prowadzi do szybkiej jej utraty.
Liofilizacja –tj. odwodnienie przez zamrożenie i sublimację powstałych kryształków - nie niszczy właściwości antygenowych wirusów, co wykorzystuje się w produkcji szczepionek przeciwko ospie, różyczce, odrze, śwince i wściekliźnie.

Działanie temperatury podwyższonej (60-100°C) sprzyja niszczeniu wirusów, chociaż niektóre z nich, np. wirus zapalenia wątroby B, zachowują w temperaturze 60°C swoje właściwości przez kilkanaście godzin, zaś w temperaturze wrzenia wody ulegają inaktywacji dopiero po 30 min. Niektóre wirusy chorobotwórcze przenoszą się wyłącznie w kontaktach człowiek-człowiek (Rubivirus, Wirus grypy A i B, Paramiksowirusy, Wirus odry),
inne transmitowane są także przez określone gatunki zwierząt.

Przykładem wirusa o wielokierunkowej środowiskowej transmisji, obejmującej poza człowiekiem liczne gatunki zwierząt, może być kosmopolityczny, o szczególnym powinowactwie do tkanki nerwowej, wirus wścieklizny.
Droga zakażenia tym wirusem następuje przez bezpośredni kontakt, następnego żywiciela, ze śliną i krwią poprzedniego.

Rezerwuary gronkowca złocistego, poza zakażonym człowiekiem, znajdują się
w ontocenozach narządowych licznych gatunków zwierząt (pies, kot, bydło, świnia i in.).

Prątkami gruźlicy można zarazić się również drogą pokarmową lub przez uszkodzoną skórę.

Udowodniono natomiast, że zakażenie Chlamydia psittaci następuje przez wdychanie bezpośrednie lub na cząstkach pyłów chlamydii pochodzących od ptaków (ornitoza), zwłaszcza często od papug, gołębi, kaczek i indyków.

Człowiek zakaża się promieniowcami rodzaju Nocardia lub Actinomyces nierzadko osiadającymi na roślinach
i produktach żywnościowych, a więc dostających się też do ustroju człowieka
per os - doustnie. Wśród rozpowszechnionych w aerosferze zarodników grzybów mogą być również zarodniki wywołujące grzybice, zwłaszcza układu oddechowego lub odpowiedzialne za stany astmatyczne.
W Środkowej Europie największe znaczenie epidemiologiczne mają grzyby należące do pleśniakowatych, kropidlakowatych i drożdżopodobnych .

Wdychane zarodniki z jam nosa często dostają się do zatok przynosowych (szczękowe, sitowe), wywołując w nich zmiany zapalne lub rozrostowe, osiadają na powierzchni krtani lub przy głębokim wdechu przenoszą się
z powietrzem do dolnych dróg oddechowych
i płuc ( są przyczyną zapalenia płuc, oskrzeli lub opłucnej, grzybniaków);
w części przypadków rozwija się postać uczuleniowa, zwykle związana z inwazją Aspergillus fumigatus.

Wśród innych czynników biotycznych podobne reakcje wyzwalają alergeny roztoczy - w kurzu domowym, rozkruszki - w produktach żywnościowych, alergeny sierści i naskórka zwierząt domowych oraz pyłków traw i drzew, a także inne, wiążące się np. z narażeniem zawodowym.

Jaja owsika składane przez samice w okolicy odbytu (inwazyjne już po 4-6 h) wysychając na pościeli i sprzętach domowych, opadają na podłogę zachowując inwazyjność przez kilka tygodni, łatwo unoszą się z pyłem i następnie wnikają z powietrzem wdychanym do tego samego lub innego żywiciela.

Podobnie może przebiegać zarażenie cystami pierwotniaków pasożytujących
w przewodzie pokarmowym, np. Giardia intestinalis, Cryptosporidium, Entamoeba, infekujących z cząstkami kału przedmioty codziennego użytku, zwłaszcza
w skupiskach dziecięcych.

Gromadzenie się (osiadanie, sedymentacja) postaci inwazyjnych pasożytów w najbliższym otoczeniu człowieka, m.in. na sprzętach domowych, przedmiotach codziennego użytku, podłogach pomieszczeń mieszkalnych, często też gospodarczych (np. u ogrodników, rolników) stwarza możliwość transmisji ich z populacji ludzkiej na populacje odpowiednich gatunków zwierząt hodowlanych i dzikich, np. Toxoplasma gondii wywołująca toksoplazmozę.

Zarażenie Toxoplasma gondii może również wiązać się z oocystami rozsiewanymi z kałem kota i wdychanymi przez jamy nosa.Kot domowy lub inne zwierzę z kotowatych jako żywiciel ostateczny (rozmnażanie płciowe = sporogonia) Toxoplasma gondii, wydala z kałem (po 1- 3 tyg. od zarażenia) do środowiska oocysty (ok. 5 mln na 24 h), w których po kilku dniach wykształcają się postacie inwazyjne - sporozoity. Oocysta staje się następnie sporocystą, zdolną zarazić człowieka i większość zwierząt w jego otoczeniu (ptaki, ssaki).

U ludzi i zwierząt - z wyjątkiem kotowatych, toksoplazma rozmnaża się bezpłciowo (żywiciele pośredni).
U żywiciela pośredniego tworzą się pseudocysty, w makrofagach i innych komórkach układu jednojądrowych komórek fagocytujących, zawierające szybko rozmnażające się tachyzoity, które po pęknięciu pseudocysty atakują komórki różnych narządów.

Kleszcze z obrzeżkowatych charakterystyczne dla gołębników
i kurników, mogą zasiedlać nowe bloki; stwarzając bezpośrednie zagrożenie dla ich mieszkańców; ukłucia powodują zmiany skóry (świąd, ból, obrzęk, zaczerwienienie, ogniska martwicy), mogą przenosić też wirusy kleszczowego zapalenia mózgu, pałeczki durów rzekomych i in.

Kleszcze z Ixodidae, zajmujące otwarte przestrzenie, cieniste lasy graniczące z łąkami lub zbiornikami wodnymi, np. kleszcz pastwiskowy i kleszcz tajgowy oraz kleszcz łąkowy), wykrywa się także na psach i ich właścicielach oraz w ich mieszkaniach. Stanowią one istotne zagrożenie dla populacji ludzkiej, przenoszą bowiem wirusy kleszczowego zapalenia mózgu.

Zagrożeniem dla człowieka są również krętki z rodzaju Borrelia, zwłaszcza Borrelia burgdorferi, przenoszona przez kleszcze Ixodes dammini i Ixodes ricinus - wywołująca w miejscu ukąszenia kleszcza zmianę pierwotną skóry w postaci rumienia przewlekłego wędrującego (erythema chronicum migrans), a następnie tzw. chorobę z Lyme (objawy wielonarządowe). Boreliozy należą obecnie także do chorób o wzrastającej częstości, zwłaszcza w regionach o dużym . rozprzestrzenieniu kleszczy z rodzaju Ixodes. Udowodniono, że kleszcze mogą przenosić pałeczki tularemii oraz drobnoustroje zaliczane do kilku gatunków o różnym rozmieszczeniu geograficznym

Pałeczki z rodzaju Rickettsia, zwłaszcza Rickettsia prowazekii odpowiedzialne
u ludzi za dur plamisty epidemiczny, są przenoszone przez wesz ludzką. Rezerwuarami tych drobnoustrojów, oprócz człowieka, kleszczy i niektórych owadów, są zakażone zwierzęta, zwykle ssaki (gryzonie, psy).

Pchły - pasożyty zewnętrzne zwierząt i człowieka, mogą być żywicielami pośrednimi tasiemców z rodzajów Dipylidium (żywiciel ostateczny: pies, kot, lis i inne mięsożerne) i Hymenolepis (człowiek, gryzonie).
Pchły biorą również udział w transmisji pałeczek dżumy i tularemii.

Biegunki zakaźne
W zależności od ilości i rodzaju spożytego pokarmu ilość wydalanego stolca przeciętnie 200 g/dobę w tym około 60 – 80% wody.

Biegunka – oddawanie luźnego lub wodnistego stolca częściej
i zwykle o większej masie w ciągu doby.

Biegunka ostra - do 7 – 14 dni

Biegunka przewlekła > 14 dni

Etiologia - bakterie lub toksyny bakteryjne.

Pałeczki z grupy Salmonella, enterotoksyczne szczepy Escherichia coli, Campylobakter ieiuni, Yersina enterocolica, wyjątkowo grupa Vibronaceae – Vibrio cholerae.

U dzieci przyczyną biegunki zakaźnej mogą być wirusy np. rotawirusy lub wirusy Norwalk.

Pasożyty – Entamoeba histolytica wywołuje czerwonkę pełzakową, Giardia intestinalis.

Epidemiologia – zakażenia na drodze fekalno-oralnej zakażoną wodą lub pokarmem.

Rezerwuar zakażenia – chorzy, ozdrowieńcy, przejściowi lub stali nosiciele.

Nosiciele – głównie muchy i inne owady przenoszące drobnoustroje z kału na produkty spożywcze.

Patogeneza - występowanie uwarunkowane wieloma czynnikami zarówno ze strony drobnoustrojów jak właściwości obronnych gospodarza.

Ilość bakterii np. Salmonella lub przecinkowiec cholery biegunkę wywołuje 10⁵-10⁸ bakterii, w szigelozie lub lambliozie wystarczy zakażenie 10 – 100 bakteriami lub cystami.

Po dostaniu się do organizmu muszą się namnożyć i wykazać zdolnością do przetrwania wśród normalnej flory bakteryjnej, zdolnością do adherencji do komórek błony śluzowej jelita, a następnie do ich kolonizacji.

Patogenne drobnoustroje jelitowe wytwarzają jedną lub kilka toksyn.

Enterotoksyny przez wpływ na mechanizmy wydzielnicze błony śluzowej jelit powodują biegunki wodniste.

Cytotoksyny bakteryjne – wywołują zespół czerwonkowy.

Obraz kliniczny

Zależy odczynnika etiologicznego
Wspólne cechy: utrata wody i zaburzenia gospodarki wodno – elektrolitowej.

Rozpoznanie

Wywiad - należy ustalić:
- Stan chorego przed wystąpieniem biegunki np. przyjmowanie leków
cytostatycznych, inne choroby przewodu pokarmowego.
- Rodzaj spożytego pokarmu.
- Pobyt w strefie gorącego klimatu - rozważyć możliwość tzw. Biegunki
podróżnych.
- Prawdopodobny okres wylęgania - od spożycia podejrzanego pokarmu do
wystąpienia choroby.

wygląd oddawanego stolca - wodniste w biegunkach niezapalnych
( enterotoksyny ) z górnego odcinka jelita cienkiego

przyczyna - przecinkowiec cholery, enterotoksyczny szczep E. coli,
S. Aureus, rotawirusy, wirusy Norwalk,

krew w stolcu dowodzi etiologii zapalnej np. pałeczka Shigella, Campylobacter ieiuni, enterokrwotoczna lub enteroinwazyjna E. coli

zawsze w przypadku podejrzenia zakaźnego tła należy wykonać posiew stolca przed wdrożeniem terapii

Leczenie

Wyrównanie strat wodno - elektrolitowych - szczególnie ważne
u dzieci i u osób starych. Nawodnienie parenteralne. Doustne nawodnienie np. Gastrolit.

Dieta półpłynna – kleiki z kaszy, ryżu, ziemniaki piure z dodatkiem soli kuchennej.

Leczenie objawowe – leki zwalniające perystaltykę jelit np. loperamid

Leczenie przyczynowe.

Pałeczki Sallmonella ( ponad 90% wszystkich zatruć) - wśród nich najczęściej S. enteritidis, rzadziej S. typhimurium, S. agona i inne.
Patogenne szczepy Escherichia coli i niektóre gatunki Campylobacter i Yiersinia.

Zatrucie entorotoksyną gronkowcową, wytworzoną wcześniej w pokarmie przez gronkowca złocistego.
Na szerzenie się zatruć pokarmowych duży wpływ ma sposób przygotowania potraw, ich transport i przechowywanie.
Szczególnie niebezpieczne są epidemie zatruć pokarmowych, których przyczyną jest skażona woda i mleko - gdy do źródeł zaopatrzenia w wodę ( studnie, wodociągi ) lub mleko ( rozlewnie mleka, mleczarnie ) dostaną się patogenne drobnoustroje np. niektóre szczepy E. coli lub Salmonella.

Patogeneza – dość zróżnicowana, zależna od rodzaju drobnoustroju, jego zdolności inwazyjnych i zdolności obronnych gospodarza.

Obraz kliniczny

Najczęstsza postać - ostry nieżyt żołądkowo – jelitowy
Postać czerwonkowa
Postać durowa

W zatruciach pokarmowych gronkowcowych początek jest bardzo ostry, wymioty utrzymują się aż do wydalenia z żołądka enterotoksyny, choroba trwa zwykle kilkanaście godzin i jeżeli nie doszło do znacznych zaburzeń w gospodarce wodno – elektrolitowej, chory szybko wraca do zdrowia. Rozpoznanie nie jest trudne – chory często sam potrafi określić potrawę, która spowodowała zatrucie. O rozpoznaniu ostatecznym decyduje wynik badania bakteriologicznego.Leczenie - najczęściej objawowe – uzupełnienie strat wodno –elektrolitowych.

W zatruciach enterotoksyną nie należy powstrzymywać wymiotów.W zatruciach pałeczkami Salmonella dodatkowo korzystnie działa nifuroksazyd 4 x 1 tabl, oraz loperamid dla zahamowania biegunki.

BIOLOGIA – nauka o organizmach żywych – roślinnych ( botanika ), zwierzęcych – zoologia, ich pochodzeniu i rozwoju, współzależnościach między nimi i środowiskiem.

SYSTEMATYKA – uporządkowanie organizmów w grupy na podstawie ich pokrewieństwa.

PALEONTOLOGIA – badanie kopalnych szczątków świata organicznego.

BIOGEOGRAFIA – rozmieszczenie roślin i zwierząt na kuli ziemskiej.

EKOLOGIA – nazwa z gr. oikos – dom, logos – nauka o miejscu życia organizmów, oraz o zależnościach pomiędzy organizmami
i ich nieożywionym środowiskiem i o wzajemnych uwarunkowaniach między poszczególnymi organizmami.

EWOLUCJONIZM – przekształcanie się organizmów w czasie

MIKROBIOLOGIĘ – biologia drobnoustrojów.

FIZJOLOGIĘ – badanie procesów życiowych komórek, tkanek, układów
i całych organizmów.

CYTOLOGIĘ – nauka o komórce.

HISTOLOGIĘ – nauka o tkankach.

ANTROPOLOGIA – ( gr. anthropos = człowiek, logos = nauka, słowo,) – nauka o człowieku jako o gatunku biologicznym. Współczesna antropologia zajmuje się głównie problemami antropogenezy – czyli powstawania człowieka, zróżnicowaniem ras ludzkich oraz zmiennością indywidualną i rozwojem osobniczym człowieka.

MEDYCYNA- – nauka o zdrowiu i chorobie człowieka – to nie tylko nauka ale obejmuje wachlarz działań i umiejętności praktycznych, mających na celu zapobieganie chorobom i leczenie chorych ludzi, dlatego w wielu kulturach np. europejskiej medycyna jest uważana także za sztukę. Tradycyjny jest podział na dyscypliny podstawowe i kliniczne.

PODSTAWOWE ZAKRESY DZIAŁANIA MEDYCYNY to:

PROFILAKTYKA – zapobieganie chorobom,

DIAGNOSTYKA – rozpoznawanie chorób,

TERAPIA – leczenie,

REHABILITACJA – usuwanie skutków choroby, następstw wypadków itp.

GATUNEK – zbiór osobników o bardzo zbliżonych cechach anatomicznych, morfologicznych i fizjologicznych, które mogą się w naturalnym środowisku swobodnie krzyżować, dając w pełni płodne potomstwo.

POPULACJA – zespół organizmów tego samego gatunku, zajmujących określone środowisko, powierzchnię, siedlisko.

 BIOCENOZA – zespół populacji organizmów różnych gatunków, żyjących na tym samym obszarze, powiązanych ze sobą wzajemnymi zależnościami przede wszystkim pokarmowymi.

BIOTOP – jednorodny obszar środowiska życia danej biocenozy lub osobnika, zasiedlony przez określone gatunki roślin i zwierząt,
np. torfowisko wysokie, staw, brzeg morza.

EKOSYSTEM – to złożona struktura biocenozy nierozerwalnie związana z biotopem, wzajemnie na siebie wpływając. Każdy ekosystem dąży do zachowania wewnętrznej równowagi i opierania się zmianom, czyli do homeostazy. Niemniej pod wpływem zmian w biocenozie i biotopie, dochodzi do stopniowego rozwoju ekosystemu, zwanego sukcesją.

KLIMAX to ustabilizowany ekosystem.

CZYNNIKI ABIOTYCZNE EKOSYSTEMU to podłoże, w którym organizmy bytują, powietrze i światło.

NISZA EKOLOGICZNA – całokształt potrzeb życiowych danego organizmu.

PODZIAŁ EKOSYSTYEMU:

ekosystem autotroficzny to taki, którego podstawą funkcjonowania jest światło
i materia organiczna wytwarzana przez producentów w procesie fotosyntezy (autochtoniczna). System taki jest
w zupełności samowystarczalny i występuje stosunkowo najczęściej.
Są nim na przykład las, łąka, jezioro itp.;

ekosystem heterotroficzny z kolei charakteryzuje się tym, że materia organiczna pochodzi z zewnątrz.
W systemie tym nie ma producentów i nie jest on samowystarczalny- na przykład jaskinia.
Ze względu na brak światła nie ma tam roślin zielonych wytwarzających materię organiczną, która zatem musi pochodzić
z detrytusu (resztek obumarłych zwierząt, kału) lub zostaje przyniesiona przez wodę
z innego ekosystemu.

Różnice w produktywności ekosystemów:

Produktywność (produkcja) - to intensywność gromadzenia energii w biomasie określonego poziomu troficznego.
Wyróżnia się produkcję pierwotną i wtórną.

Produkcja pierwotna to biomasa wyprodukowana przez producentów ekosystemu (co odzwierciedla intensywność przekształcania energii świetlnej w chemiczną). Mierzy się ją najczęściej mierząc szybkość procesów fotosyntezy.

Produkcję pierwotną możemy podzielić na:

produkcję pierwotną brutto - koszty utrzymania danego układu plus przyrost biomasy autotrofów.
Jest to cała materia organiczna jaka powstała w procesie fotosyntezy (wartość teoretyczna);

produkcja pierwotna netto -przyrost biomasy autotrofów w jednostce czasu, który obserwujemy. W tym przypadku nie liczymy materii wykorzystanejw procesie oddychania (respiracji). Jedynie ta produkcja może stać się dostępna jako źródło pokarmu roślinożerców i jest ona jedyną, którą możemy w rzeczywistości zmierzyć

Produkcja pierwotna netto = produkcja pierwotna brutto – respiracja

Produkcja wtórna to ilość materii zasymilowanej przez konsumentów ekosystemu, czyli proces przyswajania materii i magazynowania energii przez konsumentów. Mierzy się ją ilością biomasy w jednostce czasu.

PODZIAŁ PRODUKCJI WTÓRNEJ:

produkcję wtórną brutto - koszty utrzymania danego układu plus przyrost biomasy heterotrofów;

produkcję wtórną netto - przyrost biomasy heterotrofów.

HYDROSFERA

Woda zanieczyszczona fekaliami ludzkimi i zwierzęcymi (bezpośrednio) lub przez ścieki gospodarcze i miejskie (pośrednio) może być źródłem epidemicznych zakażeń wirusowych.

Wirusy polio, wywołujące u ludzi poliomyelitis (choroba Heinego i Medina), zajmują ośrodkowy układ nerwowy i opony mózgowe, nerwy czaszkowe oraz rdzeń kręgowy (porażenie mięśni kończyn, mięśni oddechowych i in.)

W okresie namnażania się wirusów jelitowych w przewodzie pokarmowym w 1 g kału osoby zakażonej znajduje się 10² – 10¹⁰ aktywnych ich cząstek.

Teoretycznie jedna aktywna cząstka wirusa może spowodować rozwój choroby. Obecność jej w 20 litrach wody sieci miejskiej
w ok. milionowej aglomeracji pozwala na prognozowanie, iż w ciągu doby może ulec zakażeniu aż 50 tys. osób (dane WHO).

Wirusy jelitowe dostają się do ustroju człowieka i zwierząt drogą pokarmową, z wodą do picia, stosowaną do przygotowywania posiłków lub w przemyśle spożywczym. Możliwe jest także zakażanie się doustnie podczas kąpieli w wodzie basenów, jezior
i przybrzeżnej strefy morskiej zanieczyszczonej wirusami, a także przez bezpośrednie zainfekowanie skóry lub błon śluzowych jam nosa, gardła oraz spojówek i ucha zewnętrznego. W tych przypadkach występują zmiany skóry, górnych dróg oddechowych itd., lecz mogą rozwijać się także ciężkie infekcje uogólnione (wiremia).

Bakterie potencjalnie chorobotwórcze - wykrywane w wodach należą do rodzin Enterobacteriaceae, Vibrionaceae
i Pseudomonadaceae . Bakterie te mogą być czynnikami etiologicznymi wielu chorób człowieka i zwierząt z jego otoczenia.
Głównym ich siedliskiem u człowieka jest przewód pokarmowy.

Różnicując dalsze wykrywane w wodzie pałeczki jelitowe, bierze się pod uwagę przede wszystkim gatunki z rodzajów Shigella, Salmonella, Yersinia i Vibrio, wywołujące epidemie, np. czerwonki bakteryjnej, duru brzusznego i cholery. Salmonellozy o różnym przebiegu klinicznym, nie zawsze rozpoznawane jako dur brzuszny, od kilku lat stanowią w naszym kraju istotne zagrożenie w okresie wiosenno-letnim, natomiast cholera w Polsce, podobnie jak w innych krajach Europy, jest rzadko rozpoznawana.

Wodopochodne zaburzenia żołądkowo –jelitowe mogą być wywołane także przez szczepy innych rodzajów, np. Klebsiella, Enterobacter, Proteus, Yersinia, Aeromonas, Legionella oraz Escherichia.

Spośród rodziny Gram-ujemnych tlenowych pałeczek występujących w wodzie, wykrywa się bakterie z rodzaju Pseudomonas. Pseudomonas aeruginosa (pałeczka ropy błękitnej) szeroko rozpowszechniona w środowisku może być też powodem ciężkich zakażeń szpitalnych, zapalenia opon mózgowych i mózgu, ropienia ran pooperacyjnych lub pooparzeniowych itd.).

Trofozoity, cysty i oocysty (sporocysty) pierwotniaków oraz jaja helmintów pasożytujących w przewodzie pokarmowym lub narządach moczowych
i naczyniach krwionośnych krezki, odbytnicy lub pęcherza moczowego do wody trafiają pośrednio ze ścieków lub bezpośrednio od ludzi zarażonych. Postacie inwazyjne pasożytów o prostych cyklach rozwojowych dostają się z wodą do następnych żywicieli drogą pokarmową (Entamoeba, Giardia, Cryptosporidium, Toxoplasma) lub w wyniku bezpośredniego kontaktu podczas kąpieli (Trichomonas, Acanthamoeba, Naegleria, Schistosoma).

Spośród tasiemców, ściśle związanyz hydrosferą jest bruzdogłowiec szeroki. Jeden tasiemiec (długości do 20 m)
w przewodzie pokarmowym człowieka może składać ponad milion jaj na dobę. Rozwój onkosfery, możliwy tylko w środowisku wodnym, po ok. 14 dniach (temperatura 28°C) doprowadza do uwolnienia ze skorupki jaja urzęsionego koracidium, które musi dostać się do jamy ciała pierwszego żywiciela pośredniego - skorupiaka lub innych gatunków z rzędu widłonogi.

KONTAKT CZŁOWIEKA Z NIEBEZPIECZNYMI ZWIERZĘTAMI

Pszczoła miodna wyposażona jest w aparat kłujący, tzw. żądło, znajdujący się na końcu odwłoka. Mieści się na nim bardzo dużo haczyków- tzw. groty. Nie pozwalają one na wyciągnięcie żądła po jego wbiciu, dlatego pszczoła po użądleniu ginie. Wewnątrz żądła znajduje się zbiornik jadowy zawierający substancje toksyczne dla wielu gatunków owadów, w mniejszym stopniu dla człowieka.
W skład jadu pszczelego wchodzą : hialuronidaza, lipaza A2, aktywna fosfataza kwaśna. Mają one właściwości podrażniające skórę, wywołują ból, działają hemolitycznie, obniżają ciśnienie krwi, mogą działać pobudzająco,
a niekiedy porażająco na czynność serca. W żądle znajduje się około 1 mg jadu - dla osoby dorosłej ilość stosunkowo niewielka, dla małego dziecka relatywnie większa w stosunku do masy ciała. Najgroźniejsza reakcja na jad pszczoły to wstrząs anafilaktyczny. W celu złagodzenia dolegliwości odczynu miejscowego wystarczy na ogół kompres z lodu, okłady z sody oczyszczonej ( neutralizuje kwas mrówkowy, jeden ze składników jadu ) bądź amoniaku. Po użądleniach mnogich konieczne jest podanie dodatkowo leków przeciwhistaminowych. U osób, u których w przeszłości występowały burzliwe objawy po użądleniu, podajemy leki nie czekając nawet na wystąpienie objawów. W sytuacjach wymagających transportu chorego do szpitala konieczna jest obecność osoby prowadzącej stałą obserwację stanu pacjenta. Bezpieczniej jest transportować chorego w pozycji leżącej na boku - zapobiega zachłyśnięciu w razie ewentualnych wymiotów.

Szerszeń należy do największych, ale i najspokojniej -szych owadów wśród wyposażonych w żądło. Gniazda buduje w dziuplach starych drzew, na strychach i w domkach dla ptaków.Żądli wyłącznie w obronie własnej, przy próbie niszczenia gniazda. Jego ukąszenie nie należy do najgroźniejszych. Co prawda jest boleśniejsze niż po użądlenie pszczoły i wywołuje większy odczyn miejscowy, ale opinie co do występowania ciężkich odczynów ogólnych są zróżnicowane. Przeważa zdanie, że nie bywają groźniejsze od użądleń pszczół, zdarzają się natomiast zdecydowanie rzadziej. Dla małych dzieci groźne mogą być użądlenia mnogie, mogące spowodować zatrzymanie czynności serca
i ośrodka oddechowego.

W Polsce żyje również blisko 80 gatunków mrówek.
U samic na końcu odwłoka znajduje się żądło lub aparat jadowy zawierający kwas mrówkowy jako główny składnik. Posiada on właściwości miejscowo drażniące, ale nie powoduje odczynów ogólnych.

Pająki zamieszkujące nasze terytorium są drapieżnikami jedynie dla owadów, rzadko drobnych kręgowców. Opinie na temat grożącego z ich strony niebezpieczeństwa są znacznie przesadzone. Zaledwie kilka gatunków, żyjących w strefie klimatu ciepłego może być niebezpiecznych dla ludzi. Skład chemiczny jadu jest zróżnicowany między gatunkami. Krzyżak ogrodowy i topik (wodnik) to pająki, których jad powoduje tylko niewielki odczyn miejscowy, bez objawów ogólnych.

Przedstawicielami pajęczaków są również skorpiony. Zamieszkują strefy klimatu ciepłego. Tylko niektóre wytwarzają jad silnie działający, śmiertelny dla człowieka. Ich jad zawiera hialuronidazę i neurotoksyny. Skutki ukąszenia bywają bardzo różne - ból, świąd i obrzęk w miejscu ukąszenia; obrzęk języka, ślinotok, skurcze mięśni gardła i krtani; niepokój, wzmożona potliwość, drgawki; bóle brzucha; niewydolność krążeniowa i oddechowa. Objawy o średnim nasileniu trwają zwykle 24-48 godzin, objawy neurologiczne utrzymują się do tygodnia. Najskuteczniejszym sposobem leczenia jest jak najszybsze zastosowanie surowicy przeciwko jadowi skorpiona. Korzystne jest stosowanie zimnego okładu w miejscu ukłucia i unieruchomienie pokąsanego / zmniejszenie szybkości wchłaniania jadu/. Osobę po takim kontakcie należy obserwować co najmniej dobę, w obawie przed pogorszeniem się stanu lub wystąpieniem późnych objawów.
Szanse poszkodowanego na przeżycie zwiększa monitorowanie pracy serca, ponieważ zgony są najczęściej wynikiem niewydolności układu krążenia.

W patologii człowieka znaczenie mają kleszcze właściwe . Najbardziej rozpowszechnionym kleszczem w Polsce jest kleszcz pastwiskowy, nazywany kleszczem pospolitym. Najkorzystniejsze warunki do rozwoju znajduje w lasach mieszanych i liściastych z bogatym podszyciem, bytuje również na obrzeżach lasu, pastwiskach w pobliżu lasu czy łąkach. Największą aktywność życiową przejawia dwukrotnie w ciągu roku - wiosną (kwiecień-maj) i jesienią (wrzesień - październik). Kleszcze przechodzą trzy stadia rozwojowe, w każdym z nich muszą napić się krwi ssaka, aby przeobrazić się w kolejną postać. Dzięki wydzielaniu w ślinie różnych substancji mogą łatwo penetrować w skórę, a ich ukłucie jest niewyczuwalne dla żywiciela. Ślina zawiera również substancje zapobiegające krzepnięciu krwi, co ułatwia pobieranie pokarmu. W ślinie mogą znajdować się patogeny, dla których kleszcze są przenosicielami. Tą drogą mogą być przenoszone wirusy kleszczowego zapalenia mózgu - wywołujące limfocytarne zapalenia opon mózgowo- rdzeniowych i zapalenia mózgu; oraz bakterie Borrelia burgdorferi, powodujące chorobę nazywaną boreliozą z Lyme. Należy unikać zgniecenia kleszcza, prób "przyduszenia" go przez posmarowanie tłuszczem wystającego powyżej poziomu skóry fragmentu. Kleszcz w takich sytuacjach wymiotuje, a zawarte
w ślinie zarazki tym pewniej znajdą się w ranie; podobnie w przypadku wtarcia w ranę jego odchodów, zgniecenia, skaleczenia. Przez następne 2-3 tygodnie należy zwracać uwagę zarówno na skórę w okolicy pokąsania przez kleszcza - szerzące się obwodowo zmiany rumieniowe mogą być pierwszym objawem boreliozy- jak i pojawiające się objawy ogólne - gorączki, bóle głowy, wymioty, nagłe zaburzenia psychiczne- mogące stanowić objawy kleszczowego zapalenia mózgu. W pierwszym przypadku zazwyczaj wystarcza leczenie ambulatoryjne, drugi wymaga szybkiej hospitalizacji i leczenia specjalistycznego

Spośród jadowitych węży w Polsce występuje wyłącznie żmija zygzakowata. Poza Polska gatunek ten występuje w całej północnej, środkowej i wschodniej Europie. Najchętniej żyje na łąkach leśnych i podmokłych, wśród traw, mchu, na leśnych polanach, niekiedy wśród ściętych pni drzew. Człowieka atakuje w sytuacji bezpośredniego zagrożenia. Jej jad zawiera wiele toksyn białkowych
i enzymów. Mają one działanie neurotoksyczne, zaburzające krzepliwość krwi, pracę serca, powodujące martwicę tkanek i uszkodzenie drobnych naczyń krwionośnych. Ukąszenie pozostawia zwykle dobrze widoczne, ułożone obok siebie, dwa ślady po wbiciu zębów jadowych. Niemal natychmiast po ukąszeniu pojawia się silny, piekący ból i szybko narastający obrzęk. Rozszerza się on obwodowo,
a w miejscu centralnym przybiera odcień czerwono - siny, będący skutkiem hemolitycznego działania jadu.
W przypadku przedostania się składników jadu do krążenia ogólnego dołączają się objawy ogólne - złe samopoczucie, gorączka, nudności, wymioty, wybroczyny skórne. Dzieje się tak w około połowie przypadków pokąsań. Po pokąsaniu należy założyć elastyczną opaskę uciskową powyżej miejsca ukąszenia, tak, aby hamowała przepływ krwi w żyłach nie upośledzając przepływu krwi tętniczej (poniżej opaski powinno być wyczuwalne tętno). Ucisk należy zwalniać co 20minut na okres około 1 min, aby nie doszło do martwicy z niedokrwienia. Ponieważ ruchy mięśni również przyspieszają absorbcję jadu, należy pokąsaną kończynę unieruchomić. Tak samo ważne jest uspokojenie chorego - stres pogłębia niekorzystne skutki pokąsania. Chorego należy szybko przetransportować do szpitala, gdzie po uprzednim wykonaniu próby uczuleniowej zostanie podana antytoksyna neutralizująca.

Ostrygi, małże, ślimaki i inne mięczaki bytując w zanieczyszczonych wodach mogą koncentrować w swoich ciałach toksyny i metale ciężkie odżywiają się filtrując wodę, aby znaleźć w niej materiał organiczny/. Ich zakażenie bakteriami z grupy przecinkowców -Vibrio parahaemolyticus - może prowadzić do burzliwych objawów u osób spożywających taki posiłek. Bakterie te przeżywają zarówno w temperaturze lodówki jak i 45 st. C. Okres wylęgania choroby może trwać do dwóch godzin, a nasilone objawy żołądkowo- jelitowe
z bólami głowy, gorączką i dreszczami mogą prowadzić do zapaści i zgonu.

LITOSFERA

Bezwzględnie chorobotwórcze są dla człowieka laseczki wąglika i laseczki woskowe.
W zależności od wrót zakażenia wąglikiem choroba u człowieka przebiegać jako postać skórna, zapalenie płuc lub jelita cienkiego, zaś infekcja laseczką woskową ma charakter zatrucia pokarmowego (toksyny).

Spośród laseczek beztlenowych w glebie zanieczyszczonej kałem konia bytują przetrwalniki laseczki tężca), laseczki zgorzeli gazowej i obrzęku złośliwego oraz gatunków pokrewnych.
Laseczki te wytwarzają w ustroju żywiciela toksyny o różnym działaniu.

W badaniach sanitarnych gleby wykorzystuje się Clostridium perfringens jako bakterię wskaźnikową.

Do ściśle związanych z litosferą grzybów chorobotwórczych dla człowieka i wielu zwierząt zalicza się z rodziny Mucedinaceae rodzaje Trichophyton i Microsporum. Grzyby te określa się jako geofilne.

Grzyby tzw. dymorficzne wytwarzają w ziemi grzybnie prawdziwe, złożone
z wielokomórkowych strzępek, oraz zarodniki, charakterystyczne dla określonego rodzaju. W ustroju żywiciela natomiast tworzą postacie wegetatywne, często w formie komórki pączkującej w makrofagach i innych komórkach fagocytujących.Wśród grzybów ważne miejsce zajmują przedstawiciele rodzajów Histoplasma, Blastomyces i Sporotrichum.

Do grzybów rozpowszechnionych
w litosferze należy również Cryptococcus neoformans. Gatunek ten rozwija się łatwo w naszym klimacie, głównie
w okresie jesiennym, w wydalinach gołębi i prawdopodobnie innych ptaków, a także w glebie zanieczyszczonej tymi wydalinami.

Spośród helmintów (płazińce), poprzez zanieczyszczoną kałem psa ziemię lub bezpośrednio z sierści zwierzęcia, człowiek może się zarazić tasiemcami - tasiemcem bąblowcowym i tasiemcem kręćkowym. Tasiemiec bąblowcowy powoduje u człowieka bąblowicę. Tasiemce te pasożytują u człowieka (głównie u hodowców owiec, kóz) w postaciach larwalnych, często lokalizujących się w mózgowiu.

Do ściśle związanych z litosferą grzybów chorobotwórczych dla człowieka i wielu zwierząt zalicza się z rodziny Mucedinaceae rodzaje Trichophyton i Microsporum. Grzyby te określa się jako geofilne.

Pasożytując na włosach i zrogowaciałych komórkach naskórka, keratynofilne (keratynolityczne) grzyby dostają się wraz z nimi do ziemi, gdzie niektóre z nich wytwarzają na włosach tzw. narządy perforacyjne, których nie tworzą w innych warunkach.

W ziemi zachowują zdolność inwazji w stosunku do człowieka przez miesiące, a nawet lata. Znane są przypadki zarażeń W glebie występują często postacie inwazyjne pasożytów należących do obleńców z rodzajów: Ascaris (A: lumbricoides), Toxocara (T. canis, T. Cati), Ancylostoma (A. duodenale), Necator (N. americanus).

Podsumowanie

Istnieje ogromna różnorodność gatunkowa czynników etiologicznych chorób człowieka, których rezerwuary występują w poszczególnych częściach biosfery.
Ich wykrycie i identyfikacja w środowisku bywa bardzo trudna. W sytuacji epidemii udowodnienie istnienia takiego źródła możliwe jest pod warunkiem rozpoznania choroby zakaźnej lub inwazyjnej
u większej liczby osób, które uległy infekcji z tego samego rezerwuaru. Ocena wpływu działalności człowieka na te rezerwuary w aerosferze, hydrosferze i litosferze nie jest jednoznaczna. Rozwój cywilizacyjny społeczeństw prowadzi do powstawania sytuacji sprzyjających lub obniżających możliwości tworzenia się i powiększania rezerwuaru zarazków. Zagęszczenie populacji Homo sapiens w dużych aglomeracjach miejskich sprzyja rozwojowi chorób, których czynnikami etiologicznymi są zarazki transmitowane bezpośrednio z człowieka na człowieka. Dla wielu miast stwarza się systemy kontroli powietrza i wody oraz buduje oczyszczalnie ścieków, co pomaga w niszczeniu rezerwuarów zarazków. Postęp cywilizacyjny sprzyja chemizacji biosfery. Przemysł chemiczny i farmaceutyczny wyprodukował kilka milionów związków chemicznych, w większości nowych dla środowiska naturalnego. Wiele z tych związków i ich produktów ubocznych, powstających w toku syntez lub podczas ich rozpadu, trafia do aerosfery, hydrosfery i litosfery. Nie są nam znane skutki ich wpływu na rezerwuary czynników biotycznych Możemy się spodziewać, że niektóre nowe związki chemiczne niszczą zarazki, lecz inne mogą stymulować rozwój populacji mikroorganizmów lub zamykanie się cykli rozwojowych pasożytów zwierząt i człowieka. W pewnym stopniu dotyczy to także czynników fizycznych, które mogą wpływać niezależnie na powstawanie, kształtowanie się i niszczenie rezerwuarów zarazków. Trzeba więc przewidywać w następnych latach istotne przesunięcia w częstości chorób zakaźnych i pasożytniczych oraz grzybic w związku ze zmianami dotyczącymi biosfery i obyczajowości, a więc i socjosfery w różnych krajach Świata

POZIOMY ORGANIZACJI W PRZYRODZIE:

BIOCENOZA- To ożywiona część ekosystemu, czyli zbiór populacji organizmów różnych gatunków, żyjących na tym samym obszarze, powiązanych ze sobą wzajemnymi zależnościami przede wszystkim pokarmowymi.

Możemy wyróżnić dwa rodzaje biocenoz:

naturalna - zbiorowisko roślin, zwierząt i mikroorganizmów zasiedlających dany teren, nie przekształcone przez człowieka,
np. biocenoza rezerwatu, torfowiska, jeziora, rzeki, morza;

sztuczna - zbiorowisko roślin i zwierząt oraz mikroorganizmów przekształcone przez człowieka np. biocenoza pola, sadu, pastwiska.

Również biotop - nieożywiona część ekosystemu i biocenoza wzajemnie na siebie wpływają i są ze sobą nierozerwalnie związane.

Aby dana biocenoza mogła istnieć samodzielnie potrzebne jest istnienie trzech grup organizmów. Są to producenci, konsumenci i reducenci. Wszystkie te grupy są wzajemnie uzależnione i tworzą strukturę troficzną biocenozy.

Producenci (autotrofy) są to organizmy samożywne, które przetwarzają substancje nieorganiczne w cząsteczki organiczne przy pomocy energii słonecznej. Dzieje się to w procesie fotosyntezy.W przypadku braku dostępu do światła może zachodzić proces chemosyntezy, gdzie jako źródłem energii może być wykorzystywane na przykład utlenianie siarkowodoru. Masa organiczna wytworzona przez producentów staje się źródłem pokarmu dla innych organizmów. Do producentów - autotrofów należą wszystkie rośliny zielone, bakterie fotosyntetyzujące i chemosyntetyzujące, a w biocenozach wodnych glony i sinice.

Konsumenci (heterotrofy) to organizmy cudzożywne. Energię potrzebną im do funkcjonowania pobierają ze związków organicznych innych organizmów. Materię organiczną zyskują z roślin lub zwierząt. Organizmy odżywiające się roślinami (roślinożercy) - określamy mianem fitofagów, te które odżywiają się zwierzętami (mięsożercy) to zoofagi, natomiast odżywiające się martwymi szczątkami roślin i zwierząt (detrytusożercy) - to saprofagi.

Generalnie konsumentów możemy podzielić na trzy podstawowe grupy:

Konsumenci I rzędu – są to organizmy odżywiające się wyłącznie producentami, czyli roślinożercy. Do najbardziej typowych przykładów tej grupy należą np. krowa i antylopa.

Konsumenci II rzędu - to gatunki żywiące się konsumentami I rzędu, czyli gatunki mięsożerne. Do nich możemy zaliczyć między innymi bażanta (zjada on owady roślinożerne, czyli konsumentów I rzędu).

Konsumenci III rzędu -to organizmy mięsożerne odżywiające się konsumentami II rzędu, np. wilk albo szczupak. Oczywiście może się zdarzyć, że wystąpią jeszcze kolejne grupy konsumentów np. IV rzędu itd. Niektóre gatunki trudno umiejscowić na stałe w jednej z powyższych grup. Do takich gatunków należą zarówno lis, niedźwiedź, szczur, świnia jak i człowiek

Reducenci (destruenci), nazywani są też saprofitami. Jest to grupa organizmów heterotroficznych, które rozkładają martwe związki organiczne (pochodzące zarówno od roślin jak i zwierząt) do prostych substancji nieorganicznych (dwutlenek węgla i woda), jednocześnie uwalniając między innymi azot, fosfor i potas. Te substancje są z kolei przyswajane przez producentów. Typowy przykład reducentów stanowią grzyby saprofityczne i bakterie.

Przepływ materii i energii w ekosystemie możemy przedstawić za pomocą. łańcuchów pokarmowych (troficznych).
Zjawisko to polega na pobieraniu i przyswajaniu pokarmu przez organizmy reprezentujące kolejne ogniwa łańcucha.

Piramidy ekologiczne możemy podzielić biorąc pod uwagę:

liczebność - liczba osobników reprezentujących kolejne poziomy troficzne w ekosystemie (piramida liczebności);

biomasę - łączna masa osobników reprezentujących kolejne poziomy troficzne w ekosystemie (piramida biomasy);

energię przepływającą poprzez ekosystem (piramida produkcji).

ONTOGENEZA CZŁOWIEKA

byt osobniczy – istnienie każdego człowieka rozpoczyna się w momencie zapłodnienia – kiedy materiał genetyczny matki łączy się z materiałem genetycznym ojca, zaś kończy się w momencie śmierci.

W życiu człowieka możemy wyróżnić następujące okresy: okres embrionalny ,dzieciństwo ,młodość, wiek dojrzały ,starość

Dla kobiet menopauza (zaprzestanie miesiączkowania) oznacza zakończenie okresu zdolności reproduktywnej, choć zwykle nie towarzyszą jej jeszcze objawy starości.

U mężczyzn wytwarzanie plemników w kanalikach nasiennych może mieć miejsce jeszcze w bardzo podeszłym wieku, natomiast zmniejszenie stężenia androgenów (męskich hormonów płciowych), bardzo charakterystyczne dla okresu starości, rozpoczyna się po 25 roku życia.

W przedziale czasu pomiędzy 20 a 70 rokiem życia:

-pojemność życiowa płuc zmniejsza się o 50%

-szybkość przewodzenia bodźców w nerwach o 10%,

-ukrwienie mózgu o 20%,

-szybkość filtracji krwi przez nerki o 33%

-zanika tkanka tłuszczowa podskórna,

-komórki tracą do 30% zawartej w nich wody i stają się mniej sprężyste,

-człowiek 70 letni ma mniej o 65% kubków smakowych i o 44% nefronów,

- w jego skórze zanikają receptory ciepła (natomiast receptory zimna są długowieczne - dlatego ludziom starym jest zwykle zimno).

Zgodnie z analizą wskaźników kondycji organizmu możemy wyróżnić:

osoby w podeszłym wieku (60 - 74 lata),

osoby stare (75 – 89 lat)

osoby długowieczne (powyżej 90 lat).

Rezerwuary chorobotwórczych czynników biotycznych w aerosferze, hydrosferze i litosferze

Części biosfery - naturalne środowisko życia (biotop, makrohabitat) wielu gatunków z różnych grup systematycznych – obejmują z medycznego punktu widzenia rezerwuary czynników biotycznych (zarazki) o dużym znaczeniu w etiologii chorób człowieka i zwierząt.

Zarazki dostają się do ustroju żywiciela różnymi drogami:

drogą inhalacyjną, tj. wziewną (powietrzno-kropelkową,

powietrzno-pyłową),
pokarmową (per os),

płciową (seksualna)

przez uszkodzoną błonę śluzową jamy ustnej, skórę lub rogówkę, spojówkę

Krążenie zarazka we krwi lub innych płynach ustrojowych żywiciela (transmisja wewnątrzosobnicza), w zależności od rozpoznanego czynnika etiologicznego choroby nazywa się:

wirusemią (wiremia),

bakteriemią,

fungemią

parazytemią.

Transmisja międzyosobnicza obejmuje kolejno następujące procesy:

uwalniania z ustroju żywiciela zarazka,

jego rozmnażania lub tylko przeżywania w środowisku zewnętrznym,

przenoszenia i penetracji w nowym żywicielu.

SKŁADNIKI ONTOCENOZ NARZĄDOWYCH CZŁOWIEKA W RÓŻNYCH OKRESACH ONTOGENEZY

W rozwoju osobniczym - ontogeneza wyróżnia się:

rozwój prenatalny - ontogeneza utajona

okresy: zarodkowy, płodowy

rozwój postnatalny - ontogeneza ujawniona

okresy: noworodkowy, niemowlęcy, poniemowlęcy, przedszkolny, szkolny, młodzieńczy,
dojrzałości, starzenia i wieku późnego.

Herpes simplex - typ 1, wnikając do komórek nabłonka jamy ustnej, spojówek lub skóry, wywołuje tzw. opryszczkowe zapalenie, pojawiające się zwłaszcza często w okresach niemowlęcym i poniemowlęcym,
a w późniejszych fazach życia rozwijające się w stanach zachwiania równowagi między wirusem i jego żywicielem (inne infekcje, niedobory odporności, zaburzenia hormonalne itd.).

Infekcje rodzinne może też powodować wirus Herpes simplex - typ 2, wywołujący
u dzieci, częściej u dziewcząt, w różnych okresach rozwojowych opryszczkowe zapalenie błon śluzowych i skóry zewnętrznych narządów płciowych.

Wirusy grupy Herpes wywołują różne choroby:
- typ 3 (Herpes Simplex Virus - HSV-3) u dzieci i młodzieży wywołuje - ospę wietrzną, u osób dojrzałych natomiast - półpasiec
- typ 5 (HSV-5) u kobiet ciężarnych prowadzi do patologicznych zmian w łożysku.

Wrodzone zakażenie wirusem cytomegalii powoduje u noworodka małogłowie, uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego, wady serca, zaś u dzieci, młodzieży i osób dorosłych niecharakterystyczne objawy chorobowe.

Wyizolowano kolejne dwa typy wirusów
z rodziny Herpesviridae oznaczone jako Herpes wirus człowieka typ 6 (HHV-6 = Human Herpes Virus type 6) oraz Herpes wirus człowieka typ 7 (HHV-7). Już w pierwszym miesiącu życia płodowego u prawie 2/3 występowały przeciwciała pochodzenia matczynego dla HHV-6, których poziom IgG zmalał w okresie niemowlęcym, zaś istotnie wzrastał w okresach poniemowlęcym, przedszkolnym i szkolnym.

Adenowirusy przez całe życie człowieka zasiedlają narządy układu oddechowego i pokarmowego. Zakażenie u niemowląt i małych dzieci bywa bezobjawowe lub przebiega z symptomami nieżytu błony śluzowej jam nosa i gardła. W następnych okresach rozwojowych, u dzieci do dziesiątego roku życia, obserwuje się zapalenia spojówek i rogówki oraz zapalenia górnych dróg oddechowych, natomiast u młodzieży występuje ostre, o ciężkim przebiegu, zapalenie płuc. Adenowirusy wydalane drogami kropelkową i pokarmową łatwo przenoszą się
w środowisku, także przez infestowane nimi przedmioty, żywność, za pośrednictwem wody w pływalniach itd., przez co wywołują zakażenia rodzinne, w skupiskach dziecięcych, w jednostkach wojskowych.

Spośród wirusów chorobotwórczych człowieka najwięcej uwagi poświęca się zaliczanemu do rodzaju Lentivirus - wirusowi HIV = Human Immunodeficiency Virus (HIV-l, HIV-2), którego obecność prowadzi do zespołu nabytego niedoboru odporności (AIDS = Acquired Immune Deficiency Syndrome).

Paciorkowce i gronkowce zajmują ontocenozy narządowe człowieka przez całe życie. W górnych drogach oddechowych wykrywane są najczęściej w okresach od przedszkolnego do młodzieńczego. Dotyczy to zwłaszcza paciorkowca ropotwórczego hemolizującego odpowiedzialnego za anginę i płonicę.

PODSUMOWANIE

Na składniki ontocenoz narządowych wpływają m.in.:
- ze strony żywiciela – okres rozwojowy ( wiek ), płeć, hormony i czynniki immunologiczne,
- ze strony zarazka jego chorobotwórczość ( zjadliwość – wirulencja ).

Zasiedlaniu ontocenoz narządowych człowieka przez potencjalne chorobotwórcze zarazki nie zawsze towarzyszą objawy chorobowe.
Wiele składników ontocenoz może bytować na skórze lub innych narządach bezobjawowo do czasu zachwiania równowagi w układzie żywiciel – zarazek ( wirus, bakteria, grzyb, pasożyt ).

Obecność grup podwyższonego ryzyka rozwoju choroby zakaźnej, grzybicy lub parazytozy – osoby niedożywione – brak pokarmu, upośledzone wchłanianie
w przewodzie pokarmowym, choroby wyniszczające, cukrzyca, kwasica metaboliczna, niedobory hormonalne, osoby po przeszczepach nerek, serca, wątroby, po wszczepieniach zastawek, stany pourazowe, oparzenia i in.

-Osobna grupę stanowią osoby z AIDS i nowotworami.
-Wpływ uzależnienia od alkoholu, narkotyków lub leków psychotropowych na rozwój chorób zakaźnych.

- Wpływ czynników środowiskowych – obszar geograficzny, klimat, zwyczaje dietetyczne, nawyki higieniczne, stan sanitarno – higieniczny otoczenia człowieka.
Stałe narażenie pracowników służb medycznych i weterynaryjnych.

Wpływ transmisji międzyosobniczych – matka – płód ( transmisja drogą krwi, matka rodząca dziecko – z ontocenozy pochwy matki mikroorganizmy dostają się do narządów noworodka, zasiedlanych także w dalszych godzinach życia przez czynniki biotyczne i w toku transmisji miedzyosobniczych z osobami najbliższego otoczenia.

Wpływ transmisji między osobami związanymi wspólnotą przestrzenną –
w rodzinie, żłobki, przedszkola, szkoła, kolonie, wspólne podróże, skupiska ludzi
w szpitalach i sanatoriach.

Rośliny trujące i lecznicze - wpływ na organizm ludzki postępowanie w zatruciach.

Właściwości chemiczne roślin są uwarunkowane zawartością substancji zaliczanych do:alkaloidów, głikozydów, saponin, goryczy, garbników, związków aromatycznych, olejków eterycznych i terpenów, tłuszczów roślinnych, głukokinin, śłuzów, hormonów i fitoncydów.

Alkaloidy

To złożone związki azotu o charakterze zasadowym, na ogół o silnym działaniu fizjologicznym. Należą do nich: nikotyna, akonityna, berberyna, sparteina, kolchicyna, germeryna, protoweratryna, cytyzyna, konia, tomatyna, solanina.

Są zwykle metabolizowane w wątrobie do glukuronianów wydalanych z moczem. Uważa się je za szczególnie toksyczne. Na podstawie budowy chemicznej alkaloidy podzielić można na kilka grup:

zawierające fenyloalaninę: kapsaicyna
w papryce, kolchicyna w zimowicie jesiennym,

alkaloidy izochinolinowe: morfina, etylomorfina, kodeina i papaweryna zawarte w opium;

alkaloidy indolowe: ergometryna, ergotamina, ergotoksyna zawarte
w sporyszu;

alkaloidy chinolinowe: w zielu ruty;

alkaloidy pirydynowe i piperedynowe: rycynina w rączniku, trygonelina
w kozieradce pospolitej; koniina w szczwole plamistym;

alkaloidy tropanowe: skopolamina
i atropina zawarte w pokrzyku wilczej jagody;

alkaloidy steroidowe: np. w korzeniu ciemięrzycy, w pędach psianki słodkogórz lub w bulwach tojadu mocnego ( akonityna ).

Toksoalbuminy (fitotoksyny)-Białka o dużych cząsteczkach, wrażliwe na temperaturę, niedializujące, o właściwościach antygenowych.
Należą do nich: fazyna, rycyna, krotyna, abryna. Ich szkodliwe działanie, nawet śmiertelne, dotyczy oskrzeli, wątroby, nerek
oraz przewodu pokarmowego.

Oleje roślinne

Są tłuszczami występującymi w stanie płynnym, krzepną w niskich temperaturach,
nie rozpuszczają się w wodzie.

Niewysychające to oliwa i olej z migdałów,

Półwysychające - olej arachidowy,
słonecznikowy i rzepakowy.

Wysychające - olej lniany i makowy

Olej rącznika ma właściwości silnie przeczyszczające. Oleje są używane do celów leczniczych, spożywczych i przemysłowych.

Roślinne środki antyseptyczne

są substancjami nietrwałymi i lotnymi. Przejawiają szeroki zakres działań bakteriobójczych. Użyte w aerozolu działają poprzez drogi oddechowe.

Znajdują się w czosnku, cebuli, gorczycy, chrzanie, bzie czarnym, jałowcu, sośnie, babce. Pozostają przedmiotem intensywnych badań nad ich właściwościami i możliwymi zastosowaniami.

Glukokininy
( związki insulinopodobne)

Są to substancje obniżające stężenie glukozy we krwi, nazywa się je fitoinsulinami. Występują między innymi w strąkach fasoli ( bez nasion ), zielu rutwicy i liściach borówki czernicy. Rośliny te wchodzą
w skład mieszanek ziołowych stosowanych we wczesnych stadiach cukrzycy.

Olejki eteryczne

stanowią mieszaniny terpenów i ich pochodnych.

są zwykle płynnymi substancjami lotnymi, odznaczającymi się charakterystycznym zapachem. Olejki gromadzą się w pewnych tkankach wewnątrz specjalnych komórek wydzielniczych.
Czystymi substancjami wyodrębnionymi
z olejków eterycznych są np. mentol i kamfora.

Olejki eteryczne cd.

Olejki biedrzeńca anyżu, kopru włoskiego stosowane są jako środki wykrztuśne - wydalane przez płuca oczyszczają drogi oddechowe.

Niektóre są lekami żołądkowymi, żółciopędnymi.

Wiele roślin służy do aromatyzowania potraw - kminek zwyczajny, koper włoski, majeranek, tymianek, macierzanka piaskowa, lebiodka pospolita.

Olejki drażniące skórę wchodzą w skład mazideł stosowanych zewnętrznie.

Niektóre powodują stany zapalne aż do wystąpienia martwicy. Mogą działać poronnie kurcząc mięsień macicy.

Śluzy roślinne

są bezpostaciowymi mieszaninami wielocukrowców, tworzących z wodą lepkie roztwory koloidowe. W zimnej wodzie pęcznieją tworząc żel, w gorącej rozpuszczają się, by po ostygnięciu przejść ponownie w postać żelu.

W roślinie pełnią rolę zbiorników wody.

Mają działanie łagodzące w stanach zapalnych błon śluzowych, szczególnie dróg oddechowych i przewodu pokarmowego, regulują perystaltykę, ze względu na właściwości adsorbcyjne działają pomocniczo w biegunkach.

Śluzy roślinne cd.

Tarczownica islandzka, liść i korzeń prawoślazu, kwiat i liść ślazu, kwiat malwy ogrodowej, liść
i kwiat podbiału, nasiona kozieradki pospolitej, nasiona lnu - są stosowane pojedynczo lub
w mieszankach.

Do tej grupy należą również pektyny- poliuronidy, pochodne cukrowców, które tworzą żele podobnie jak śluzy. Pektyny występują
w wielu owocach, a szczególnie obficie w soku jabłkowym, buraczanym i marchwiowym. Używane są w kuracjach owocowych i w leczeniu biegunki.

Hormony roślinne (fitohormony)

są substancjami o złożonej budowie chemicznej, wpływającymi na wzrost
i przemiany metaboliczne;
określane są również mianem biostymulatorów,
znajdują się w chmielu, biedrzeńcu anyżu, szałwii, jarzębinie, prawoślazie, taszniku, owsie i marchwi.

UWAGA !

Rośliny zawierają wiele składników niebezpiecznych dla człowieka. Zatrucie może wystąpić po kontakcie z rośliną lub spożyciu jej części. Ważną rzeczą jest uświadomienie sobie, że wiele roślin o takich właściwościach rośnie w naszym otoczeniu- jako żywopłot, na działce czy dekoracja
w domu. Są w zasięgu ręki dziecka, niedowidzącej osoby starszej, psychicznie chorego, a także każdego z nas.

UWAGA cd.

Objawy przybierają różny obraz - od świądu, wysypki na skórze, objawów żołądkowo jelitowych /nudności, wymioty, biegunka/ aż po śpiączkę i zgon.

Zgony następujące w wyniku działania trucizn bywają powodowane przez wiele roślin, takich
jak : wawrzynek wilczełyko, pokrzyk wilcza jagoda, żywotnik zachodni, rącznik, piołun, szalej jadowity, difenbachia, szczwół plamisty, łubin, ostrokrzew, kalina koralowa, zimowit jesienny, konwalia majowa i inn. Większość wymienionych roślin powoduje śmierć dość rzadko.

UWAGA cd.

Złym rokowaniem wyróżnia się pokrzyk wilcza jagoda (8-12% śmiertelnych zatruć)
i wawrzynek wilczełyko (30%).

Zatrucie zimowitem jesiennym aż w 90% wiąże się ze śmiercią

Również kleszczopodobne nasiona rącznika powodują śmierć osoby dorosłej po zjedzeniu 10-20, a dziecka - 6 sztuk.

UWAGA cd.

Podobne skutki powoduje 20 owoców ostrokrzewu lub 2-3 gramy świeżego szaleju jadowitego.

Do śmiertelnego zatrucia człowieka wystarczy 50 mg nikotyny.

Zgony obserwowano również po zjedzeniu części niektórych roślin pokojowych,
np. 3 - 4 g łodyg difenbachii lub tylko 1 liścia wilczomlecza pięknego.

Podział zatruć zależnie od okoliczności można przedstawić następująco:

Zatrucia pomyłkowe, niezamierzone, których przyczyną są podobieństwa roślin trujących
i jadalnych. Cebulę jadalną można pomylić
z bulwami zimowita jesiennego, korzeń tojadu mocnego z brukwią, pietruszkę z szalejem jadowitym albo szczwołem plamistym. Zatrucie mogą także wywołać rośliny niedojrzałe lub przejrzałe. Zestarzały czosnek lub banany mogą powodować zaburzenia żołądkowo jelitowe; niedojrzałe bakłażany, zielone pomidory - zatrucie atropinowe.

Przypadkowe zatrucia roślinami trującymi stwierdza się najczęściej u dzieci do lat 10. Spożycie smacznie wyglądających owoców wawrzynka wilczełyko, konwalii majowej, pokrzyku wilczej jagody czy żucie pestek czereśni, wiśni, śliwek /zawierających amygdalinę/ może spowodować wystąpienie objawów zależnych od rodzaju i ilości wchłoniętej substancji. Znane są przypadki zatruć niedojrzałymi nasionami maku lekarskiego, nasionami bielunia dziędzierzawy czy lulka czarnego.

Do zatrucia roślinami, a raczej substancjami toksycznymi z nich pochodzącymi może dojść również pośrednio przez spożycie skażonego mleka, miodu czy innych produktów zwierzęcych.
Wśród grzybów najwięcej pomyłek dotyczy muchomora sromotnikowego - zebranego zamiast jadalnych gołąbków lub czubajek kani, piestrzenicy kasztanowatej mylonej ze smardzem jadalnym oraz białych muchomorów przypominających pieczarki.

Zatrucia zawodowe - wynikają z kontaktu
z żywicami, olejkami eterycznymi, pyłami mąki, pyłkami kwiatowymi, barwnikami roślinnymi. Najczęściej powodują objawy alergiczne ze strony skóry i choroby układu oddechowego. Dotyczą najczęściej rolników, zielarzy, pracowników przemysłu spożywczego, pracowników leśnych, magazynierów. Roślinne substancje toksyczne mogą powodować podrażnienie mechaniczne skóry, zaczerwienienie, pokrzywki, wypryski skórne, uczulenie na światło.

Objawy ogólne powstają w wyniku wnikania czynników toksycznych do organizmu przez skórę lub układ oddechowy. Są to lotne olejki eteryczne, lotne alkaloidy /nikotyna, sparteina, żywice, toksoalbuminy - wywołujące reakcje uczuleniowe. Znane są przypadki takich reakcji w układzie oddechowym u drwali ścinających sosny, tuje, klony; u pracowników przemysłu spożywczego i tekstylnego wdychających pyły mąki, bawełny, lnu, pyłków kwiatowych, tytoniu. Duże zagrożenie dla zdrowia plantatorów stanowią zarodniki hodowanych grzybów jadalnych - ich zarodniki wdychane do płuc mogą wywołać ich choroby alergiczne.

Zatrucia jatrogenne, czyli pojawiające się
w wyniku stosowania leków pochodzenia roślinnego, należą do rzadkości. Spowodowane są przedawkowaniem zalecanych leków - np. glikozydów naparstnicy. Zdarza się jeszcze stosowanie niektórych ziół zgodnie z dawnymi zwyczajami, bez wiedzy lekarza, co może spowodować ciężkie zatrucia.
Przykładowo, ziele piołunu, stosowane
w chorobach żołądka, może wywołać przykre dolegliwości a nawet doprowadzić do śmierci na skutek działania na ośrodkowy układ nerwowy.        

Zatrucia sytuacyjne - może je spowodować np. spanie na świeżym sianie, z którego ulatniają się kumaryny z ziół i wonnych traw- turówka, tomka, marzanka barwierska lub pagórkowa.

Zatrucia zamierzone, samobójstwa
i zabójstwa - przez spożycie roślin trujących zdarzają się wyjątkowo rzadko.
Opisano przypadki śmierci samobójczej po spożyciu nalewki z muchomora czerwonego, po zjedzeniu owoców pokrzyku wilczej jagody czy nasion bielunia dziędzierzawy.

W czasach starożytnych natomiast szczwół plamisty i szalej jadowity (cykuta) były używane do wykonywania wyroków śmierci. Puchary z drewna cisu napełniane alkoholem, powoli wypłukującym truciznę, służyły do celów skrytobójczych - trudno było znaleźć przyczynę zgonu wskutek zatrzymania akcji serca.

Trucizny roślinne często stosowano
w celu pozbycia się konkurenta do tronu na wielu dworach średniowiecznej Europy. Spośród 81 cesarzy rzymskich tylko 29 zmarło śmiercią naturalną.

Istnieje dość duża grupa chorób, które naleźy wykluczyć przy podejrzeniu o zatrucie roślinami. Rodzaje objawów decydują o postępowaniu wyjaśniającym.

Nudności, wymioty i biegunka są szczególnie pospolitym objawem zatruć roślinami, należy je różnicować przede wszystkim z ostrymi nieżytami żołądkowo - jelitowymi po zatruciach pokarmowych wywołanych pokarmem nieświeżym lub zanieczyszczonym bakteriami, wirusami, grzybami pleśniowymi i innymi.

Dotyczy to także licznej grupy biegunek czynnościowych. Podobnie różnicować należy biegunki na tle organicznych chorób jelit.

Trzeba uwzględnić także uszkodzenia narządowe - wątroby, nerek, serca, ośrodkowego układu nerwowego oraz stany alergiczne.

Czasem objawy skórne przypominają różę,
oczne zaś - zatrucie jadem kiełbasianym.

Wywiad przeprowadzony z osobami z otoczenia może wskazywać na zatrucie roślinami, grzybami czy też zatrucie chemiczne.
Przed podjęciem udzielania pierwszej pomocy ważne jest ustalenie rodzaju trucizny.
Trzeba ustalić rodzaj rośliny, miejsce zbioru, która jej część i w jakiej ilości została spożyta, w jakim czasie po spożyciu wystąpiły pierwsze objawy.
Poznanie tych faktów pozwala na zastosowanie odpowiednich środków neutralizujących.

Grzyby

stanowią szczególną pozycję wśród świata roślin. Botanicy rozróżniają 3 tysiące gatunków grzybów występujących
w Europie, spośród których do spożycia przepisy międzynarodowe dopuszczają 6.

W Polsce przepisy są bardziej liberalne. Obowiązuje rozporządzenie MZiOS z 1993r., gdzie wymienione są 34 grzyby jadalne.

Od zatruć toksynami grzybów trzeba odróżnić niestrawność, czyli podrażnienie przewodu pokarmowego nieswoiste i bez udziału toksyn.
Nie dochodzi wówczas do zmian narządowych, a wymioty, bóle brzucha
i biegunka, niekiedy burzliwe, cofają się po kilkunastu godzinach.

Przyczyną takich dolegliwości bywa spożycie zbyt dużej porcji, połączenie spożycia z innymi ciężko strawnymi pokarmami, grzybów niedogotowanych, bądź zawierających wchłonięte związki chemiczne z odpadów przemysłowych, zanieczyszczeń komunikacyjnych.
Groźne bywają skutki opryskiwania lasów preparatami chemicznymi, które ulegają natychmiastowemu wchłonięciu przez tkankę grzyba i kumulowaniu.

Zatrucia grzybami stanowią obecnie 1-2% ostrych zatruć w Polsce. Zależnie od czasu wystąpienia objawów zatrucia dzieli się na późnoobjawowe
i wczesnoobjawowe. Te pierwsze rozwijają się od 6 do 48 godzin po spożyciu i cechują niestety złym rokowaniem. Przyczyną bywa spożycie muchomorów - sromotnikowego, jadowitego
i wiosennego, piestrzenicy kasztanowatej, zasłonaka rudego. Wczesnoobjawowe zatrucia rozwijają się czasem od 30 min do 3 - 6 godzin, ale rokowanie jest nieco lepsze. Powodowane są spożyciem muchomora czerwonego lub plamistego, krowiaka podwiniętego, czernidłaka pospolitego.

Rozróżnia się 3 fazy choroby występujące po spożyciu grzybów toksycznych:

faza jelitowa, rozpoczyna się po kilku godzinach od spożycia grzybów i może trwać do 3 - 4 dni;
działanie toksyn uszkadza komórki błony śluzowej jelita, dochodzi do ogniskowej martwicy, może rozwijać się krwotoczne zapalenie śluzówki żołądka i jelit

faza tzw."zacisza";

faza zmian narządowych, rzadko po kilkunastu godzinach od spożycia, częściej po kilku dobach.

Związki toksyczne - faloidyna, amanityna są wychwytywane przez narządy miąższowe. Najcięższe uszkodzenia dotyczą wątroby, do uszkodzenia nerek może dojść zarówno w fazie 1) jak i 3).

Towarzyszą im zmiany naczyniowe i rozwijający się zespół wykrzepiania wewnątrznaczyniowego.

W ciężkim zatruciu dochodzi do uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego, gdzie również powstają zmiany krwotoczne, a najpoważniejszym powikłaniem jest obrzęk mózgu.

Dopełnia ten obraz uszkodzenie mięśnia sercowego
i zmiany w układzie oddechowym.

Los zatrutego grzybami zależy nie tylko od dawki toksyny, ale od szybkości włączenia działań leczniczych. Nie ma sposobu inaktywacji toksyn wchłoniętych
i związanych z tkankami.
Objawy żołądkowo- jelitowe są ważnym odruchem obronnym: usuwają część nie wchłoniętej toksyny. Jak najwcześniej wobec tego powinno być wykonane płukanie żołądka. Jest ono wskazane nawet do 72 godzin od zatrucia, gdyż toksyny grzybów zalegają w żołądku dłużej niż pokarmy.

Bardzo istotne jest zabezpieczenie popłuczyn żołądkowych do badań toksykologicznych. Wydaleniu toksyn służy również szybkie zastosowanie wymuszonej diurezy. Badania dynamiki toksyny muchomora - amatoksyny- wykazały, że bardzo szybko znika ona z krwi - już po 4-6 godz. natomiast w ok. 60% nie zostaje pierwotnie zatrzymana przez wątrobę, lecz wydalana do jelit wraz z żółcią i wchłaniana ponownie.

Skuteczne jest odsysanie treści dwunastniczej nawet do 4 dni po zatruciu w celu przerwania krążenia wątrobowo- jelitowego amanityny.
W zależności od stanu chorego dalsze leczenie obejmuje monitorowanie podstawowych parametrów życiowych, wspomaganie pracy narządów wewnętrznych, wyrównywanie zaburzeń wodno-elektrolitowych.

Nietypowe mogą okazać się następstwa spożycia niektórych roślin u osób szczególnie predysponowanych. Defekt metaboliczny, polegający na braku enzymu - dehydrogenazy glukozo-6- fosforanowej
w krwinkach czerwonych, nazywany jest fawizmem.
Objawy zatrucia mogą pojawić się po kilku godzinach od wdychania pyłku kwitnącego bobu lub w 1-2 dni po spożyciu jego niedogotowanych lub surowych nasion.

Skutkiem jest aglutynacja i hemoliza krwinek czerwonych, a w konsekwencji wytrącanie hemoglobiny w nerkach. Początkowo wśród objawów dominują bóle głowy i brzucha, objawy dyspeptyczne
i gorączka, w następnym okresie objawy uszkodzenia wątroby i nerek.

Sporysz jest przetrwalnikiem grzyba - buławinki czerwonej- pasożytującego na życie. Pozostające w kłosach przetrwalniki zawierają alkaloidy - ergotaminę, dihydroergotaminę, metysergid, ergometrynę, ergonowinę
i bromokryptynę oraz kwas lizergowy.
Mogą one znaleźć się w mące żytniej. Dawką śmiertelną sporyszu dla człowieka jest 5-10 g. Działanie alkaloidów sporyszu pobudza mięśnie gładkie jelit, macicy, drobnych naczyń, powoduje przekrwienie nerek i przewodu pokarmowego oraz może powodować zgorzel palców rąk i nóg oraz drgawki.

W leczeniu poza prowokowaniem wymiotów i płukaniem żołądka stosuje się leki rozszerzające naczynia krwionośne, leki przeciwdrgawkowe.
Zatrucie sporyszem nosi nazwę ergotyzmu.

Dziwna może wydawać się uwaga, że również ziemniaki mogą być trujące. Dotyczy to jednak tylko bulw zzieleniałych lub zielonych części łodyg. Przyczyną owych rzadkich na szczęście zatruć jest solanina, związek hemolizujący krwinki czerwone. Kuliste, zielone jagody ziemniaka zawierają jej najwięcej. Dawka toksyczna wynosi dla człowieka 0,3 - 0,4 g.

Objawy zatrucia dotyczą przewodu pokarmowego i układu nerwowego.
Oprócz nudności, wymiotów, biegunki
i bólu brzucha stwierdzić można niepokój, rozszerzenie źrenic, zniesienie odruchów, otępienie, zburzenia krążenia i oddychania, krwotoczne zapalenie nerek –
- zatrucia zdarzają się najczęściej wśród dzieci.

Związki wprawdzie nietoksyczne, lecz szkodliwe, wykryte zostały w kapuście, rzepaku, nasionach soi, orzeszkach ziemnych, fasoli, grochu, cebuli.
Są to związki wolotwórcze - zawarta w tych roślinach progoitryna przechodzi
w goitrynę, a ta uniemożliwia wbudowanie jodu do cząsteczki hormonu tarczycy.
Te właściwości manifestują się jedynie przy równoczesnym niedoborze jodu
w pożywieniu, zaś używanie soli jodowanej niweluje takie niebezpieczeństwa.

Problem może być zanieczyszczenie produktów roślinnych mikroflorą.
Niektóre kropidlaki rozwijające się na orzeszkach ziemnych, kukurydzy, ziarnach zbóż, bawełnie, mogą być przyczyną alergicznego nieżytu nosa, astmy oskrzelowej, alergicznego zapalenia pęcherzyków płucnych, grzybicy płuc,
a także nowotworów.

Grzyby te, wytwarzające aflatoksyny, stanowią szczególne zagrożenie dla pracowników zatrudnionych przy przeładowywaniu i składowaniu importowanych surowców roślinnych.

W celu uniknięcia zatruć roślinami wyższymi należy zbierać do celów konsumpcyjnych i leczniczych tylko znane rośliny, zabezpieczyć przed kontaktem
z dziećmi,

unikać roślin działających kontaktowo, nie zbierać roślin na obszarach opryskiwanych środkami owadobójczymi oraz w okolicy zakładów przemysłowych i szlaków komunikacyjnych o dużym nasileniu ruchu.

Podkreślić należy, iż ofiarami zatruć
w większości przypadków pozostają dzieci, u których mają one cięższy przebieg niż
u osoby dorosłej. Wiąże się to z mniejsza
w tym wieku zdolnością metabolizowania różnych związków i niedojrzałością funkcjonalną niektórych narządów.
W wielu przypadkach - wskutek niewłaściwego lub zbyt późnego udzielenia pomocy - zatrucie przybiera poważny charakter i może skończyć się śmiercią.

Pierwsza pomoc sprowadza się przede wszystkim
do usunięcia toksyn
z organizmu i opóźnienia ich wchłaniania.

Pacjent przytomny:

Należy zbadać tętno, ciśnienie tętnicze, częstość oddechów;

Ustalić :

jaka trucizna, w jakiej ilości i kiedy została przyjęta,

czy pacjent wymiotował od czasu połknięcia trucizny,

jakie są obecne dolegliwości,

czy współistnieją inne choroby.

Pacjent nieprzytomny

oczyścić drogi oddechowe, podać tlen, założyć wkłucie do żyły obwodowej,

podłączyć monitor ekg.

dokładne badanie fizykalne

objawy kliniczne mogą stanowić istotną wskazówkę w rozpoznaniu substancji
trującej .

Jeśli przyczyna zatrucia nie jest znana, należy zabezpieczyć osocze / 10 ml /,
mocz / 50 ml /, oraz wymiociny lub treść odessaną z żolądka w temperaturze - 4 ^°C
do dalszych analiz.

Sposób wykonania płukania żołądka/ u osoby przytomnej po uzyskaniu zgody na wykonanie zabiegu /

jeżeli pacjent jest nieprzytomny, należy go przed zabiegiem zaintubować rurką dotchawiczą z mankietem uszczelniającym w celu zabezpieczenia dróg oddechowych /wykonuje anestezjolog/

obniżyć podgłówek, ułożyć chorego na lewym boku

zgłębnik dużego kalibru zwilżyć odpowiednim żelem

wprowadzić zgłębnik; sprawdzić, czy znajduje się w żołądku przez zbadanie zaaspirowanej treści; u osoby dorosłej wpust znajduje się około 40 cm od siekaczy

wlać, a następnie odprowadzić 300-600 ml wody, ogrzanej do temp. 38 ^°C; powtórzyć zabieg 3 – 4 krotnie lub więcej razy, jeżeli popłuczyny stale zawierają resztki pokarmu

ewentualnie podać węgiel aktywowany do żołądka

Płukanie żołądka jest wskazane, jeżeli spożycie potencjalnie szkodliwej dawki nastąpiło w ciągu ostatnich 4 godzin, lub gdy pacjent jest nieprzytomny, a czas zażycia środka nieznany.

Płukanie żołądka nie powinno być wykonywane w przypadku równoczesnego zatrucia substancjami żrącymi ( kwasy, zasady, wybielacze, środki do odkamieniania czajników) lub pochodnymi ropy naftowej- parafina; u pacjentów z żylakami przełyku lub zwężeniem przełyku, po przebytych operacjach żołądka.

 Salmonellozy

Dur brzuszny - typhus abdominalis
Chorobę wywołuje Gram ujemna pałeczka duru brzusznego Salmonella typhi, rezerwuarem i źródłem zakażenia jest człowiek lub chory nosiciel.
Materiał zakaźny stanowi kał rzadziej mocz.
Główna rola w szerzeniu się duru odgrywa:
- Woda
- Żywność i mleko
- Owady - muchy
- Kontakt bezpośredni z chorym lub nosicielem
Patogeneza - pałeczki duru brzusznego po dostaniu się do przewodu pokarmowego w dolnym odcinku jelita cienkiego wnikają do układu chłonnego i z prądem limfy do węzłów chłonnych i do krwi – dochodzi do bakteriemii i zaczynają się objawy chorobowe – odczyn z układu siateczkowo – śróbłonkowego – powiększenie wątroby i śledziony, namnażanie w wątrobie i drogach źółciowych .
Krążąca we krwi endotoksyna uszkadza narządy miąższowe, mięsień sercowy,OUN, szpik, układ autonomiczny.

Obraz kliniczny

okres wylęgania 10 – 14 dni podstępne, objawy pseudogrypowe
okres narastania objawów
okres pełnego rozwoju choroby – tu często luźne stolce
okres zdrowienia

Rozpoznanie - wywiad epidemiologiczny

Posiew krwi i kału

Odczyn Widala aglutynacyjny dla antygenu rzęskowego H i somatycznego O

Leczenie z wyboru chloramphenicol, rzadziej amoksycylina, ciprobay, biseptol

Zapobieganie – przestrzeganie higieny, szczepienia tylko w razie zagrożenia epidemią. Leczenie nosicielstwa trudne.

 

Dury rzekome paratyphi

Etiologia – pałeczki Salmonella paratyphi A, Salmonella paratyphi B, Salmonnella paratyphi C.

W Polsce prawie wyłączne dur rzekomy B, kilka przypadków rocznie.

Zakażenia drogą pokarmową – częściej zdarzają się masowe epidemie na sposób podobny do zatruć pokarmowych. Przebieg choroby lżejszy.

Rozpoznanie i leczenie jak duru brzusznego

Inne salmonellozy
Etiologia – w Polsce najczęściej Salmonella enterica, Salmonella enteritidis, Salmonella typhimurium. W związku z importem żywności pojawiają się i inne szczepy.

Obraz kliniczny wieloobrazowy Postać żołądkowo – jelitowa najczęstsza
Postać septyczna i durowa, Postać ogniskowa lub narządowa Rozpoznanie izolacja bakterii z krwi, stolca,Leczenie antybiotyki, uzupełnianie niedoborów wodno – elektrolitowych

Czerwonka bakteryjna

Choroba zakaźna i zaraźliwa wywołana przez różne grupy pałeczek Shigella. Podobne objawy mogą wywołać i inne drobnoustroje: Proteus vulgaris, Escherichia coli, Pseudomonas aeruginosa, niektóre Salmonella – dlatego tę jednostkę chorobowa często określa się mianem zespołu czerwonkowego. Objawy tego zespołu to kurczowe bóle brzucha, częste wypróżnienia z domieszką śluzu, krwi i ropy, parciem na stolec, gorączką oraz objawami zatrucia i odwodnienia organizmu.

Objawy kliniczne w czerwonce bakteryjnej sa spowodowane działaniem endotoksyny.

Rozpoznanie – obraz kliniczny, rektoskopia, posiewy kału.

Leczenie – uzupełnienie strat wodno – elektrolitowych, loperamid, biseptol, ciprobay, nifuroksazyd,

Jersiniozy - Yersinia species infectiones

Wywołane przez pałeczki Yersinia enterocolica i Yersinia pseudotuberculosis. Obie wytwarzają endotoksynę , a Yersinia enterocolica enterotoksynę powodującą zatrucia pokarmowe.

Rezerwuarem pałeczek są zwierzęta. Człowiek zakaża się spożywając zakażone produkty pochodzenia zwierzęcego – mleko, mięso a także przez zanieczyszczoną wodę.

Objawy enteritis lub enterocolitis z domieszką krwi w stolcu, obecne częste bóle brzucha, czasami może się wykształcić obraz ciężkiej posocznicy.

Rozpoznanie – na podstawie badania bakteriologicznego.

Leczenie – uzupełnianie płynów i elektrolitów, czasami ampicillinę

Zapobieganie – przestrzeganie zasad higieny.

ZAKAŻENIA JELITOWE ROTAWIRUSAMI

Rotawirusy wywołują zakażenia jelitowe, objawiające się biegunką o ciężkim przebiegu, wymiotami i wysoką gorączką.

Często są błędnie nazywane grypą jelitową. Potoczna nazwa powstała prawdopodobnie dlatego, że choroba często zaczyna się podobnie jak grypa.
Jednak rotawirusy nie mają nic wspólnego z wirusami grypy.

Pierwszym objawem infekcji jest podwyższona temperatura ( ok. 38 st. C ).
Potem pojawiają się gwałtowne wymioty
i biegunka, trwająca 3 -8 dni.

Dla starszych dzieci i dorosłych choroba nie jest niebezpieczna, choć uciążliwa. Nie wymaga specjalnego leczenia, chory musi jedynie pić dużo płynów (aby zapobiec odwodnieniu) czasem pomocny jest gastrolit celem uzupełnienia elektrolitów.

Niemowlęta karmione piersią są chronione przed zakażeniem przez przeciwciała zawarte
w mleku matki. Rotawirusy są jednak tak rozpowszechnione, że zakaża się nimi 95% dzieci przed ukończeniem 5 roku życia.

Wirusy najszybciej rozprzestrzeniają się
w dużych skupiskach, np. w przedszkolach, żłobkach ( bliski kontakt ), a także
pomiędzy członkami najbliższej rodziny

Najciężej i najczęściej chorują dzieci
w wieku od 3 miesięcy do 3 1at. U niemowląt bardzo często konieczny jest wtedy kilkudniowy pobyt w szpitalu.

Przy intensywnej biegunce i wymiotach dochodzi do szybkiego odwodnienia, co stanowi ogromne zagrożenie dla zdrowia i życia.

W szpitalu dziecko otrzymuje kroplówkę, która pozwoli na uzupełnienie niedoboru wody
i elektrolitów w organizmie.
Rotawirusy wydalane są przez chorego z kałem
w bardzo dużych ilościach. Wydalanie rozpoczyna
się jeszcze przed wystąpieniem objawów choroby
i trwa ok. 7dni po ustąpieniu biegunki.

Ważne dla zapobiegania infekcji jest:
Mycie rąk, szczególnie po każdym wyjściu z toalety, Mycie owoców i warzyw, Picie wyłącznie przegotowanej wody, Uczenie dziecka od najmłodszych lat nawyków higienicznych, Zapobieganie wkładaniu przez dziecko do buzi brudnych rąk i przedmiotów Długie karmienie piersią.

ZATRUCIE JADEM KIEŁBASIANYM BOTULISMUS

Chorobę wywołuje bardzo silny jad, będący neurotoksyną, wytwarzany przez laseczki jadu kiełbasianego.

Dla ludzi patogenne są przede wszystkim toksyna A, B i E.

Do rozwoju laseczek i wytwarzania jadu bakteryjnego zwanego toksyną botulinową dochodzi wyłącznie w warunkach beztlenowych

Najczęściej zachodzi to w zanieczyszczonych zarodnikami laseczek produktach spożywczych – przetwory wekowane, produkty konserwowane, pasztety, warzywa, rzadziej ryby.

Niekiedy chorzy podają, że puszka lub słoik z konserwą miały uwypuklone wieczko – tzw. bombaż, a sama konserwa była zmieniona – miała zjełczały zapach.

Chorobotwórcze działanie toksyny polega na hamowaniu uwalniania acetylocholiny w obwodowym układzie nerwowym – w synapsach między nerwami ruchowymi a włóknami mięśni poprzecznie prążkowanymi – czego efektem są np. wiotkie porażenia mięśni szkieletowych.

Charakterystyka kliniczna – wyróżniamy 3 postacie choroby:

-zatrucie pokarmowe

-zakażenie ran laseczką jadu kiełbasianego

-niemowlęce zatrucie jadem kiełbasianym.

Zatrucie pokarmowe

początek nagły 20 – 36 godzin po spożyciu toksyny

początkowo dolegliwości żołądkowo – jelitowe - nudności, wymioty, kurczowe bóle brzucha, biegunka

potem objawy neurologiczne – suchość
w jamie ustnej, osłabienie i znużenie, zawroty i bóle głowy, zamglone podwójne widzenie, zaburzenie akomodacji, opadanie powiek, zaburzenia połykania i mowy, następnie symetryczne uszkodzenie nerwów począwszy od nerwów czaszkowych i zstępujący niedowład lub porażenie mięśni.
W ciężkich przypadkach obserwuje się porażenie mięśni oddechowych – nie leczone prowadzą do śmierci. następnie symetryczne uszkodzenie nerwów począwszy od nerwów czaszkowych i zstępujący niedowład lub porażenie mięśni. W ciężkich przypadkach obserwuje się porażenie mięśni oddechowych –
nie leczone prowadzą do śmierci. W zakażeniu ran laseczką jadu kiełbasianego nie obserwuje się zaburzeń żołądkowo-jelitowych.

Niemowlęce zatrucie jadem kiełbasianym – dziecko jest karmione pokarmem zanieczyszczonym przetrwalnikami laseczek – mogą się znajdować w miodzie pszczelim. W przewodzie pokarmowym dziecka powstają postacie wegetatywne laseczek produkujące toksynę botulinową.

Laboratoryjne kryteria rozpoznania :

wykrycie toksyny botulinowej w surowicy, kale, treści żołądkowej lub w potrawie zjedzonej przez pacjenta

izolacja laseczki jadu kiełbasianego z kału.

najbardziej czułą i swoistą metodą wykrywania toksyny botulinowej jest próba biologiczna na myszach.

pomocne mogą być testy immunodiagnostyczne np. Elisa.

Leczenie swoiste

surowicę p/botulinową - antytoksynę botulinową A + B + E podaje się leczniczo i profilaktycznie osobom podejrzanym o zatrucie.

Antytoksyna podana 72 godziny po zatruciu nie działa.

Zapobieganie i zwalczanie

Unieszkodliwienie źródła zakażenia – niszczenie żywności podejrzanej
o kontaminację laseczkami jadu kiełbasianego lub wykazującej objawy psucia – np. bombaż puszki.

Właściwe przygotowanie konserw w warunkach domowych ( 3- krotne gotowanie lub gotowanie pod ciśnieniem – niszczy zarodniki laseczki jadu kiełbasianego).Właściwe przechowywanie żywności konserwowanej.Podgrzewanie żywności konserwowanej przed spożyciem.Kontrola produkcji żywności konserwowanej.

Układ żywiciel — pasożyt jako homeostat biologiczny

Pojęcie pasożytnictwa nie jest dostatecznie sprecyzowane, a miejsce pasożytnictwa wśród interakcji biocenotycznych jest nadal dyskutowane. Interakcje, które prowadzą do zwiększenia liczebności populacji, nazywamy protekcjonistycznymi, a zmniejszające jej liczebność — antagonistycznymi.

Do wewnątrzgatunkowych interakcji protekcjonistycznych należy allelokataliza, polegająca na wzajemnym pobudzaniu się osobników do rozrodu i rozwoju produktami przemiany materii, np. feromonami u nicieni (Ancylostoma, Trichinella) lub stawonogów. Również protekcjonistyczna jest kooperacja, zarówno związana, jak i nie związana z rozrodem. Wśród antagonistycznych interakcji wewnątrzgatunko- wych wyróżniamy autointoksykację wytworami przemiany materii oraz konkurencję przestrzenną, pokarmową i rozrodczą. Eksploatacja występuje, np. u stawonogów, jako kanibalizm.

Interakcje międzygatunkowe dzielimy na neutralistyczne, protekcjonistyczne i antagonistyczne. Do neutralistycznych zaliczamy koegzystencję, np. drapieżców i roślin, oraz saprobiozę - odżywianie się szczątkami martwych organizmów.

Do interakcji protekcjonistycznych należy foreza, czyli bierne przenoszenie przedstawicieli jednego gatunku przez osobniki drugiego, np. jaja muchy Dermatobia przyklejone do komara stykają się ze skórą człowieka, a wykluwające się z jaj larwy wnikają do skóry podczas pobierania krwi przez komara. Pożyteczna dla jednej ze stron jest również synoikia, czyli wykorzystywanie miejsc zamieszkiwanych przez osobniki innego gatunku.
Komensalizm polega natomiast na żywieniu się pokarmem osobników innego gatunku bez wyrządzenia im szkody. Zwykle komensal przebywa w łączących się ze środowiskiem zewnętrznym jamach ciała (lub na powierzchni tych osobników Stąd nazwa komensal przyjęła się dla bakterii, grzybów i pierwotniaków występujących w układzie trawiennym lub na skórze człowieka i nie wywierających jawnego działania szkodliwego.
Mutualizmem natomiast nazywa się interakcję dającą korzyści obustronne. U człowieka pałeczka okrężnicy wytwarza w jelicie grubym niektóre witaminy, stąd zaburzenia powstające w razie zniszczenia flory bakteryjnej jelita, np. podczas leczenia antybiotykami. Leki te, pobrane z krwią człowieka przez wesz, działają przeciwwszawiczo, zabijając w ścianie jej jelita niezbędne dla niej drobnoustroje.

Antybioza, polegająca na hamowaniu wzrostu populacji jednego gatunku przez wytwory przemiany materii drugiego, działające w bardzo niskich stężeniach, należy do interakcji antagonistycznych. Do nich zaliczamy także konkurencję międzygatunkową przestrzenną i pokarmową, która prowadzi do szkód obustronnych. Natomiast jednostronne szkody lub korzyści cechują eksploatację,
w której wyróżniamy roślinożerność, drapiestwo i pasożytnictwo. W razie nadmiernej eksploatacji może dojść do znacznego zmniejszenia liczebności populacji eksploatowanej, co prowadzi nieraz do wymarcia drapieżców, rzadziej pasożytów. Taki wynik interakcji nazywa się dysoperacją.

Pasożytnictwo uważa się za interakcję antagonistyczną,
w której osobniki jednego gatunku (pasożyt) wykorzystują osobniki drugiego gatunku (żywiciel) jako źródło pokarmu i często jako środowisko życia , wyrządzając tej populacji szkody. Od drapiestwa różni się pasożytnictwo przede wszystkim trwałością interakcji, stosunkiem wielkości pasożyta do żywiciela i stąd zwykle brakiem bezpośredniego zagrożenia życia żywiciela, a także większą rozrodczością pasożyta niż żywiciela, w przeciwieństwie do mniejszej rozrodczości drapieżcy w porównaniu ze zdobyczą. Pasożyt jest zależny, ze względu na istotne czynniki metaboliczne, od żywiciela, zawsze większego od pasożyta. Działanie chorobotwórcze jest z medycznego punktu widzenia istotną cechą pasożyta. Szkodliwy wpływ pasożyta jako czynnika fizycznego polega przede wszystkim na mechanicznym uszkodzeniu tkanki lub narządu: skóry (pijawki, krwiopijne roztocze i owady),ściany jelita (giardia, tasiemce, tęgoryjec, włosogłówka, włosień), krwinek czerwonych (zarodziec), komórek układu siateczkowo-śródbłonkowego (leiszmania, toksoplazma), tkanki mięśniowej poprzecznie prążkowanej (włosień), kosmków jelitowych (tasiemiec karłowaty, tęgoryjec). Dochodzi również do odwracalnych lub trwałych zmian w narządach miąższowych, np. do zaniku z ucisku - wątroby, płuca, mózgu w bąblowicy, wągrzycy.
Pasożyt bywa przyczyną zagrażającej nawet życiu niedrożności lub uszkodzenia jelita i przewodów żółciowych, a także - układu oddechowego (glista ludzka), naczyń krwionośnych ( Plasmodium, Schistosoma,) lub chłonnych (Wuchereria). Obecność pasożyta może być pośrednią przyczyną złogów w pęcherzyku żółciowym i miedniczce nerkowej. Na żywiciela działają powstające podczas przemiany lub rozpadu pasożyta białka, peptydy, kwasy tłuszczowe i inne związki, czasem o właściwościach toksycznych.

Zarodziec wytwarza substancję hamującą procesy oddychania komórkowego i fosforylacji tlenowej żywiciela.
Związki chemiczne wytwarzane przez pasożyty mogą powodować zwyrodnienie wątroby i nerek.
U wielu zwierząt wykryto w zarażeniu pasożytami uszkodzenie gruczołów wydzielania wewnętrznego, np. nadnerczy, tarczycy, gonad, ujawniające się m.in. jako niepłodność i zmiana drugorzędowych cech płciowych (kastracja pasożytnicza).
Wykazano) embriotoksyczne i teratogeniczne działanie inhibitorów trypsyny i alfa-chymotrypsyny Ascaris na zarodek myszy i kury.
Zaburzenia czynności rozrodczej występują w chorobie Chagasa. Opisano też przypadek wyleczenia niepłodności po usunięciu tasiemca nieuzbrojonego. Szkodliwe substancje pasożyta przenikają do mleka matki, stąd po wyleczeniu jej parazytozy ustępują niektóre objawy u oseska.

Pasożyty bytujące w ustroju matki (Trypanosoma, Plasmodium, Toxoplasma, Schistosoma, Taenia, Ancylostoma, Ascaris) mogą zarażać płód, wywołując czasem poważne zaburzenia, a nawet wady rozwojowe (Toxoplasma).

Wiele pasożytów wytwarza substancje wywołujące odczyn zapalny, rozszerzające naczynia krwionośne i hamujące krzepnięcie krwi, rozpuszczające krwinki czerwone, niszczące błonę śluzową jelita i inne tkanki, co może prowadzić do powstania trudno gojących się owrzodzeń i ropni. Wykryto że inhibitory z Ascaris hamują krzepnięcie krwi
i fibrynołizę oraz aktywność proteaz leukocytów. Niedokrwistość może mieć tło odpornościowe - wzmożony rozpad krwinek zmienionych antygenowo podczas zarażenia pasożytami. Są one także obfitym źródłem alergenów. Uczulenie często rozwija się u ludzi stykających się z pasożytami podczas pracy zawodowej - hodowców zwierząt, pracowników laboratoriów, lekarzy, co zmusza ich nieraz do zmiany zatrudnienia . Do „chemicznego" działania pasożyta na żywiciela można zaliczyć również pozbawianie go niezbędnych związków chemicznych wchodzących w skład pokarmu. Duże zużycie substancji pokarmowych przez pasożyty jelitowe tłumaczy się z jednej strony ich szybkim wzrostem i ogromną produkcją jaj, z drugiej zaś małą wydajnością przemiany beztlenowej węglowodanów.
Znaczne mogą być straty żywiciela wskutek pobierania krwi przez masowo napastujące człowieka owady (wesz, komar, moskit i in.),
a także pasożyty przewodu pokarmowego (np. tęgoryjec). Te ostatnie utrudniają też wchłanianie strawionego pokarmu, nie mówiąc już o zaburzeniach trawienia. Pasożyty współzawodniczą z żywicielem o niektóre składniki pokarmu, np. bruzdogłowiec pochłania duże ilości witaminy B₁₂, co wywołuje hipowitaminozę i niedokrwistość megaloblastyczną żywiciela. W glistnicy częsta jest hipowitaminoza A.
Zaburzenia gospodarki witaminą C w zarażeniu pasożytami wiążą się prawdopodobnie z reakcją alarmową ustroju.
Następstwa zarażenia pasożytami ujawniają się wyraźniej u dzieci, np. jako upośledzenie wzrostu i rozwoju, obniżenie stężenia hemoglobiny we krwi, gorsze postępy w nauczaniu — cofające się po usunięciu pasożytów.

Pasożyt, jako złożony czynnik biotyczny, może pobudzać tkanki żywiciela do rozrostu (Leishmania, Wuchereria, Schistosoma, Opisthorchis, Clonorchis).Pasożyty zewnętrzne są przenosicielami innych zarazków człowieka: wirusów, riketsji i bakterii (kleszcz, wesz, pchła), pierwotniaków (widliszek, moskit) i nicieni (komar). Pasożyty, wnikając przez skórę lub przebijając ścianę jelita, mogą otwierać wrota zakażeniu wirusami i bakteriami.Stwierdzono też zwiększenie śmiertelności w doświadczalnej salmonellozie i kandydozie u myszy po wprowadzeniu inhibitorów glisty.

Następstwa populacyjne zarażenia pasożytami są poważne, a choroby pasożytnicze człowieka, zwłaszcza zimnica, schistosomoza i zarażenie nicieniami jelitowymi, są czołowymi problemami ochrony zdrowia na świecie.

Trwałość interakcji jest charakterystyczna dla pasożytnictwa. Warunkiem tego jest przystosowanie pasożyta do żywiciela. Pewne cechy morfologiczne pasożyta ułatwiają ten tryb życia. Są to organelle i narządy czepne pasożytów: krążek czepny giardii, hakii przyssawki płazińców, odnóża wszy i świerzbowca, szczękoczułki roztoczy. To samo znaczenie ma budowa narządów gębowych i przewodu pokarmowego (tęgoryjec, pijawka, kleszcz, pluskwa, komar, pchła), umożliwiająca pobieranie i gromadzenie krwi. Również kształt ciała - półksiężycowaty u toksoplazmy, obły u nicieni, spłaszczony u przywr, pijawek, wszy, pluskwy - może ułatwić pasożytowanie.
Istnieje też współzależność między wielkością pasożyta i żywiciela. Na przykład największe osobniki przywry kociej występują u człowieka, mniejsze u kota i zarażonej doświadczalnie świnki morskiej, oraz prawie 6-krotnie mniejsze u myszy.

Istotną rolę odgrywa przystosowanie fizjologiczne pasożyta do żywiciela. Pasożyty mogą czynnie poszukiwać żywiciela chemotaksja, termotaksja i in.). W ten sposób znajdują żywiciela larwy tęgoryjca i węgorka, pijawki oraz stawonogi krwiopijne.
Dla wniknięcia zarodźca do krwinki czerwonej niezbędne są na jej powierzchni odpowiednie substancje. Feromony wytwarzane przez helminty (Schistosoma, Ancylostoma, Trichinella) wywołują chemotaksję dodatnią lub ujemną zależnie od płci osobnika. Wiele nicieni wykazuje tigmotaksję dodatnią, ujawniającą się w skłębianiu osobników lub ich wnikaniu do wąskich przewodów (np. Ascaris).
Wykazano że taksja nie jest zawsze reakcją dla pasożyta korzystną. Mianowicie Balantidium coli wykazuje chemotaksję dodatnią na fenol, atebrynę, chinoksyzol, streptomycynę, i to również w stężeniach dla pierwotniaka śmiertelnych. W kierunku wyższych temperatur wędrują larwy i osobniki dorosłe nicieni, płazińców oraz wszy, nawet jeżeli temperatura ta jest dla nich szkodliwa.

Niektóre enzymy pasożyta ułatwiają prawdopodobnie wnikanie do tkanek żywiciela. Proteazy rozkładające białka żywiciela są wytwarzane przez pełzaka czerwonki, larwy przywr (Schistosoma) i nicieni (Ancylostoma, Anisakis) oraz muchówek (Hypoderma, Lucilia). Czynnikiem pobudzającym larwy do penetracji jest temperatura (Ancylostoma) lub kwasy tłuszczowe (Schistosoma).
Hialuronidazę lub enzymy pokrewne wykryto u pełzaka czerwonki, toksoplazmy, balantidium, pijawki. Głównym procesem dostarczającym energii pasożytom wewnętrznym, bytującym w środowisku o niskim ciśnieniu cząstkowym tlenu, jest oddychanie beztlenowe. Przed działaniem enzymów trawiennych żywiciela chroni nicienie i tasiemce nie tylko złożona budowa wora powłokowo-mięśniowego, lecz prawdopodobnie także znajdujące się w nim inhibitory pepsyny, trypsyny i alfa-chymotrypsyny.
O ich znaczeniu ochronnym świadczy pośrednio brak oporności tych pasożytów na proteazy roślin wyższych. Wykazano natomiast że glista nie poddaje się działaniu proteaz Candida i niektórych bakterii, które mogą być składnikiem ontocenozy jej żywiciela.

Stwierdzono zahamowanie krzepnięcia krwi przez inhibitory Ascaris (ułatwia być może migrację
i żywienie się larw krwią żywiciela. inne substancje zapobiegające krzepnięciu krwi opisano u tęgoryjca, pijawek, krwiopijnych roztoczy (Ixodes) i owadów (Culex, Anopheles, Tabanus). Ważną rolę odgrywa przystosowanie pasożyta wewnętrznego do temperatury zwierząt stało cieplnych, widoczne np. w zmianie optimum aktywności enzymów, a także adaptacja pasożyta do ciśnienia osmotycznego żywiciela. Pasożyty wykazują pewną oporność w stosunku do przeciwciał i fagocytozy żywiciela, związaną z wytwarzaniem substancji ochronnych oraz adsorpcją na powierzchni pasożyta antygenów, przeciwciał i substancji grupowych A, B i H żywiciela

Dorosłe schistosomy produkują substancje znoszące czynność limfocytów T i degranulację komórek tucznych, obniżające cytotoksyczność granulocytów kwasochłonnych i wiążące dopełniacz. Również larwy włośnią wyzwalają związki toksyczne dla limfocytów.
Podobieństwo antygenów niektórych pasożytów (Schistosoma, Ascaris) do antygenów ich żywicieli tłumaczy się prawdopodobnie długotrwałą selekcją. W toku zarażenia może dochodzić do zmiany składu antygenowego świdrowca lub zarodźca. Rolę ochronną mają różne otoczki pasożyta, a nawet torebki wytwarzane przez tkanki żywiciela. Niezwykły rozwój narządów rozrodczych u pasożytów i ich ogromna rozrodczość uważane są za czynnik wyrównujący trudności bytowania w ontosferze nieciągłej w czasie i przestrzeni. Służy temu również obojnactwo u większości tasiemców oraz u przywr, a także wcześniejsze dojrzewanie męskich gonad, umożliwiające zapłodnienie krzyżowe. Znaczna oporność na czynniki fizyczne i chemiczne postaci cysty
i jaja umożliwia - wobec zwolnienia procesów życiowych - przeżywanie pasożyta przez dłuższy czas poza żywicielem i w sprzyjających warunkach jego zarażenie. Aby doszło do zarażenia tym pasożytem muszą w populacji żywiciela występować osobniki podatne na nie.

Przenoszenie pasożyta przez kontakt bezpośredni zapewnia odpowiednia kooperacja między osobnikami populacji żywiciela i możliwość wykorzystania tej interakcji przez pasożyta. Szczególnym rodzajem transmisji jest samo -zarażenie pasożytem już występującym w żywicielu (owsik, tasiemiec uzbrojony, tasiemiec karłowaty) oraz zarażenie podczas życia płodowego. Spełnienia bardziej złożonych warunków zarażenia wymaga rozwój pasożyta u jednego lub kilku żywicieli pośrednich (świdrowiec, zarodziec, przywry, większość tasiemców). Transmisja pasożyta możliwa jest tylko w razie obecności wszystkich żywicieli w ekosystemie, a także odpowiedniej koordynacji między okresami rozwoju ontogenetycznego pasożyta i trybem oraz warunkami życia jego żywicieli. Odchylenia od tych warunków, przekraczające strefę tolerancji ekologicznej żywiciela, mogą ograniczyć, a nawet przerwać przenoszenie pasożyta. Warto zwrócić uwagę na różnice reakcji ustroju na czynniki chemiczne różnych grup systematycznych zwierząt. Wykryto że krzywe śmiertelności na fenol często zanieczyszczający nasze akweny, są liniowe dla pierwotniaków, płazińców, obleńców, pierścienic i mięczaków, natomiast paraboliczne - u stawonogów i kręgowców.
Stąd populacja pasożytów z pierwszej grupy, reagująca na czynnik chemiczny wprost proporcjonalnie do jego stężenia, może wyginąć już wtedy, gdy śmiertelność w populacji stawonogów lub kręgowców, rosnąca jako krzywa wyższego stopnia, jest jeszcze nieznaczna.
Dalsze badania potwierdziły różnice systematyczne wrażliwości na wiele innych związków, w tym na leki przeciwpasożytnicze. Różnice przebiegu krzywych działania powinny być uwzględniane przez ekologów i inżynierów sanitarnych, a także toksykologów, parazytologów i lekarzy. Różnica taka bowiem warunkuje m.in. skuteczność leku przeciwpasożytniczego działającego silniej w odpowiednio wybranej dawce na pierwotniaka lub helminta bez skutków niepożądanych u zarażonego. Dla trwałości pasożytnictwa niezbędne jest także dostateczne przystosowanie żywiciela do pasożyta. Polega ono przede wszystkim na zdolności ograniczania liczebności populacji pasożyta i jego działania chorobotwórczego. Służą temu złożone wielopoziomowe reakcje żywiciela w postaci stresu, odpowiedzi odpornościowej, odczynu zapalnego i stresu komórkowego. Względna trwałość interakcji i wszechstronne przystosowanie do siebie składników układu żywiciel - pasożyt uzasadniło uznanie go za homeostat biologiczny. W regulacji liczebności pasożyta uczestniczą także jego interakcje wewnątrzpopulacyjne (regulator R) oraz interakcje międzygatun- kowe pozosałych składników ontocenozy żywiciela (regulator O), tworząc dalsze układy sprzężenia zwrotnego, zwykle ujemnego. Możliwy jest tak że układ sprzężenia zwrotnego dodatniego np. w zarażeniu masowym lub wskutek wzmożonego rozpadu pasożytów dochodzi do gwałtownej reakcji regulatorów żywiciela i ich wyczerpania. Skłonność do oscylacji liczebności pasożyta w żywicielu przemawia za tym, że jest to zamknięty układ regulacji. W rzeczywistości układ żywiciel = pasożyt to bardziej złożony ekologiczny układ regulacji – ultrastabilny, wykazujący często zdolność przestrajania regulatorów, m.in. w zależności od otrzymywanych sygnałów ze środowiska zewnętrznego żywiciela. Środowisko to jest również źródłem wahań równo- wagi kwasowo-zasadowej, napięcia układu autonomicznego, czynności gruczołów wydzielania wewnętrznego, w rytmie dobowym i rocznym. Ze środowiska zewnętrznego pochodzą też sygnały zakłócające, działające nie tylko na pasożyta, np. leki przeciwpasożytnicze, lecz także wywołujące zaburzenia komparatora lub regulatorów żywiciela. Główne trudności w analizie ilościowej homeostatu żywiciel - pasożyt sprawia znaczna liczba niedostatecznie jeszcze poznanych sygnałów regulujących żywiciela, a także niewystarczająco określona jakość i ilość nośników sygnałów błędu ze strony pasożyta. Do analizy można by wykorzystać podstawowe modele ekologii ilościowej, jak również obecnie tworzone - także w Polsce (1992) - nowe systemy komputerowe dla ekologii. Układ żywiciel - pasożyt jest złożonym homeostatem biologicznym, minimalizującym za pomocą licznych regulatorów liczebność pasożytów, dość trwałym wskutek obustronnego przystosowania żywiciela i pasożyta. Zwalczanie zarażeń pasożytniczych jest zatem zadaniem trudnym, zwłaszcza bez uwzględnienia interakcji biocenotycznych żywiciela i pasożyta. Świadczy o tym utrzymywanie się od lat na takim samym poziomie częstości wielu parazytoz w Polsce, a nawet tendencja do znaczącego wzrostu ekstensywności włośnicy, trichuriozy, hemenolepiozy, owsicy, świerzbu i wszawicy.