FILOZOFIA Z ETYKĄ– wykłady

WYKŁAD I (FILOZOFIA)

Filozofia jest nauką humanistyczną, jej nazwa pochodzi z j. greckiego, kolebką filozofii jest starożytna Grecja. Filozofia wschodu – dzięki Jungowi, ćwiczenia duchowe, ruch mistyczny.

Problemy filozoficzne – PYTANIA – przedmiot filozofii.

Praktyczny wymiar – filozofia pewien sposób życia

Media:

1. Zimne – angażują jeden zmysł, np.: radio

2. Ciepłe – angażują więcej niż jeden zmysl

Czym jest filozofia?

1. Sokrates – filozof, który kultywował tradycję słowa mówionego

2. Dialogi – Platon napisał o przekazach Sokratesa

3. Był greckim obywatelem Aten

4. Ateńczycy mogli kultywować swoją ideę człowieczeństwa

5. Obywatel grecki – osoba zdolna – może zabierać głos na Agorze w sprawach ważnych dla polis – miasta

6. Demokracja bezpośrednia – nie wybiera się przedstawiciela, każdy może zabrać głos

7. Miano niewolników (barbarzyńców)

8. Greków było stać na rozmyślanie nad życiem

9. Sofiści – wędrowni nauczyciele, nauczali retoryki – sztuki publicznego zabierania głosu, ma przekonać rozmówcę do własnego zdania; spece od PR

10. Sokrates rozmawiał z ludźmi chodząc po Atenach, zaczepiał ludzi. W dyskusji Sokrates stosował wypracowane przez siebie metody majeutyczną i elenktyczną. Uważając, że sam nic nie wie i prawdziwej wiedzy dopiero poszukuje, starał się nie tyle przekonać swoich rozmówców, lecz wskazać na błędność ich poglądów lub wydobyć z nich ukrytą wiedzę.

• Metoda elenktyczna polegała na sprawdzaniu wartości i zbijaniu twierdzeń rozmówcy poprzez wyprowadzanie z nich konsekwencji doprowadzających w końcu do tezy absurdalnej lub sprzecznej z twierdzeniem pierwotnym (aporii). Była metodą negatywną, która wskazywała na niepewność i brak ugruntowania tego, co rozmówca uważał za wiedzę (episteme), a co w rzeczywistości okazywało się jedynie mniemaniem (doksa). Rozmowa prowadzona była do momentu, aż rozmówca przyznawał, że nic nie wie na ten temat.

• Metoda majeutyczna ("położnicza") była z kolei metodą pozytywną. Stosował ją tylko wobec niektórych osób, w których drzemała nieuświadomiona wiedza. Poprzez dyskusję Sokrates starał się pomóc tej wiedzy "przyjść na świat". Nie był więc osobą pouczającą, a jedynie pomocnikiem, który sam także się uczył.

1. Filozofia – sofija – gr. Mądrość; filo – lubić, kochać = umiłowanie mądrości

Mądrość :

• Refleksja na tym co dobre i prawdziwe,

• Nie jest zbieraniem wiedzy.

Miłośnik nie opanowuje tego co kocha; wie, że nie wie. Filozof wie, że nie posiada wiedzy absolutnej.

1. Sokrates pierwszy zastosował rozumowanie indukcyjne, a także ustalił warunki metodologiczne definicji. Naraziwszy się niektórym Ateńczykom, został oskarżony o bezbożność i chociaż w mowie obrończej udowodnił swą niewinność, skazano go na śmierć przez wypicie cykuty. Nie skorzystał z możliwości przygotowanej ucieczki, lecz, powołując się na powagę praw ateńskich, zażył truciznę. Dyskutował do końca z uczniami, uzasadniając koncepcję nieśmiertelności duszy.

Praktyczne zastosowanie Filozofii :

1. Podniesienie kultury (standardów) prowadzenia dyskusji publicznej.

2. Rozważanie problemów pojęciowych, którymi nie zajmują się inne nauki – paradoksy logiczne

3. Sposób myślenia, który przy kierowaniu się racjonalnymi sposobami rozumowania daje wniosek sprzeczny, np. Pinokio mówi, że jest kłamcą (paradoks kłamcy)

4. Filozofia wypełnia lukę w wyjaśnianiu paradoksów

Nauka:

POZNANIE	NAUKOWE (szersze)	POTOCZNE (wszyscy to wiemy)
CEL	Służy celom teoretycznym	Służy celom praktycznym
CZEGO DOTYCZY	dotyczy określonego przedmiotu rozważanego w jakimś aspekcie	Jest zlepkiem rozmaitych ujęć i punktów widzenia, zbitką ważnych aspektów
SPECJALIŚCI	Jest wymagana pewna wiedza i kompetencje, nabywa się je przez odpowiedni trening	Specjaliści w poznaniu potocznym – każdy z nas może zabrać głos (osoba dorosła)
CZYNNIKI	Eliminuje czynniki poza poznawcze	Czynniki wpływające na wykształcenie poglądu – czynniki poza poznawcze – wygoda otoczenie itp.

Nauka- zespół czynności poznawczych, który zmierza w sposób uporządkowany i metodyczny do osiągnięcia wiedzy o czymś. (zmierza do wiedzy na jakiś temat)

Filozofia to nauka ogólna a nie szczegółowa.

Nauki szczegółowe (np. psychologia) a filozofia:

Badają mechanizmy działania, przedmiot w jego budowie Stosuje pewną metodę, w ramach tych metod może popełniać błędy, pomyłki Bada przedmiot i go opisuje, twarde sądy normatywne (należy działać tak i tak)	Co właściwie istnieje? Co może istnieć? Ontologia – bada możliwości istnienia Co decyduje o tym, że dane poznanie jest prawdziwe, poprawne ?(epistemologia) Ta metoda pyta o kryteria rozstrzygań kiedy dane poznanie jest niewygodne Co to znaczy że wartość istnieje (1mln zł ma tu wartość, ale gdzieś indziej jej nie ma)

Filozofia życia – zbiór poglądów na rzeczywistość.

Filozofia służy uporządkowaniu swojego życia. Filozofia nie jest światopoglądem ale wdaje się być. Światopogląd - tendencja do całkowitego uporządkowania życia i swojego postępowania ze względu na własne praktyczne interesy; zespół postaw, przekonań (tezy), twierdzeń, ocen i norm, który w opinii o jego zwolenników stanowi spójny i całościowy obraz, porządkuje postępowanie wobec siebie i otoczenia .

Filozofia powinna być uprawiana ze względu na jakiś światopogląd, interesy. Filozofia nie wiąże się z interesem jakiejkolwiek grupy:

Świat – domena poznania potocznego,

Filozofia – domena poznania naukowego.

Sposoby porządkownia rzeczywistości:

ŚWIATOPOGLĄD	FILOZOFIA
Nastawiony na interesy jakiejś grupy, Może być przedstawiany w formie ideologii – zespół norm, twierdzeń.. Religia to fundament światopoglądu, gdy świat wyrasta z przekonań religijnych .	Nie jest zależna od interesów grupy, Przedstawia spójny i całościowy system niezależnie od okoliczności w jakich się przedstawia.

ŚREDNIOWIECZE

• łacina obowiązywała w państwach wschodu,

• dzieła Greków napisane były w języku greckim, dokonać trzeba było tłumaczeń dzieł,

• Arabowie zachowali dzieła Greków, znali arabski, perski, grecki, łacinę

• Po okresie początkowym średniowiecza – konfrontacja wiedzy filozoficznej z ustaleniami chrześcijaństwa,

• Podstawą nauczania była filozofia ma – master of arts – mistrz sztuk

Phd – doktor – philosophy doctor

• Recepcja filozofii przyjęła postać inspirowaną teoriami religijno-teologicznymi,

• Suma teologii – jedna z najważniejszych dzieł nauczania chrześcijańskiego

• W ramach średniowiecza istniały też filozofie arabskie (źródła greckie) i żydowskie (później podstawa nauczania religijnego)

PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE

• Koniec pytań metafizycznych – jak zbudowany świat

• Rozwój logiki, zagadnień logicznych

• Filozofia zaangażowana w spór z zakonem krzyżackim – czy Litwini są ludźmi?

• Myśl filozoficzna zawsze jest zaangażowana społecznie

NOWOŻYTNOŚĆ

• Epoki filozoficzne

• Idealizm w metafizyce jako klasyczny pogląd metafizyczny

• Teoria emanacji – byt jako hipostaza

• Realizm jako opozycja wizji idealistycznej: Realizm Arystotelesa, Teoria Tomasza z Akwinu,

• Krytyka metafizyki

• Kultura masowa – elementy filozofii kultury

• Podsumowanie

BARDZO KRÓTKIE DZIEJE FILOZOFII:

1. Okres Nowożytności wyrasta z rozczarowania (zdaniem ludzi nowożytności) jałowością średniowiecza:

• Myśliciele renesansu wymyślili pojęcie „ciemne średniowiecze”,

• Uważali, ze zajmowanie się tylko metafizyką do niczego nie prowadzi,

• Sformułowanie problemów nieobecnych w średniowieczu,

• Chcieli nowego początku filozofii,

• PROBLEM WIEDZY – celem było ugruntowanie wiedzy i epistemologia – teoria poznania (dziedziny filozofii)

1. Filozofowie dążyli do nowego początku,

2. Chciano postawić nowe istotne problemy,

3. W centrum zainteresowań ustawiono problematykę wiedzy ( „Co można powiedzieć na pewno?”)

• Domena nowożytności – epitafium

• PROBLEM – pewności wiedzy

• Myślę więc jestem – Kartezjusz – zapoczątkował racjonalizm

1. Filozofia coraz bardziej uniezależniła się od światopoglądów religijnych

2. Okres ten przebiegał ostatecznie pod znakiem dyskusji pomiędzy tzw. Racjonalizmem i empiryzmem

ŚREDNIOWIECZE – Bóg odpowiada za pewność wiedzy

RACJONALIZM – pogląd filozoficzny na temat poznania głosi, ze poznanie wyrasta z rozumu – domena myślenia – pewna domena. Tym co nadaje pewność wiedzy jest rozum.

EMPIRYZM – John Locke – stan filozoficzny, poznanie wyrasta ze zmysłów – one są pewne. Tym co nadaje pewność wiedzy są zmysły.

1. Koniec nowożytności przypada na wskazanie na nowe problemy związane z metafizyką i poznaniem – Immanuel Kant

WSPÓŁCZESNOŚĆ

1. Współczesność napotkała nowe warunki w których musiała się rozwijać myśl filozoficzna – kapitalizm, spory polityczne (kolonie, równouprawnienie) , I i II Wojna Światowa, klonowanie ludzi czy Internet,

• Pierwszy z twórców kapitalizmu – Karol Marks – to system ekonomiczny, którego podstawę stanowi własność prywatna i wolna przedsiębiorczość. 

• Spory polityczne – kolonializm i post kolonializm

• Wielka Brytania – państwa matki – problem z tożsamością

• Równouprawnienie – próba stworzenia takiego języka, który nie byłby językiem dominacji pierwiastka męskiego , np. ministorka – humorystyczne

• Wojny światowe – mechanizmy wyniszczania ludzi – holocaust – jak przedstawić Żyda, by spał. Zaakceptowano mordy, problem ciał – program zagospodarowania odpadów

• Klonowanie ludzi – problem bioetyczny – problem zdefiniowania człowieka w prawie – definicja kim jest człowiek

• Internet – kiedy wiedza jest pewna? Filozofia – wiedza jest potęgą ; dostęp do wiedzy jest bezpośredni

• Kultura zachodu jest linearna – kultura pisma – młode pokolenia mają trudności ze skonstruowaniem dłuższej wypowiedzi pisemnej

• Kapitalizm wymusza odbiór rzeczywistości, odbiór ten ułatwia nam Internet.

1. Współczesna filozofia charakteryzuje się pluralizmem –  różnorodność i różnorakość poglądów, zapatrywań i przekonań politycznych, światopoglądowych, społecznych, występująca w jakiejś zbiorowości (grupie, społeczności, narodzie).

*Pluralizm, w filozofii pogląd, wg którego istnieją odrębne rzeczywistości (pluralizm ontologiczny), a w poznaniu wiele czynników, elementów, zasad decydujących o prawdzie lub zbliżaniu się do prawdy dotyczącej rzeczy i zjawisk (pluralizm epistemologiczny).

1. Można dostrzec głosy sceptyczne, że filozofia nie tylko jest niepotrzebna, ale i szkodliwa – usypia naszą chęć rewolucji ( to co zmienia świat)

2. Z drugiej strony w filozofii widzi się ostatnią możliwość ochrony dziedzictwa Zachodu

3. Chodzi o to, ze każda myśl nie jest bez znaczenia ( np. marksizm – wszystko co robimy, myślimy przekłada się na życie jednostki, Marks „Manifest Komunistyczny”)

PODSUMOWANIE

Starożytność :

1. Z czego zbudowany jest Świat (Arche – zasada świata)

2. Pytania o człowieka

3. Logika – nauka o prawidłowym myśleniu; znaczenie polityczne

4. Filozofia jako umiłowanie mądrości

5. Rozmowa jako metoda filozofowania

6. Filozofia szczytem kultury

Średniowiecze:

1. Systematyzacja wiedzy starożytnych filozofów

2. Pytanie o odniesienie tej wiedzy do wiary chrześcijańskiej (Arystoteles nie był chrześcijaninem)

3. Pytanie filozoficzne wtórne wobec teologii

4. Dyskusja jako styl pisania ( nie filozofowania)

5. Filozofia arabska (wyższy poziom niż kultura łacińska – higiena była bardzo ważna) i żydowska

Nowożytność :

1. Rozczarowanie jałowością średniowiecza

2. Człowiek znowu w centrum zainteresowania

3. Pytania o zasadniczość wiedzy

4. Dyskusja pomiędzy racjonalizmem a empiryzmem

Współczesność:

1. Nowe okoliczności filozofowania: kapitalizm, polityka, rozwój technologii

2. Filozofia zawsze ma charakter polityczny

3. Czy filozofia jest w ogóle potrzebna?

4. Jak współcześnie można filozofować (aby miało to przełożenie na rzeczywistość)?

METAFIZYKA

• Obok epistemologii to oznacza co właściwie istnieje?

• Należy rozpatrzeć co istnieje

• Główne stanowiska w metafizyce:

1. Idealizm – Teoria Idei (Platon); Teoria Emanacji (Plotyn)

2. Realizm – Metafizyka Arystotelesa (klasyczna); Metafizyka Tomasza z Akwinu

Idealizm w metafizyce – Czy istnieją tylko Idee? Świat jest niesprawiedliwy

Teoria Idei:

1. Obok świata rzeczywistego przedmiotów zmysłowych, istnieje świat Idei – ogólnych, wiecznych, niezmiennych pierwowzorów rzeczy postrzeganych zmysłowo.

2. Prawdziwa wiedza ma za swój przedmiot Idee

• Coś sprawia, że różne przedmioty postrzegamy jako owoce, różne rzeczy są ujednostkowieniem Idei owocu

• Idea sprawia, że jednostki są tym czym są

• Alegoria „Jaskini”

IDEALIZM – idealizm w metafizyce – to co dostrzegamy zmysłami nie jest prawdziwym światem; to czego doświadczamy w życiu jest przypadkowe, prawdziwe są tylko idee. To Idee sprawiają, że byt jest taki jaki jest – bez Idei nic by nie było. Coś wspólnego przedmiotom, które zjadam – Idea- Idea owocu – bez idei nie ma owocu

METAFIZYKA W JEDNI – byt jako hipostaza

Neoplatonizm :

1. Plotyn (203-270) urodził się w Egipcie w Aleksandrii

2. Głównym jego poprzednikiem był Platon

3. Świadomie przekształcał naukę Platona, dlatego nazywamy go neoplatonikiem, a nie platonikiem.

Koncepcja bytu:

• Postacie bytu, jakiekolwiek różne, są etapami jednego tego samego rozwoju; świat realny jest zasadniczo różny od idealnego, ale jeden pochodzi od drugiego. Świat realny jest mniej doskonały

• Istotę bytu stanowi stawanie się – świat zmienia się, na nowo się definiuje

• Byt ma naturę światła, którego istotę stanowi promieniowanie

• Nie ma wielu bytów, jest jeden byt, rozwijający się i przybierający różne postacie

• Wyłonione postacie są jakby promieniami bytu, inaczej mówiąc emanacją bytu – świat jest emanacją bytu, ludzie emanują z bytu człowieka (Plotyn tak by stwierdził).

Teoria Emanacji:

• Plotyn zakłada, że postacie bytu są więcej lub mniej doskonałe

• Im byt doskonalszy, tym ma większą moc twórczą, a twór jest zawsze mniej doskonały od twórcy

• Porządek powstawanie bytu jest więc porządkiem zmniejszającej się doskonałości

JEDNIA:

• Jaki jest byt najdoskonalszy, z którego wszystkie dalsze postacie bytu emanują ?

• Byt pierwotny, najdoskonalszy musi być wolny od wszelkiej mnogości i przeciwieństw, musi być Jednią

• Nie jest duchem ani myślą, ani wolą, bo duch, myśl i wola posiadają swe przeciwieństwa

• Byt ten jest absolutem, jest źródłem wszystkiego, co istnieje – byt doskonały tworzy mniej doskonałe, te mniej doskonałe, tworzą jeszcze mniej doskonałe, itd.

HIPOSTAZY:

• Z absolutu emanują inne postacie bytu, ale coraz mniej doskonałe

• Plotyn te postacie nazwał hipostazami

• Są trzy hipostazy: duch, dusza, materia

• Pierwszą hipostazą był świat ducha, czyli świat idei

• U Platona świat idei był najwyższy, u Plotyna zaś był na drugim miejscu

• Drugą hipostazą była dusza, czyli świat psychiczny

• Plotyn świat psychiczny pojmował jako duszę świata, w której zawarte są dusze jednostkowe

• Świat duszy jest emanacją świata ducha

• Ostatnią hipostazą jest świat materii

• Materia stanowi kres procesu emanacyjnego

Emanacja Hipostaz w Jedni:

REALIZM – realne istnienie bytu; postrzegamy rzeczy i mówimy, że istnieją

Głównym przedstawicielem realizmu był Arystoteles, uczeń Platona. Filozof pochodzący ze Staginy. Przebywał w Atenach, nie był obywatelem Aten. Arystoteles był nauczycielem Aleksandra Wielkiego.

METAFIZYKA = META (przed) + FIZYKA (przyroda)

Zdaniem Arystotelesa człowiek dąży do poznania własnej natury. Podczas życia człowiek zadaje pytania i jest mu to wrodzone, może je oddalać z myśli ale nie może ich wyeliminować.

Metafizyka zadaje pytania:

• Co sprawia, że świat istnieje?

• Pyta o przyczynę istnienia świata?

• Czym jest świat/byt?

Tylko człowiek może zadawać pytania istotne dla niego, a nie praktyczne dla świata.

Zdaniem Arystotelesa, to co naprawdę istnieje zwane jest substancją, a to że coś jest „białe czy różowe” (jaki ma kolor; jakie są tego cechy) jest przypadłością.

WYKŁAD II (ETYKA)

1. Jak człowiek powinien postępować ?

2. Idealizm – zasada przyświeca różnego rodzaju zadaniom (określa je)

3. Realizm – zasada wynika z działania

4. ZASADA ZŁOTEGO ŚRODKA – Arystoteles

STOICYZM – stoicy wychodzili od obserwacji, ze nad losem nie da się zapanować, a ludzkie plany wobec kaprysów losu są niczym.

• Jedyną możliwą postawą jaką człowiek może w życiu przyjąć, jest uniezależnienie się od losu, co wiąże się z szczęściem.

• Szczęściem dla stoika był dystans, opanowanie i racjonalna postawa wobec świata.

• Apatia – postawa zobojętnienia, wyzbycia się własnych potrzeb, aspiracji, dążeń.

• Stoicy stosowali apatię aby uniknąć rozczarowań.

HEDONIZM – twórcą jest Epikur; hedone – przyjemność

• Hedonista stara się czerpać jak najwięcej przyjemności z życia, największym szczęściem jest przyjemność cielesna.

• Kult życia i witalizm,

• Hedonista dąży do uzyskania przyjemności, kosztem innych osób (po trupach do celu)

• Hedonista kieruje się zasadą maksymalizacji przyjemności cielesnej z pełnym zaangażowaniem.

Krytyka:

1. STOICYZM: istotą społeczeństwa jest aktywność, a nie bierność –krytyka zobojętnienia. Zaniechanie propagowane przez stoików w pewnych sytuacjach jest złe, nie powinniśmy być obojętni na zmiany zachodzące w świecie/ w naszym otoczeniu.

2. HEDONIZM: przyjęcie zasady według której człowiek dąży do maksymalizacji przyjemności dąży ty relatywizmu , idzie za tym możliwość krzywdzenia innych osób.

Relatywizm, stanowisko w filozofii, wg którego w strukturze bytów, w poznaniu oraz systemach wartości dominuje względność. 

Arystoteles twierdził, że nie możemy wymyślać ogólnej zasady i wysnuwać z niej jednej którą wszyscy muszą się kierować.

Sformułowanie zasady, która nie będzie narzucała zasad postępowania, ale będzie opisywać rzeczywiste życie człowieka, a nie regulować je odgórnie.

EUDAJMONIA – cel najwyższy – szczęście

Arystoteles uważa, ze człowiek w sposób naturalny dąży do szczęścia, jakim jest jego własna , wewnętrzna doskonałość.

Ludziom właściwe są różne dążenia, profesje i chęci, ale niezbędnym do tego dążenia jest rozum. Człowiek jest istotą racjonalną, myślącą, rozważającą to co się wokół niego dzieje.

Człowiek według Arystotelesa kieruje się w dążeniu między dwiema teoriami:

PRAKTYCZNY ROZUM TEORETYCZNY ROZUM

CNOTY

Etyczne, np.: męstwo, dianoetyczne, np.: wiedza, kreatywność,

odwaga, altruizm, sumienność jasność myśli, mądrość, rozsądek

Dla Arystotelesa osobą cnotliwą była osoba, która za pomocą rozumu dokonywała wyborów.

Arystoteles wyznawał zasadę złotego środka – człowiek powinien dążyć do optimum, do pełni doskonałości, nie powinien balansować przy ekstremach.

ELEMENTY DOKTRYNY ETYCZNEJ św. AUGUSTYNA

• Jeżeli Bóg stworzył świat i świat jest dobry, to nie powinno być na świecie zła.

• Skąd zło wzięło się na świecie?

• Dobro ma naturę absolutną, zło ma naturę przypadkową, nie ma zła absolutnego – zło jest po prostu brakiem dobra.

PRYWACYJNA TEORIA ZŁA ( teoria zła jako braku dobra) :

Zło jest potrzebne do zbudowania harmonii w świecie. Bóg stworzył świat jako świat dobry i ten świat przedstawia większe dobro na tle zła, niż dobro bez zła.

BRAK DOBRA – zło rodzi się w duszy ludzkiej.

Człowiek sam dokonuje wyborów – jeżeli człowiek za mało angażuje się w to co dzieje się na świecie, powstaje brak dobra – zło. Choroby i głód na świecie są przyczyną niewłaściwego wypełniania braków przez człowieka, to na człowieku spoczywa odpowiedzialność za zło.

KONIEC

CIEKAWOSTKA: Reklama o której mówił wykładowca – naszpikowana, niezwiązanymi z reklamowanym produktem, zdjęciami przedstawiającymi „przyjemne” rzeczy/sytuacje – nieetyczna czy coś takiego https://www.youtube.com/watch?v=T7SkJxO4gzU