Znaczenie tarczycy

Tarczyca to bardzo ważny, a często niedoceniany narząd ludzkiego ciała. Zmiany chorobowe w funkcjonowaniu tego gruczołu istotnie zaburzają nasze zdrowie, samopoczucie i jakość życia. Ocenia się, że problemy związane z tarczycą ma ponad 300 milionów ludzi na całym świecie, choć nawet połowa z nich o tym nie wie. Polscy endokrynolodzy szacują, że zaburzenia czynności gruczołu tarczowego dotyczą nawet 22%mieszkańców naszego kraju3, przede wszystkim kobiet. Panie nie tylko zapadają na choroby tarczycy 8 razy częściej niż mężczyźni4, ale dzieje się to zwykle w znacznie młodszym wieku niż u panów.

Tarczyca jest położona u podstawy szyi. Jest to, w warunkach prawidłowych, dość niewielki gruczoł, o kształcie przypominającym motyla. Wytwarza i uwalnia do krwi kilka hormonów, regulujących funkcje metaboliczne naszego organizmu, w tym funkcje związane z płodnością. Hormonami wydzielanymi przez ten gruczoł są: tyroksyna (oznaczana też jako T4), trijodotyronina (T3) oraz kalcytonina. Dzięki nim nasz organizm efektywnie wykorzystuje zapasy energii i utrzymuje odpowiednią temperaturę. Związki te zapewniają także prawidłową pracę mięśni i układu nerwowego.

Właściwe funkcjonowanie tarczycy zależy od podaży niezbędnego do syntezy hormonów tarczycy jodu, oraz od stężenia hormonów kontrolujących pracę tego gruczołu, a wydzielanych przez dwa inne gruczoły, położone w obrębie czaszki (współpraca ta odbywa się na zasadzie ujemnego sprzężenia zwrotnego). Pierwszym z tych gruczołów 'kontrolnych' jest podwzgórze, wydzielające tyreoliberynę (oznaczaną skrótem nazwy angielskiej TRH). Drugim jest przysadka mózgowa, która wydziela tyreotropinę (TSH).Wpływają one na czynność gruczołu tarczowego odpowiadając za prawidłowy poziom

krążących we krwi hormonów tarczycy. Z tego powodu przy zbyt niskim stężeniu TSH i TRH, mamy do czynienia z nadczynnością tarczycy, a przy zbyt wysokim – z niedoczynnością. W okresie życia płodowego i przez pierwsze dwa lata poporodzie hormony tarczycy wpływają na rozwój mózgu dziecka. Ich niedobór w okresie płodowym prowadzi do trwałego niedorozwoju umysłowego. Hormony tarczycy regulują ponadto procesy wzrastania oraz dojrzewania płciowego. Przez całe życie stymulują także produkcję energii Partnerzy i patroni medialni: cieplnej, wpływają na procesy intelektualne i nastrój, oraz na pracę serca, mięśni szkieletowych, jelit, a u kobiet – także jajników.

Grupy ryzyka chorób tarczycy

Choroby tarczycy zdecydowanie częściej występują u kobiet niż u mężczyzn. Jeszcze częściej problem ten występuje u kobiet ciężarnych i u młodych matek. Do pozostałych grup ryzyka zaliczają się osoby:

• z autoimmunologicznym zapaleniem tarczycy w wywiadzie rodzinnym,

• cierpiące na inne choroby autoimmunologiczne, np. na cukrzycę typu pierwszego,

• w wieku powyżej 50. roku życia, w tym u kobiet w okresie menopauzy,

• po operacji tarczycy,

• z zespołem Downa lub Turnera,

• po leczeniu jodem radioaktywnym,

• narażone na napromienianie, w tym poddawane radioterapii okolicy szyi,

• rasy białej i żółtej (ryzyko większe niż w innych populacjach).

Choroby tarczycy u kobiet

W okresie dojrzewania, menopauzy, w czasie ciąży, oraz w ciągu pierwszych 6 miesięcy po porodzie, kobiety są bardziej podatne na zaburzenia funkcji tarczycy.

Dysfunkcje te stwierdza się również częściej u osób cierpiących na depresję. Ponieważ choroby tarczycy znacznie częściej dotyczą kobiet, szczególnie one powinny znać objawy tych zaburzeń. Jest to bardzo ważne również z tego powodu, że rozpoznanie i leczenie zaburzeń tarczycy we wczesnym stadium pozwala uniknąć następstw, które mogą być groźne, a nawet zagrażać życiu (np. chorób serca). Dzięki prawidłowo prowadzonemu leczeniu, większość kobiet może prowadzić normalny, niezmieniony tryb życia.

Znaczenie jodu i witaminy D dla funkcji tarczycy

Witaminy i minerały pełnią ważną rolę w ludzkim organizmie. W przypadku tarczycy, której hormony są niezbędne do prawidłowego rozwoju i funkcjonowania człowieka, jod jest konieczny w syntezie hormonów tego gruczołu. Z kolei witamina D działa ochronnie wobec wielu narządów, w tym także tarczycy.

Jod

Jod jest ważnym składnikiem budowy hormonów tarczycowych. Dla prawidłowego funkcjonowania tarczycy konieczna jest odpowiednia podaż jodu, która w codziennej, polskiej diecie niestety zwykle nie występuje. Pierwiastek ten znajduje się jedynie w śladowych ilościach w produktach spożywczych, takich jak: ryby morskie, owoce morza, mleko, jaja. W Polsce panuje niedobór jodu, związany z określonymi warunkami geologicznymi. Z tego względu polski rząd, podobnie jak wiele rządów innych krajów, wprowadził działania zmierzające do wzbogacenia w jod środków spożywczych (w Polsce jest to sól kuchenna) – ogół tych działań określany jest mianem profilaktyki jodowej.

Jeśli chodzi o rozmiary tego zjawiska to niedobór jodu wykazuje około 50% populacji europejskiej, w tym kobiet w wieku rozrodczym oraz ciężarnych. Następstwa zdrowotne niedoboru tego pierwiastka zależą od stopnia niedoboru jodu, wieku narażonej populacji, towarzyszących niedoborów innych mikroelementów, a także zwyczajów kulinarnych (spożywanie roślin wolotwórczych jak np. kapusta, kalafior, brukselka, rzodkiew, szpinak, orzeszki ziemne czy soja).

Na niedobory jodu najbardziej wrażliwy jest płód oraz dzieci do 3 r. ż. W pierwszych tygodniach życia płodu rozwój jego układu nerwowego jest zależny od stężenia hormonów tarczycy u matki. Dlatego tak ważne jest stosowanie suplementacji jodu 150 ug/24 h na trzy miesiące przed zaplanowaną ciążą a w trakcie ciąży stosowanie dawki 250 ug (rekomendacja WHO). Należy zwrócić uwagę na fakt, że preparaty witaminowe dla kobiet w ciąży są suplementami diety i nie podlegają tak ścisłej kontroli jak leki, stąd bardzo często zawarta w nich dawka jodu nie odpowiada wartościom podanym na etykiecie. Główną konsekwencją i manifestacją niedoboru jodu w czasie ciąży jest powiększenie objętości tarczycy i powstanie wola – tarczyca może wzrosnąć w zależności od regionu niedoboru jodu o 10-35%. U około 50% kobiet to powiększenie utrzymuje się po zakończeniu ciąży. Co więcej, nawet niewielki niedobór jodu u matki stymuluje czynność tarczycy płodu, prowadząc do wzrostu poziomu TSH i wytworzenia u niego wola. Istnieją dane wskazujące, że niedobór jodu może prowadzić do ADHD a także niekorzystnie wpływać na iloraz inteligencji dzieci urodzonych na terenach niedoboru jodu – obniżenie może wynosić nawet 18 pkt.

Niedobór jodu powoduje także szereg innych zaburzeń, takich jak obniżenie zdolności reprodukcyjnych i wpływ na ogólny rozwój intelektualny społeczeństw, wzrost częstości występowania niedoczynności i raka tarczycy. Nie ma dotychczas danych, szacujących bezpośrednie i pośrednie koszty schorzeń tarczycy spowodowanych niedoborem jodu w Polsce, są one jednak wysokie ze względu na rozmiar zjawiska – chodzi o około 10 milionów osób z powiększona tarczycą.

Witamina D

Witamina D nie tylko chroni kości przed krzywicą w wieku dziecięcym i przed osteoporozą i/lub osteomalacją w wieku dorosłym, ale pełni istotną rolę w wielu funkcjach innych narządów, a jej prawidłowe stężenie zapewnia ochronę przeciwnowotworową i w zakresie wielu chorób cywilizacyjnych. U osób z deficytem witaminy D wykazano zwiększoną częstość występowania wola guzowatego i raka tarczycy. Wykazano także związek uszkodzenia genu regulującego funkcję witaminy D z najczęstszym procesem zapalnym tarczycy - chorobą Hashimoto. Również po zabiegach usunięcia tarczycy (zwykle z sąsiadującymi przytarczycami) konieczna jest suplementacja witaminy D.

Witamina D jest nazywana „słoneczną witaminą”, ponieważ skóra poddana działaniu światła słonecznego odgrywa bardzo istotną rolę w jej produkcji. Witamina ta w mniejszym Partnerzy i patroni medialni: stopniu produkowana jest z pożywienia. W związku ze stosowaniem protektorów przy opalaniu, zażywanym lekom, zanieczyszczeniu środowiska oraz niskiej suplementacji w pokarmach, a także procesem starzenia się – niedobór tej witaminy stwierdza się u ponad 1 miliarda ludzi na świecie. Generalnie, witamina ta, postrzegana jest przez pryzmat „zdrowych kości” i problemu krzywicy. W ostatnich jednak latach, wraz z postępem molekularnej endokrynologii, prowadzone badania naukowe przyniosły dane o jej plejotropowym działaniu, czyli wpływie na funkcje wielu narządów.

Powyższe związane jest ze stwierdzeniem obecności receptora dla tej witaminy w komórkach tkanek większości narządów oraz obecnością hydroksylaz niezbędnych do powstania aktywnej formy witaminy D3 (1,25-OHD). O istotnym znaczeniu tej witaminy świadczy fakt zwiększonej śmiertelności, jako niezależnego czynnika, co wykazano w badaniach 3rd National Health & Nutrition Examination Survey oraz w metaanalizie 8 randomizowanych badań klinicznych.

Kliniczne objawy niedoboru witaminy D to odczuwane bóle kostno-mięśniowe, choroby przyzębia, utrata apetytu, biegunka, bezsenności, zaburzenia widzenia oraz niesmak i pieczenie w jamie ustnej i gardle. W związku z aktywnością immunomodulacyjną sugeruje się rolę sprawczą niedoboru witaminy D w wielu schorzeniach mających podłoże autoimmunologiczne, takich jak stwardnienie rozsiane, astma oskrzelowa, łuszczyca, łysienie plackowate czy autoimmunologiczne zapalenie tarczycy. Ponadto postuluje się rolę niedoboru tej witaminy w etiologii cukrzycy typu 1 i typu 2, samoistnym nadciśnieniu tętniczym, w zaburzeniu funkcji poznawczych (chorobie Alzheimera i Parkinsona), depresji a także niektórych nowotworach tj. raku gruczołu krokowego, jelita grubego oraz tarczycy.