Dyżur: wtorek 11.30-12.30 4.33 WPiA
Kontakt na stronie internetowej: Katedra Prawa Gospodarczego
Zaliczenie: kolokwium – test w czerwcu
15 maja – aula D208
Prawo własności intelektualnej wchodzi w skład prawa cywilnego (zajmuje się nim prawo cywilne).
Pojęcie własności intelektualnej:
Pierwszy raz pojawiło się w akcie międzynarodowym w 1967 roku w konwencji ustanawiającej Światową Organizację Własności Intelektualnej (WIPO)
Nie jest definiowana w żadnym akcie
Trzeba odwołać się do poglądów z doktryny
Odnosi się do szerokiego zbioru dóbr własności niematerialnej
Aby je zrozumieć należy odwołać się do przedmiotów stosunków cywilno-prawnych
Stosunki prawne dotyczą pierwszej kategorii dóbr materialnych – nieruchomości
Dobra niematerialne o wartości:
Charakter osobisty, związane z człowiekiem, osobą fizyczną
Zaliczane do własności intelektualnej w szerokim znaczeniu tego pojęcia (sensu largo) – dobra o charakterze koncepcyjnym
Nie są to rzeczy, nie mają postaci materialnej, od rzeczy działają niezależnie. Jednak rzecz jest nośnikiem (substratem) dla dobra niematerialnego. Dzięki substratowi możemy dobro niematerialne poznać i korzystać z niego, np.:
Konkretny egzemplarz książki, który jest nośnikiem ogółu powieści – prawo do utworu
Patent na maszynę – prawo do wynalazku
Są niejednolite:
Utwory
Rozwiązania
Oznaczenia
Utwory:
Artystyczne, literackie, naukowe w rozumieniu prawa autorskiego
Rozwiązania:
Wynalazki, wzory użytkowe, wzory przemysłowe, topografia układów scalonych
Oznaczenia:
Firma, przedsiębiorcy, oznaczenia przedsiębiorstwa, znak towarowy, oznaczenia geograficzne
Przykład: Flakon perfum łączy te grupy własności intelektualnej.
Możemy powiedzieć, że własność intelektualna jest wynikiem ludzkiej kreatywności i inwencji. Z punktu widzenia ochrony cywilno-prawnej, której konstrukcja to prawo podmiotowe.
Można też powiedzieć, że własność intelektualna to ogół praw podmiotowych, których przedmiotem są niematerialne dobra prawne, będące wytworem twórczości umysłowej człowieka.
Własność intelektualna – zbiorcze pojęcie dla dóbr niematerialnych
Dobra niematerialne są klasyfikowane w dwojaki sposób:
Kryterium podziału – ładunek intelektualny towarzyszący powstaniu dobra niematerialnego to jednocześnie przesłanka przyznania
Grupa pierwsza obejmuje dobra niematerialne, dla których przyznanie ochrony zależne jest od wysiłku twórczego człowieka, a zatem utwory, które stanowią przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, rozwiązania, mające się charakteryzować nowością i oryginalnością. Jeśli chcemy dostać ochronę dla wynalazku, to musi być on oryginalny (wtedy będzie patentowany – chroniony).
Grupa druga to oznaczenia:
Pewne symbole, które są nośnikiem określonych informacji o przedsiębiorcy, przedsiębiorstwie, pochodzeniu towaru i usługi, czy o geograficznym pochodzeniu towaru
Mają być zdolne do wywoływania określonych skojarzeń, a godne są ochrony, bo pełnią określone funkcje
Znak towarowy wskazuje źródło pochodzenia towaru, odróżnia towary tego samego rodzaju pochodzące od różnych producentów
Firma indywidualizuje przedsiębiorców na runku
Oznaczenie przedsiębiorstwa służy wyróżnianiu działalności gospodarczej, jaką prowadzi przedsiębiorca
Oznaczenia geograficzne wskazują na pochodzenie geograficzne, czyli miejsce wytworzenia towaru
Niekiedy część oznaczeń geograficznych jednocześnie wskazuje na właściwości towaru, które są zależne od miejsca pochodzenia, przekazują informacje o cechach towaru.
Podział drugi: kryterium ze względu na przeznaczenie grup – czy przeznaczenia dobra może wpłynąć na przyznanie ochrony:
Grupa pierwsza to utwory, które są chronione niezależnie od wartości przeznaczenia.
Grupa druga – jeśli chodzi o rozwiązania, to dobra, które mają się cechować zdolnością do przemysłowego cechowania.
Oznaczenia – są eksploatowane w związku z działalnością gospodarczą.
Rozwiązania powinny cechować się nowością i oryginalnością.
Pojawią się tutaj jeszcze jedno pojęcie własności przemysłowej:
Konwencja paryska o ochronie własności przemysłowej
Zbiorcze pojęcie tych dóbr niematerialnych, których rola i znaczenie ujawnia się w szeroko rozumianym przemyśle bez względu na to, czy są to dobra będące wynikiem twórczości umysłowego wysiłku człowieka, czy też są jedynie nośnikiem informacji.
Art. 1: konwencja zawiera katalog tego, co zalicza się do własności przemysłowej.
Po pierwsze patenty na wynalazki (wynalazek – dobro niematerialne, patent – prawo ochronne).
Po drugie – wzory użytkowe, po trzecie – wzory przemysłowe, znaki towarowe, nazwy handlowe, po czwarte – nazwy pochodzenia i oznaczenia pochodzenia (oznaczenia, które proponowało prawo francuskie):
Proste informacje o pochodzeniu
Dodatkowe informacje o pochodzeniu
Prawo zwalczania nieuczciwej konkurencji nie jest dobrem niematerialnym, do którego przysługiwałoby prawo podmiotowe, ale w tym katalogu znajduje się, biorąc pod uwagę wykorzystanie dóbr własności przemysłowej w działalności konkurencyjnej.
Konkurencja powinna być uczciwa, a prawo powinno stać na straży tak niezachwianego stanu rzeczy, forma ochronna powinna skupiać się na interesach, jakie mają przedsiębiorcy przed nieuczciwym zachowaniem konkurentów.
Katalog dóbr własności intelektualnej nie jest zamknięty.
To, co jest przedmiotem prawa własności intelektualnej, ma także charakter normatywny, a mianowicie wraz z postępem gospodarczym, technicznym, technologicznym kształtują się nowe dobra godne ochrony. Liczba przedmiotów intelektualnych o statusie dobra niematerialnego, korzystających z ochrony wzrasta.
Now how
Znaki usługowe
Regionalizacja produktu typu kabanos, oscypek
Programy komputerowe
Bazy danych
O tym, czy mamy do czynienia z nowym przedmiotem własności intelektualnej, zaliczanym do dóbr własności intelektualnej podlegających ochronie, decyduje norma prawna.
Pojęcie własności intelektualnej używane jest w znaczeniu szerokim i wąskim. W znaczeniu szerokim treść tego pojęcia obejmuje problematykę prawa autorskiego i prawa własności przemysłowej, włączając w to zwalczanie nieuczciwej konkurencji. Ostatnimi czasy własność intelektualna stała się synonimem praw autorskich i praw pokrewnych. Pozostałe zaś dobra to prawo własności przemysłowej albo dobra własności przemysłowej.
Źródła prawa własności intelektualnej
Niezmiernie trudno opowiada się o źródłach prawa własności intelektualnej. Z założenia źródła prawa własności intelektualnej dzieli się na:
Międzynarodowe regulacje prawne
Prawo europejskie
Prawo polskie
Międzynarodowe regulacje prawne:
Te akty oparte są na pewnych zasadach:
Przewidują pewne minimum ochrony, które to powinno zostać wprowadzone do porządku wewnętrznego strony podpisującej konwencję, a ponadto znajduje w tych aktach tzw. normy autowykonalne, czyli takie, na które można się powołać przed organami (zasada minimum konwencyjnego)
Zasada asymilacji - strony, które podpisały dany akt, zobowiązują się zapewnić podmiotom, z któregokolwiek innego państwa sygnatariusza równe traktowanie, innymi słowy przysługują im takie same prawa jak podmiotom krajowym
Zasada terytorialności - własność intelektualna chroniona jest wg prawa tego państwa, w którym swoją siedzibę ma organ, sąd rozstrzygający w sprawie
Prawo międzynarodowe:
Konwencja paryska o ochronie własności przemysłowej (1883)
Konwencja o ustanowieniu światowej organizacji własności intelektualnej, WIP (1967)
Konwencja berneńska o ochronie dzieł literackich i artystycznych (1866)
Powszechna konwencja o prawie autorskim (Paryż, 1971)
Układ o współpracy patentowej (Waszyngton, DC, 1970)
Konwencja monachijska o udzielaniu patentów europejskich (1973)
Porozumienie w sprawie handlowych aspektów praw własności intelektualnej TRIPS (1994)
Prawo europejskie:
Rodzaje:
1. Podstawą jest traktat wspólnoty europejskiej
2. Orzecznictwo europejskiego trybunału sprawiedliwości ETS
3. Dyrektywy (przepisy ujednolicające przepisy wewnętrzne krajów członkowskich)
4. Rozporządzenia (obowiązują wprost we wszystkich porządkach wewnętrznych)
Dyrektywy:
o dyrektywa dot. wzorów przemysłowych
o dyrektywa dot. topografii układów scalonych
o dyrektywa o reklamie wprowadzającej w błąd i reklamie porównawczej
o dyrektywa w sprawie ochrony baz danych
o dyrektywa o wynalazku biotechnologicznym
o dyrektywa o ochronie programów komputerowych
o dyrektywa o ujednoliceniu czasu ochrony praw autorskich
rozporządzenia:
o o ochronie oznaczeń geograficznych i nazw pochodzenia
o o wzorach wspólnoty
o o znakach towarowych
Prawo polskie:
ustawa o prawie własności przemysłowej 30.06.2000
o wynalazki
o wzory użytkowe
o wzory przemysłowe
o topografie układów scalonych
ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji 16.04.1993
ustawa o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym 23.08.2007
ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych 04.07.1994
ustawa o ochronie prawnej nowych odmian roślin 18.12.2003
ustawa o ochronie baz danych 27.07.2001
Ochrona dóbr własności intelektualnej
Ustawodawca musi zdecydować, jakie instrumenty prawne zastosować w celu ochrony dóbr własności intelektualnej, czy w każdym przypadku zastosować uprawnienia właścicielskie. Biorąc to pod uwagę, możemy dokonać podziału i wskazać dwa modele ochrony dóbr własności intelektualnej:
Model I:
Oparty na konstrukcji prawa podmiotowego bezwzględnego i wyłącznego
Model II:
Model ochrony deliktowej (delikt – czyn zabroniony)
Model I
Ten model daje uprawnienia o charakterze właścicielskim. Prawo podmiotowe daje silne uprawnienia właścicielskie. Konstrukcja ta oparta jest prawem własności rzeczy. Za pomocą prawa podmiotowego bezwzględnego i wyłącznego są chronione nie wszystkie dobra własności intelektualnej, należy zatem zaznaczyć dwie kwestie:
Prawem podmiotowym jest możliwość postępowania w określony sposób, przyznanie i zabezpieczenie przez normę prawną w celu ochrony interesów uprawnionego. Ustalony ogół uprawnień podmiotu stanowi o jego prawie podmiotowym.
Katalog praw podmiotowych bezwzględnych jest katalogiem zamkniętym. Ustanawia go wyłącznie ustawodawca. Tę zasadę określamy „numerus clausus”.
Grupy:
Dobra własności przemysłowej następujące: wynalazki, wzory użytkowe, wzory przemysłowe, zarejestrowane znaki towarowe, zarejestrowane znaki geograficzne, topologie układów scalonych
Konstrukcja pojawiająca się przy firmie
Utwory
Dobra własności przemysłowej
Prawo podmiotowe jest przyznawane, nabycie tego prawa następuje poprzez rejestrację na podstawie decyzji administracyjnej właściwego organu państwowego (w Polsce – Urząd Patentowy RP).
Przy nabyciu tego prawa obowiązuje zasada pierwszeństwa – „Pierwszy w czasie, pierwszy w prawie”. Prawo to ma charakter formalny, ale jest ważne i chronione, dopóki nie wygaśnie lub nie zostanie unieważnione przez organ, który wydał decyzję o jego powstaniu.
Nabycie tego prawa poprzedza szczególne postepowanie Urzędu Patentowego, chodzi o zbadanie przesłanek rejestrowanych wyjątkowo, jak przy topografiach układów scalonych – jest to sprawdzenie formalne wniosku. Nadanie tego prawa stwierdza się stosownym dokumentem patentowym - świadectwem ochronnym (jak przy znakach towarowych) czy też świadectwem rejestrowym (przy znakach geograficznych).
Cechy prawa nabytego: wyłączne, bezwzględne i majątkowe
Wyłączne - Uprawnionemu zostaje przyznana sfera uprawnień składających się na treść prawa. Ustawodawca określa treść prawa dla każdej kategorii wymienionych dóbr. Ogólnie możemy powiedzieć, że uprawnionemu przysługuje wyłączne prawo do korzystania w sposób zarobkowy lub zawodowy, czyli czynienia użytku gospodarczego z dobra z wyłączeniem osób trzecich.
Ustawodawca przewiduje uszczuplenie praw wyłącznych, reguluje to dla poszczególnych praw odrębnych ze względu na rodzaj, konieczność uwzględnienia kolejności praw uczestników.
Przykładem wspólnego ograniczenia jest tzw. wyczerpanie prawa. Wyłączność istnieje do momentu wprowadzenia do obrotu towaru lub wytworu będącego nośnikiem dobra niematerialnego przez uprawnionego lub za jego zgodą. Z tą chwilą prawo ulega wyczerpaniu, a dalszy obrót towaru/wytworu jest swobodny.
Bezwzględne – względem osób trzecich. Uprawniony może zakazać osobom trzecim wkraczania w sferę przysługującej wyłączności. Mamy uprawnienia zakazowe pozwalające ścigać naruszenia.
Majątkowe – uprawniony może dysponować, czerpać korzyści w sposób bezpośredni, ale może także dokonywać eksploatacji pośredniej, czyli zbyć prawo, upoważnić do korzystania. Podstawą tutaj jest przede wszystkim umowa licencyjna.
Prawo o charakterze czasowym, np. znak towarowy na 10 lat z możliwością przedłużenia. Jest jeden wyjątek: ochrona jest bezterminowa w przypadku oznaczeń geograficznych. Prawo o skuteczności terytorialnej – najczęściej skuteczność krajowa.
Firma
Prawo podmiotowe bezwzględne i wyłączne, ale w doktrynie istnieje spór, czy jest to prawo o charakterze osobistym czy majątkowym. Za pierwszym przemawia zakaz zbycia firmy, za drugim – argumenty o charakterze gospodarczym firmy. Jeśli chodzi o powstanie tego prawa mamy dwie koncepcje:
Prawo to powstaje z momentem wpisu do rejestru przedsiębiorstwa
Prawo to powstaje z momentem rozpoczęcia użytkowania.
Utwory:
Ustawa o prawie autorskim
Kiedy powstaje prawo autorskie?
Art. 1. Utwór jest przedmiotem prawa autorskiego od chwili ustalenia, chociażby miał postać nieukończoną. Ochrona przysługuje twórcy niezależnie od spełnienia jakichkolwiek formalności.
Do powstania ochrony wystarcza uzewnętrznione ustalenie utworu – zakomunikowanie utworu innym osobom niż twórca, chociażby ta komunikacja miała postać nieutrwaloną.
Dla powstania ochrony nie są potrzebne do spełnienia warunki formalne, takie jak rejestracja, oznaczenie egzemplarza, będącego nośnikiem dobra.
Treści prawa autorskiego:
Zespół uprawnień powstałych ze względu na utwór:
Autorskie prawo osobiste
Autorskie prawo majątkowe
Są one poddane odrębnym reżimom prawa. Autorskie prawo osobiste chroni więź między twórcom a utworem i te uprawnienia są niezbywalne i są nieograniczone w czasie.
Autorskie prawo majątkowe – twórcy przysługuje wyłączne i bezwzględne prawo, które zapewnia monopol korzystania z utworu i rozporządzania nim. Autorskie prawa majątkowe są zbywalne, dziedziczne. Ten przyznany monopol jednak i tutaj ulega ograniczeniu. Mamy tutaj wyczerpanie prawa oraz regulację dotyczącą dozwolonego użytku. Ograniczenia:
Możliwość cytowania
Możliwość kserowania fragmentów
Są ograniczone w czasie. Dopiero z chwilą zakończenia ochrony dzieło wchodzi do domeny publicznej, jego reprodukcje z tą chwilą nie wymagają płacenia honorarium.
Ochrona praw autorskich w Polsce jest ochroną terytorialną. O ochronie poza granicami kraju decydują porządki prawne tych krajów, gdzie żądamy tych praw i umowy międzynarodowe, których stroną jest Polska.
Model II – ochrony deliktowej
Dla części dóbr własności przemysłowej ustawodawca uznaje, że wystarczająca jest ochrona deliktowa. Jej podstawę stanowi przepisy szczególnego aktu prawnego ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji.
Dobra podlegające ochronie deliktowej:
Oznaczenia przedsiębiorstwa
Niezarejestrowane znaki przedsiębiorstwa
Niezarejestrowane oznaczenia geograficzne
Tajemnice organizacyjne i handlowe przedsiębiorstwa
, ale możemy powiedzieć np. o niezarejestrowanym wzorze przemysłowym i ochronie zewnętrznej postaci produktu – do tych dóbr nie przysługuje prawo podmiotowe bezwzględne. Chronione są one w ramach ochrony interesów przedsiębiorcy przed nieuczciwymi praktykami konkurentów. Przedsiębiorca ma prawo oczekiwać, że jego wysiłki powierzone na osiągnięcie pozycji rynkowej będą chronione. Ustawodawca przewiduje regulacje zapobiegania i zwalczania nielojalnego zachowania uczestników obrotu. Nie ma tutaj formalnych warunków powstania prawa podmiotowego. Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji w swej konstrukcji opiera się na dwóch elementach:
Mamy ogólną definicję czynu nieuczciwej konkurencji – Art. 31. W tym przepisie znajduje się klauzura generalna o znaczeniu dla całego aktu prawnego.
Mamy wyszczególnione najczęściej spotykane delikty nieuczciwej konkurencji w art. 32, które w art. 5 i następnych są szczegółowo scharakteryzowane. Ten katalog typizowanych czynów nieuczciwej konkurencji nie jest katalogiem zamkniętym. Z racji rodzajów warto zwrócić uwagę na kilka typów nieuczciwej konkurencji:
Art. 5 – czyn określający wprowadzające w błąd nieuczciwe oznakowania
Art. 8 i 9. – fałszywe oznaczenia pochodzenia geograficznego towaru lub usług
Art. 10 – czyn poprzez wprowadzające w błąd oznaczenia towaru lub usług
Art. 11 – naruszenie tajemnicy przedsiębiorstwa
Ogólna definicja czynu nieuczciwej konkurencji – Art. 31 – podstawowe znaczenie.
Ochrona deliktowa
Art. 3 ustęp 1
Zgodnie z tym przepisem możemy powiedzieć, że czynem nieuczciwej konkurencji jest każde działanie sprzeczne z prawem, lub dobrymi obyczajami jeżeli zagraża, lub narusza interes innego przedsiębiorcy, lub klienta.
Przesłanki nieuczciwej konkurencji:
Czyn ma być dokonany w związku z działalnością gospodarczą.
Czyn ma być bezprawny (wprost sprzeczny z przepisami prawa, chodzi o taką sprzeczność z przepisami prawa, która daje przewagę konkurencyjną). Chodzi także o takie działania, które co prawda nie są wprost sprzeczne z konkretnym przepisem, ale naruszają pewne normy pozaprawne – reguły uczciwego, lojalnego postępowania, reguły powszechnie szanowane w kręgach przedsiębiorców. Koncepcja dobrych obyczajów stanowi o klauzurze generalnej (klauzula generalna, posługiwanie się pojęciami niedookreślonymi – pozwala na adekwatność i trwałość prawa). Dobre obyczaje – kształtuje je z jednej strony orzecznictwo, z drugiej praktyka. Dwa podejścia dobrego obyczaju:
tradycyjne – normy moralne i etyczne stosowane w działalności gospodarczej
europejskie – pojęcie dobrych obyczajów ekonomiczno-funkcjonalnych, uczciwe współzawodnictwo jest wtedy, kiedy odbywa się jakością i ceną. Handlowy aspekt zasad współżycia społecznego.
Działania, które zagrażają, lub naruszają interes innego przedsiębiorcy, lub klienta. Zagrożenie szkodą, lub powstanie szkody.
Struktura ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji pozwala przyjąć, że istnieje relacja między klauzulą generalną z art. 3 ustęp 1, a wyszczególnionymi czynami nieuczciwej konkurencji – jest to norma ogólna w stosunku do art. 3 ustęp 2. Ten stosunek normy ogólnej do stanów szczególnych określimy poprzez rolę klauzuli, jej funkcje. Klauzula pełni dwie funkcje – uzupełniającą i korygującą.
Funkcja uzupełniająca – katalog czynów nieuczciwej konkurencji wymieniony w art.3 ustęp 2 jest jedynie przykładowy, takie działania, które nie są typizowane w ustawie będziemy oceniać w oparciu o artykuł 3 ustęp 1. Jeśli zatem zachowanie, działanie nie wypełnia definicji konkretnych czynów z ustawy, to uznamy je za czyn nieuczciwej konkurencji, jeśli spełnia przesłanki z art. 3 ustęp 1. Orzecznictwo uzupełnia katalog czynów nieuczciwej konkurencji o tzw. czyny nienazwane, np. podszywane się pod cudzą renomę.
Funkcja korygująca – klauzula w tej funkcji ma być stosowana wyjątkowo, możemy zetknąć się z takimi stanami faktycznymi, które wypełniają konkretny delikt z ustawy, ale okazuje się, że nie byłoby uzasadnione potraktowanie go jako czynu nieuczciwej konkurencji, trudno bowiem takie działanie uznać za niegodziwe.
Przepisy ustawy o nieuczciwej konkurencji znajdują zastosowanie także wtedy, kiedy czyny mają miejsce w Internecie, rzecz może dotyczyć: wykorzystywania cudzych znaków w domenach, lub innych oznaczeń, albo w takim stanie faktycznym wykorzystania znaków towarowych jako słów kluczy, które umożliwiają w przeglądarkach internetowych odnalezienie danej strony w sieci, piractwa domenowego.
Podstawą przy wykorzystaniu domen internetowych może być art. 3 ustęp 2.
W sytuacji kiedy mamy wprowadzenie w błąd przy wykorzystaniu w domenie internetowej charakterystycznego elementu kojarzonego z przedsiębiorstwem, producentem, towarem możemy sięgnąć do art. 5, lub art. 10. Istnieje system o charakterze ewidencyjnym do rejestracji domen z adresem oznaczonym końcówką „.pl”. Uruchomiono w Polsce sąd polubowny do rozstrzygania sporów dotyczących domen, który powstał przy Polskiej Izbie Informatyki i Telekomunikacji, funkcjonuje od 2003 r. – dotyczy to stron, które mają miejsce zamieszkania, lub siedzibę w Polsce.
Środki ochrony cywilno-prawnej dla dóbr własności intelektualnej
Ochrona karna i administracyjna uzupełnia jedynie ochronę o charakterze cywilno-prawnym. W przypadku prawa autorskiego art. 78 i 79.Prawo własności przemysłowej – dochodzenie roszczeń – art. 283 i następne, w ustawie o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji art. 18.
Roszczenia możemy podzielić na dwie grupy:
Roszczenia niemajątkowe – roszczenie o zaniechanie (typowe dla prawa podmiotowego), prowadzi do przerwania działań naruszających prawo. Możliwość złożenia oświadczenia jednokrotnego, lub wielokrotnego w odpowiedniej treści i formie. Istnieje możliwość opublikowania treści wyroku sądu.
Roszczenie majątkowe – roszczenie o usunięcie skutków naruszenia, lub niedozwolonego działania. To roszczenie pozwala na przywrócenie stanu poprzedniego, dlatego też ustawodawca przewiduje w przepisach, że sąd na wniosek uprawnionego może orzec o: towarach, oraz środkach i materiałach użytych do ich wytworzenia, które stanowią własność naruszającego – wycofaniu, zniszczenie, usunięcie znaku z towaru, lub przekazaniu odpowiedniej sumy pieniężnej. Roszczenie o naprawienie szkody – na zasadach ogólnych (art. 415 kodeksu cywilnego, roszczenie oparte jest na zasadzie odpowiedzialności deliktowej, muszą być spełnione przesłanki:
szkoda - uszczerbek jaki poniósł poszkodowany
wina – niedołożenie należytej staranności
związek przyczynowy między działaniem naruszającego, a powstałą szkodą.
W prawie cywilnym panuje zasada pełnego odszkodowania. Poniesione straty, oraz oczekiwane korzyści – korzyści, które mógłby poszkodowany osiągnąć, gdyby szkody nie wyrządzono. Oba elementy składają się na szkodę, oba powinno objąć odszkodowanie, lub uzyskanie odszkodowania o charakterze ryczałtowym.
Przy dobrach niematerialnych trudno jest wykazać wysokość szkody, przy ustaleniu wysokości rozmiaru szkody należy odwoływać się teorii różnicy, a sąd zasądza sumę według własnej oceny opartej na wszystkich okoliczności sprawy. Do przepisów prawa polskiego wprowadzono zatem możliwość skorzystania:
W przypadku prawa autorskiego – zapłaty wynagrodzenia autorskiego podwójnej, lub potrójnej wysokości należnego tytułem udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie z utworu.
W prawie własności przemysłowej – zapłaty sumy pieniężnej w wysokości odpowiadającej opłacie licencyjnej, albo innego stosownego wynagrodzenia, które w chwili dochodzenia roszczenia byłoby należne tytułem udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie z prawa łącznego.
Roszczenie z tytułu bezpodstawnego wzbogacenie (art. 405 KC) – przekazanie przez nieuprawnionego profitów jakie uzyskał swoim bezprawnym zachowaniem, a zatem jako przesłanki mamy tylko bezprawność, musi nastąpić uzyskanie korzyści, wzbogacenie jednego podmiotu, a zubożenie drugiego, a między tym wzbogaceniem, a zubożeniem mamy związek, ponieważ są to dwie strony tego samego przesunięcia majątkowego.
Prawo autorskie – zbiór przepisów, które dotyczą ochrony utworu i interesów twórców, regulują stosunki prawne związane z tworzeniem utworów i korzystaniem z nich. W szerokim ujęciu prawo autorskie odnosi się także do praw pokrewnych. Do ustawy włączono przepisy o prawach pokrewnych, czyli dotyczące praw do artystycznych wykonań (aktorzy, piosenkarze itd.); prawa do fonografii i wideografii i do tzw. nadań – korzystanie i rozporządzanie programów radiowo-telewizyjnych; prawa do pierwszych wydań, oraz wydań naukowych i krytycznych.
Przedmiot prawa autorskiego, definicja utworu – przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości przeznaczenia i sposobu wyrażania.
Utwór to rezultat pracy, który jest rezultatem pracy tylko i wyłącznie człowieka.
Utwór musi być ustalony –dla zaistnienia utworu konieczne jest jego uzewnętrznienie, nie musi być utrwalone, powstanie prawa nie jest zależne od utrwalenia (zapisania) dzieła na materialnym nośniku, nie ma zatem znaczenia la powstania prawa zamiar stworzenia, przeznaczenie, sposób jego wyrażenia, estetyka, użytkowa wartość, a nawet sprzeczność treści, lub sposobu rozpowszechniania utworu z prawem, ukończenie utworu (szkice, plany, projekty podlegają ochronie).
Utwór musi spełniać cechę twórczości o indywidualnym charakterze. O tym, czy dany rezultat pracy stanowi utwór – istotne znaczenie spełnia także orzecznictwo sądowe.
Próbując sprecyzować czy wszystko jest twórczością – mówimy o oryginalności osobistej twórczości, nowości w znaczeniu, że utwór jest niepowtarzalny, jedyny w swoim rodzaju, musimy odpowiedzieć na pytanie, czy istnieją cechy przesądzające o wyjątkowości wynikające z faktu, że utwór stworzyła niepowtarzalna osobowość. Ustawodawca wskazuje, że ochroną objęte są sposoby wyrażenia utworu, podaje w art. 1 katalog tego co jest utworem, ale nie jest to katalog zamknięty. Ochrona rozszerza się na nowe przedmioty, ustawodawca wskazuje, że chodzi o utwory w szczególności wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi, czyli literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne, oraz programy komputerowe, utwory plastyczne, fotograficzne, lutnicze, architektoniczne i urbanistyczne, muzyczne, sceniczne, choreograficzne, audiowizualne. Ustawodawca traktuje jako utwory również bazy danych, zbiory, antologie, zbiory informacji, lub innych materiałów o ile przyjęty dobór, układ, zestawienie ma twórczy charakter.
Na gruncie prawa polskiego programy komputerowe są traktowane jako utwory, a nie wynalazki, stąd ochrona przez prawo autorskie. Uznaje się, że jest to odrębna kategoria utworów. Ze względu na swoją specyfikę poświęcono im odrębne przepisy, jest to rozdział 7 od art. 74 do art. 772. Do programów komputerowych stosuje się ogólne przepisy prawa autorskiego w tym zakresie, w którym szczególne postanowienia ustawy nie wprowadzają odrębnych rozwiązań. Na gruncie prawa autorskiego ochronie podlega konkretne przedstawienie ciągu informacji. Treść autorskich praw majątkowych do programu komputerowego jest szersza niż w przypadku innych utworów, wynika to między innymi z odrębnego zakazu dekompilacji, prawa do integralności utworu, całkowitego wyłączenia dozwolonego użytku własnego i częściowego niestosowania przepisu o dozwolonym użytku publicznym.
Utwory możemy podzielić, wyodrębnić na:
Samoistne - takie, które nie zawierają cudzych elementów twórczych, w których nie wykorzystano cudzych dzieł, mimo że mogą być innymi dziełami inspirowane (wtedy mówimy o utworze samoistnym inspirowanym)
Niesamoistne – takie, w których zawarto cudze wkłady twórcze. Są to m.in. opracowania, zbiory utworów, różnego rodzaju zestawienia innych utworów.
Nie przyjęto twórczych elementów pochodzących z dzieł innych autorów. Obejmują dzieła, tzw. zależne – opracowania cudzego utworu, czyli zawierają wkład twórczy autora opracowania, ale w istotnym zakresie przyjmują elementy twórcze z utworu innego autora. Przykład: tłumaczenia, adaptacje. W tej grupie są też utwory z zapożyczeniami – dzieła z cytatami. Nie są objęte ochroną odkrycia, idee, procedury, metody i zasady działania oraz koncepcje matematyczne. Nie stanowią przedmiotu prawa autorskie urzędowe dokumenty, materiały, znaki i symbole, opublikowane opisy patentowe bądź ochronne, proste informacje prasowe.
Podmiot prawa autorskiego:
Art. 8 – zasadą jest że podmiotem prawa autorskiego jest twórca utworu. Ustawa może stanowić wyjątki.
Twórcą utworu jest wyłącznie osoba fizyczna i nie ma tutaj znaczenia zdolność do czynności prawnych. Nie ma znaczenia ani wiek, ani poczytalność. Twórcą jest osoba, która wniosła twórczy wkład do utworu. Istnieje domniemanie prawne, że jest to osoba której nazwisko w tym charakterze uwidoczniono na egzemplarzach utworu lub której autorstwo podano do publicznej wiadomości w jakikolwiek inny sposób w związku z rozpowszechnianiem utworu.
Współautorstwo: do przyjęcia współautorstwa powinny być spełnione 3 warunki:
Po pierwsze: możliwe do oznaczenia: wkład osób o twórczym intelektualnym charakterze.
Po drugie: osoby te powinny tworzyć jedno dzieło.
Po trzecie: niezbędne jest współdziałanie autorów.
Współautorom przysługuje wspólnie prawo autorskie – majątkowe, nie osobiste. Każdy z nich ma swoje uprawnienia o charakterze osobistym. Udziały współautorów są równe (domniemanie prawne). Autorzy mogą żądać ustalenia przez sąd wielkości udziałów na podstawie wkładu pracy twórczej.
Wyjątki: Twórczość pracownicza. Chodzi o relacje na podstawie umowy o pracę, mianowania, powołania pomiędzy pracodawcą a pracownikiem-twórcą. W tym przypadku istnieje domniemanie umownego nabycia – nabycia w sposób pochodny – przez pracodawcę autorskich praw majątkowych do utworu stworzonego w wyniku wykonywania obowiązku ze stosunku pracy, ale w granicach wynikających z celu umowy o pracę i z godnego zamiaru stron. Nabycie prawa majątkowego przez pracodawcę następuje w chwili przyjęcia utworu, czyli zaakceptowania. Jeśli umowa o pracę nie stanowi inaczej, przyjmujemy, że wynagrodzenie za pracę stanowi także równocześnie wynagrodzenie z tytułu przeniesienia autorskich praw majątkowych.
Programy komputerowe – ustawodawca w sposób szczególny (w art. 74) mówi o pracowniczym programie komputerowym. Prawa majątkowe do programu komputerowego stworzonego przez pracownika w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy przysługują pracodawcy, o ile umowa nie stanowi inaczej. W tym przypadku to prawo przysługuje pracodawcy (ex lege).
Autorskie prawa majątkowe do utworu zbiorowego przysługują producentowi lub wydawcy (przykład nabycia praw majątkowych w sposób pierwotny).
Utwór audiowizualny – domniemanie, że producent utworu audiowizualnego nabywania na mocy umowy, czyli jest to przykład nabycia pochodnego prawa majątkowego do stworzonego utworu, ale w grę może też wchodzić umowa o wykorzystanie utworu.
Art. 14 i 15a – stosunki uczelniane. Art. 14 przewiduje relacje, która po pierwsze daje instytucji naukowej pierwszeństwo opublikowania utworu naukowego pracownika, jeśli stworzył on ten utwór w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunki pracy. Tutaj ustawodawca wyraźnie przewiduje – twórcy przysługuje wynagrodzenie. Po drugie bez odrębnego wynagrodzenia instytucja naukowa może korzystać z artykułu naukowego zawartego w utworze, który takiej publikacji podlega oraz udostępniać ten utwór osobom trzecim. Jeżeli wynika to z uzgodnionego przeznaczenia utworu tak wynika z ustawy. Art. 14 nie odnosi się do studentów czy doktorantów. Nie jest uprawnione stosowanie tego przepisu w drodze analogii, stąd mamy artykuł 15a, który mówi o pierwszeństwie publikacji pracy dyplomowej studenta i powinniśmy jednak przyjmować, że taka publikacja powinna mieć charakter odpłatny. Student/doktorant/absolwent jest podmiotem prawa autorskiego pracy licencjackiej/magisterskiej/doktorskiej i eksploatacja dzieł studentów/absolwentów/doktorantów wymaga zawarcia z nimi odpowiedniej umowy, przenoszącej autorskie prawa majątkowe czy też umowy licencyjnej.
Treść praw autorskich
Autorskie prawa osobiste i autorskie prawa majątkowe. Są one poddane odrębnym reżimom prawnym, ale wspólnie składają się na zespół uprawnień, które powstają ze względu na utwór.
Autorskie prawa osobiste
Chronią więź między twórcą a utworem. Mają charakter niemajątkowy i ustawodawca sprzeciwia się możliwości zbycia, zrzeczenia się prawa autorskiego osobistego, czyli zerwania więzi. Podkreśla się jednak zakaz przenaszalności praw osobistych, nie oznacza, że twórca nie będzie udzielał zgody, także odpłatnie, na pewne określone działania. Brak takiej zgody mogłoby bowiem skutkować naruszeniem autorskich praw osobistych, np. w sytuacji decyzji o opublikowaniu dzieła, sposobie oznaczenia autorstwa, wobec czego realizacja praw osobistych zabezpiecza interesy majątkowe. Autorskie prawo osobiste jest bezterminowe, nieograniczone w czasie. Autorskie prawo osobiste trwa nadal po śmierci twórcy i tacy autorzy jak Bardach i Markiewicz mówią: To prawa trwa nadal w sposób swoisty.
W art. 78 ustawodawca wskazuje na podmioty, które mogą wykonywać te prawa. Te podmioty to: osoby bliskie zmarłego autora oraz właściwe stowarzyszenia twórców. Swoistość wykonywania tych uprawnień zasadza się na ochronie więzi osobistej z utworem podmiotu nieistniejącego – zmarłego twórcy. Wymienione podmioty wykonują te prawa w interesie twórcy. Tutaj w zasadzie powinniśmy się odnieść do naruszenia prawa do autorstwa i wpływu pewnych działań na zniekształcenie obrazu dzieła u odbiorców.
Art. 16 odnosi się do zakresu praw osobistych. Mamy zatem otwarty katalog uprawnień. Możemy wymienić:
Autorstwo utworu, prawo do ojcostwa dzieła – dzięki temu uprawnieniu będzie zapewniona ochrona przed przywłaszczeniem autorstwa dzieła. Podstawowe prawo twórcy.
Oznaczenie utworu swoim nazwiskiem, pseudonimem lub udostępnienie go anonimowo – wyłączne uprawnienie twórcy.
Nienaruszalność treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania – chodzi o zakazanie wykorzystania utworu w sposób wprowadzający w błąd co do charakteru dzieła, kryteriów eksploatacji czy sposobu ingerencji w dzieło przez przedstawiciela zależnego.
Decydowanie o pierwszym udostępnieniu publiczności – czy, kiedy, przez kogo, na jakich warunkach.
Nadzór nad sposobem korzystania z utworu.
Prawo majątkowe
Art. 17 i 50.
Art.. 17 – twórcy służy wyłączne, bezwzględne prawo zapewniające mu monopol korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji. Za korzystanie z utworu należy się twórcy wynagrodzenie. Ustawa gwarantuje twórcy korzystanie z dzieła, jego eksploatacje w różny sposób związany ze zwielokrotnieniem i rozpowszechnianiem utworu, np. wydawanie książek, płyt, ale także nadawanie w radiu, udostępnienie w sieci komputerowej. Rozporządzanie egzemplarzem w postaci materialnej, jak i postaci niematerialnej – wykonanie, wystawienie, recytacja. Do treści praw autorskich majątkowych zalicza się prawo do rozporządzania utworem, dopuszczalne jest zatem zawieranie umów dotyczących prawa autorskiego. Prawo autorskie może być przedmiotem umowy o przeniesienie i korzystanie z utworu, czyli umowy licencyjnej. Można się zastanawiać nad samym pojęciem korzystania i przyjąć, że zalicza się do niego każda czynność fizyczna, która dotyczy utworu, czyli bezpośrednie korzystanie z dzieła przez uprawnionego. Właśnie prawo do rozporządzanie utworem, czyli wszystkie czynności prawne, na podstawie których osoba trzecia uzyskuje możliwość eksploatacji dzieła. Można także powiedzieć, że prawo do rozporządzanie i prawo do wynagrodzenia za korzystanie z utworu są pochodnymi wyłączności prawa do korzystania z utworów. Kluczowe znaczenie dla określenia treści autorskich praw majątkowych ma pojęcie pola eksploatacji. Znaczenie pól eksploatacji ujawnia się w umowach, gdzie trzeba wymienić pola eksploatacji i połączyć z wynagrodzeniem
Art. 50 – ustawodawca określi odrębne pola eksploatacji, przykładowo:
W zakresie utrwalanie i zwielokrotniania utworu: wytwarzanie określoną techniką egzemplarza utworu (od drukarskiej po cyfrową)
W zakresie w których utwór utrwalono: wprowadzenie do obrotu lub najem oryginału bądź egzemplarza
W zakresie rozpowszechniania utworu w inny sposób niż w punkcie drugim: publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie, nadawanie, reemitowanie, a także publiczne udostępnienie utworu w taki sposób aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym.
Monopol o którym mowa w art. 17 obejmuje każdą postać eksploatacji, te pola które uwzględnia art. 50 i te, które nie są wymienione w nim. Znane nam pola eksploatacji i przyszłe pola eksploatacji takie, które pojawią się wraz z postępem techniki z potrzebą zaspokajania potrzeb odbiorców, kreowaniem nowych rynków. Z orzecznictwa niemieckiego – nie jest nowym polem eksploatacji udostępnianie filmów na DVD, ale takowym polem eksploatacji jest wykorzystanie utworów muzycznych w telefonach komórkowych.
Autorskie prawa majątkowe są zbywalne. I są ograniczone w czasie. Zgodnie z art. 38 – gasną z upływem lat 70:
Licząc od śmierci twórcy,
Licząc od śmierci współtwórcy, który przeżył pozostałych
Licząc od daty rozpowszechnienia utworu, a gdy utwór nie był rozpowszechniony – od daty jego ustalenia
Kwestia ograniczenia praw majątkowych – art. 23 – art. 35
Przepisy te mówią o ograniczeniu, do dozwolonego użytku chronionych utworów, chodzi zatem o przepisy, które uprawniają do korzystania z chronionego utworu bez zgody uprawnionego odpłatnego bądź nieodpłatnego. Ogólne reguły dozwolonego użytku wskazują, że nie może on naruszać normalnego korzystania z utworu lub godzić w słuszne interesy twórcy. Podstawowym warunkiem możliwości skorzystania z dozwolonego użytku jest uprzednie rozpowszechnienie utworu, czyli publiczne udostępnienie utworów za zgodą twórcy. Należy także wskazywać na autora. Niekiedy ustawodawca wyłącza stosowanie użytku osobistego w przypadku programów komputerowych czy utworów architektonicznych. Wprowadził dozwolony użytek osobisty uwzględniając interesy użytkowników oraz użytek publiczny, w związku z: edukacją, badaniami naukowymi, rozpowszechnieniem kultury, ale także ze swobodą wypowiedzi.
Art. 23 – wskazuje, że możliwe jest korzystanie przez osobę fizyczną z utworu już rozpowszechnionego w sposób nieodpłatny w zakresie własnego użytku osobistego. Ten zakres obejmuje nie tylko osobę, ale także krąg osób pozostających z nią w stosunku osobistym lub towarzyskim. Tutaj nie dochodzi do wkraczania w wyłączne prawo autorskie. Te osoby mogą z utworu korzystać. Postać jest dowolna. Ustawodawca wychodzi z założenia, że prawo autorskie nie może rozciągać się po prostu na akty indywidualnej, prywatnej utworu.
Art. 23. 1 – kserowanie utworów, opłata na rzecz stowarzyszeń.
Przykłady:
Art.25 – wolno rozpowszechniać w celach informacyjnych w prasie, radiu, telewizji sprawozdania o aktualnych wydarzeniach, aktualne artykuły na tematy polityczne, gospodarcze, religijne, aktualne wypowiedzi i fotografie reporterskie. Licencja na wykonywanie publiczne utworów podczas ceremonii religijnych, państwowych, imprez szkolnych pod warunkiem, że nie służy to osiąganiu korzyści majątkowych.
Licencja ustawowa dla bibliotek, archiwów i szkół, które mogą udostępniać nieodpłatnie w zakresie swoich zadań statutowych egzemplarze utworu.
Licencja na prezentację lub naprawę sprzętu, co wiąże się z rozpowszechnianiem aktualnie nadawanych programów, odtwarzania filmów.
Licencja na publiczne odtwarzanie programów radiowych, telewizyjnych. Posiadacze urządzeń odbiorczych mogą je odtwarzać w miejscach ogólnie dostępnych z zastrzeżeniem, że nie łączy się to z osiąganiem korzyści majątkowych. Jeśli dla publiczności, dla zachowań konsumenckich nadawanie tych programów jest obojętne, jest to dopuszczalne.
Swoboda cytowania – art. 29
Chodzi o wykorzystanie cudzej twórczości w działalności naukowej, dydaktycznej, publicystycznej, artystycznej. Dotyczy to dzieł piśmienniczych, ale także muzycznych, filmowych.
Cytatem jest wprowadzenie urywku utworu, a nawet całości drobnych utworów do osobiście stworzonego dzieła.
Ustawodawca określa tutaj warunki dopuszczalności cytatu, przede wszystkim decydujące znaczenie ma ustalenie funkcji w jakiej cytujemy. Cytat ma służyć: wyjaśnieniu, analizie krytycznej, nauczaniu lub gdy przemawiają za tym prawa gatunku twórczości.
Można powiedzieć, że cytat powinien być rozpoznawalny. Powinien być tak oznaczony, aby odbiorca wiedział kiedy zapoznaje się z treścią cytowania. Należy też wskazać autora i źródło.
Niedopuszczalne jest zamieszczanie cytatów tylko w celu ograniczenia swojego wysiłku. To nie może być również sytuacja w której rezultatem cytowania byłoby wyeliminowanie potrzeby zapoznania się z dziełem z którego cytat pochodził. Nie powinno być wątpliwości, że powstaje odrębne dzieło, jeśli oceniamy wielkość cytatu. Ustawodawca nie daje bowiem żadnych wskazówek, co do wielkości cytatu.
Art. 5
Wyznacza formalne podstawy dla ochrony utworów w Polsce. Powstaje ze względu i stosuje się do utworu:
Ze względu: że dzieło opublikowano po raz pierwszy na terytorium RP lub równocześnie też za granicą
Ze względu na obywatelstwo twórcy lub współtwórcy – obywatelstwo polskie bądź krajów członkowskich (Europejski Obszar Gospodarczy, UE)
Opublikowanego w języku polskich
Są chronione na podstawie umów międzynarodowych w jakich ich ochrona wynika z tych umów
Firma
Dobro niematerialne, należące do kategorii dóbr własności przemysłowej. Firma regulowana jest w przepisach Kodeksu Cywilnego 432 do 43.10. Przedsiębiorca działa pod firmą. Ustawodawca nie podaje tutaj definicji firmy, wskazuje tylko zakres podmiotowy prawa do firmy. Wyznaczony on jest przez status przedsiębiorcy. Każdy przedsiębiorca niezależnie od jego formy organizacyjno-prawnej występuje w stosunkach obrotu pod firmą, dokonuje wszystkich czynności faktycznych i prawnych. Firma to oznaczenie każdego przedsiębiorcy.
Kodeks Cywilny i ustawa o swobodzie działalności gospodarczej – mają podstawowe znaczenie w tym zakresie. Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej to przepisy o charakterze publicznym, natomiast definicja z KC ma znaczenie uniwersalne i podaje pojęcie przedsiębiorcy dla stosunków cywilno-prawnych.
art.431
Przedsiębiorcą jest osoba cywilna, prawna, jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną, prowadzące we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową. Pojęcie przedsiębiorcy wyznaczają dwa kryteria:
Podmiotowe
Związane jest z punktem wyjścia, z przedmiotowością prawną. Osoba fizyczna, prawna i tzw. ułomna jednostka prawna
Przedmiotowe
Cechy jakie musi posiadać podmiot aby być przedsiębiorcą. On wykonuje określona działalność gospodarczą. Działalność wytwórcza, budowlana, usługowa, handlowa, to co związane jest z wydobywaniem w kopalni i wykonywanie wolnego zawodu. Wykonywane we własnym imieniu, zarobkowa, zorganizowana, ciągła, wykonywana w sposób zawodowy, profesjonalny.
Osoby prawne – spółka z o.o., spółdzielnie, przedsiębiorstwo państwowe, spółka akcyjna, fundacje i stowarzyszenia.
Ułomne osoby prawne – spółka jawna, partnerska, komandytowo-akcyjna, komandytowa.
Spółka cywilna nie jest traktowana jako podmiot prawa ani jako przedsiębiorca. To wspólników tej spółki uważa się za przedsiębiorców, jeśli prowadzą działalność gospodarczą.
Funkcje firmy:
Indywidualizacja przedsiębiorcy w obrocie – firma jest tym dla przedsiębiorcy, czym dla osoby fizycznej jego imię i nazwisko. Firma pozwala na odróżnianie przedsiębiorców w obrocie. KC wiąże firmę z przedsiębiorcą, a nie z prowadzonym przez przedsiębiorcę przedsiębiorstwem. Mamy zatem wyraźne wyodrębnienie oznaczeń, które oznaczaniu przedsiębiorcy, czyli firmę od oznaczeń służących wyróżnianiu działalności gospodarczej przedsiębiorstwa, jakie prowadzi przedsiębiorca. Firma zgodnie z regulacją nie … . Nie ma jednak przepisu który zabraniałby wykorzystania firmy jej brzmienia w funkcji pośredniej do identyfikowania przedsiębiorstwa, które ten przedsiębiorca prowadzi. W praktyce możemy się zetknąć z sytuacją zbieżności firmy, przedsiębiorcy i nazwy przedsiębiorstwa. Taka sytuacja może rodzić pewne problemy.
Gospodarcza – ma znaczenie reklamowe, gwarancyjne. Służy budowaniu wizerunku przedsiębiorcy. Może decydować o renomie, reputacji przedsiębiorstwa.
Budowa firmy:
W zasadzie wybór firmy przez przedsiębiorcę zależy od jego woli, ale swoboda wyboru jest ograniczona przez przepisy prawne. O budowie firmy, jej elementach stanowią przepisy KC, ale także firma powinna odpowiadać wymaganiom stawianym przez przepisy szczególne dla określonych typów przedsiębiorców – Kodeks Spółek Handlowych. Firma ma wyłącznie brzmienie słowne, nie ma postaci graficznej, plastycznej. Firma składa się z dwóch elementów: z korpusu i dodatków. Korpus to ta część firmy, która indywidualizuje przedsiębiorców. Dodatki dzielimy na obligatoryjne i fakultatywne.
Obligatoryjne – wskazują na formę organizacyjną przedsiębiorstwa.
Fakultatywne – wola przedsiębiorcy.
Firma powinna być stosowana w pełnym brzmieniu, ale można stosować skróty w dodatkach we wskazanej w przepisach dopuszczalnej formie (Sp. Z o.o., S.A., itp.). Czym innym jest natomiast skrót samej firmy. Taki skrót powinien być ujawniony w rejestrze. Chodzi o skróty oficjalnie przyjęte przez przedsiębiorców (PKO BP)
Firma osoby fizycznej – imię i nazwisko (w całości). Nie wyklucza włączenia do firmy fakultatywnych dodatków – pseudonimu, określeń wskazujących na przedmiot działalności, miejsce prowadzenia oraz inne przykłady.
Firma osoby prawnej – jej nazwa. Ustawodawca wyraźnie wskazuje na dodatek obligatoryjny, ale ponadto można wskazać przedmiot działalności, siedzibę oraz inne określenia dowolnie dobrane. Ustawodawca postanowił kwestię unormować – firma osoby prawnej może zawierać nazwisko lub pseudonim OF, jeśli spełnione są dwa warunki:
Służy to wskazaniu związków tej osoby z powstaniem lub prowadzeniem działalności gospodarczej.
Potrzebna jest pisemna zgoda tej osoby, a w razie jej śmierci – małżonka lub dzieci.
Firma tzw. ułomnych osób prawnych –
firma handlowej spółki osobowej – na jej budowę wskazują przepisy tego aktu prawnego, który przyznaje zdolność prawną – KSH.
Firma handlowej spółki osobowej musi zawierać nazwisko przynajmniej jednego wspólnika, który ponosi nieograniczoną odpowiedzialność za sprawy spółki oraz dodatek obligatoryjny wskazujący na rodzaj spółki.
Zasady prawa firmowego
Odnoszą się do regulacji związanych z rejestracją firmy, używaniem firmy, to podstawowy zakres norm prawa firmowego. To doktryna wyszczególniła te normy w oparciu o przepisy.
5 zasad prawa firmowego:
Zasada prawdziwości
Powinna być zgodna z rzeczywistym stanem. Musi odpowiadać prawdzie, nie może wywoływać mylnego wyobrażenia. Możemy mieć do czynienia z treścią, która będzie niezgodna z rzeczywistością, ale również z taką która jest obiektywnie prawdziwa, ale może być myląca. Ta zasada odnosi się i badana jest firma jako całość, ale odnosi się i bada się jej poszczególne elementy. Bada się treść firmy, nie jej brzmienie. Firma nie może wprowadzać w błąd w szczególności co do: osoby przedsiębiorcy, przedmiotu działalności, miejsca działalności, źródeł zaopatrzenia. Te okoliczności wymienione są jedynie przykładowo. Firma nie może wprowadzać w błąd co do tego przedsiębiorcy któremu firma przysługuje. Obowiązek prawdziwości firmy odnosi się do całego okresu działalności przedsiębiorcy. Jeśli firma przestaje odpowiadać prawdziwości, przedsiębiorca powinien zmierzać do właściwej zmiany firmy.
Zasada jedności firmy
Co prawda nie wyraża ekspresji zwrotnej, ale mamy jej przejaw poprzez wskazanie nazwy oddziału, sprowadza się do zakazu posługiwania się przez przedsiębiorcę więcej niż jedną firmą. Dopuszczalne jest posługiwanie się firmą-oddziałem, tu ustawodawca nakazuje jedynie wprowadzenie dodatków obligatoryjnych w postaci słowa „Odział” i wskazania miejscowości gdzie jest siedziba oddziału.
Zasada ciągłości (kontynuacji)
Niestety jest to zasada która stoi w sprzeczności z zasada prawdziwości. Okazuje się, że ustawodawca pozwala na zachowanie dotychczasowej firmy pod pewnymi warunkami, pomimo zmiany okoliczności faktycznych i prawnych. Ta zasada wiąże się z f. gospodarczą firmy. Mają miejsce takie okoliczności, które zgodnie z zasadą prawdziwości nakazywałyby zmianę firmy, ale to mogłoby doprowadzić do utraty wizerunku przedsiębiorcy, jaką zbudował działając pod swoją firmą. Ta zasada chroni ekonomiczny interes przedsiębiorcy. Ustawodawca pozwala na kontynuowanie firmy pomimo zmiany następujących okoliczności:
Przekształcenia osoby prawnej (przekształcenie podmiotu)
Wystąpienia ze spółki wspólnika, którego nazwisko było zamieszczone w firmie (wszystkie okoliczności związane z utratą członkostwa)
Kontynuowania działalności gospodarczej osoby fizycznej przez inną osobę fizyczną będącą jej następcą prawnym. W tej sytuacji powinniśmy mówić o sukcesji uniwersalnej w odniesieniu do przedsiębiorstwa prowadzonego przez poprzednika prawnego.
Zasada jawności
Możemy mówić tu o sensie materialnym i formalnym. W sensie materialnym – przedsiębiorca ma nie tylko uprawnienia, ale i obowiązek działania pod firmą we wszystkich czynnościach prawnych. W sensie formalnym ustawodawca wprowadza obowiązek ujawnienia firmy we właściwym rejestrze (KRS rejestr przedsiębiorców).
Zasada wyłączności firmy
Wedle tej zasady daną firmą może posługiwać się jeden przedsiębiorca. Chodzi tutaj o przejrzystość w obrocie. Konieczność obierania firmy ma być taka, aby odróżniała się ona od firm dostatecznie od firm innych przedsiębiorców, działających na tym samym rynku. Mamy dwa kryteria:
Dostateczna odróżnialność firm
Działanie na tym samym rynku
Sąd dokonuje oceny firmy (jej brzmienia) w konkretnym przypadku w odniesieniu do firm innych przedsiębiorców. Dokonywana jest ta ocena obiektywnie z punktu widzenia uczestników rynku w konkretnych okolicznościach. Dostateczna odróżnialność rozumiana jest jako wyraźna, dostrzegalna. Oceny dokonujemy w granicach tego samego rynku. Jak rozumieć ten sam rynek? Czy przyjąć znane ujęcie geograficzne, terytorialne i sąd dokonuje oceny wg swojego terytorium? Czy przyjąć należy kryterium tzw. rynku właściwego? Czyli oceniamy asortymentowo i czasowo. Możliwe jest istnienie firm brzmiących podobnie, albo identycznie, byleby przedsiębiorcy nie działali na tym samym rynku.
Ustawodawca ustanawia zakaz zbycia firmy. Dopuszcza jednak możliwość upoważnienia innego przedsiębiorcy do korzystania z firmy, pod warunkiem że nie wprowadza to w błąd. Mamy tutaj do czynienia z umową licencyjną. Jak nie może być firma zbyta – firma ma charakter osobisty, ale firma może przynieść korzyści majątkowe. Zatem mamy tutaj charakter osobisto-majątkowy firmy.
Od zakazu zbycia firmy należy odróżnić możliwość zbycia przedsiębiorstwa z jego nazwą. Jeżeli nazwa przedsiębiorstwa jest podobna lub pokrywa się z firmą, to nabywca przedsiębiorstwa może nadal prowadzić to przedsiębiorstwo pod dotychczasową nazwą, ale powinien umieścić dodatek wskazujący na firmę lub nazwisko nabywcy. Chyba że strony inaczej postanowiły.
Ochrona prawa do firmy
Art. 43.10 – przesłanki ochrony:
Zachowanie osoby trzeciej która zagraża lub narusza firmę uprawnionego, najczęściej polega ono na zawłaszczeniu cudzej firmy.
Bezprawność – zachowanie osoby trzeciej jest bezprawne bo nie ma podstawy prawnej, ani w ustawie, ani decyzji administracyjnej właściwego organu (domniemanie bezprawności – sprawca ma obowiązek wykazać okoliczności, które tę bezprawność wyłączają). Nie posługuje się przesłanką winy.
Znak towarowy
Można mówić o dwóch źródłach nabycia prawa do znaku towarowego. Może być związane z rejestracją i wówczas sięgamy do przepisów o własności przemysłowej, ale nie ma obowiązku rejestrowania znaków towarowych, stąd znaki towarowe niezarejestrowane swoją podstawę ochrony znajdują w przepisach o ochronie deliktowej.
Należy dodać, że na terytorium RP chronione są także znaki towarowe, które zostały zarejestrowane na szczeblu unijnym. Również w Polsce od 01.05.2004 obowiązuje rozporządzenie Rady Wspólnoty Europejskiej z ’94 o znaku towarowym. Przepisy te przewidują ochronę znaków zarejestrowanych na terenie całej UE. W Polsce będziemy chronić znaków towarowych zarejestrowanych w krajach UE, jak i znaków polskich.
Funkcje znaków towarowych:
F. podstawowa, którą każdy znak towarowy pełnić musi – funkcja wskazywania pochodzenia (f. odróżniająca): znak towarowy musi mieć zdolność do wywoływania określonych skojarzeń u konsumentów, dotyczących tego kto jest uprawniony do nadawania znaków towarowych i wprowadzania tak oznaczonego znaku do obrotu. Chodzi o identyfikację towaru z producentem. Widzimy, że znak towarowy pozwala odróżniać towary tego samego rodzaju pochodzących od innych przedsiębiorstw.
F. gwarancyjna i reklamowa to funkcje pochodne, które mogą, ale nie muszą, się pojawić.
F. gwarancyjna – znak towarowy może stać się symbolem cech towaru, jego właściwości, wartości, np. jakości, solidności, prestiżu, nowoczesności. Znak towarowy gwarantuje, że towar pochodzi z tego jednego źródła, zapewnia o stałym poziomie cech towaru.
F. reklamowa – wiąże się z formą przedstawieniową znaku, która zapada w pamięć i ułatwia wybór, a to może zwiększać wartość znaku.
Pojęcie znaku towarowego zgodnie z ustawą o ochronie własności przemysłowej
Art. 120 i następne
Znakiem towarowym może być każde oznaczenie które można przedstawić w sposób graficzny, jeżeli oznaczenie takie nadaje się do odróżniania towarów jednego przedsiębiorstwa od innego. Ustawodawca podaje przykładowo katalog w postaci oznaczeń, jakie może przybrać znak towarowy – oznaczenia słowne, znaki graficzne (rysunki, ornamenty, kompozycja kolorystyczna), znaki przestrzenne (także forma opakowania i formatowania), znaki dźwiękowe (melodia, sygnał dźwiękowy).
Znak towarowy może przybrać wymienioną postać pod warunkiem, że będzie posiadała cechy, które decydują o zdolności do odróżniania. Nie udziela się bowiem praw ochrony na oznaczenia, które w ogóle nie mogą być znakiem towarowym. Znak towarowy musi mieć abstrakcyjną zdolność do odróżniania. Aby oznaczenie mogło być znakiem towarowym musi spełniać następujące kryteria:
Zmysłowość, postrzegalność
Jednolitość
Samodzielność
Graficzna przedstawialność
Znak musi być postrzegany za pomocą zmysłów człowieka – problem może dotyczyć znaków odbieranych innymi zmysłami niż wzrok, a to wiąże się z możliwością graficznego przedstawiania znaku
Znak towarowy powinien być łatwy do zapamiętania i odtworzenia. Powinniśmy go poznać za pomocą jednego aktu poznawczego. Powinien się charakteryzować skrótowością i spójnością, ale nie powinien być nadmiernie banalny. Nie może być nadmiernie rozbudowany, np. w przypadku sloganów, jeśli są zbyt długie to może to doprowadzić trudność w połączniu znaku z towarem. Problemem są kolory same w sobie jako potencjalny znak towarowy.
Chodzi o samodzielność znaku względem towaru. Chodzi o znaczenie pojęciowe. Powinniśmy móc oddzielić znak od towaru. Rejestracja bez tej cechy mogłaby prowadzić do utożsamiania znaku z towarem, a skutkiem tego byłaby monopolizacja produkcji określonego towaru. Nie udziela się praw ochronnych na oznaczenia, jeżeli stanowią one formę lub inną właściwość towaru lub opakowania, która jest uwarunkowana wyłącznie jego naturą, jest niezbędna do uzyskania efektu technicznego lub zwiększa znacznie wartość towaru.
Znak musi dać się odtworzyć w widocznej postaci. Odzwierciedlenie znaku towarowego, który będzie dostrzegalny wizualnie za pomocą linii, figur na płaskiej powierzchni. Tu pojawia się wątpliwość z odtworzeniem tzw. znaków niewidocznych, które oddziałują na inne zmysły niż wzrok. Europejski trybunał sprawiedliwości przyjął, że takie znaki towarowe mogą być rejestrowane pod warunkiem ich graficznej przedstawialności, która ma być jasna, precyzyjna, zwarta, łatwo dostępna, zrozumiała, trwała i obiektywna.
Oznaczenia, które spełniają powyższe cechy mogą zatem pełnić funkcję znaku towarowego. Żeby jednak mogły zostać zarejestrowane w urzędzie patentowym muszą spełniać jeszcze 2 kryteria:
Znak musi posiadać dostateczne znamiona odróżniające
Nie mogą zachodzić przeszkody rejestracji.
Jeśli chodzi o znaki zapachowe, to OHIM, odmawiał takiej rejestracji dla znaków zapachowych dojrzałej truskawki. W tej sprawie wypowiedział się Europejski Trybunał Sprawiedliwości, który określił dopuszczalność, ETS wskazał, że znakiem towarowym może myć oznaczenie, które samo w sobie nie jest dostrzegalne wzrokowo, pod warunkiem że może być przedstawione graficznie – obrazy, linie, symbole. Określił warunki tej prezentacji, która ma być jasna, precyzyjna, łatwo dostępna, zrozumiała, trwała i obiektywna. Znaki dźwiękowe można przedstawić na pięciolinii, ale wątpliwości budzą onomatopeje.