DYDAKTYKA OGÓLNA- EGZAMIN

1. Planowanie procesu kształcenia

Tradycyjna postać planowania- uwaga skierowana na cele i zamierzenia. Dalej wybiera się sposoby działania i szczegółowe czynności, które mają doprowadzić do założonych wcześniej celów. Model ten zakłada ścisłe związki między tymi, którzy wyznaczają cele, a tymi, którzy odpowiadają za ich realizację.

Alternatywna postać planowania- rozpoczynanie od działań, które przynoszą rezultaty, niektóre przewidywane, inne nie, by na koniec podsumować działania i przypisać do nich cele. Plany wcale nie muszą wytyczać kierunku działań, są symbolem tego, co zostało wykonane.

Planowanie na kolejnych szczeblach:

- planowanie roczne- ustalenie treści, kolejności realizacji materiału

- planowanie semestralne- szczegółowy dobór treści, ustalenie rozkładu tygodniowego

- planowanie jednostki tematycznej- opracowanie sekwencji sytuacji, w których ma przebiegać uczenie się, przedstawienie całościowej treści nauczania dostosowanej do poziomu nauczania

- planowanie tygodniowe- rozpisanie tygodniowego planu na dni, przystosowanie planu do okoliczności, utrzymanie ciągłości i regularności pracy

- planowanie dzienne- przygotowanie klasy do zajęć w następnym dniu, uzupełnianie planów dotyczących własnych działań, przystosowanie planu dnia do zaistniałych okoliczności, przygotowanie uczniów do przewidzianych na dany dzień działań

Instrumenty planowania:

1. Cele dydaktyczne- komunikaty wyrażające zamiary nauczyciela, jak powinni zmienić się uczniowie

- schemat celów operacyjnych wg R. Magera

1. opis zachowania ucznia (dowód osiągnięcia celu)

2. sytuacja sprawdzania (warunki, gdzie uczeń działa)

3. kryteria osiągnięć (poziom uznany za wystarczający)

b) Wybór celów dydaktycznych z wykorzystaniem taksonomii

- dziedzina poznawcza- wiadomości, rozumienie, analiza, synteza, ocena

- dziedzina emocjonalna- odbieranie bodźców, reagowanie, wartościowanie, systematyzacja wartości

- dziedzina psychomotoryczna- odruchy, ruchy podstawowe, zdolności percepcyjne, zdolności fizyczne

c) Plany lekcji

d) Dobór treści- struktura wiedzy, tablica czynność- treść, zgodność ze sprawdzianem

e) Wybór układu czynności dydaktycznych- czynności porządkowe, moralne i spójność grupy, porządek i bogactwo metodyczne na lekcji

1. Dydaktyka ogólna jako dyscyplina

Istota: dydaktyka ogólna- jest to nauka o kształceniu i samokształceniu. Należy do nauk teoretycznych i praktycznych. Pomaga w praktyce zawodowej.

Przedmiot:

1. Naukowa analiza i formułowanie celów kształcenia wraz z ich uszczegółowioną charakterystyką

2. Dobór treści kształcenia wg ustalonych zasad i zgodnie z celami dydaktycznymi

3. Badanie procesu kształcenia w celu wykrycia w nim określonych prawidłowości

4. Formułowanie zasad nauczania

5. Badanie środków dydaktycznych i optymalnego ich wykorzystania

6. Ustalanie najbardziej skutecznych form organizowania nauczania

Zadania i cele:

- tworzy system poprawnie uzasadnionych twierdzeń i hipotez w zakresie nauczania i uczenia się

- wskazanie sposobów przekształcania zjawisk nauczania i uczenia się

- dostarczanie wiedzy o stanie nauczania i uczenia się w szkołach i innych instytucjach edukacyjnych

- badanie prawidłowości rządzących procesem nauczania i uczenia się, co pozwala prognozować dalszy ich rozwój

- wskazanie skutecznej metody, środków i warunków pozwalających na właściwą realizację celów i zadań dydaktycznych

Funkcje:

- opisowa- opis procesów kształcenia

- wyjaśniająca- wyjaśnienie zjawisk i procesów, które zachodzą w procesie kształcenia

- predykcyjno- prospektywna- przewidywanie tego, co będzie

- praktyczna- poznanie rzeczywistości dydaktycznej i stwarzanie warunków do jej kształtowania przez nauczycieli

Podstawowe pojęcia:

KSZTAŁCENIE- to proces nauczania i uczenia się; stanem finalnym kształcenia jest wykształcenie

SAMOKSZTAŁCENIE- samodzielne uzupełnianie własnego wykształcenia

NAUCZANIE- planowa i systematyczna praca nauczyciela z uczniami, polegająca na wywoływaniu i utrwalaniu zmian w ich wiedzy, dyspozycjach i całej osobowości pod wpływem uczenia się i opanowywania wiedzy oraz własnej działalności

UCZENIE SIĘ- proces, w którego toku na podstawie doświadczenia poznania i ćwiczenia powstają nowe formy zachowania się i działania lub ulegają zmianom; podstawowe czynności uczenia: poznanie i działanie

AUTOEDUKACJA- proces rozwoju samego siebie, wszystkich sfer osobowości z uwzględnieniem sfery poznawczej, czyli samodzielnego uczenia się

Metody badań:

- sondaż diagnostyczny- służy do diagnozy problemów dydaktycznych

- studium indywidualnych przypadków- służy do badania pojedynczego przypadku

- monografia pedagogiczna- służy do badania instytucji jako całości, by pokazać perspektywy zawodowe danej placówki

- eksperyment- bada się procesy kształcenia, eksperyment powstaje, kiedy wprowadzamy zmiany i patrzymy, jakie to przyniosło skutki

- analizy porównawcze- pozwalają na porównanie odległych systemów dydaktycznych

- pomiar dydaktyczny- odmiana sondażu dyd., ale stosowana do poznania stanu edukacji i efektów kształcenia

Współpraca z innymi naukami:

- filozofia, głównie etyka- ideał i cele kształcenia

- psychologia- praca z człekiem

- socjologia- relacje międzyludzkie

-logika

- statystyka

- analiza praktyki nauczycielskiej

- historia wychowania

1. Problemy związane z pełnieniem roli zawodowej przez współczesnego nauczyciela – wychowawcę.

Kompetencje nauczyciela (Hamer):

- psychologiczne- cechy osobowe + predyspozycje psycho- fizyczne

-specjalistyczne- wiedza + umiejętności w zakresie nauczanego przedmiotu

- dydaktyczne- umiejętności związane z prowadzeniem zajęć dydaktycznych( planowanie, metody, techniki, dyscyplina)

zdobywane w toku studiów, praktyk, kursów, pracy zawodowej

Funkcje nauczyciela:

- kierownicza- planowanie treści, planowanie i organizacja czasu i przestrzeni, budowanie klimatu grupy, budzenie motywacji, dyscyplinowanie, kontrola i ocena ucznia oraz programu

- interakcyjna- realizacja różnych modeli uczenia się i nauczania

- organizacyjne- współpraca z przełożonymi, gronem pedagogicznym, rodzicami, środowiskiem pozaszkolnym

Style nauczania:

- styl kierowniczy- człek wykształcony, który dysponuje określoną wiedzą przedmiotową- ważne to, co robi nauczyciel

-styl terapeutyczny- człek wykształcony, posiadacz naturalnej, rozwiniętej osobowości- ważne to, kim jest uczeń i jaką przyszłość sobie obiera

- styl wyzwalający- człek wykształcony, posługujący się umysłem wyzwolonym- ważny materiał nauczania o charakterze wyzwalającym

Niejasność roli zawodowej nauczyciela: brak uzgodnionych i konsekwentnych, wymiernych kryteriów doskonałości zawodowej

Niespójność roli: rola jest niespójna, gdy składają się na nią takie oczekiwania, że w danych warunkach spełnienie jednych wyklucza lub utrudnia spełnienie innych

Psychologiczna trudność: przeciętna wysokość kosztów psychicznych, które trzeba ponieść przy wykonywaniu roli

Niezgodność roli z innymi pełnionymi przez nauczyciela rolami: spełnienie oczekiwań związanych z daną rolą utrudnia, czy uniemożliwia wywiązanie się z obowiązków nakładanych na jednostkę przez inną rolę

1. Zasady nauczania

1. doniosłości- należy oczekiwać, że uczeń będzie miał motywację do uczenia się tego, co ma dla niego doniosłe znaczenie

2. niezbędnych warunków wstępnych- bardziej prawdopodobne, że uczeń nauczy się czegoś nowego, jeśli spełnia wszystkie niezbędne warunki wstępne

3. wzorca- bardziej prawdopodobne, że uczeń przyswoi sobie nowe zachowanie, jeśli się mu przedstawi wzorcowe wykonanie, które będzie mógł obserwować i naśladować

4. nowości- bardziej prawdopodobne, że uczeń się nauczy, jeśli jego uwagę przyciągnie względnie nowe ujęcie materiału

5. dostępności- uczeń łatwiej opanuje treść nauczania, jeśli będzie miał swobodny dostęp do wszystkich wiadomości przekazywanych przez nauczyciela

6. aktywnego wiązania teorii z praktyką- bardziej prawdopodobne, ze uczeń osiągnie cel kształcenia, jeśli będzie aktywnie uczestniczył w odpowiednich zajęciach praktycznych

7. rozkładania ćwiczeń w czasie- uczenie się będzie bardziej skuteczne, jeśli ćwiczenia zostaną podzielone na krótkie okresy rozłożone w czasie

8. wygaszania- stosowane ułatwienia będą stopniowo wycofywane

9. przyjemności- bardziej prawdopodobne, ze uczeń będzie kontynuował naukę, jeśli proces kształcenia przebiega w miłej, przyjemnej atmosferze

1. Program szkolny

Program nauczania- podstawy filozoficzne:

- idealizm- prawda i wartości traktowane są jako uniwersalne, uczenie polega na przywoływaniu idei i pracy nad nimi

- realizm- człek poznaje świat dzięki zmysłom i rozumowaniu, przedmioty ułożone hierarchiczne, ważne w uczeniu jest ćwiczenie umysłu, myślenie logiczne i abstrakcyjne

- pragmatyzm- dynamiczna, zmieniająca się koncepcja rzeczywistości, wartości są zależne od sytuacji, względne, poddane zmianom, wiedza oparta na doświadczeniu i posługiwaniu się metodami nauk

-egzystencjalizm- rzeczywistość jest subiektywna, swobodny wybór wiedzy i wartości wg osobistych preferencji

Program nauczania- podstawy psychologiczne:

- teorie behawiorystyczne- zajmujące się bodźcami- reakcjami i wzmocnieniami

- teorie poznawczo- procesualne- osoba ucząca się w powiązaniu z otoczeniem, jak wykorzystuje informacje w praktyce

- teorie fenomenologiczne i humanistyczne- dziecko ujmowane całościowo, jego rozwój społeczny, poznawczy i psychiczny

Program nauczania- podstawy socjologiczne:

- ma uwzględniać wymagania, jakie stawia społeczeństwo szkole: dostosowanie się do owych wymagań, próba zmiany wymagań i ich udoskonalenie

Wzorce programowe:

1. Ześrodkowany na materiale nauczania:

1. Przedmiotowy- ważny podręcznik, nauczyciel to główna postać procesu dydaktycznego, główne metody nauczania- wykład, pogadanka, dyskusja

2. W. z. na dziedzinie nauki- podział na dyscypliny naukowe

3. Pól treściowych- integracja całości, tworzenie bloków przedmiotowych

4. Korelacyjny- korelacja niektórych treści przedmiotów

5. Procesualne- nauka procesów uczenia się, koncentracja wokół 3 strategii myślenia: rozwiązywanie problemów, podejmowanie decyzji, tworzenie ramy pojęciowej

1. Wzorce ześrodkowane na uczniu:

1. W. z. na dziecku- nawiązywanie do życia uczniów, ich potrzeb i zainteresowań, nauka poprzez doświadczenie w naturalnym środowisku

2. W. z. na doświadczeniu- dziecko w centrum oddziaływań, program „staje się” w momencie nauczania

3. Wzorce romantyczne- szkoły szkodzą rozwojowi dzieci, programy nauczania służą do indoktrynacji dzieci; przygotowanie do naprawiania świata

4. Wzorce humanistyczne- kształcenie koncentruje się na całej osobie ucznia, akcent na rozwój pozytywnego obrazu własnej osoby

1. Wzorce ześrodkowane na problemach

1. W. z. na sytuacjach życiowych- przygotowanie do typowych sytuacji społecznych

2. Wzorce problemów rdzeniowych- podział nauki na bloki, zainteresowania wspólne wszystkim uczniom

3. W. z. na problemach społecznych i rekonstrukcjonistyczne- zaangażowanie ucznia w rozpatrywaniu trudnych problemów, które stoją przed ludzkością

Program ukryty- wszystko to, co szkoła czyni młodym uczniom do niej uczęszczających, mimo, że to coś wcale nie zostało zaplanowane. Gdzie są programy ukryte:

- bajki- pod morałem; brak tolerancji podszyty lękiem

- zabawki- seksizm

- komiksy- typy bohaterów

- podręczniki szkolne- uogólnianie, stereotypy

- codzienność życia w szkole- przewlekanie, odmowa, zakaz, przerywanie ciągłości

Strategie radzenia sobie w szkole: rezygnacja, maskarada, cierpliwość, odgadywanie oczekiwań nauczyciela, zagadanie nauczyciela, podchwytliwe pytanie zadawane w innej tonacji, wyraz twarzy nauczyciela

Program autorski- dokument, zawierający ogólne i szczegółowe cele kształcenia, materiał nauczania, procedury osiągania celów, opis założonych osiągnięć uczniów, propozycje pomiaru osiągnięć; info o tym, jakiego przedmiotu dotyczy, dla jakiego etapu nauczania został przygotowany, charakterystyka użytkowników programu, jakie jest niezbędne przygotowanie kadry dydaktycznej, info o wyposażeniu szkoły, kto przygotował program.

Ocena p. autorskiego:

- zgodność z podstawą programową

- poprawność konstrukcyjna

- poprawność merytoryczna

- poprawność dydaktyczna

- wartość programu z punktu widzenia dyrektora szkoły

- wartość programu z punktu widzenia nauczyciela

- wartość programu z punktu widzenia ucznia

1. Cele kształcenia

Cel ogólny: wskazuje kierunki dążeń ucznia; zalety: bogate znaczeniowo, akcentuje ważne wartości społeczne, jest zwięzły; wady: wieloznaczność i nieokreśloność, założenia idealizujące, niejasny adresat

Cel operacyjny: opis wyników, jakie mają być uzyskane; zalety: jednoznaczne, odnoszą się wprost do ucznia, mobilizują ucznia i nauczyciela; wady: względne ubóstwo znaczenia, poszatkowanie przedmiotu, pracochłonność

Budowa celów operacyjnych:

1. Ma mieć adresata

2. Czasownik operacyjny jasny (pracują, piszą, konstruują)

3. Jasna sytuacja sprawdzania

4. Standard zachowania końcowego (minimalny poziom realizacji danego celu)

Taksonomia- hierarchiczne uporządkowanie celów kształcenia wg rosnącej wartości.

Taksonomia ABC:

I Wiadomości

1. Zapamiętanie wiadomości

2. Zrozumienie wiadomości

II Umiejętności

1. Stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych

2. Stosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych

1. Szkoła jako źródło zagrożeń dla rozwoju ucznia

Rodzaje niepowodzeń szkolnych:

- ukryte- pojawiają się braki, ale nie mają jeszcze odzwierciedlenia w ocenach

- jawne- pojawiają się oceny niedostateczne i braki w zachowaniu ucznia

Przyczyny niepowodzeń szkolnych:

1. Społeczno- ekonomiczne: struktura rodziny, postawy rodzicielskie, zainteresowanie rodziców szkołą, sytuacja materialna rodziny, patologie w rodzinie

2. Biopsychiczne: wady rozwojowe, przewlekłe choroby dziecka, wady wymowy, nieśmiałość dziecka, niewłaściwe sposoby uczenia się

3. Szkolne: zależne od nauczyciela, zależne od programu kształcenia, od form realizacji programu, zbyt duża liczebność klas, negatywne skutki programu ukrytego

Formy pomocy uczniom z niepowodzeniami szkolnymi: praca w zespole, kontakty z uczniami bardzo dobrymi, wspólne rozwiązywanie prac domowych, wspólne uczenie się; działania terapeutyczne nauczycieli: zapewnienie dziecku komfortu emocjonalnego, doświadczenia z osiąganiem sukcesu, dostarczanie dużej ilości wzmocnień

Uczeń zdolny- to ten, który osiąga lub może osiągać dużo lepsze wyniki w nauce w porównaniu ze swoimi rówieśnikami, a jego zachowanie wykracza poza przeciętny poziom; to taki, który charakteryzuje się dużym ilorazem inteligencji; licznymi osiągnięciami w nauce oraz twórczą wyobraźnią.

Jak rozpoznać ucznia zdolnego?

Model Renzulliego- zdolności to interakcja 3 komponentów: zdolności ponadprzeciętne, zdolności twórcze, zaangażowanie w pracę + uwarunkowania środowiskowe

Diagnoza ucznia zdolnego- kryterium psychologiczne (specjalistyczne testy- poziom ilorazu inteligencji, predyspozycje, uzdolnienia) i pedagogiczne (wyniki obserwacji rodziców dziecka, nauczycieli, wychowawców)

Raport Marlanda- ogólne zdolności intelektualne, specyficzne zdolności szkolne, myślenie twórcze, uzdolnienia artystyczne, uzdolnienia psychomotoryczne

Wskaźniki: dobra pamięć, twórcza wyobraźnia, zdolność do analizy i syntezy, szeroki zakres wiedzy ogólnej, bogaty zasób słownictwa, łatwość uczenia się, zamiłowania czytelnicze, ciekawość świata, pomysłowość, niezwykłe poczucie humoru, perfekcjonizm, zdolności przywódcze, wyższa samoocena, pracowitość i wytrwałość

Potrzeby uczniów zdolnych

- poznawczo- intelektualne- indywidualny tok nauczania, zaplecze naukowe, zajęcia pozalekcyjne

- emocjonalno- motywacyjne- akceptacja, uznanie, docenianie, wyznaczane celów, nagrody

- twórcze- własna twórczość literacka, muzyczna, akceptacja oryginalności, kontakt z autorytetem

- społeczne

- fizjologiczne