Znaczącą koncepcją, wywodzącą się z nurtu poznawczo-behawioralnego, jest

społeczno-uczeniowa teoria osobowości Juliana B. Rottera. Koncepcja ta została

zbudowana na następujących założeniach:

-Przedmiotem badania osobowości są w istocie interakcje jednostki ze środowiskiem,

mającym dla jednostki znaczenie poznawcze. Osobowość nie może być rozpatrywana w oderwaniu od środowiska, gdyż kształtują ją procesy uczenia się właśnie na drodze kontaktu z otoczeniem.

-Konstrukty stosowane do opisu osobowości są niezależne od konstruktów, którymi

posługują się inne dziedziny wiedzy.

-Zachowanie opisywane przez konstrukty osobowościowe zachodzi realnie w czasie i w przestrzeni. Różne poziomy opisu zachowania (np. psychologiczny i fizjologiczny) są od siebie niezależne.

-Konstrukty osobowościowe nadają się do opisu zachowania organizmów o określonym stopniu złożoności i na określonym poziomie rozwoju.

-Doświadczenia jednostki mają na siebie wzajemny wpływ. Nowe doznania są

przyswajane i przetwarzane przez pryzmat doświadczenia. Im większe doświadczenie jednostki, tym osobowość bardziej stabilna.

-Zachowanie opisywane przez konstrukty osobowościowe jest ukierunkowane na cel. Jest to wzmocnienie mające dla jednostki charakter motywacyjny.

-Dla podjęcia danego działania ważna jest nie tylko natura i wartość nagradzająca lub karząca wzmocnienia, ale także oczekiwanie osiągnięcia danego celu. Taka antycypacja tworzona jest na bazie uprzednich doświadczeń, i może być mierzona ilościowo (Szmigielska, 1999).

Przedstawiona została również lista potrzeb ludzkich, determinujących rodzaje

celów:

-Potrzeba uznania statusu jednostki

-Potrzeba dominacji

-Potrzeba niezależności

-Potrzeba ochrony

-Potrzeba miłości i uczuć

-Potrzeba komfortu fizycznego (Szmigielska, 1999)

Rotter wyróżnił również kilka podstawowych zmiennych mających wartość

predykcyjną wobec wyników procesów społecznego uczenia:

-Potencjał zachowania .Jest prawdopodobieństwem wystąpienia danej reakcji

ukierunkowanej na cel, biorąc pod uwagę zmienne sytuacyjne oraz inne dostępne

zachowania z repertuaru możliwości jednostki.

-Oczekiwania .Związane są z subiektywną oceną prawdopodobieństwa osiągnięcia celu poprzez dane zachowanie. Wpływają bezpośrednio na wartość potencjału zachowania.

Oczekiwania mogą być konkretne .gdy dotyczą określonej sytuacji; oraz ogólne .gdy

odnoszą się do kategorii sytuacji.

-Wartość wzmocnienia .Wiąże się z motywacją. Wartość danego wzmocnienia jest

zarówno subiektywna jak i relatywna.

-Sytuacja psychologiczna .Wiąże się z aktualną sytuacją jednostki względem środowiska

zewnętrznego jak i wewnętrznego. Jest to złożony układ bodźców oddziaływujących na

jednostkę przez określoną ilość czasu. Sytuacja psychologiczna może mieć wpływ

zarówno na oczekiwania jak i wartość wzmocnienia (Szmigielska, 1999).

Centralny punkt w teorii Rottera zajmuje pojęcie poczucia kontroli. Odnosi się

ono do subiektywnego poczucia posiadania bądź nieposiadania wpływu na występowanie

określonych zdarzeń. Poczucie kontroli Rotter przedstawia jako wymiar osobowości,

który można przedstawić na kontinuum pomiędzy poczuciem kontroli wewnętrznej a

poczuciem kontroli zewnętrznej. Wewnętrzne poczucie kontroli cechuje osoby, które

mają tendencje do postrzegania spotykających je sukcesów bądź porażek jako

konsekwencji własnych działań. Osoby o zewnętrznym poczuciu kontroli mają tendencje do wyjaśniania napotykających je sukcesów i porażek działaniem sił niezależnych od nich, np. szczęściem, przeznaczeniem, działaniem innych osób, przypadkiem itp. Przekonania na temat własnego poczucia kontroli mogą mieć charakter ogólny, bądź konkretny. Przekonania ogólne, dotyczące .większości sytuacji., a zwłaszcza sytuacji nowych, mogą być sprzeczne z przekonaniami konkretnymi, które odnoszą się do dobrze znanej klasy sytuacji, i kształtowane są na podstawie poprzednich doświadczeń

(Szmigielska, Koncepcje związane z paradygmatem poznawczo-behawioralnym znacząco przyczyniły się do rozumienia zasad rządzących ludzkim zachowaniem. Mimo że podejście to ma przede wszystkim zastosowanie praktyczne w terapii, to z punktu widzenia badań nad osobowością, niezwykle istotne jest zwrócenie uwagi na interakcje procesów psychicznych ze środowiskiem.1999)