J. Tischner „ Z problematyki wychowania chrześcijańskiego. ” pkt. 18
1. CHRZEŚCIJAŃSKA KONCEPCJA CZŁOWIEKA.
a) człowiek jest istotą wolną, tylko ten czyn jest ludzki, który wypływa z wolności i za niego jesteśmy odpowiedzialni.
b) człowiek jest istotą zindywidualizowaną
c) istnieje obiektywna hierarchia wartości etycznych i religijnych według, których każdy człowiek powinien decydować o sobie. Wartości te nie są relatywne, lecz właśnie obiektywne. Wzorem prezentującym nam je jest Jezus Chrystus.
Nie wolno łamać i zmieniać tych postulatów, powinny być zachowywane.
2. SPRAWY WYCHOWANIA CHRZEŚCIJAŃSKIEGO.
a) Pogląd, że istota procesu wychowawczego sprowadza się do wyrobienia w wychowanku dobrych przyzwyczajeń – jest błędny. Czasem owszem może być podstawą tego procesu lub mieć znaczenie, gdy człowiek tworzy w sobie postawę wobec danych wartości. Ale na pewno nie jest to ISTOTA tego procesu. „ Urabianie przyzwyczajeń ” to rodzaj lekceważenia wolności człowieka oraz ograniczanie istoty wychowania. W sytuacji „urabiania” w wychowanku budzą się tylko zachowania wyuczone, arefleksyjne, to tylko utrwalone skojarzenia. Następuje zatrzymanie rozwoju wychowania na poziomie przedrefleksyjnym. Pogląd ten zawiera jeszcze jeden ważny element. Jest to NIEWIARA w istnienie wartości etycznych i religijnych. Gdy wszystko jest wyuczone, wychowanek SAM nie odkrywa tych wartości. Jest pozostawiony wobec nich na zasadzie przyzwyczajenia.
Ten proces możemy porównać do doświadczeń Pawłowa. ( odruchy warunkowe)
RÓŻNICA :
Koncepcja Pawłowa – determinizm Chrześcijańska koncepcja wychowania - indeterminizm ( obszar wolności, który umożliwia podejmowanie świadomych decyzji, wypływających z naszej woli )
b) Zjawisko absolutyzowania bodźców, mających prowadzić do uruchomienia mechanizmu odruchów warunkowych. Mianowicie chodzi tu o ograniczenie wychowankowi, podejmowania swobodnych decyzji. Jest to wynik lęku wychowawcy przed wolością wychowanka. ( związek z totalizmem). Uniemożliwia to jakikolwiek swobodny wybór, a przecież posłuszeństwo jest tylko wtedy ludzkie, gdy jest swobodnie wybrane.
c) Legalizm wychowawczy. Celem takiego wychowania jest ukształtowanie wychowanka w duchu bezkrytycznej lojalności dla autorytetu wychowawczego i wydawanych przez niego rozporządzeń. Zachodzą dwa istotne zjawiska :
A) żądanie od wychowanka posłuszeństwa dla prawa tylko dlatego, że jest prawem. Prowadzi to do oderwania przepisu prawnego od wartości, z której powinien wynikać. Uważa się, że przepis prawny sam z siebie ma moc tworzenia wartości etycznych, a nie odwrotnie, że tylko takie przepisy są obowiązujące, które są oparte na wartościach prawnych, religijnych i etycznych.
B) „białe plamy” – te dziedziny życia ludzkiego, do których żadnym sposobem wychowawca nie ma możności ani prawa sięgnąć.
Skutki legalizmu wychowawczego :
Człowiek wychowany w duchu lojalności dla prawa owszem staje się człowiekiem lojalnym, ale może być człowiekiem głęboko nieetycznycm.
Człowiek nie ma poczucia wartości etycznych, co powoduje, że na niektóre wartości nie reaguje, a na inne w sposób spaczony.
Pozostawia on (legalizm) poza zasięgiem szereg spraw człowieka jako zupełnie nie podlegających procesowi wychowania lub też nadaje sztuczne znaczenie sprawom małej wagi.
Występuje, także oderwanie wychowania religijnego od religijnego przeżycia. <przeżycie religijne ( „jaźniowe” ) – akty ofiary wobec Boga, a Bóg jest najwyższą wartością przenikającą człowieka.
Religia zastępowana jest często etyką.
Przekonanie, że życie etyczne wyczerpuje bez reszty potrzebą życia religijnego
Tworzy się pojęcie religii jako światopoglądu
Pojawiają się „ białe plamy „ – pedagogika religijna nie sięga tam gdzie powinna co prowadzi do : deizmu, fideizmu, sentymentalizmu religijnego.
Wszystko to prowadzi do zanikania religijnego zmysłu u człowieka. To następstwo przemian cywilizacyjnych oraz legalistycznej pedagogiki ( zamknęła w nawias wartości etyczne i religijne ).
Mechanizm wychowawczy naruszył tezę o wolności człowieka. Bowiem uznanie wolności, to przyznanie, że wychowanie jest pewnego rodzaju ryzykiem, rezultaty mogą być prawdopodobne, ale nie są jednak pewne. Legalizm wychowawczy naruszył zasadę obiektywności wartości etycznych i religijnych. Wkradł się relatywizm etyczny, co prowadzi do dostosowania się do panującego bałaganu.
WYCHOWANIE – to przekształcanie materiału wychowawczego w kierunku stworzonego ideału wychowawczego. Przedstawiona wyżej pedagogika nie wie kim jest materiał wychowawczy i jakim on ma się stać. ---> pedagogika krótkowidzów
3. SYTUACJA WYCHOWAWCY W PROCESIE WYCHOWANIA.
Totalizm wychowawczy ( analogia do totalistycznej metody rządzenia państwem ) - co to takiego?
Pedagogika totalistyczna jest rodzajem, który świadomie lub nieświadomie, wyraźnie lub w zamaskowany sposób dąży do tego by dać wychowawcy prawo do uczynienia z siebie wzoru dla wychowanka. Początkowo wychowawca miał najpierw uczynić pracę nad sobą, w momencie, gdy nadano mu pewien status urzędowy, wierzy, że jest godnym do naśladowania. Wielu wychowawców będzie narzucało swoje poglądy, własny sposób modlitwy, styl życia itd. Za wszelką cenę będzie dążył do zdobycia entuzjazmu uczniów( pojawi się także lęk przed kompromitacją przed otoczeniem i uczniem ), z kolei polemikę będzie traktować jako atak na niego.
Z pojęciem wspomnianego lęku wychowawcy łączy się z poglądem, że wartości etyczne nie są obiektywne, lecz że zobowiązują – zależnie czy człowiek jest widziany przez innych czy nie. Na gruncie chrześcijańskim jest to zjawisko szczególnie niezrozumiałe, bo przecież czymś zupełnie naturalnym jest poczucie wspólnoty z wychowankiem, opierające się na wzajemnym trudzie uczłowieczenia „ zwierzęcia” w sobie. Wychowawca zatem powinien naturalnie zachowywać się w stosunku do wychowanka, tworzyć z nim relacje, nie powinien tworzyć, aż tak przesadnej jego wyższości nad wychowankiem. Oczywiście wychowawcy należy się szacunek i autorytet, zdarza się, że wychowankowie w jakiś sposób naśladują wychowawców. Jednak nie może to być na zasadzie pełnego naśladownictwa, niezależnie czy jest ideałem czy nie i czy harmonizuje się z Chrystusem czy nie. Prowadzić może to do swoistej megalomani ( skupienie się na własnej doskonałości).
Należy tutaj podkreślić wniosek autora. Bowiem nie może być tak, że nauczyciel w swojej pracy z wychowankiem doskonali się tylko ze względu na osiągnięcie sukcesu wychowawczego w otoczeniu. Nie można dobrze realizować wartości wyższego rzędu, tylko po to by osiągnąć wartości rzędu niższego.
INTELEKTUALNE PRZYGOTOWANIE WYCHOWAWCY DO ROLI WYCHOWAWCZEJ :
Olbrzymi wpływ na ludzi wywierają ci wychowawcy, którzy przede wszystkim potrafią uzasadnić to czego wymagają od wychowanka.
Ogromne znaczenia ma intelektualna gotowość wychowawcy do rzetelnego i atrakcyjnego przedstawienia materiału z zakresu religii. W owym materiale wychowanek powinien odnaleźć odpowiedzi na swoje niepokoje, a wychowawca sam powinien je bardzo dobrze znać. Zdarza się jednak, że pomimo tego, iż wychowawca przestudiował teologię i filozofię to nie potrafi udzielić odpowiedzi na pewne pytania. Dla wychowanka wiąże się to z myśleniem, iż pewne tezy nie mają swojego obiektywnego uzasadnienia.
Istotna kwestią jest, także wiedza o wychowanku. Źródłem sukcesu wychowawczego jest umiejętność rozumienia wychowanka, wniknięcie w jego wnętrze. Wychowanek powinien czuć, że wychowawca zdaje sobie sprawę z jego problemów, niepokojów, że czuje to co on. To pomoże wychowankowi wyjść z kłopotów. Zatem na szczególną uwagę zasługuje POTRZEBA WSPÓLNOTY miedzy wychowawcą, a wychowankiem.