Metody badań pedagogicznych

Metody i techniki badawcze stosowane w badaniach pedagogicznych.

„W zgodzie zatem z tradycją oraz zasadami logiki przez metodę badań rozumieć będziemy <<zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących najogólniej całość postępowania badacza, zmierzającego do rozwiązania określonego problemu naukowego>>. Techniką badań zaś nazywać będziemy <<czynności praktyczne, regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami, pozbawiającymi na uzyskanie optymalnie sprawdzalnych informacji, opinii, faktów>> ( Kamiński A. 1974 )¹.

Metoda badań to sposób zbierania danych lub poznawania rzeczywistości pedagogicznej. Według Palka² możemy podzielić je na:

1. Metody badań ilościowych – empiryczne badanie ilościowe

2. Metoda badań jakościowych – empiryczne badanie jakościowe.

Pierwsza z metod, a więc empiryczne badanie ilościowe. Głównymi założeniami tej metody jest to iż badacz jest w stanie poznać otaczającą go rzeczywistość, a jednocześnie nie musi być jej integralną częścią, może być tylko obserwatorem badanej rzeczywistości. Dzięki temu badacz jest obiektywny ( nie wartościuje, nie ocenia, jest neutralny), a rzeczywistość jaką bada jest powtarzalna i posiada stałe reguły działania. Zadaniem badacza jest opis i wyjaśnienie związków przyczynowo skutkowych pomiędzy faktami lub związków korelacyjnych, wskazujących na współwystępowanie pojedynczych faktów w badanej rzeczywistości. Badacz jest tutaj w stanie poznać liczbę faktów, przedstawić je za pomocą liczb a wszystko to jesteśmy w stanie umieścić w danych statystycznych.

Według Pilcha³ celem tych badań jest odpowiedź na pytania:

1. Jak jest? – opisowy charakter celu badań

2. Dlaczego? – diagnoza

3. Jaki jest związek między czymś a czymś – wyjaśnienie diagnozy.

Uzyskujemy dzięki temu dane liczbowe, które następnie poddajemy zliczeniu i mierzeniu, a więc tworzymy statystyki. Badanie takie ma jednak sens tylko w momencie gdy dane pochodzą od reprezentatywnej próby badawczej. A więc grupa badanych zaangażowanych w zdarzenia pedagogiczne jest odpowiednio liczona, a także jest przedstawicielem ogółu pod względem typowych cech.

Do tej grupy możemy zaliczyć⁴: sondaż diagnostyczny, monografię problemową i instytucji, eksperyment pedagogiczny, studium przypadku. A także jak niektórzy pedagodzy stwierdzają⁵: obserwację, skalowanie, wywiad skategoryzowany, ankietę, socjometrię, test, analizę dokumentów, eksperyment pedagogiczny.

Empiryczne badania jakościowe mówią nam iż świat społeczny nie można zmierzyć i sprawdzić , jej głównym składnikiem jest społeczeństwo, które żyje w danej kulturze, czyli w świecie uznawanych przez ludzi wartości, którym nadano konkretnego sensu i znaczenia.

Możemy wymienić następujące orientacje w badaniach jakościowych:

1. „Badania jakościowe skoncentrowane na poznawaniu świata przeżywanego (codzienność szkolna, dzieciństwo).

2. Badania poświęcone analizom interakcji społecznych w placówkach edukacyjnych, wychowawczych czy społecznych (mechanizmy etykietowania, stygmatyzacji, konfliktów między podmiotami w rzeczywistości pedagogicznej).

3. Badania jakościowe poszukujące danych o ludzkiej biografii i socjalizacji⁶.”

Możemy także mówić o eksperymencie pedagogicznym, który jako metoda naukowa badająca wybraną rzeczywistość pedagogiczną, polegającą na wywołaniu bądź zmianie przebiegu procesów poprzez wprowadzenie określonego czynnika i obserwacji zmian jakie powstały.

Kolejną metodą jest monografia, której przedmiotem badań są instytucje wychowawcze, których celem jest zmiana struktury instytucji, zasad i efektywności działań wychowawczych, a także opracowanie koncepcji ulepszeń prognoz rozwojowych.

Metoda indywidualnych przypadków, to metoda sprowadzająca się do biografii ludzkich, opisaniem indywidualnej jednostki pod względem pedagogicznym. „Jest sposobem badań pedagogicznych polegającym na analizie jednostkowych losów ludzkich uwikłanych w określone sytuacje wychowawcze, lub na analizie konkretnych zjawisk natury wychowawczej poprzez pryzmat jednostkowych biografii ludzkich z nastawieniem na opracowanie diagnozy przypadku lub zjawiska w celu podjęcia działań terapeutycznych.⁷”

Metoda sondażu diagnostycznego to sposób na gromadzenie informacji strukturalnych i funkcjonalnych, a także dynamika zjawisk społecznych, opinie i poglądy wybranych zbiorowości, nasilaniu się i określonych kierunkach zjawisk, a także innych zjawiskach, które nie można umieścić w ramy instytucjonalne a mające znaczenie wychowawcze. Całą tą metodę opieramy na wybranej grupie przedstawicieli danej populacji, w której występuje badane zjawisko.

„ Technika badań to czynność poznawcza, to najczęściej proces angażujący badacza i innych ludzi. Wszystko inne to narzędzia służące tym czynnością, czyli kwestionariusze do ankietowania, robienia wykładów, skale do testowania, arkusze opisu itd.⁸”

Obserwacja to zbieranie danych o wychowanku i sytuacji w jakiej się on znajduje. Może ona być nieplanowaną rejestracją faktów i zdarzeń lub planowanym działaniem ustawionym na konkretny cel. Jest to metoda zbierania danych i metoda badawcza. Wyróżniamy kilka typów obserwacji.

Obserwacja skategoryzowana jest typowa dla badań ilościowych. Używamy do niej kategorii, którymi nazywamy poszukiwane zdarzenia, fakty, cechy badanych zjawisk. Zaletami tej metody badawczej jest możliwość skupienia się na konkretnych zjawiskach czy faktach, którymi się interesujemy, a więc w szybszy sposób skupimy się na tym co jest nam potrzebne i osiągniemy cel. W wyniku końcowym możemy przeprowadzić analizy statystyczne.

Obserwacja nieskategoryzowana jest typowa dla badań jakościowych. Używana do badania rzeczywistości pedagogicznej, bazuje ona na postrzeganiu i spisywaniu własnych czynności badawczych.

Obserwacja ukryta, w której osoby obserwowane nie wiedzą o tym, że są obserwowane. Zaletą jest to iż osoba nie wiedząc o tym, że jest obserwowana zachowuje się w naturalny dla siebie sposób, a to, że ją obserwujemy nie ma wpływu na jej zachowanie.

Obserwacja jawna, to przeciwieństwo obserwacji ukrytej. A więc tutaj osoba badana wie, że jest obserwowana. Wadą może być fakt, iż osoba badana, przez to, że wie że jest obserwowana może zmienić swoje zachowanie.

Obserwacja swobodna – stosowana w celu chęci poznania ludzi. Przydatna jest ona w praktyce nauczyciela, wychowawcy, opiekuna. Pełni ona ważną funkcję w procesie przygotowania badań. Uzyskamy na jej podstawie wiedzę o interesującym nas zjawisku, które możemy sformułować w problemy i hipotezy.

Obserwacja systematyczna – jest to metoda z góry zaplanowana i prowadzona przez wyznaczony czas. Zaletą tej metody jest możliwość prowadzenia jest w zaplanowany sposób, a dzięki temu możemy uzyskać dane zarówno o problemie jak i częstotliwości jego występowania.

Obserwacja pośrednia, w której to jako badacz nie uczestniczymy – obserwujemy z boku daną grupę nie będąc jej częścią. Zaletą tej metody jest fakt, że zachowanie badacza nie ma wpływu na osoby obserwowane.

Obserwacja pośrednia uczestnicząca – badacz jest członkiem badanej zbiorowości. Zaletą tej metody jest poszerzenie badań i zjawisk. Wadą jest to, iż obserwator może przejąć zachowania, opinie i reakcje obserwowanej grupy, a także kiedy grupa wie, że jest obserwowana może zaistnieć zakłócenie obiektywności uzyskanych wyników.

„Wywiad jest rozmową badającego z respondentem lub respondentami według opracowanych wcześniej dyspozycji lub w oparciu o specjalny kwestionariusz.⁹” Może służyć nam w badaniu do poznania faktów, opinii i postaw danej zbiorowości, a także do poznania układów, charakteru i zależności środowiska wychowawczego, problematyki wychowania w środowisku społecznym. Wyróżniamy jego różne typy:

Wywiad kompletnie kierowany (standaryzowany, strukturalizowany), który opieramy na wcześniej przygotowanym kwestionariuszu pytań i odpowiedzi do wyboru. Ma on na celu pomiar zmiennych ilościowych.

Wywiad mało kierowany ( swobodny), w nim istotnym czynnikiem są odpowiedzi badanego, które inicjuje badacz. Jest on stosowany w badaniach jakościowych.

Wywiad częściowo kierowany, w którym to badacz przerywa wywód badanego, by prosić o więcej szczegółów, zadając mu przy tym dodatkowe pytania. Jest on wykorzystywany w badaniach jakościowych.

Ankieta jest stosowana w badaniach pedagogicznych gdy nasze badanie dotyczy dużej grupy i chcemy dzięki niej uzyskać dane do ilościowej obróbki, lub też stosujemy ją w momencie kiedy mamy utrudniony kontakt z badanymi. „Ankieta zatem jest techniką gromadzenia informacji polegającą na wypełnieniu najczęściej samodzielnie przez badanego specjalnych kwestionariuszy na ogół o wysokim stopniu standaryzacji w obecności lub częściej bez obecności ankietera.¹⁰” Dzięki niej uzyskujemy informacje o faktach, opiniach badanego lub innych o osobie badanej, marzeniach, pragnieniach, potrzebach, motywacjach i aspiracjach badanego lub jego bliskich.

Analiza dokumentów i wytworów badanego. „ Badanie dokumentów i materiałów jest techniką badawczą służącą do gromadzenia wstępnych, opisowych, także ilościowych informacji o badanej instytucji czy zjawisku wychowawczym. Jest także techniką poznawania bibliografii jednostek i opinii wyrażonych w dokumentach. Samodzielnie rzadko może występować w roli instrumentu naukowego poznania.¹¹” Jest ona wykorzystywana w rozpoznawaniu rzeczywistości pedagogicznej i sytuacji wychowanka, a także determinantów procesów pedagogicznych, jakie zachodzą z jego udziałem. Może ona być stosowana w badaniach ilościowych i jakościowych. Jest ona bardzo popularna.

Bibliografia

Wanda Baranowska „Metody badań pedagogicznych” PUW 2010

Palka S., Metodologia, badania, praktyka pedagogiczna, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk. 2006

Palka S. Podstawy metodologii badań w pedagogice, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk. 2010

Pilch T., Bauman T. „Zasady badań pedagogicznych. Strategie ilościowe i jakościowe.” Wydawnictwo Akademickie „Żak” Warszawa 2001

Kruger H. H. „ Wprowadzenie w teorie i metody badawcze nauk o wychowaniu” Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne” Gdańsk 2005

---

1. Pilch T., Bauman T. „Zasady badań pedagogicznych. Strategie ilościowe i jakościowe.” Wydawnictwo Akademickie „Żak” Warszawa 2001, s. 71↩

2. Palka S., Metodologia, badania, praktyka pedagogiczna, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk. 2006, s. 38-40↩

3. Pilch T., Strategia badań ilościowych, [w:] Podstawy metodologii badań w pedagogice, (red.) S. Palka, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2010., s.66↩

4. Pilch T., „Strategia badań ilościowych”, [w:] „Podstawy metodologii badań w pedagogice”, (red.) S. Palka, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2010, s.71↩

5. Palka S. „Metodologia, badania, praktyka pedagogiczna”, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2006, s.49↩

6. Kruger H. H. „ Wprowadzenie w teorie i metody badawcze nauk o wychowaniu” Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne” Gdańsk 2005, s. 160↩

7. Pilch T., Bauman T. „Zasady badań pedagogicznych. Strategie ilościowe i jakościowe.” Wydawnictwo Akademickie „Żak” Warszawa 2001, s.78↩

8. Tamże, s. 85↩

9. Tamże s.91-92↩

10. Tamże s. 96↩

11. Tamże, s.98↩