Wprowadzenie

Kolebką odrodzenia były Włochy, a stolicą kulturalną była Florencja. Kultura we Włoszech rozwijała się dzięki handlowi ze Wschodem i Zachodem. Pojawieniu się odrodzenia sprzyjał też kryzys papiestwa. Renesans nazwano odrodzeniem ze względu na odrodzenie kultury, sztuki i myśli starożytnej.

Czas trwania, odkrycia i wynalazki

Epoka rozpoczęła się we Włoszech w połowie XIV wieku i trwała tam do końca XVIw. W Polsce od końca XVw do początku XVII w. Graniczne daty to początek w 1450 lub 1492, data końcowa 1545-63(Sobór w Trydencie).Wiek XVI przyniósł wiele ważnych wydarzeń – reformację Marcina Lutra, wynalazki Leonarda Da Vinci, publikację Mikołaja Kopernika i odkrycia Galileusza. Renesans jest też epoką odkryć geograficznych: odkrycie Ameryki, znalezienie nowych, morskich dróg na Daleki Wschód, opłynięcie kuli ziemskiej.

Polski renesans

można podzielić na 3 etapy – wczesny, dojrzały i schyłkowy. Za początkową datę uznaje się opublikowanie „Krótkiej Rozprawy” Mikołaja Reja (1543r.) i publikację „O obrotach sfer niebieskich”(1543). Szczytowy okres renesansu –życie Jana Kochanowskiego (1530-84), schyłkowy to początek XVII wieku. Data końcowa – wydanie „Rytmów” Mikołaja Sępa Sarzyńskiego (1601) lub śmierć Szymona Szymonowica (1629).

Filozofia

Hasło epoki – „Człowiekiem jestem i nic, co ludzkie, nie jest mi obce”.

Antropocentryzm – człowiek w centrum uwagi.

Humanizm – prąd epoki, który skupiał się na człowieku i jego sprawach. Humanista musiał być wykształcony, wszechstronny, znać łacinę i grekę, by móc czytać dzieła starożytnych w oryginale (hipserzy -.-). Jeden z najwybitniejszych humanistów – Erazm z Rotterdamu. Twierdził, że człowiek jest dobry, a zło wynika z niewiedzy, propagował irenizm, a swoje myśli zawarł w „Pochwale Głupoty”. Kontrowersyjnym myślicielem był Niccolo Machiavelli, który twierdził, że „cel uświęca środki”, „trzeba być lisem i lwem” i jeśli trzeba, można sięgać do oszustwa, kłamstwa i podstępu. Za to Tomasz Morus w dziele „Utopia” przedstawił idealny wzór państwa, w którym panuje zgoda i równość.

Reformacja – zapoczątkowana przez Marcina Lutra w 1517 r(95 tez w Wittenberdze) Wystąpił przeciwko sprzedaży odpustów. Doszło do walk religijnych. Nastąpił rozpad kościoła i powstały odłamy – luteranizm, kalwinizm, anglikanizm. Marcin Luter przetłumaczył Biblię na język niemiecki i opowiadał się za odprawianiem nabożeństw w językach narodowych.

W Polsce reformacja przebiegała w sposób demokratyczny – nie było wojen religijnych. Mieszczaństwo przechodziło na Luteranizm, a szlachta na Kalwinizm

Makbet

Epoka – renesans/barok, rodzaj – dramat, gatunek – tragedia, czas akcji – kilkanaście lat na początku XIw. Miejsce akcji – zamek Makbeta, zamek Makdufa, Anglia, bohaterowie – Makbet, Lady Makbet, Czarownice, Banko, Makduf.

Fabuła

Makbet i Lady Makbet to bezdzietne, kochające się małżeństwo. Makbet za męstwo na polu walki otrzymuje tytuł tana Kawdoru. Wcześniej o czekającej nominacji powiadamiają Makbeta czarownice. Makbet ma zostać królem, a Banko – ojcem królów. Makbet informuje o tym żonę, która chce przyspieszyć spełnienie się przepowiedni. Gdy król zatrzymuje się w zamku Makbeta, żona namawia go do morderstwa, które zrzuca na strażników i zabija ich w akcie wściekłości. Synowie Dunkana uciekają z kraju, a Makbet zostaje królem. Obawia się jednak Banka, na którego nasyła morderców. Syn Banka ucieka. Duch zabitego przyjaciela chce zemścić się na Makbecie i pojawia się podczas uczty. Rządy Makbeta nie cieszą się popularnością – jest on tyranem i dziwnie się zachowuje i ludzie zaczynają go podejrzewać o popełnienie zbrodni. Makbet udaje się do czarownic po informacje na temat swojego życia. Przepowiadają mu śmierć, ale dopiero gdy las Birnam ruszy i nie dokona tego człowiek zrodzony przez kobietę. Makbet obawiając się Makdufa wydaje rozkaz zabicia jego rodziny. Znajdujący się na emigracji Makduf i Malkolm chcą wystąpić zbrojnie przeciw Makbetowi i zwracają się o pomoc do króla Anglii. Lady Makbet popada w obłęd. Żołnierze atakujący zamek kryją się za gałęziami, a gdy ruszają do ataku, straże donoszą, że ruszył las. Lady Makbet popełnia samobójstwo, a Makbet zostaje zabity przez Makdufa, który został wyjęty z łona matki przez cięcie cesarskie, a nie urodzony.

Bohaterowie

Makbet i jego żona to bohaterowie dynamiczni. Na początku Makbet jest odważny, mężny, oddany królowi, inteligentny i ambitny. Zanim popełnia zbrodnię ma w sobie wiele wątpliwości, wie, że robi źle. Jest uległy i przerażony, imponuje mu postawa jego żony. Po popełnieniu zbrodni staje się tyranem, jest zaślepiony rządzą władzy, zawistny, skłonny do intryg, podejrzliwy i budzi niechęć.

Lady Makbet poznajemy jako kochającą żonę, ambitną i sprytną kobietę. Przed popełnieniem zbrodni staje się zdecydowana i zorganizowana, bezwzględnie planuje morderstwo, uważa je za coś dobrego i deklaruje współudział. Jest przekonana o słuszności swoich działań, amoralna i ogarnięta żądzą władzy. Po popełnieniu zbrodni staje się troskliwa, osamotniona, oddala się od męża – pęka między nimi nić porozumienia. Jej psychika ulega destrukcji i popada w obłęd, co kończy się samobójstwo.

Problem winy i kary

Za popełnienie zbrodni oboje – Makbet i jego żona zostają ukarani. Makbet ma wyrzuty sumienia, słyszy głosy, widzi duchy, które go prześladują. Opanowuje go także lęk.

Lady Makbet ogarniają lęki, omamy i przywidzenia, widzi na swoim ciele plamy krwi, czuje jej zapach, cierpi na somnambulizm i automatyzm ruchów.

Uosobieniem zła są czarownice – ich pojawieniu się towarzyszą grzmoty i błyskawice. Przepowiadają przyszłość Makbeta, ale nie ograniczają mu możliwości wyboru. Losy Makbeta są przykładem ulegania złu. W świecie musi zatryumfować sprawiedliwość, dlatego Makbet musi zginąć.

Dramat Szekspirowski

- Złamanie zasady trzech jedności

- Wprowadzenie sił fantastycznych,

- Obecność scen zbiorowych i balistycznych

- Wprowadzenie postaci dynamicznych, okazujących emocje, zagadkowych, dokonujących trudnych wyborów.

- Zmiana koncepcji tragizmu – bohaterowie mają wolną wolę, nie ciąży nad nimi fatum, kształtują swoją przyszłość przez decyzje.

- Rezygnacja z zasady decorum

- łączenie tragizmu z komizmem

- mieszanie rodzajów literackich – epiki, liryki, dramatu

- Wielowierzchołkowa kompozycja (wiele punktów kulminacyjnych)

- Podział dramatu na akty i sceny

Literatura Polska

Odrodzenie w Polsce było poprzedzone bogaceniem się ludności. Dużą rolę w rozwoju kulturalnym państwa odegrał dwór królewski i dwory magnackie. Możnowładcy pełnili funkcje mecenasów sztuki, wspierając rozwój kultury. Największe osiągnięcie epoki – „O obrotach sfer niebieskich” M. Kopernik. Pierwsi twórcy renesansu – Klemens Janicki i Biernat z Lulbina.

Prawdziwy rozkwit nastąpił za czasów Mikołaja Reja. Najwybitniejszym poetą polskiego renesansu był Jan Kochanowski, a w późnej fazie także Szymon Szymonowic, który tworzył sielanki dwóch rodzajów – realistyczne i konwencjonalne.

Sielanka realistyczna „Żeńcy” – przedstawia rzeczywiste życie ludzi na wsi. Żeńcy to chłopki, Olucha i Pietrucha, które pracują przy żniwach. Z ich rozmowy można się dowiedzieć, jak wygląda życie chłopów – kobiety mówią, że pracują na polu pana od zmierzchu do świtu, a starosta chce, żeby w ogóle nie odpoczywały, stosuje wobec nich kary cielesne. Nawet kobiety po porodzie muszą stawić się do pracy w polu. Sielanki niekonwencjonalne „Kołacze” używają jedynie konwencji pasterskiej do ukazania życia dworskiego.

Ważne miejsce w dorobku epoki zajmuje działalność Andrzeja Frycza – Modrzewskiego i Piotra Skargi. Szczególną rolę odegrała napisana po łacinie rozprawa „O poprawie Rzeczypospolitej”. W jej pięciu księgach Andrzej Frycz – Modrzewski zawarł wykład dotyczący życia publicznego. Pisał o tym, że prawdziwe szlachectwo nie zawiera się w tytułach, ale w postępowaniu człowieka ( „O obyczajach”), że wszyscy obywatele powinni być równi wobec prawa („O prawach”), domagał się zreformowania oświaty („O szkole”) i opodatkowania kościoła („O Kościele”). Podzielił wojny na sprawiedliwe – obronne i niesprawiedliwe – najeźdźcze („O wojnie”)

Piotr Skarga – „Kazania sejmowe”. Jest to sześć utworów mówiących o chorobach społeczeństwa polskiego: nieżyczliwości wobec ojczyzny i chciwości, kłótliwości, herezji i niereligijności, osłabieniu władzy królewskiej, niesprawiedliwym prawie oraz grzechach. Najsłynniejsze jest „Kazanie wtóre”, w którym Skarga użył alegorii Polski – Matki i Polski – tonącego okrętu. W retorycznym stylu mówi o tym, że głupcami są ci, którzy, gdy okręt tonie, pilnują swoich bagaży, zamiast ratować statek – w razie katastrofy wszyscy pójdą na dno. Ukazywało to szkodliwość prywaty.

Mikołaj Rej z Nagłowic – poeta, prozaik, tłumacz. Pochodził z zamożnej rodziny szlacheckiej, mocno angażował się w życie polityczne. Pisał pod pseudonimem Ambroży Korczbok Rożek. Urodził się w 1505 pod Haliczem. Jego debiut – 1543r. Zmarł w 1569r. Jego dorobek literacki jest bardzo bogaty. Jest to literatura pisana w języku polskim, z dużym rozmachem, swobodą i dosadnością, odzwierciedlająca sposób patrzenia na świat braci szlacheckiej. Język utworów Reja jest odwzorowaniem mowy potocznej średnio wykształconej szlachty.

Krótka rozprawa między trzema osobami: Panem, Wójtem i Plebanem -utwór napisany w formie dialogu przedstawicieli trzech stanów: szlachty, chłopstwa i duchowieństwa. W trakcie rozmowy ujawniają się główne problemy państwa polskiego i konflikty społeczne. Pleban ma pretensje do szlachty o wystawny styl życia, unikanie posług wobec ojczyzny, lenistwo, zamiłowanie do hazardu. Pan krytykuje duchowieństwo za sprzedawanie odpustów, życie w przepychu, interesowność, niepełnienie posług religijnych. W najgorszej sytuacji są jednak chłopi wykorzystywani przez pozostałe stany. Pan zmusza ich do odrabiania pańszczyzny, stosuje kary cielesne, a pleban ściąga dziesięcinę, świętopietrze, podymne i inne opłaty. „Ksiądz Pana wini, Pan księdza, a nam biednym zewsząd nędza”. Utwór ma charakter satyryczny.

Żywot człowieka poczciwego – utwór o charakterze parenetycznym, ukazujący wzorzec szlachcica ziemianina. Rej przedstawia życie człowieka w zgodzie z naturą, stąd rok podzielony jest na cztery pory, którym odpowiadają różne zajęcia. Wiosną szlachcic idzie posiać ziółka, zaszczepić drzewka, jesienią cieszy się z dużych plonów, a zimą korzysta ze zgromadzonych zapasów. Utwór mówi o etapach życia człowieka od wiosny – dzieciństwa, do jesieni – starości. Mikołaj Rej prezentuje też model wychowania młodego człowieka. Nie zaleca zbytniej nauki, każe skupić się na polerowaniu ogłady towarzyskiej, retoryki, czyli tych umiejętności, które są potrzebne w życiu. Przypomina, że ważne jest, aby wychować młodego człowieka w poszanowaniu osób starszych i tradycji.

Figliki(Źwierzyniec)- wierszowane, ośmiowersowe anegdoty o satyrycznej wymowie, podejmujące różnorodną tematykę.

Baba, co w pasyją płakała – figlik opowiada o kobiecie, która strasznie płakała w trakcie kazania – nie dlatego, że słowa księdza zrobiły na niej wrażenie, ale głos księdza przypominał jej beczenie zdychającego osiołka. Ostra satyra na kościół, który nakazuje odprawianie mszy po łacinie, której nikt nie rozumie.

O sędziem, co wziął wóz i konie – Anegdota opowiada o procesujących się szlachcicach, którzy postanowili przekupić sędziego – jeden dał mu wóz, drugi konie. Wygrał ten, który dał droższy prezent. Satyra na łapówkarstwo.

O plebanie co pieska na cmentarzu pochował – ksiądz pochował psa na cmentarzu, a następnie przekupił biskupa żeby uniknąć kary. Rej śmieje się z materializmu księży.

Jan Kochanowski – najwybitniejszy pisarz polskiego renesansu. Światły humanista, człowiek wszechstronnie wykształcony. Jego twórczość jest odzwierciedleniem słów „człowiekiem jestem i nic, co ludzkie, nie jest mi obce”. Urodził się w 1530 pod Zwoleniem. Studiował na uniwersytetach w Padwie i Królewcu. Został sekretarzem króla i objął probostwo poznańskie. W roku 1570 zamieszkał w Czarnolasie, w 1575 poślubił Dorotę Podlodowską. W roku 1578 lub 79 umiera Urszulka. Zmarł w roku 1584 w Lublinie. Kochanowski czerpał z wzorców antycznych. Stałym elementem jego światopoglądu był stoicyzm i epikureizm.

Stoicyzm – dążenie do umiaru, traktowanie mądrości jako najwyższej cnoty i zachowanie dystansu wobec wydarzeń

Epikureizm – filozofia nawołująca do korzystania z chwili.

Poeta stosował, na wzór Horacego, złoty umiar – aurea mediocritas.

Najważniejsze utwory:

Poematy – Zuzanna, Zgoda, Satyr albo Dziki mąż, szachy, proporzec

Pieśni – dwie pośmiertnie wydane księgi

Psalmy – Psałterz Dawidów

Treny

Fraszki – 3 księgi wydane pośmiertnie

Dramaty – odprawa posłów greckich

Cechy języka Jana Kochanowskiego:

- Inwersja, czyli niezwykły szyk wyrazów w zdaniu

- używanie związków frazeologicznych o mitologicznym i antycznym pochodzeniu

- staranny dobór stylistycznych słów – np. w trenach słownictwo wysokie, a we fraszkach proste.

- bogactwo środków stylistycznych

Odprawa posłów greckich – pierwszy polski dramat, oparty jest na zasadach kompozycji tragedii antycznej, a tematem nawiązuje do starożytności. Rozwija wątek mitu o wojnie trojańskiej, ale mit jest tylko płaszczem, za którym kryje się aktualna tematyka. Utwór ukazuje konflikt racji politycznych – jest tam Aleksander (antywzorzec), który kieruje się prawami jednostki, jest lekkomyślny, zapalczywy, przedkładający siebie nad ojczyznę, z drugiej strony jest Antenor (wzór cnot obywatelskich) – człowiek odważny, odpowiedzialny, rozważny, spokojny, gotowy na poświęcenia dla ojczyzny. Przestrogą dla Polski ma być monolog Kasandry wieszczącej zagładę.

Fraszki – miały różnorodną tematykę (biograficzne, patriotyczne, autotematyczne, filozoficzne, satyryczne i obyczajowe)

Przykłady:

1. „Do gór i lasów”

Autobiograficzna, rozpoczyna się apostrofą do lasów – dzieciństwo na łonie natury. Poeta wylicza swoje podróże, udział w wyprawie wojennej i działalność na probostwie. Porównuje się do Proteusa – bożka zmienności. Utwór kończy się puentą – a ja z tym trzymam kto co w czas uchwyci.

2. „O żywocie ludzkim”

Istnieją dwie o takim samym tytule. Obie mają charakter filozoficzny (Bóg-człowiek). Człowiek okazuje się kukiełką w rękach Boga. Kiedy odegra swoją rolę w teatrze życia dla jednego widza – boga zostaję schowany do worka. Te fraszki to zaduma nad kruchością ludzkiego życia. Ziemskie rzeczy nie są warte, jedyną ostoją jest Bóg.

3. „Na dom w Czarnolesie”

W formie modlitwy, wyraźne odwołania biograficzne. Poeta zwraca się do Boga z prośbą o błogosławieństwo. Ujawnia swój system wartości: zdrowie, czyste sumienie, ludzka życzliwość, dom rodzinny i nieprzykra starość. Nie kuszą go bogactwa, chce życ w zgodzie z naturą w rodzinnej atmosferze.

Pieśni – utwór stroficzny, podejmujący różnorodną tematykę. Kochanowski miał Horacego za mistrza. Pisząc pieśni trzymał się zasad decorum.

1. Religijne – utwory miały charakter ponadwyznaniowy, uniwersalny, autor nie angażował się w spory religijne, zachował wobec nich dystans.

-„ Hymn [Czego chcesz od nas panie...]”

Ma formę hymnu. Osoba mówiąca w wierszu wyraża swoje osobiste uczucia i wypowiada się w imieniu ogółu, nosi cechy poety. Zwraca się do Boga – złamanie średniowiecznej zasady pośrednictwa. Ujawnia bliskość Boga. Utwór ma budowę modlitwy dziękczynnej, zaczyna się od pytań retorycznych, formułuje tezę o wszechmocy Boga, zawiera wyznanie wiary, opis doskonałości boskiego dzieła i prośbę o opiekę. Człowiek jest dziełem Boga – ma afirmować świat, który otrzymał w darze, w pięknie natury objawia się Bóg.

Bóg – artysta, przyjaciel ludzi i świata, twórca

Człowiek – zachwyt i radość – epikureizm, poddanie się woli Boga – stoicyzm

Świat – harmonia, piękno, doskonałość

2. Filozoficzne – odzwierciedlenie światopoglądu humanisty. Epikureizm i stoicyzm – a najczęściej horacjański złoty środek.

- „Nie porzucaj nadzieje”

Wykładnia stoicyzmu, nawołanie aby zachować jednakową twarz bez względu na okoliczności. Los ludzki jest zmienny, a Bóg może zmienić wszystko, życie zgodnie z przykazaniami prowadzi do szczęścia wiecznego.

- „Miło szaleć kiedy czas po temu”

Anakreontyk – pieśń biesiadna nawołująca do zabawy, cieszenia się z życia. Należy jednak znaleźć odpowiednią porę na zabawę. Bóg kieruje losem ludzi, więc należy cieszyć się chwilą, bo nie mamy wpływu na przyszłość.

- „Chcemy sobie być radzi...”

Epikurejska radość z życia połączona ze stoicką równowagą. Podmiot nawołuje do cieszenia się z życia, jest przekonany o opiece Boga nad ludźmi. Los ludzki jest nieprzewidywalny – raz jest dobrze a raz gorzej więc należy przyjąć postawę stoicką.

3. Autotematyczne – noszą wyraźne piętno horacjańskie – umiar i dystans wobec świata, stoicki spokój, radość z życia, epikureizm, refleksyjność, rozważania nad rolą poety, platońska koncepcja poety natchnionego, przywiązywanie dużego znaczenia do cnót obywatelskich.

- „Niezwykłym i leda piórem opatrzony...”

Parafraza pieśni horacego. Podmiot – poeta – wyraża przekonanie o nieśmiertelności, swoją poezją zapewnił sobie byt wieczny. Na jego pogrzebie nie należy płakać bo będzie to moment w którym przemieni się w ptaka i jak ikar poszybuje do nieba w glorii sławy. Pieśń pokazuje świadomość własnej wartości i pochwałę twórczości jako formy aktywności ludzkiej.

- „Kto mi dał skrzydła...”

Skrzydła – symbol talentu i umiejętności poetyckich pozwalający twórcy unosić się ponad światem. Poeta jest istotą lepszą od ludzi ale nakłada to na niego obowiązek wskazywania właściwej drogi i nauczania.

4. Patriotyczne – troska o losy ojczyzny, wskazywanie nieprawidłowości w państwie.

- „Pieśń o spustoszeniu Podola”

Utwór powstał w odpowiedzi na najazd Tatarów w 1575 roku na Podole. Autor przywołuje obraz ograbionej ziemi, pzypomina o niewoli w jaką popadły kobiety i dzieci. Winą za tę sytuację obarcza szlachtę, to plama na jej honorze, ale większe brzemię nosi król który uciekł z kraju. Owce bez pasterza nie mogą bronić się przed wilkami. Poeta nawołuje do walki, mówi że Mars nie podjął jeszcze decyzji która strona ma zwycieżyć. Trzeba opodatkować sięna wojsko, krytykuję szlachecką samowolę i warcholstwo. Poeta wątpi, że polacy wyciągną wnioski z zaistniałej sytuacji, obawia się o jej powtórkę.

- „Pieśń o cnocie”

Cnota jest najwyższą wartością w życu człowieka. Pieśń odzwierciedla stoicki ideał życia. Najwyższa cnota – służba ojczyźnie. Bóg doceni tą cnotę.

- „Wy, którzy Pospolitą Rzeczą władacie...”

Poeta zwraca się do rządzących. Mówi im, że sprawują Boża funkcję na ziemi, ale muszą pamiętać, że nie są bezkarni. Po śmierci staną przed sądem bożym, a to sędzia nieprzekupny i będą musieli się rozliczyć ze swoich czynów. Błędy rządzących prowadzą do klęsk narodów.

- „Pieśń o dobrej sławie”

Poeta zwraca się z pytaniem czy ktoś poświęci życie dla budowania dobrej sławy. Godne życie wiąże się z oddaniem dla ojczyzny. Każdy powinien jej służyc pod tym względem pod jakim potrafi.

Topos „wsi spokojnej”:

Dla Kochanowskiego wieś to miejsce sielskie w którym mógł zaznać spokoju, osiągnąc spełnienie. Przedstawił to w „Pieśni świętojańskiej o Sobótce”. To cykl 12 utworów o ludowym święcie sobótki. 12 panien śpiewa o swych troskach. Najważniejsza jest pieśń panny 12 będąca pochwałą wsi. Jest ona miejscem radości, współpracy i szacunku. Tu człowiek obcując z przyrodą może czerpać z niej niezmierzone korzyści. Wieś ukazana jest jest starożytna kraina Arkadii.

Treny:

Tren to gatunek literacki wywodzący się ze starożytnej Grecji. Podejmuje tematykę żałobną, po śmierci wybitnej jednostki. Kochanowski odbiegł od tego i napisał cykl trenów poświęconych swojej zmarłej 2,5 letniej córce.

1. Wyjawienie przyczyny bólu – Tren I

Poeta wyjawia przyczynę bólu, wylicza nieszczęścia, które na niego spadły. Zwraca się o pomoc do Symonidesa i Heraklita, by pomogli mu wypłakać smutki. Podmiot ujawnia się jako cierpiący ojciec i filozof. Przywołuje obraz słowiczego gniazda pustoszonego przez smoka. W drugiej części podmiot to myśliciel, który stara się zgłębić sytuację rozumem. Nie wie jaką ma przyjąć postawę – cierpienie czy filozoficzne poszukiwanie odpowiedzi na pytanie o sens cierpienia.

2. Laudacja – wyliczenie zasług zmarłego, pochwała jego cnót – Treny II-VIII

Tren IV:

Skarga do spersonifikowanej śmierci. Jest ona siłą zaprzeczającą boskie prawa. Poeta nie zgadza się z wyrokami, które pozwalają na śmierć dzieci. Mówi, że to Urszulka miała pochować swoich rodziców

Tren V:

Rozbudowane porównanie homeryckie. Urszulka – młoda gałązka oliwna przypadkowo ścięta przez ogrodnika. Pytanie retoryczne do Persefony jak mogła dopuścić do śmierci tak małej istoty.

Tren VI;

Poeta porównuje córkę do Safony, podkreśla przez to jej talent artystyczny. Śmierć córki przekreśliła marzenia o kontynuacji twórczości poety przez nią – hiperbolizacja (wyolbrzymienie). Opis wzruszającego pożegnania córki z rodzicami, przypominający odejście córki z domu w dniu ślubu.

Tren VIII:

Zbudowany na zasadzie kontrastu – pustka po śmierci dziecka i wspomnienia jej radosnego śmiechu i radości wypełniającej dom. Wspomnienia – przyczyna niewypowiedzianego bólu i cierpienia.

3. Opłakiwanie – opis ogromu poniesionych strat– Treny IX-XI

Tren IX:

Kryzys filozoficzny poety. Całe życie poświęcił na budowanie postawy stoickiej, w najważniejszej chwili okazała się niepotrzebna. Mądrość nie broni przed cierpieniem. Poeta czuje się upokorzony, ma poczucie własnej małości i większą świadomość cierpienia.

Tren X:

Kryzys religijny. Szereg pytań o miejsce pobytu córki. Nie ma żadnego znaku – zadaje pytanie o wiarę w istnienie życia pozagrobowego. Nie można liczyć na zmartwychwstanie, nie ma duszy i Boga. Dochodzi do podważenia wartości którymi należy stosować się w życiu – skoro nie ma Boga – nie ma zasad.

Tren XI:

Kryzys moralny. Cnota nie chroni przed złem. „Fraszka cnota” – odrzucenie stoickiej etyki. Człowiek nie może decydować o własnym losie, przestrzeganie wartości nie jest tarczą. Świat bez wartości jest światem bez Boga. Jak długo można cierpieć, prowadzi to do utraty zmysłów. Poeta pragnie odzyskać równowagę światopoglądową.

4. Konsolacja - pocieszenie– Tren XII-XVIII

Tren XV:

Pytanie do muzy Erato gdzie ludzie odnajdują pociechę. Niobe – symbol matczynego bólu i cierpienia. Rozpacz spowodowała, że stał się grobem samego siebie, nie ma nadziei na radość, miłość i szczęście.

Tren XVI:

Człowiek jest istotą wrażliwą, musi respektować własne uczucia. Polemika ze stoicyzmem. Przypomnienie Cycerona – w obliczu cierpienia wyrzekł się postawy stoickiej, pokazał, że umie odczuwać ból i cierpienie. Apostrofa do czasu – tylko on leczy rany.

Tren XVII:

Przypomina psalm. Cierpienie porównane do cierpienia Hioba. Dochodzi do wniosku, że ból jest próbą, na którą wystawił go Bóg. Pomaga to w wyjściu z kryzysu światopoglądowego. Pocieszenie może zapewnić wiara w Boga.

Tren XVIII:

Modlitwa pełna pokory. Bohater – syn marnotrawny powracający na ojcowskie łono. Wiara w wielkość miłosierdzia Pana, prosi Go by nie odwracał się od sługi, który zbłądził i ponownie przyjął go na łono wiary.

5. Ekshoracja – napomnienia, moralne pouczenie

Tren XIX lub Sen:

We śnie do poety przychodzi nieżyjąca matka z Urszulką na rękach. Mówi, że dzięki śmierci dziecko uniknęło wielu cierpień, jest szczęśliwa. Nie wolno się sprzeciwiać woli Boga, należy znosić ją z pokorą i żyć pełnią człowieczeństwa – zaznać w życiu wszystkiego, urzeczywistniać myśł Terencjusza: Nic co ludzkie nie jest mi obce. Poeta podbudował swój światopogląd: wyznacznikawy postawy stają się godność i człowieczeństwo.

Motywy antyczne:

1. Odwołania mitologiczne: postacie: Persefona, Niobe, Charon, miejsca: Hades, Wyspy Szczęśliwe

2. Odwołania do filozofii: kryzys światopoglądu stoickiego, przywołanie potawy Cycerona, zwrot o pomoc do heraklita, myśl Terencjusza

3. Odwołania do literatury: zwrot o pomoc do Symonidesa, porównanie do Safony

4. Odwołania do poetyki: gatunek –tren, epicedium jako wzór kompozycyjny, porównania homeryckie