Temat 1:

• Definicje wychowania wyróżnione ze względu na dyscypliny naukowe

Definicja psychologiczna

Wychowanie – dynamiczny, złożony układ wzajemnie od siebie zależnych procesów nadawania i odbierania wpływu (wywierania wpływu) zachodzących między jednostkami o zróżnicowanych, specyficznych rolach, w których jedna jest dojrzałym wychowawcą, a druga mniej dojrzałym od niego wychowankiem, w celu realizowania świadomie założonego projektu osobowości wychowanka.

Definicja pedagogiczna

Wychowanie – dynamiczny, złożony układ oddziaływań społecznych, instytucjonalnych, interpersonalnych, bezpośrednich i pośrednich, wywołujących zmiany w osobowości człowieka tym oddziaływaniom podatnego. Są to zmiany społecznie akceptowane i postulowane.

Definicja socjologiczna

Wychowanie traktuje się jako świadomie zorganizowany proces przygotowujący człowieka do pełnienia różnego typu ról społecznych. Celem jest tu więc grupa społeczna i miejsce jednostki w grupie, takie miejsce, które stwarza jednostce możliwość zaspokajania własnych potrzeb i życiową satysfakcję.

Różnice pomiędzy definicją pedagogiczną a definicją psychologiczną:

D. PEDAGOGICZNA	D. PSYCHOLOGICZNA
oddziaływanie społeczne	oddziaływanie wychowawcy na wychowanka
zmiany społecznie akceptowane	realizowanie świadomych założeń dotyczących osobowości wychowanka
charakter społeczny (dobro społeczne)	charakter indywidualny (dobro indywidualne)

• Definicje wychowania ze względu na elementy jakie wchodzą w skład tego zjawiska

  • definicje prakseologiczne – związane z oddziaływaniem wychowawców na wychowanka (przedstawiciele szkoły tradycyjnej), autorytet rodzica i nauczyciela,

  • definicje ewolucyjne – związane z procesem rozwoju jednostki jako proces samoistnego rozwoju (swobodny rozwój dziecka), na drodze wychowania rozwija się indywidualność dziecka,

  • definicje sytuacyjne – odnoszą się do bodźców płynących ze środowiska zewnętrznego, wychowawczego, społecznego (dziecko rozwija się przez uczestniczenie w życiu społecznym poprzez przeżywanie, doświadczenia własne),

  • definicje adaptacyjne – dotyczą skutków i wytworów wychowania. Polega to na kształtowaniu osobowości wychowanka zgodnie z potrzebami społecznymi.

• Znaczenie treściowo- zakresowe pojęcie wychowania szerokie wąskie najwęższe

SZEROKIE

Poprzez wychowanie rozumie wszystkie rodzaje działań społecznych, które charakteryzują się następującymi właściwościami, cechami konstytutywnymi: akomodacją, aproksymacją oraz indoktrynacją.” De Tchorzewski

Akomodacja – przystosowanie jednostek bądź grup do zastanych warunków i wymagań społecznych

Aproksymacja – przybliżanie jednostkom ich możliwości oraz form zachowań, które przyjmują postać określonych powinności, jakich dopełniać powinien człowiek przynależący do określonej społeczności

Indoktrynacja – systematyczny i zorganizowany wpływ na poglądy i przekonania jednostek bądź grup.

WĄSKIE

Aspekt teleologiczny (musi być wyraźnie określony cel) i prakseologiczny (musi być wyraźnie określony rodzaj działalności wychowawczej). Podmiot wychowujący (działający, nauczyciel) przyczynia się do ukazywania podmiotowi wychowywanemu określonych wartości, a podmiot wychowywany, w sposób wolny i świadomy, włącza te wartości do swojego indywidualnego systemu wartości i w ten sposób kształtuje własną osobowość.

NAJWĘŻSZE

Tego rodzaju definicje były stosowane w systemach totalitarnych, np.: Muszyński: „zamierzone wpływanie na sferę emocjonalno – wolicjonalną osobowości człowieka”

• Właściwości(cechy) wychowania wyróżnione ze względu na sposób wychowania

1. Cechy wychowania

• intencjonalność-wiemy co chcemy osiągnąć, świadomość celów wychowania

• interakcyjność- proces wychowawczy ma miejsce w sytuacji interakcji tj. współdziałanie W i w, W⇔w

• długotrwałość- wychowanie trwa przez całe życie

• relatywność- trudność w przewidywaniu skutków wychowania

• systematyczność- wychowanie ciągłe, rozłożone w czasie

• złożoność- wielorakie uwarunkowania zewnętrzne (typ rodziny, miejscowość, status) i wewnętrzne (temperament, potrzeby, aspiracje); wychowanek nabywa zasady i wprowadza je z życie

• Właściwości wychowania wyróżnione ze względu na przebieg wychowania

• Dewiacje nieszkodliwe- zaletą może być to, że mogą być stymulatorem do innowacyjnych zabiegów wychowawczych. Cechuje je:

  • Odmienność celów od powszechnie realizowanych

  • Mają cechę oryginalności i niezwykłości

  • Odstępstwa od powszechnie stosowanych metod wychowania

  • Wybujała podmiotowość wychowanka

• Dewiacje szkodliwe (patologiczne) – prowadzą do negatywnych konsekwencji, do wynaturzenia, zaprzeczenia istocie wychowania

Kategorie dewiacji:

• Alienacja wychowawcza – oderwanie wychowania od rzeczywistych potrzeb, cel życia. Może przybrać postacie:

  • Alienacja

  • Izolowanie działań, pracy wychowawczej od konkretnego życia

  • Samowola wychowawcza

• Totalizm wychowawczy – jeden dominujący podmiot likwiduje Rzytkie pozostałe, aby zostać bez konkurencji. Postacie:

  • Monizm systemowy – podmiot dominujący określa wszystko skrupulatnie jeśli chodzi o środki, metody, cele

  • Uprzedmiotowienie wychowanka – staje się bezwolnym narzędziem w rękach wychowawcy

• Schizoidalność wychowawcza – rozszczepieni, rozdwojenie, dwulicowość wychowawcza-wychowawca realizuje dwa przeciwne systemy

• Wychowanie przestępcze – dotyczy grup przestępczych przygotowujących do takiej działalności, ale także dotyczy rodzin.

• Warunki wychowania

TRZY WARUNKI WYCHOWANIA WG. KRUSZEWSKIEGO I KONARZEWSKIEGO:

1 Nie można mówić o wychowaniu, jeśli nie ma oddziałujących na siebie osób.

2 Nie można mówić o wychowaniu, jeśli przynajmniej niektóre osoby biorące w nim udział nie działają z myślą o wywołaniu zmian w postępowaniu innych ludzi.

3 Nie można mówić o wychowaniu, jeśli nie wszyscy ci ludzie nie znajdą się we wspólnej sytuacji symbolicznej, czyli układzie znaczeń zgodnie nadawanych rzeczom i czynom przez nadawcę i odbiorcę oddziaływania (podmioty musi coś łączyć, wychowawca i wychowanek maja wspólne cele)

Pytanie: Jakie zna Pani ujęcie definicyjne wychowania ( ze względu na elementy, jakie wchodzą w skład tego zjawiska) i które z nich są Pani najbliższe. Proszę uzasadnić 2 pkt.

Temat 2:

• Związek między wychowaniem a socjalizacją

Wychowanie a socjalizacja.

Socjalizacja jest procesem włączania jednostki w społeczeństwo, umożliwiające integrację z nim, czyli zaadoptowanie przyjętego w danym społeczeństwie sposobu myślenia i odczuwania oraz zgodę na obowiązujący w nim system wartości, łącznie z powszechnie głoszonymi tam opiniami, przekonaniami, wierzeniami i ideami.

Nie ulega wątpliwości, że socjalizacja stale towarzyszy wychowaniu. W obydwóch procesach jest osoba, która pod wpływem tych procesów podlega zmianom. Są to procesy towarzyszące człowiekowi od początku jego życia. Pomaga ona w dostosowaniu się do wymagań stawianych przez społeczeństwo i kulturę a także we wprowadzeniu i adaptacji do życia społecznego i kulturowego. Socjalizacja i wychowanie posiadają wspólne cechy: złożoność, interakcyjność, relatywność i długotrwałość.

Niemniej wychowanie różni się od socjalizacji. Stanowi przede wszystkim próbę świadomej i celowej interwencji w procesy socjalizacyjne. Tym samym jest zawsze procesem z góry przewidzianym a więc zamierzonym i nierzadko zaplanowanym. Natomiast socjalizacja pozbawiona jest wszelkiej intencjonalności w wywieraniu wpływu na dzieci młodzież i dorosłych. Jest procesem bezdecyzyjnym czyli przez nikogo na ogół nie kierowanym i nie sterowanym. Natomiast może być odpowiednio wykorzystanym w procesie wychowawczym. Mimo iż socjalizacja nie jest procesem oddziaływania celowego jej wpływ na rozwój dzieci i młodzieży jest olbrzymi. Często silniejszy od oddziaływań wychowawczych. Dzieje się tak zazwyczaj na skutek wszechobecności socjalizacji w zyciu chlopcow i dziewczat

• Związek między wychowaniem a edukacją

Edukacja

. Inną istotną kategorię nauk o wychowaniu stanowi edukacja, która w najszerszym znaczeniu oznacza ogół wpływów na jednostki i grupy ludzkie , wpływów sprzyjających takiemu ich rozwojowi i wykorzystaniu posiadanych możliwości, aby w maksymalny stopniu stały się świadomymi twórczymi członkami wspólnoty społecznej, narodowej, kulturowej i globalnej oraz by stały się zdolne do aktywnej samorealizacji, niepowtarzalnej trwałej tożsamości i odrębności.

Edukacja to ogół czynności prowadzenia drugiego człowieka i jego własnej aktywności w osiąganiu pełnych i swoistych dlań możliwości, jak też ogół wpływów i funkcji ustanawiających regulujących osobowość człowieka i jego zachowanie w relacji do innych ludzi i wobec świata.
Na tak rozumianą edukację składa się 10 procesów:

1. Globalizacja.

2. Etatyzacja

3. Nacjonalizacja

4. Kolektywizacja

5. Polityzacja, biurokratyzacja, profesjonalizacja

6. Socjalizacja.

7. Inkulturacja i personalizacja

8. Wychowanie i jurdyfikacja

9. Kształcenie i humanizacja

10. Hominizacja.

Biorąc pod uwagę różne sposoby pojmowania edukacji można przyjąć, że jawi się ona jako pojęcie nadrzędne do wychowania w znaczeniu wąskim oraz podrzędne i bliskoznaczne względem
wychowania w znaczeniu szerokim.

• Związek między wychowaniem w opieką

Opieka jest to zaspokajanie pilnych potrzeb człowieka, któremu trudno byłoby samemu je zaspokoić lub który w ogóle jest pozbawiony takiej możliwości. Opieka wydaje się niezbędna zwłaszcza w życiu młodych ludzi. Opiekę można ujmować w następujących aspektach:

-Tworzenia warunków, które mają wspomagać zdrowie i rozwój jednostek ludzkich;

-Wspomagania jednostek wyzwalającego ich siły i możliwości;

-Pomocy jednostkom w zdobywaniu coraz większej samodzielności w zaspokajaniu potrzeb i kreowaniu własnych dążeń i działań.

Przedstawione ścisłe powiązania wychowania z opieką mogą sugerować iż nie ma między nimi istotnych różnic w istocie stanowią one dwie odrębne dziedziny działalności ludzkiej. Przede wszystkim opieka w przeciwieństwie do wychowania:

- jest działalnością pierwotną zarówno w filogenetycznym, jak i ontogenetycznym rozwoju człowieka, o czym łatwo się przekonać w okresie jego niemowlęctwa, kiedy dominuje ona wyraźnie nad wychowaniem;

- zapewnia ciągłość istnienia gatunku ludzkiego jako wartości funda­mentalnej dla życia w ogóle, podczas gdy w wychowaniu zabiega się głównie o zachowanie i przekazywanie szeroko rozumianego "dzie­dzictwa kulturowego poprzednich pokoleń;

- na ogół stanowi niemal wyłączną treść działalności opiekuńczej po­dejmowanej np. wobec dzieci, młodzieży i dorosłych upośledzonych umysłowo w stopniu głębokim, a także wobec osób nieuleczalnie chorych lub będących ofiarami sił żywiołowych.

Te dwie ostatnie cechy łączą się i dlatego mamy proces opiekuńczo- wychowawczy.

Rodzaje opieki :

- materialna

-zdrowotna

- wychowawcza

- moralna

- prawna

- wychowawcza

- psychologiczna

- pedagogiczna

• Związek między wychowaniem a samowychowaniem

Samowychowanie a wychowanie.

Samowychowanie jak sama nazwa sugeruje ma związek z wychowaniem. Jest to związek wielostronny i bardzo złożony. Lecz nie oznacza to, że te procesy są w swojej istocie zjawiskami tożsamymi. W literaturze można spotkać trzy ujęcia samowychowania w kontekście wychowania:

- pierwsze ujęcie samowychowanie w stosunku do wychowania widziane jest zawsze jako zjawisko wtórne. Pojawia się bowiem jako następstwo i wynik wcześniejszych procesów wychowawczych. Występować może w różnych okresach życia wychowanka( w okresie przedszkolnym, w młodszym wieku szkolnym, w okresie dojrzewania) i współwystępować w różnych fazach działania wychowawczego, stanowiąc jednocześnie jego przedłużenie i kontynuację

- według drugiego ujęcia samowychowanie spostrzegane jest jako nieodzowny składnik wychowania, integralna jego część lub istotny aspekt. Oderwanie samowychowania od wpływów wychowania prowadzi do egocentrycznych wynaturzeń i nie przynosi liczących się efektów.

- Kolejne ujęcie stoi za tym, by dynamicznym, rozwojowym celem wychowania uczynić wdrożenie jednostki do samowychowania. W miarę postępującego procesu, kontrola i kierownictwo wychowawcy stają się coraz bardziej pośrednie, a aktywność samowychowawcza coraz bardziej narasta i stopniowo zastępuje bezpośrednią ingerencję w samowychowanie.

Ja realne a ja idealne

Ja realne - obszar wiedzy o sobie, który dotyczy tego kim się jest.

Ja idealne - psychologii wyobrażony obraz własnej osoby, podmiotowa wizja tego, jakim chciałoby się być. Ja idealne charakteryzuje pośrednio cele pozapsychiczne oraz marzenia, wspomaga również rozwój psychiczny człowieka i jest oznaką pojawienia się zdolności do samowychowania

Ja realne Ja idealne

Mama ma urodziny. Mam 100zł, ale w sklepie jest śliczna bluzka. Ja realne podpowiada, że za te pieniądze lepiej kupić coś dla siebie. Mama ma urodziny. Mam 100zł. Ja idealne podpowiada, by za te pieniądze kupić mamie prezent.

Zbliża się sesja egzaminacyjna. Student uczy się na egzaminy w ostatniej chwili. Ja idealne podpowiada, by uczyć się systematycznie, nie na ostatnią chwilę.

Prawdziwe efekty przynosi aktywność samowychowawcza wsparta odpowiednimi działaniami wychowawczymi, które nastawione są na realizację dalekosiężnego programu.

• Związek między wychowaniem a nauczaniem- uczeniem się, kształceniem

Nauczanie- zespół czynności podejmowanych intencjonalnie przez nauczyciela dla realizacji społecznie akceptowanych celów dydaktycznych. (Władysław P. Zaczyński)

Kształcenie- ogół zjawisk i procesów stwarzających warunki dla wszechstronnego rozwoju umysłowego człowieka. Oznacza to nabywanie przez niego wiedzy, poglądów, przekonań na temat ludzi, ich dzieł, świata, w którym żyje, możliwości zmieniania otaczającej go rzeczywistości oraz samego siebie gotowości do podejmowania działań intelektualnych. (Jadwiga Kędzierska)

Uczenie się może być rozumiane w dwóch znaczeniach

1. znaczenie szerokie: proces nabywania przez jednostkę względnie trwałych zmian w zachowaniu na podstawie jej indywidualnych doświadczeń,

2. znaczenie wąskie: uczenie się bywa ograniczone do świadomego i zamierzonego zdobywania wiadomości i umiejętności (Z. Włodarski)

Związki wychowania z powyższymi procesami:¹

Wychowanie z znaczeniu najwęższym odnoszące się do sfery emocjonalno-wolicjonalnej osobowości człowieka oraz nauczanie dotyczące kształtowania intelektualnej sfery osobowości człowieka współtworzą pojecie kształcenia

Pytanie: Jak rozumie Pani związek między wychowaniem a socjalizacją?

Temat 3:

• Wychowanie alternatywne własna definicja

To rodzaj wychowania odwołującego się do przesłanek, zasad, form czy treści odmiennych od tych do których odwołuje się wychowanie obyczajowo lub instytucjonalnie uprawomocnione w danym społeczeństwie.

• Właściwości wychowania alternatywnego

1. Opozycja w stosunku do rozwiązań istniejących
2. Posiadanie własnego systemu krytyki
3. Bazowanie na pluralizmie, tolerancji i otwartości na nowości ,a przede wszystkim na demokracji- niezależna od różnych uwarunkowań geneza
4. Pozostawanie rozwiązywaniem śladowym, marginalnym a nie powszechnym,
odwoływanie się w nich do bezinteresowności, dialogu, prawa do samorealizacji, wolności i wyobraźni
5. Radykalność oferowanych przemian
6. Występowanie w obronie osób naznaczonych społecznie

• Alternatywne sposoby myślenia o wychowaniu- orientacje alternatywne w wychowaniu ( naturalistyczna, emancypacyjna, legitymistyczna, antypedagogika)

1. Orientacja naturalistyczna (wychowanie to bycie z wychowankiem? w jego problemach i wysiłkach, dostrzeganie w nim osoby niepowtarzalnej, która ma prawo do swobody i wolności ale równocześnie potrzebuje wsparcia, troski i opieki);

2. Koncepcja legitymistyczna -czynności wychowawcze nie są w pełni uprawnione bowiem jako zewnętrzne ingerencje wkraczają w sferę praw i wolności jednostki ale ich zniesienie byłoby nie respektowaniem prawa do opieki, troski, wsparcia; ta orientacja upomina się o prawa człowieka do edukacji i w edukacji

3. Orientacja emancypacyjna
   Emancypacja to wyzwolenie od despotyzmu, nieuzasadnionych stosunków władzy, od przymusu i przemocy, od irracjonalizmu i głupoty oraz walka o samostanowienie, równouprawnienie, współdecydowanie, samorządność, racjonalizm i mądrość.

Podstawą wychowania emancypacyjnego powinny być:

• postawa autentycznej miłości wobec ludzi

• zniesienie społecznego dystansu w relacjach wychowawczych, co umożliwi podejmowanie dialogu
  wzajemna wymiana ról wychowawczych i obustronne dążenie do humanizacji wzajemnych interakcji
  doświadczanie świata a nie uczenie się o nim i racjonalne rozpoznawanie barier samodzielnego działania.

1. Antypedagogika

Antypedagogika jako nurt edukacyjny pojawiła się w Stanach Zjednoczonych w 1970 roku, w Europie w 1975 roku. Jej głównym hasłem jest „ wspierać, a nie wychowywać”. Nurt ten akcentuje godność dziecka oraz jego prawa do samostanowienia we wszystkich obszarach życia, a relacje dorosłych z wychowankami opiera się na dialogu partnerskim. Antypedagogika powstała jako reakcja na autorytaryzm i przemoc stosowaną przez dorosłych w wychowaniu dzieci i młodzieży.
Za prekursora antypedagogiki uważa się Ekkeharda von Braunmuhla – autor rozprawy „Antypedagogika. Studium o zniesieniu wychowania”.
Kupffer uważał, że przyczyną antypedagogiki są konflikty pokoleń i intencjonalne oddziaływanie wychowawcze.

Antypedagogika upomina się o takie wartości jak:

- Wolność

-Odpowiedzialność

- Przyjaźń

- Samostanowienie

- równość

Dziecko wg. Antypedagogiki najbardziej potrzebuje:

- szczerość rodziców

- tolerancja dla jego uczuć doznań.

- Wrażliwość na jego potrzeby, problemy.

- Okazywanie mu szacunku przez najbliższe otoczenie.

Antypedagogika opiera się na założeniach psychologii humanistycznej i osobę ludzką stanowi jako wartość najwyższą, niepowtarzalną, nieredukowalną do niczego. Przyjmuje antropocentryczny (dziecko nie będzie, lecz już jest człowiekiem) punkt widzenia na osobę ludzką, krytykując klasyczną pedagogikę za jej dominujący w spojrzeniu na dziecko socjocentryzm (prymat społeczeństwa nad jednostką –niemowlę jest niemal przedmiotem).

• Antypedagogika główne tezy antypedagogiki, nurty antypedagogiki, zasługi i wady antypedagogiki( plusy i minusy)

PLUSY

-Wspierać zamiast wychowywać.

-Kto kocha dziecko ten nie wychowuje

- człowiek jest od urodzenia istotą w pełni wartościową
- człowiek nie musi być wychowywany przez innych
- człowiek jest od urodzenia w 100% istotą autonomiczną, odpowiedzialną za siebie i samo stanowiącą o sobie
- człowiek potrafi od urodzenia rozpoznawać, odczuwać i doznawać tego, co nie jest dla niego dobre
- dziecko potrafi i może samo stanowić o swojej edukacji
- dziecko może być istotą równoprawną osobom dorosłym.

7. Tezy antypedagogiki.
Założenia przedstawione przez Mariana Nowaka mogą stanowić przesłankę do sformułowania podstawowych tez antypedagogiki. Wiele z nich zawiera rozprawa Hubertusa von Schoenebecka „Antypedagogika w dialogu”. Między innymi są to takie tezy jak:
- Żaden człowiek nie potrzebuje wychowania
- Żaden człowiek nie jest odpowiedzialny za dzieci
- Kto kocha dzieci, ten ich nie wychowuje
-Wychowanie – akt terroru
-Wychowanie- wyniszczenie potencjału dziecka
oraz główna teza antypedagogiki „wspierać zamiast wychowywać” .
Ostatnia z wymienionych tez wskazuje na zupełnie inny niż pedagogiczny model relacji międzyludzkich, model oparty na zakwestionowaniu wszelkiego myślenia pedagogicznego, odrzuceniu wychowania.

NURTY ANTYPEDAGOGIKI WEDŁUG ŚLIWERSKIEGO:

- nurt rewolucyjno - kontestacyjny (kontestacja – poddanie w wątpliwość, sprzeciwiać się) (Kupffer, Braunmuhl, Miller) – postuluje zrezygnowanie z modelu tradycyjnego wychowania dzieci, młodzieży i dorosłych poprzez odpedagogizowanie ich wzajemnych stosunków, uwolnienie się od instytucjonalnych przymusów, tworzenie przestrzeni dla indywidualności, spontaniczności i podmiotowości wychowanków. Człowiek nie jest postrzegany jako homo educandus. Dziecko ma decydować i stanowić o własnym rozwoju i ma wiedzieć co jest mu do rozwoju potrzebne

-nurt radykalnie – emancypacyjny (Holt, Ostermeyer) – idea równouprawnienia dzieci i dorosłych, wspólna płaszczyzna, która zagwarantuje dzieciom poszanowanie ich godności i stworzenie im wolnej przestrzeni do rozwoju. Nurt ten widzi dziecko jako samodzielnie istniejący byt ludzki – wolny i samo stanowiący.

- nurt romantyczno – idealistyczny (Hinte, Schonebeck, Rogers, Leboyer) – odstępstwo od wiary w scientyzm (poznanie rzeczywistości przez naukę), pozytywizmu Nurt ten wskazuje na konieczność konfrontowania wiedzy o człowieku z głębią jego natury, wejście w interakcje z dziećmi bez założeń epistemologicznych (przyjaźń z dziećmi). Człowiek ma sprawować władzę w stosunku do samego siebie, jaką jest samo posiadanie, samostanowienie. Każdy od urodzenia jest odpowiedzialny sam za siebie.

• Koncepcja wychowania bliska antypedagogice( Ruciński)

• Na gruncie polskim koncepcję wychowania zbliżoną do antypedagogiki zapronował Stanisław Ruciński.
  W świetle tej koncepcji wychowanie nie może być oddziaływaniem, urabianiem, wpływaniem. Ma być natomiast wprowadzeniem wychowanków w wartościowy sposób życia.Dużą rolę przywiązuję się do dialogu z wychowankami o istotnych wartościach w życiu człowieka, ich faktycznego i możliwego doświadczenia, czucia, zrozumienia.
  W wychowaniu rozumianym jako wprowadzenie w życie wartościowe wyraźnie zarysowują się 4 jego charakterystyczne cechy do których S. Ruciński zalicza :
  - przyzwalanie wychowankowi na stawanie się człowiekiem , czyli przyzwalanie na aktualizację możliwości człowieka, na zdolność spojrzenia na swoje życie z dystansu
  - bezwarunkowa akceptacja wychowanka (nie jego zachowań) , czyli taka, która nie wymaga uprzedniego zasługiwania na nią, sprawia ona, że wychowanek może wyrażać samego siebie bez obawy, że zostanie potępiony. Dzięki tej akceptacji wychowanek może swobodnie pokazać swój sposób rozumienia świata, swoje doświadczenia, wartości, itp. Nie stosuje się tu wobec wychowanka nakazów i zakazów, nie przedstawia mu się żadnych wzorów osobowych
  - rezygnacja z oddziaływań , jest wstępnym warunkiem bycia wychowawcy z wychowankiem. Chodzi tu o rezygnację z kształtowania postaw, przekonań, dążeń, itp., bowiem, gdy wychowanek dostrzeże ograniczenia swojego doświadczenia, będzie chciał skorzystać z doświadczenia innych, wówczas zmiany dokonujące się w przekonaniach i dążeniach wychowanka nie są z góry określone ani tym bardziej narzucone
  - bycie z wychowankiem w jego problemach i wysiłkach –,skierowanych na wydobywanie się z własnych ograniczeń, błędów, itp. Być z wychowankiem to: być w jego świecie, traktować jego świat i jego doświadczanie świata jako moje własne, traktować wszelkie domniemania i wyjaśniania jego życia jako moje domysły, które mam przedstawić wychowankowi, a ten stwierdzi czy rzeczywiście tak doświadcza świata.

• Powody wychowania- wychowanie jest potrzebne ponieważ…

W wychowaniu rozumianym jako wprowadzenie w życie wartościowe wyraźnie zarysowują się 4 jego charakterystyczne cechy:

- przyzwalanie wychowankowi na stawanie się człowiekiem – przyzwalanie na aktualizację możliwości człowieka, na zdolność spojrzenia na swoje życie z dystansu

- bezwarunkowa akceptacja wychowanka (nie jego zachowań) – czyli taka, która nie wymaga uprzedniego zasługiwania na nią, sprawia ona, że wychowanek może wyrażać samego siebie bez obawy, że zostanie potępiony. Dzięki tej akceptacji wychowanek może swobodnie pokazać swój sposób rozumienia świata, swoje doświadczenia, wartości, itp. Nie stosuje się wobec wychowanka nakazów i zakazów, nie narzuca mu się żadnych wzorów osobowych

- rezygnacja z oddziaływań – jest wstępnym warunkiem bycia wychowawcy z wychowankiem. Chodzi tu o rezygnację z kształtowania postaw, przekonań, dążeń, itp., bowiem, gdy wychowanek dostrzeże ograniczenia swojego doświadczenia, zechce skorzystać z doświadczenia innych, wówczas zmiany dokonujące się w przekonaniach i dążeniach wychowanka nie są z góry określone ani tym bardziej narzucone

- bycie z wychowankiem w jego problemach i wysiłkach – skierowanych na wydobywanie się z własnych ograniczeń, błędów, itp. Być z wychowankiem to: być w jego świecie, traktować jego świat i jego doświadczanie świata jako moje własne, traktować wszelkie domniemania i wyjaśniania jego życia jako moje domysły, które mam przedstawić wychowankowi, a ten stwierdzi czy rzeczywiście tak doświadcza świata.

• KRYTYKA

Krytyczne spojrzenie na antypedagogikę.
Marian Nowak wskazuje na zarzuty adresowanie wobec antypedagogiki , a dotyczące przede wszystkim :
- kwestionowania celów wychowania przez antypedagogikę, a które w gruncie rzeczy występuję w antypedagogice np. przyjaźń z dzieckiem, wspieranie dziecka wymaga postawienia celu;
- relacji dorosłego człowieka z dzieckiem, w której dziecko powinno więcej dawać, aniżeli się do czegoś przyzwyczajać, dziecko powinno być wolne, aby jednak było wolne musi wcześniej zaistnieć proces wyzwalania, natomiast wyzwolenie jest możliwe wtedy, kiedy wcześniej istniała zależność , stąd wniosek, że wychowawca z upływem czasu staje się niepotrzebny;
- zwracania przez antypedagogów uwagi na negatywne konsekwencje wychowania, a nie na zamierzenia.

- wiary w nieograniczoną możliwość wpływu na wychowanka przez wychowawcę ; antypedagodzy walczą z tymi wpływami;
- przesadnej wiary w moc słowa
Wymienione przez Nowaka zarzuty odnoszące się do antypedagogiki mogą skłaniać niekiedy ku przestrzeganiu jej jako utopijnej , a może bardziej trudnej do urzeczywistnienia w praktyce myśli współczesnej pedagogiki antyautorytarnej .

Pytanie: Jakie Pani zdaniem są zasługi antypedagogiki oraz proszę ustosunkować się do niej krytycznie. 2 pkt

Temat 5:

• Proces wychowania według Okonia i Górniewicza

WINCENTY OKOŃ - świadomie organizowana działalność społeczna, oparta na stosunku wychowawczym między wychowankiem, a wychowawcą, której celem jest wywoływanie zamierzonych zmian w osobowości wychowanka.

JÓZEF GÓRNIEWICZ - ciąg działań, zmian, które są w jakimś stopniu uporządkowane i wynikają jedne z drugich, coś co ma określony kierunek postępowania, określoną strukturę i właściwości.

• Właściwości procesu wychowania

- Ukierunkowanie na cel i osobę (dotyczy człowieka i realizacji celu

- Dynamiczność (proces wychowania toczy się w określonych warunkach)

- Długotrwałość (wszystkie kategorie wiekowe)
- Ciągłość (od starożytności po dzisiejszy dzień aż do końca świata)

• Struktura procesu

ANTONINA GURYCKA wyróżnia dwie struktury

1. OGÓLNA - 3 elementy:

Wychowawca

Wychowanek

Wpływ wychowawcy

2. WŁAŚCIWA – 4 elementy

planowany cel wychowawczy (C_X)

sytuacje wychowawcze (Syt_1-n)

doświadczenie (d_1-n)

efekt procesu (Os_x)

Proces wychowawczy tworzy układ wzajemnie od siebie zależnych czynników. Ich złożoność sprawia, że stanowią one substruktury w strukturze procesu wychowawczego.
Są to :
* planowany cel wychowawczy (C_X) – cząstka cech celu bardziej ogólnego, którym jest złożony projekt osobowości, wychowanka
* sytuacje wychowawcze (Syt_1-n),
* doświadczenia (d_1-n), których one dostarczają, będące zarazem subiektywnym odbiorem tych sytuacji - ślad pozostawiony po przeżyciu będący warunkiem dalszych przeżyć
* efekt procesu (Os_x) - kształtująca się lub ukształtowana właściwość osobnika- wychowanka

Operacyjna definicja procesu wychowawczego na podstawie przedstawionego schematu brzmieć będzie :
Proces wychowawczy jest to układ zorganizowanych sytuacji wychowawczych, mających na celu dostarczenie wychowankowi doświadczeń koniecznych do uzyskania zamierzonej, względnie trwałej zmiany.

• Sytuacje wychowawcze

Sytuacja wychowawcza

ANTONINA GURYCKA :

Układy rzeczy, ludzi oraz zadań związanych z jednością miejsca i czasu, organizowane w celu zrealizowania założonego projektu osobowości wychowanka przez wychowawcę – reżysera tych sytuacji.
Sytuacja wychowawcza jest szczególnym przypadkiem sytuacji społecznej. Każda sytuacja wychowawcza jest sytuacja społeczną, ale nie każda sytuacja społeczna jest wychowawczą

Właściwości sytuacji wychowawczych

- Ukierunkowanie na cel i osobę

- Właściwości osobowościowo – twórcze

- Wielość sytuacji w procesie wychowania

- Ich osobisty i niepowtarzalny wymiar dla jej uczestników

- Każda sytuacja pełni rolę źródła doświadczeń dla osób w niej uczestniczących

• Obiektywny i subiektywny obraz sytuacji wychowawczej

Strony sytuacji wychowawczych

OBIEKTYWNA / PRZEDMIOTOWA

Wszystko to co jest w sytuacji obserwowalne i co daje się bezpośrednio modelować. Zaliczamy tu: wychowawcę, wychowanka, grupę, zadania.

SUBIEKTYWNA/ PODMIOTOWA
Osobisty odbiór sytuacji obiektywnej przez wychowanka. Stanowi sytuację psychologiczną każdego wychowanka.

Obiektywne sytuacje wychowawcze

interakcja pełna bezpośrednia:
- wychowawca – wychowanek
interakcja pełna pośrednia:
- wychowawca – grupa – wychowanek
- wychowawca – zadanie – wychowanek
- wychowawca – zadanie – grupa – wychowanek
interakcja niepełna zawsze pośrednia:
- wychowawca – grupa (wychowanek jest tylko elementem grupy)
- grupa – wychowanek (wychowawca nie uczestniczy w sytuacji – można tylko przewidywać jego wpływ na grupę)
- grupa – zadanie – wychowanek (wychowawca nie uczestniczy w sytuacji – można tylko przewidywać jego wpływ na grupę)
- zadanie – grupa (zadanie pochodzi od wychowawcy, który w sytuacji nie uczestniczy, a wychowanek jest tylko elementem grupy)
- zadanie – wychowanek (zadanie pochodzi od wychowawcy, który w sytuacji nie uczestniczy)

Pytanie: Jak pani rozumie termin procesu wychowania? Proszę opisać jefo strukturę.

Temat 6:

• Cele wychowania i ich funkcje

TAKSONOMIA- wykorzystanie tego terminu w naukach pedagogicznych pozwala na zdefiniowanie taksonomii celów jako hierarchicznej klasyfikacji. Ta zaś oznacza, ze cele wyższe mieszczą w sobie cele niższe, a osiągniecie celu wyższego świadczy o tym, że niższe również zostały osiągnięte.

CEL GŁÓWNY : np. ukształtowanie postawy patriotycznej

Poziom	Kategoria
I. Działania	A. Uczestnictwo w działaniu udział w lekcji historii Polski B. Podejmowanie działania zadaje pytania
II. Postawy	C. Nastawienia na działanie Bierze ze sobą kolegów, zachęca ich D. System działań marsz

1. Uczestnictwo w działaniu polega na świadomym i uważnym odbieraniu określonego rodzaju bodźców oraz wykonywaniu czynno sci odpowiadających przyjętej roli, jednak bez wykazywania inicjatyw. Wychowanek ani nie unika danego rodzaju działania, ani tez go nie podejmuje z własnej woli, natomiast dostosowuje Siudo sytuacji.

2. Podejmowanie działania- polega na samorzutnym rozpoczynaniu danego rodzaju działania i wewnętrznym zaangażowaniu w wykonanie danego rodzaju czynności. Wychowanek nie tylko dostosowuje się do sytuacji, w jakiej się znalazł, ale i organizuje ja w pewien sposób. Jest to jednak postępowanie mało jeszcze utrwalone.

3. Nastawienie na działanie- polega na konsekwentnym wykonaniu danego rodzaju działania na skutek trwalej potrzeby wewnętrznej i dodatniego wartościowania jego wyników. Wychowanek jest zwolennikiem tego działania i zachęca do niego innych, poglądom jego brak szerszego uogólnienia i pełnej spoistości.

4. System działań- polega na regulowaniu określonego typu działalności za pomocą harmonijnie uporządkowanego zbioru zasad postępowania, z którymi wychowanek identyfikuje się do tego stopnia, ze można je uważać za cechy jego osobowości. Wychowanek nie zawodzi nawet w bardzo trudnych sytuacjach, a jego działania odznaczają się skutecznością i swoistością stylu.

• Rodzaje celów wychowania( wybrane grupy celów wychowania)

• Cele kreatywne: „wywołać..., ukształtować...” według wzoru „O” – „+” (nowe zainteresowania, nowe przekonania)

• Cele optymalizujące: „zwiększyć”, „wzmóc”, „poszerzyć” według wzoru „+” – „+++” (wrażliwość, zaangażowanie)

• Cele minimalizujące: „osłabić...”, „ograniczyć...” według wzoru

„++” – „+”(O) (agresję, nadmierną wrażliwość)

• Cele korekcyjne: „przekształcić...”, „zmienić...” według wzoru „-” – „+” lub „+” – „-” (postawy, przekonania)

• Taksonomiczne ujęcie celów wychowania ( taksonomia celów dziedziny według B. Niemierko)

-Taksonomia jako hierarchiczna klasyfikacja celów zawiera zdaniem B. Niemiecko:

• Nazwy wyodrębnionych kategorii

• Objaśnienie uwzględnianych kategorii poprzez opis czynności wchodzących w ich skład

• Przykłady formułowania celów i zadań tekstowych mierzących ich realizację.

Każda taksonomia , jak zauważa wspomniany autor powinna być:

• Poprawna pod względem naukowym

• Kumulatywna, tzn. wyższe kategorie powinny obejmować swym zakresem niższe kategorie składowe

• Praktycznie użyteczna w pomiarze

Łatwa do przyswojenia i zastosowania przez niespecjalistów.

• Operacjonalizacja celów wychowania

OPERACJONALIZACJA CELÓW – zamiana celów ogólnych w drodze ich sprecyzowania, uszczegółowienia i konkretyzacji oraz pozbawienia otoczki emocjonalnej na równoważny zbiór celów operacyjnych.

Pytanie: Procedura operacjonalizacji celów- etapy i techniki pomocnicze procedury operacjonalizacji

ETAPY	TECHNIKI POMOCNICZE
Zapisywanie celu w postaci ogólnej. Intuicyjny obraz ucznia osiągającego cel. Luźne zapisy celów operacyjnych. Klasyfikacja luźnych zapisów. Sformułowanie celów operacyjnych. sprawdzenia celów operacyjnych. Ewentualne powtórzenia etapów. Ewentualne powtórzenie etapów 2-7	A. Wyobrażenie populacji wzorcowej B. Burza mózgów. C. Próba inscenizacji. D. Wykorzystanie taksonomii celów kształcenia. E. Próba komunikacji. F. Egzamin pomyślany.

1. Wyobrażenie populacji wzorowej -> myślowe odwołanie się do własnych doświadczeń z ludźmi, którzy dany cel ogólny w pełni osiągnęli.

2. Burza mózgów -> polega na rozwiązaniu problemów przez nieskrępowaną dyskusję w grupach liczących od kilku do kilkunastu osób.

3. Próba inscenizacji -> jest wykonaniem czynności stanowiącej osiągnięcie celu operacyjnego.

4. Wykorzystanie taksonomii celów kształcenia -> jest klasyfikowaniem różnych zapisów operacyjnych wg dziedzin i kategorii.

5. Próba komunikacji -> polega na ułożeniu różnych zapisów celów operacyjnych w logiczne ciągi i odczytaniu ich, najlepiej dwukrotnie komuś z zewnątrz.

6. Egzamin pomyślany -> wyobrażenie grupy uczniów, których dzielimy w myśli na osiągających dany cel główny i nie osiągających tego celu.

Procedura operacjonalizacji celów (Niemierko)

(. ukształtowanie u dzieci tolerancji wobec różnych

wyznań religijnych, ograniczenie u wychowanka agresji - przekształcenie

zachowań agresywnych na rzecz rozwoju zainteresowań)

1. zapisanie celu w postaci ogólnej

2. intuicyjny obraz ucznia osiągającego cel

3. luźne zapisy celów operacyjnych

4. selekcja luźnych zapisów

5. klasyfikacja luźnych zapisów

6. sformułowanie celów operacyjnych

7. sprawdzenie celów operacyjnych

8. ewentualne powtórzenie etapów 2-7

• Zalety i wady operacjonalizacji celów

Zalety operacjonalizacji celów:

• jedna z lepiej opracowanych metod planowania i kształcenia

• warunkuję poprawny dobór i realizację treści oraz prowadzenie

pomiaru sprawdzającego

• odnosi się bezpośrednio do uczniów motywując ich do wysiłku

potrzebnego do realizacji celu

• umożliwia regulację wewnętrzną i zewnętrzną procesu dydaktycznego

i wychowawczego w szkole

• ułatwia jego planowanie i pozwala na systematyczne korygowanie

prawidłowości jego przebiegu

• zapewnia spójność i zwartość poszczególnych jego elementów.

Wady operacjonalizacji celów:

• nadaje się głównie do wyrażania celów z dziedziny poznawczej,

rzadko motywacyjnej

• prowadzi do odrzucenia lub ograniczenia celów ogólniejszych na rzecz

eksponowania celów operacyjnych

• prowadzi do schematyzmu i rozdrabniania – zestaw celów operacyjnych

nigdy w pełni nie odzwierciedla zakresu celu ogólnego

• jest zabiegiem trudnym, pracochłonnym i kosztownym

• prowadzi do dehumanizacji procesu dydaktyczno – wychowawczego.

Pytanie- Co oznacza taksonomia oraz jaką zna pani taksonomię celów wychowania? Proszę ją opisać

Może się zdarzyć także, że zostanie podany planowany cel wychowawczy ( główny) i zadaniem będzie rozpisanie go na cele szczegółowe korzystając z technik pomocniczej jaką jest taksonomia celów wychowania ( B. Niemierko)

Temat 7:

• Scena wychowania i jej główni aktorzy- elementy składowe sceny wychowania (nauczyciele i uczniowie jako „główni aktorzy” sceny wychowania )

Miejsce akcji – scena = klasa szkolna
są tam miejsca dla uczniów, dla nauczyciela, tablica.
„ I w szkole i w teatrze każdy ma swoją rolę. Jeden gra nieuka, drugi prymusa. Szkołę jak przedstawienie, można podzielić- dzień to akt, lekcja to scena. Uczniowie to aktorzy, nauczyciel to reżyser, od niego wszystko zależy.”

2. „Aktorzy”- nauczyciele
   Charakterystyka nauczyciela, według Marka B. Ginsburga, trzy czynniki:

• Klasowa pozycja nauczyciela: przedstawiciel klasy średniej, stanowią pokolenie inteligencji, ich cechą jest zawodowość nauczania, która w społeczeństwie jest poddawana wątpliwości,

• charakterystyka zawodowa: pracują w izolacji od kolegów, od drugiego nuczyciela wymaga poparcia i solidarności, rzadko kontaktują się z ludźmi dorosłymi, innymi niż nauczyciele.

• kontekst, w jakim przebiega jego praca, czyli nauczanie: ścisła lub luźna kontrola nad uczniem, położenie nacisku na program lub na metodę, sposób patrzenia na uczniów i ich działalność, sposób traktowania wiedzy, podejście do nauczania, różnorodne techniki nauczania.

1. „Aktorzy” - uczniowie
   W klasie szkolnej (scena) różne osoby mają różny status, zależy to od osiągnięć szkolnych i siły fizycznej.
   Wartości dominujące wśród uczniów, przedstawić można w czterech ciągach:
   a) systematyczność, punktualność, schludność, osiągnięcia intelektualne, przeciwność w rozrabianiu, agresji fizycznej i odpisywaniu zadań.
   b) kawały, wygłupy, „anty” osiągnięciom intelektualnym.
   c) „anty” osiągnięciom szkolnym, całkowite odrzucanie nauki i wiedzy, stawianie wygłupów, jako wartość.
   d) nastawianie przeciw nauce i wiedzy.

Jak uczeń widzi nauczyciela – dwie fazy:
a) bierne obserwowanie nauczyciela, co robi, jaki jest, uczniowie są grzeczni, bo nie wiedzą co będzie się działo. Faza przez nauczycieli jest nazywana „miesiącem miodowym”.
b) eksperymentowanie i testowanie uczniów, na ile mogą sobie pozwolić w stosunku do nauczyciela, rozpoczynają się próby złego zachowanie, wygłupy, dokuczanie, przeszkadzanie w lekcji.

W dzisiejszych czasach, często zdarza się tak, że nie ma miejsca na głębszą interakcję nauczyciela z uczniami, ponieważ celem jest szybkie i sprawne przekazywanie materiału. Nauczyciel staje się trenerem uczniów, ale zdarza się i tak, że wspiera rozwój odkrywania i poznawanie swojego ucznia. Gdy uczniowie chcą się czegoś dowiedzieć, zamiast zwrócić się do nauczyciela, częściej zadają pytania rówieśnikom, szukają informacji w internecie, na forach. Nie oznacza to jednak, że nauczyciel przestał być potrzebny.

• Typy relacji między podmiotami ( relacja: altruistyczna, instrumentalna, kooperacyjna)

1.Relacja altruistyczna-gdy człowiek spostrzega i traktuje innego człowieka jako autonomiczną wartość i działa na rzecz tego człowieka lub w swoich działaniach liczy się z jego potrzebami;może to być relacja jednokierunkowa (X traktuje Y jako wartość,ale nie odwrotnie) lub dwukierunkowa (X i Y traktują siebie jako wartości autonomiczne).

2.Relacja instrumentalna-gdy człowiek spostrzega drugiego człowieka jako użyteczny instrument realizacji własnych interesów; wynika to z przekonania, że wartością autonomiczną jest przede wszystkim podmiot, że ważne są tylko lub przede wszystkim jego własne stany i potrzeby, a zdaniem innych jest te potrzeby zaspokajać lub liczyć się z nimi; może to być to relacje jednokierunkowa lub dwu kierunkowa.

3.Relacja kooperacyjna-gdy człowiek spostrzega i traktuje innego człowieka jako wartość autonomiczną w takim samym stopniu, jakim jako wartość spostrzega siebie oraz siebie i drugiego człowieka spostrzega jako partnera w realizacji wspólnego dobra jako wartości najistotniejszych; jest to relacja dwukierunkowa, symetryczna.²

• Ukryty program( za podręcznikami, za codziennością)

Ukryty program

Twórcą tego określenia jest Philip Jackson , który rozumiał pod tym pojęciem to, co szkoła czyni (wpaja, uczy, daje) młodym ludziom do niej uczęszczającym, mimo, że to "coś" wcale nie zostało zaplanowane. Ukryty program oznacza pozadydaktyczne, lecz wychowawczo ważne konsekwencje uczęszczania do szkoły, które pojawiają się systematycznie, ale nie są zawarte w żadnym zestawie celów i uzasadnieniu działań oświatowych.

Ukryty program-to,to czego uczy przebywanie w szkole,a nie nauczyciel.

Program ukryty za podręcznikami.
Cały szereg elementów ukrytego programu da się odnaleźć w tekstach podręczników i lektur dla dzieci. Podręczniki stwarzają wiele okazji do rozważań na temat tego, co jest dobre a co złe. Moralność jest transmitowana w szkole przez zwroty, aforyzmy, przysłowia. Także liczne wydarzenia historyczne są pretekstem do pouczania moralnego młodego człowieka.
Zdaniem Sary Delamont w najróżnorodniejszych tekstach do nauki czytania znajdują się setki przykładów stereotypowego dzielenia ludzi ze względu na płeć. Prawdopodobnie w większości wprowadzone tam one zostały bez zastanowienia, w poczuciu, że czyni się coś zupełnie normalnego. Przy okazji zwyczajnego prowadzenia lekcji bardzo często wprowadza się podział klasy na chłopców i dziewczęta. Dzieciom ciągle się przypomina, że są chłopcami i dziewczynkami, że ich zachowanie jest właściwe dla chłopców albo dziewcząt. Jako karę za zachowanie nie dość męskie lub nie dość dziewczęce przypisuje się dziecko do odmiennej grupy płciowej.
"Wartości szkolne są zbyt pasywne i feministyczne, i jako takie nie mogą być zdrowe dla dorastających chłopców, tak więc chłopcy zaczynają się buntować i mieć kłopoty z nauką".

Program ukryty za codziennością
Ukryty program w znacznej swej części jest rezultatem tego, że nauczanie i wychowanie odbywa się w miejscu zwanym szkołą - miejscu o określonej strukturze, układzie pomieszczeń, miejscu, w którym dominuje tłok i hałas.

• Właściwości klas w których najbardziej widać działalność ukrytego programu ( tło, ocenianie, władza)

JACKSON

Tłok

Umiejętność życia w klasie, to umiejętność życia w tłoku. Umiejętność przeżycia w tłoku, to umiejętność czekania. Dać sobie z tym radę, to znaczy nabyć umiejętność akceptowania zwłoki.
W szkole czeka się indywidualnie, i z grupą, stojąc i siedząc. To czekanie jest podporządkowane regułom, ale nie zawsze jest to reguła prostej kolejności. Czekanie jest związane z koniecznością jakiegoś "wypełnienia" czy "zabijania czasu".

Cierpliwość jest niezbędna do przeżycia w szkole. Uczniowie muszą cierpliwie czekać na swoją kolej, ale gdy moment nadejdzie, muszą ciągle być zdolni do gorliwego uczestnictwa. Tak więc właściwość osobowościowa zwykle opisana jako cierpliwość oznacza czasem niebezpieczną równowagę pomiędzy dwiema sprzecznymi tendencjami - impulsywnym działaniem a apatycznym wycofywanie się.

Ocenianie

Ocenianie zdarza się nie tylko w szkole. Codziennie dziecko oceniane jest w domu przez rodziców i w miejscu zabaw przez kolegów i koleżanki.
Trzy podstawy oceniania wszechobecne w szkole:

• osiągnięcia szkolne

• stopień przystosowania się do oczekiwań instytucjonalnych

• posiadanie swoistych cech charakteru.

Uczeń dość szybko orientuje się, że zwykle wszystkie trzy podstawy oceniania są połączone w jedno. Większość uczniów szybko uczy się, że nagrody otrzymują ci, którzy prowadzą "dobre życie", tzn. robią to, czego chce nauczyciel.

Władza

Sprawowanie w szkole władzy ma szeroki zasięg - związane jest z wolnością, przywilejami i odpowiedzialnością. Uczeń rozpoczynając naukę w szkole musi zorientować się, czym różni się sprawowanie władzy przez nauczyciela od sprawowania władzy przez rodziców w domu. Oto te różnice:

• dominujący układ relacji w klasie jest pozapersonalny. W klasie uczniowie muszą nauczyć się przyjmować polecenia od osób, które ich za dobrze nie znają, i których sami uczniowie dokładnie nie znają,

• rodzica dziecka w wieku przedszkolnym kładą nacisk na to, czego dziecku nie wolno - władza nauczycielska odnosi się do tego, co dziecko powinno robić,

• najważniejszym elementem władzy nauczycielskiej jest władza nad uwagą ucznia,

• uczeń musi zaakceptować fakt, że plan działań przewidziany dla niego przez nauczyciela ma pierwszeństwo nad jego własnymi planami.

Większość uczniów daje sobie radę z ukrytym programem całkiem nieźle; nie przyjmuje wszystkiego, ale też nie odrzuca wszystkiego. Czasem podporządkowuje się, czasem udaje posłuszeństwo, czasem się przeciwstawia. Słowem uczy się tego, co można by nazwać "rozgrywaniem szkoły"

• Strategie „ przetrwania” ( mechanizmy obronne) nauczyciele +typy/ role społeczne nauczyciela

1) Nauczycieli
według P. Woods'a, nauczyciele przystosowują się do sytuacji i zadań jakie przed nimi stoją, przez stworzenie i stosowanie strategii przetrwania, wymaga to od nich panowania i kontroli.
P.Woods wymienia osiem strategii przetrwania:
- socjalizacja: uczniowie muszą zaakceptować wzorce lansowane przez szkołę, ceniona inicjatywa, aktywność, grzeczność, posłuszeństwo, nauczyciel nie zwraca uwagi na ucznia, który nie zachowuje się odpowiednio.
- dominacja: nauczyciel jest mądrzejszy, większy, silniejszy niż uczniowie, stosuje się groźby przez nauczycieli w celu uspokojenia ucznia, w ten sposób nauczyciel podkreśla swoją władzę, zwraca uwagę na ucznia, który używa złośliwych komentarzy, np. mówiąc „proszę zobaczcie, tak wygląda ktoś, kto...”.
- negocjacje: apele, prośby, obietnice, pochlebstwa, przekupstwa i groźby, np. zdanie „jak skończycie, możecie wyjść, ale nie wcześniej” jest przykładem negocjacji za dobre wykonanie pracy, nauczyciel obiecuje pewne działanie, np. film, wycieczka itp.
- fraternizacja: uniknięcie kłopotów, jakie niesie ze sobą kontakt z dziećmi, staranie zaprzyjaźnić się z dziećmi, a nawet udawanie, że jest się jednym z nich, kryje się założenie, że przyjacielskie stosunki z dziećmi zlikwidują kłopoty, dowcipkowanie przez nauczyciela, odwoływanie się do wspólnych doświadczeń przy omawianiu danej lekcji.
-nieobecność i wycofywanie się: usuwanie się z konfliktu, nauczyciel może być nieobecny duchem, patrzy w okno, nie zwraca uwagi na uczniów, ucieka w marzenia, przychodzenie na zajęcia później, a kończenie ich wcześniej.
- rytuał i rutyna: np. stosowanie ceremonii rozpoczynania dnia przez modlitwę, hymn, kazanie wygłaszane przez dyrektora – jako rytuał; rutyna występująca na lekcji, powodująca wyczerpanie uczniów, co prowadzić może do chaosu, dyktowanie uczniom notatek jako zabijanie czasu.
- terapia zajęciowa: ciągle coś robić, bez względu na to, czy to ma sens, wymyślanie czegoś, czym uczniowie mogą być zajęci, w związku z omawianym tematem, np. rysowanie map, obrazków, roboty ręczne, plakaty itp.
- moralizowanie: nauczyciel łatwo wymyśla sobie pedagogiczne uzasadnienie do swoich działań, np. terapia zajęciowa może być nazwana „wychowaniem przez pracę”.

Strategie mają ogromne znaczenie dla nauczyciela, dbają o to, by w klasie było w miarę spokojnie i grzecznie, aby przetrwać zajęcia.
Role społeczne nauczyciela dostrzegane przez młodzież:
a) „Nauczyciel Tyran”: charakteryzuje nieufnością w stosunków do uczniów, wrogością, bezwzględnością, niekiedy stosowaniem przemocy wobec nich, używaniem obraźliwych określeń.
b) „Nauczyciel Luzak”: najczęściej osoba młoda, rozpoczynająca pracę, która próbuje być raczej kumplem niż wychowawcą.
c) „Nieudacznik”: cechuje uległość, brak konsekwencji, pobłażliwość, bezradność, a zawód, który wykonuje nie jest pasją tylko „sposobem na przeżycie”.
d) „Nauczyciel Swojak”: jest kimś bliskim, pomocnym, jest przyjacielem, troszczy się o uczniów, a Ci obdarzają go szacunkiem i sympatią.
Postawy uczniów wobec roli społecznych nauczyciela:
a) „Nauczyciel Tyran”- Uczeń może przyjąć postawę: skruszonego, zaangażowanego (np. nie spóźniaj się, przygotowuj się do zajęć- liźnij kilka ostatnich tematów, ubieraj się według jego życzeń).
b) „Nauczyciel Luzak”- Uczeń przyjmuje postawę:
-na hobby: dowiedz się czym interesuje się Twój nauczyciel, kiedy znajdziecie wspólny język, na pewno spojrzy na ciebie życzliwiej.
-idź na całość: śmiało zgłaszaj się do odpowiedzi, jeśli twój nauczyciel, jest z tych, co idą uczniom na rękę, zapyta właśnie ciebie, a jeśli nie pójdzie ci najlepiej, stwierdzi, że ze zdenerwowania zapomniałeś to, co umiesz i postara ci się jakoś pomóc.
c)Nieudacznik- Uczeń może przyjąć postawę:
-na litość: szczególnie w sytuacjach wyrwania do odpowiedzi, przysięganie, że się uczyłeś, ale ze zdenerwowania wszystko wyleciało z głowy.
-na dociekliwość: zadawaj pytania, pytania świadczą o tym, że uważasz i że jesteś zainteresowany.
d) „Nauczyciel Swojak”-Uczeń może przyjąć postawę:
-na przechytrzenie.

• Strategie przetrwania ( mechanizmy obronne) uczniów

2) Uczniów
Najczęściej spotykane strategie, według Holta:
a) strategia dobrego wojaka Szwejka: strategia ludzi, nad którymi ciąży władza, nie mogą sobie z nią poradzić; „szwejkizm” to połączenie znudzenia z chęcią oporu, „starać się nie podpaść” oraz wycofanie.
b) strategie odpowiedzi na pytania nauczycieli: pytany nie interesuje się treścią pytania, ale sposobem znalezienia triku, który pozwalałby mu szybciej zorientować się jakiej odpowiedzi nauczyciel od niego oczekuje, tzw. zgadywanie.
- strategie unikania odpowiedzi: uczeń sprawia wrażenie, że coś umie, licząc na to, że nie zostanie zapytany.
-strategia wypowiadania cicho i niewyraźnie odpowiedzi: mamrotanie, zwiększa szansę uzyskania sukcesu, bo nauczyciel jest nastawiony na otrzymani dobrej odpowiedzi, w związku z tym, wszystko to brzmi jakoś podobnie do właściwej odpowiedzi, interpretuje na korzyść odpowiadającego.
c) strategie adaptacji do sytuacji szkolnej, w tym: wycofywanie się, „zachowanie się niewolnika w koloniach”, uleganie, uleganie z dystansem, a także zamaskowane nieposłuszeństwo, sabotaż, odmowa czy nieustępliwa wrogość.

d)strategie przetrwania „zapisy” studentów na ławkach, ścianach, drzwiach, krzesłach itp. są wynikiem znudzenia, zapisy mają głównie charakter negatywny, można znaleźć też zapisy

dotyczące zainteresowań, poglądów, ściągi, wzory matematyczne.

Pytanie: Jakie zna Pani strategie przetrwania uczniów? Proszę je krótko opisać

Temat 8:

• Style kierowanie wychowawczego : liberalny, autokratyczny, demokratyczny

Style kierowania, inaczej nazywane stylami przywództwa, to „metody i sposoby sprawowania władzy, egzekwowania należnego posłuszeństwa i wywierania presji na członków danej zbiorowości w celu osiągnięcia pożądanych działań oraz rezultatów”.

• Cechy i skutki określonych styli kierowania wychowawczego

1. DEMOKRATYCZNY: CHARAKTERYZUJE SIĘ:

• DEMOKRATYCZNA POSTAWĄ NAUCZYCIELA – WYCHOWAWCY

• OKAZYWANIEM UCZNIOM – WYCHOWANKOM AKCPETACJI, ŻYCZLIWOŚCI, ICH ROZUMIENIEM EMPATYCZNYM, POZYSKIWANIEM ICH SYMPATII, ZAUFANIA, PRZYJaźni

• UMOŻLIWIENIEM UCZNIOM – WYCHOWANKOM WSPÓLNEGO I Samodzielnego podejmowania decyzji, wysuwania własnych pomysłów, przejawiania aktywności w różnych dziedzinach życia

• Udzielaniem uczniom-wychowankom informacji na interesujący ich tematy

• Nauczyciele – wychowawcy występują w roli równorzędnych członków kierowanego przez nich zespołu wychowawczego

• Nauczyciele – wychowawcy pełnią wobec uczniów role inicjatorów, animatorów, doradców

SKUTKI, uczestnicy grup kierowanych demokratycznie:

• Darzą sympatią swojego kierownika i identyfikują się z nim

• Uczniowie-wychowankowie podejmują odpowiedzialność za wykonywanie zadań, SA przekonani o sensowności, tego co robią

• Wykonują zadania nawet wtedy kiedy pozbawieni SA kontroli dorosłych

• Charakteryzują się kreatywnością w osiąganiu celów

• Wspólnie poszukują sposobów mających n celu przezwyciężanie trudności, nie obciążają za nich powstanie tylko jednego uczestnika grupy

1. AUTOKRATYCZNY

• Jest przeciwny demokrat. Stylowi kierowania wychowawczego

• Nauczyciel-wychowawca przyjmuje odpowiedzialność za zachowania uczniów-wychowanków

• Głównymi sposobami oddziaływań wychowawczych SA nagradzanie i karanie, stosowanie nakazów i zakazów

• Między nauczycielem – wych. A uczniem-wych. Istnieje mała więź osobowa

• Nauczyciel- wychow. Sam decyduje o wszystkim, co może się zdarzyć wśród uczniów- wychow.

SKUTKI, uczestnicy grup kierowanych autokratycznie:

• Mają niechętny stosunek do nauczyciela-wychowawcy, nie mogą z nim porozmawiać o wielu sprawach

• Uczniowie –wych. Wykonują zlecone zadania bez entuzjazmu

• Są na ogół rozdrażnieni i niechętnie ze sobą współpracują

• Niejednokr5otnie przejawiają agresywność lub obojętność

• Charakteryzują się dobrymi osiągnięciami szkolnymi

1. LIBERALNY

• Polega na dawaniu uczniom- wychow. Możliwie wysokiego zakresu swobody

• Nauczycie- wych. Ma minimalny wpływ na uczniów- wych., rezygnuje z kierowania nimi

• Nauczyciel – wych. Nie zachęca uczniów do zachowań społecznie i moralnie wartościowych., czuje się zwolniony od odpowiedzialności za zachowania uczniów- wychowanków, doradza im wtedy, kiedy jest o to proszony

SKUTKI, uczestnicy grup kierowanych liberalnie :

• Zachowują się z sposób bezcelowy, bezplanowy

• Trudno im się porozumieć w ważnych dla nich sprawach

• Łącza ich słabe więzi osobowe i rzeczowe

• Obecność kierownika nie mobilizuje uczniów – wychowanków do pracy.

Podsumowanie : jednak w praktyce rzadko bywa tak, że określony nauczyciel stosuje określony styl kierowania wychowawczego jego czystej postaci.

• Metoda wychowania

definicja:
- podstawowe sposoby konsekwentnego i możliwie najbardziej skutecznego postępowania, zmierzające do realizacji określonego celu.

• Wybrana klasyfikacja i charakterystyka metod wychowania

Metody wychowania

Indywidualne

- metoda nagradzania i karania - metoda modelowania - metoda perswazji - metoda zadaniowa

Metody indywidualne:

Metody nagradzania i karania: polega na uruchamianiu w wychowanku takiego mechanizmu regulującego, jakim jest warunkowanie.
Nagradzanie:
-sterowanie pozytywne
-polega na pobudzeniu, utrwaleniu oraz zmienianiu zachowania za pomocą odpowiednio dobranych bodźców
-stymulowanie wychowanka przez wychowawcę do aktywności zgodnej z założonym celem

-sposób humanitarny.
Karanie:

-karanie postrzegane przez wychowanka jako niepożądany skutek,
-wychowawca wprowadza karę celowo, aby wyeliminować zachowanie niezgodne ze swoimi oczekiwaniami

-sterowanie negatywne

-stosowanie wzmocnień ujemnych

-kara jest najłatwiejszym sposobem oddziaływania

-najskuteczniejszy środek wychowawczy według wychowawców.
Nagradzanie + Karanie:

1)dla wychowanka są źródłem stanów emocjonalnych:
-nagradzanie (radość, przyjemność, nadzieja)
-karanie (strach, niepokój, obawa, zagrożenie).
Zalety: sterowalność
Wady: pozorny zasięg (gdyż są one jedynie powierzchownymi regulatorami postępowania).

Metody modelowania:
-specyficzny rodzaj stosunków między podmiotami wychowania,

-wykorzystywane jest, jako jedna z ciekawszych metod oddziaływania wychowawczego

-modelem może zostać każda przypadkowa osoba, która odpowiada oczekiwaniom wychowawcy (w przypadku dzieci przedszkolnych może być to zwierzątko lub postać z bajki),

-poprzez prawidłowe dobranie modelu przez wychowawcę, dziecko powiększa zasób umiejętności radzenia sobie z rzeczywistością społeczną, podwyższa poczucie swojej wartości.
-za pomocą tej metody można modyfikować różnorodne czynności poznawcze i językowe.

Aby metoda modelowania okazała się skuteczna, wychowawca musi uwzględnić takie elementy jak:
-wiek dziecka poddanego wpływom wychowawczym,
-świat wartości istotny dla dziecka,

-atrakcyjność treści przekazywanych za pośrednictwem modela.

Metoda perswazji:
-warunkiem zaistnienia tych metod jest zdolność poznawania rzeczywistości w drodze komunikatu językowego,
-zdaniem działania opartego na przekazach słownych, jest zmiana postępowania wychowanka, za pośrednictwem treści komunikatów pochodzących od wychowawcy,
-metoda ta nie wymaga stosowania zbyt wielu kłopotliwych środków,
-metody oparte na komunikatach językowych,

-metoda wymaga od wychowawcy umiejętności, doświadczenia, intuicji pedagogicznej, niezbędna jest trafność oceny potrzeb i oczekiwań wychowanków, ich istniejących postaw i przekonań oraz bezbłędnego doboru sytuacji, w której informowanie- perswazja, będzie działaniem najefektywniejszym.

Perswazja musi spełniać określone warunki:
-nie może być wyłącznie werbalizmem
-nie może posiadać cech moralizatorstwa

-nie może być następstwem impulsu

Metody prowokujące:
-polega na uruchamianiu i ukierunkowywaniu własnej aktywności wychowanka za pomocą stawianych mu zadań w celu wywołania, wielostronnych zmian w strukturach jego wiedzy.

Tabela przedstawiająca indywidualne metody wychowania:

Mechanizm zmiany	Metoda wychowania	Środek wychowawczy
Warunkowanie Uczenie się przez obserwację Uczenie się językowe Uczenie się przez działanie	Metoda nagradzania Metoda karania Metoda modelowania Metoda perswazji Metoda zadaniowa	Nagroda kara model przekaz językowy zadania

Metody grupowe:

Metoda kształtowania porównawczego:
-określenie grupy jako zbioru
-dla każdej jednostki pozostałe jednostki są pewnym układem odniesienia do definiowania jej sytuacji
-każda jednostka podlega wpływowi odwołującemu się do mechanizmu uczenia się poprzez obserwację

Metoda kształtowania nacisku grupowego:
-grupa: zbiór jednostek współdziałających dla osiągnięcia wspólnego celu
-podział funkcji między konkretnymi członkami-społeczne struktura grupy
-prawidłowe funkcjonowanie jednostki jest warunkiem do prawidłowego funkcjonowania pozostałych-każda jednostka jest poddana naciskowi grupowemu, kary i nagrody wymierzane przez grupy.

Metoda kształtowania systemu ról i norm społecznych:
-źródło złożonych planów działania, w pewnych szczegółowych sytuacjach

Metoda kształtowania grupowych wzorów życia:
-źródło planów globalnych, „(...) jednostka może oceniać grę swoich wielorakich tożsamości”

Obie ostatnie metody wychowania wpływają na wiedzę jednostki, odnoszą się do kultury grupy, kultura dla grupy jest tym, czym wiedza dla jednostki, pozwala grupie rozumieć jej fizyczne i społeczne otoczenie, określać zasadę własnej odrębności.

• Technika wychowania – aktywne słuch

Techniki wychowania : formy pracy indywidualnej, zespołowej lub zbiorowej z uczniami, lub działania celowo organizowane po to, aby wychowankowie przejawiali oczekiwane przez wychowawcę rodzaje aktywności.

SŁUCHANIE AKTYWNE

Jest to najważniejsza technika. Jest to sposób reagowania słownego, który nie przekazuje ego zadania, lecz tylko odzwierciedla lub obrazuje usłyszaną bezpośrednio przedtem wypowiedź dziecka. Odbiorca w swej wypowiedzi niejako „zwraca” rozmówcy treść jego wypowiedzi. Posługuje się przy tym oczywiście własnymi słowami. Przykłady:

1. Dziecko: Jestem za głupi, żeby pojąć matematykę. Nigdy tego nie zrozumiem.

Rodzic: Sądzisz, że jesteś nie dość mądy, i nie możesz pojąć.

Dziecko: Tak.

• Wybrana klasyfikacja i charakterystyka technik wychowania

Łobocki – klasyfikacja technik wychowania:

1. Indywidualne ( doraźne): udzielanie pomocy indywidualnej : zindywidualizowane odpytywanie na stopnie, zróżnicowane zadawanie pracy domowej, organizowanie pomocy koleżeńskiej w nauce, bezpośrednie wspomaganie ucznia przez nauczyciela. Wzmacnianie pozytywne: natychmiastowa gratyfikacja, zawieranie kontraktu, sukcesywna gratyfikacja. Wzmacnianie negatywne: bezpośrednia interwencja, napominanie, zabieranie punktów, izolacja społeczna, ignorowanie niepożądanych zachowań uczniów.

2. Grupowe :

1. Werbalne: ,,burza mózgów’’, sondaż opinii o uczniach, decyzji grupowej, swobodnych tekstów, treningowa

2. Niewerbalne: socjodrama tyczna, relaksacyjna, ekspresji plastycznej, muzyko-terapeutyczna, zabawa w teatr

1. Dyrektywne formy oddziaływań doraźnych, w tym niektóre techniki wzmacniania pozytywnego: np. bezpośredniej gratyfikacji, zawierania kontraktu, sukcesywnej gratyfikacji

2. Niedyrektywne : formy oddziaływanie werbalnych, niewerbalnych oraz niektóre formy oddziaływań doraźnych np. udzielanie indywidualnej pomocy, wzmacniania pozytywnego, ignorowania zachowań niepożądanych

Skuteczność powyższych technik wychowania zależy od m.in. :

Postawy nauczyciela i jego umiejętności psychospołeczne, racjonalnego organizowania działań uczniów, wzajemnego porozumiewania się w klasie, poznania uczniów i oczekiwań nauczycieli wobec nich, aktywizowania uczniów w konkretnej działalności, samooceny i samokontroli nauczyciela, pobudzania uczniów do samowychowania…

• Metoda wychowania bez porażek T. gordona ( metody radzenia sobie z konfliktami, kroki, bariery komunikacyjne, techniki komunikacyjne)

Metoda III polega na takim podejściu do konfliktu dotyczącego zaspakajania potrzeb, w którym obie strony łączą się w poszukiwaniu możliwego dla nich do przyjęcia rozwiązania (nauczyciel-uczeń); jest to metoda, w której nikt nie musi przegrywać; niezbędne jest współdziałanie obu stron; w konfliktach nauczyciel-uczeń, obie strony poszukują możliwych i realnych rozwiązań, a następnie postanawiają, które najlepiej zaspokoiłoby potrzeby zarówno nauczyciela, jak ucznia.

Dwanaście blokad komunikacji interpersonalnej:

Pięć typowych reakcji nauczyciela ujawniających brak akceptacji:

Nakazywanie, komenderowanie, polecanie, np. „przestań się użalać i weź się do roboty”

Ostrzeganie, groźba, np. „jeżeli nie będziesz dużo pracował, nie masz co marzyć o dobrych stopniach w tej klasie”;

Moralizowanie, głoszenie kazań „powinieneś/powinnaś”, np. „wiesz dobrze, że z chwilą, gdy przychodzisz do szkoły, twoim zadaniem jest nauka. Swe osobiste problemy powinieneś zostawiać w domu, bo tam jest ich miejsce”;

Doradzanie, sugerowanie, proponowanie rozwiązań, np. „Musisz lepiej zaprogramować sobie dzień. Wówczas uda ci się wszystko pokonać”;

Pouczanie, robienie wykładów, dostarczanie logicznych dokumentów, np. „Przyjrzyjmy się faktom. Pamiętaj, że do końca roku szkolnego jest jeszcze tylko 34 dni i tylko tyle zostało Ci na wykonanie tego zadania.”;

Kategorie zawierające osąd, ocenę lub potępienie:

Osądzanie, krytykowanie, dezaprobata, potępienie, np. „Jesteś po prostu leniwy, albo lubisz odkładać wszystko na ostatnią chwilę.”

Obrzucanie wyzwiskami, wyśmiewanie, ośmieszanie, np. „ Zachowujesz się jak czwartoklasista, a nie jak kandydat do szkoły średniej.”

Interpretowanie, analizowanie, diagnozowanie, np. „ Starasz się po prostu wykręcić od wykonania tego zadania.”

Kategorie – próby poprawy nastroju ucznia, odsunięcia problemu lub zaprzeczenia by kiedykolwiek istniał.

Chwalenie, aprobowanie, wydawanie ocen pozytywnych, np. „Jesteś naprawdę bardzo zdolnym, młodym człowiekiem. Jesteś pewien, że jakoś dasz sobie z tym radę.”

Uspokajanie, okazywanie współczucia, pocieszanie, podnoszenie na duchu, np. „Nie jesteś jedyny, który to przeżywa. Ja miałem takie same problemy trudnymi zadaniami. Poza tym jak już w to wejdziesz zobaczysz, że to wcale nie jest takie skomplikowane.”

Kategorie – rozwiązanie problemów ucznia, a nie pomoc w samodzielnym rozwiązywaniu kłopotu:

Wypytywanie, indagowanie, krzyżowy ogrom pytań, np. „Czy uważasz, że zadanie jest za trudne? Ile czasu mu już poświęciłeś? Dlaczego tak długo czekałeś nim zwróciłeś się o pomoc? Ile godzin dziennie na to poświęcasz?”;

Kategoria – komunikaty, którymi nauczyciele posługują się by zmienić temat, rozerwać jakoś ucznia lub w ogóle nie mieć z nim do czynienia:

Odwracanie uwagi, sarkazm, dowcipkowanie, zabawianie, np. „Porozmawiajmy o czymś przyjemniejszym. Teraz nie czas o tym mówić. Powróćmy do naszych zajęć. Wydaje mi się, że ktoś wstał dzisiaj lewą nogą.”;

WYCHOWANIE BEZ PORAŻEK: SZEŚĆ KROKÓW:

krok pierwszy → rozpoznanie konflikt i nazwanie go; jest to podstawowy krok, w którym rodzice muszą zdobyć uwagę dziecka a następnie zachęcić go do wspólnego rozwiązywania problemu

krok drugi → odnalezienie wszystkich możliwych rozwiązań; na tym etapie, rodzice wspólnie z dziećmi, starają się odnaleźć jak największej liczby rozwiązań

krok trzeci → krytyczna ocena kolejnych propozycji rozwiązania; na tym etapie dochodzi do odrzucenia przy odpowiedniej argumentacji (drogą selekcji) najmniej odpowiednich propozycji, pozostając na końcu przy jednej lub dwóch, które wszystkim odpowiadają

krok czwarty → zdecydowanie się na najlepsze rozwiązanie; nie należy stosować tutaj głosowania, gdyż wszyscy muszą być z wyboru zadowoleni i jednogłośni

krok piąty → wykonanie powziętej decyzji; należy tutaj dokładnie opracować wszystkie szczegóły dotycząca realizacji powziętej decyzji

krok szósty → późniejsza ocena krytyczna; może się zdarzyć, iż ustalone rozwiązanie konfliktu okaże się niesprawiedliwe w praktyce, dlatego też należy je poddać takiej modyfikacji, by obie strony były zadowolone

CZTERY PODSTAWOWE TECHNIKI SŁUCHANIA

SŁUCHANIE BIERNE( MILCZENIE)

Słuchanie bierne działa jak akcentowany bezsłowny komunikat, który mówi dziecku:

„Chciałbym, abyś mi powiedział, co odczuwasz”

„Akceptuje twoje przeżywanie”

„Pozostawiam ci decyzje o tym, co chciałbyś mi powiedzieć”

Bierne słuchanie dodaje dzieciom odwagi do wyrażania uczuć. W ten sposób docieramy często do problemów tkwiących głębiej i ważniejszych aniżeli te, o których była początkowo mowa.

Z drugiej strony samo milczenie nie wystarcza. Gdy dziecko wypowiada swój problem, oczekuje więcej aniżeli tylko milczącego wysłuchania

ZAAKCENTOWANIE UWAGI

Samo milczenie jednak nie przekonuje dziecka, że obdarza się je rzeczywistą uwagą. Dlatego pożyteczne są, szczególnie w przerwach, wypowiedzi słowne i bezsłowne sygnały przekazujące, że się rzeczywiście słucha.. Nazywamy to „reakcjami uwagi”. Przytakuje się , pochyla ku dziecku, uśmiecha, marszczy czoło i podejmuje inne ruchy ciałem, z których dziecko może odczytać uczestnictwo w tym, co opowiada. Sygnały słone, jak: „hm, hm”, „och”, „rozumiem” ujawniają one dziecku, że są słuchane, że śledzi się z zainteresowaniem jego wypowiedz i że jej treść jest akceptowana.

„OTWIERACZE” I ZACHĘTY

Dzieci potrzebują czasem zachęt, by mogły mówić o swych uczuciach i problemach, np:

„Chciałbyś o tym coś powiedzieć?”

„Interesuje mnie co o tym myślisz.”

„To tak brzmi, jakbyś miał swoje zdanie na ten temat.”

Chodzi tu o otwarte pytania. Pozwalają dzieciom poruszyć jakiś problem. Może ono swobodnie decydować o czym chce mówić.

SŁUCHANIE AKTYWNE

Jest to najważniejsza technika. Jest to sposób reagowania słownego, który nie przekazuje ego zadania, lecz tylko odzwierciedla lub obrazuje usłyszaną bezpośrednio przedtem wypowiedź dziecka. Odbiorca w swej wypowiedzi niejako „zwraca” rozmówcy treść jego wypowiedzi. Posługuje się przy tym oczywiście własnymi słowami. Przykłady:

1. Dziecko: Jestem za głupi, żeby pojąć matematykę. Nigdy tego nie zrozumiem.

Rodzic: Sądzisz, że jesteś nie dość mądy, i nie możesz pojąć.

Dziecko: Tak.

1. Dziecko: Nie chce iść jutro na urodziny do Romka

Rodzic: Wygląda na to, że miedzy tobą a Romkiem są jakieś trudności?

Dziecko:Ja go po prostu nie znoszę. On jest podły.

Rodzic: Nie lubisz go, ponieważ wydaje ci się podły.

Dziecko: Tak, nigdy nie chce się bawić w to, co ja bym chciałabyś

1. Dziecko (płacze): Przewróciłam się na chodniku i rozbiłam kolano. Tak mocno leci krew, zobacz!

Rodzic: Przestraszyłaś się, że tak mocno krwawi.

We wszystkich tych sytuacjach reakcja rodziców jest po prosty wypowiedzią zwrotną na komunikat dziecka.

Słuchanie aktywne znaczy zanczy tylko to, że odbiorca wypowiedzi wynik rozszyfrowania komunikuje w odpowiedzi nadawcy. Mówi mu: „Rozumiem, że tak to przeżywasz, czy mam rację?” Z reguły nadawca, gdy uzna, że został dobrze zrozumiany, w jakiś sposób to potwierdzi. Np: „ Tak, przestraszyłam się” czy „ Bałam się, że wypłynie mi wszystka krew”, „Bałam się, ze to nie przestanie krwawić.”

.Pytanie: Proszę krótko opisać metodę wychowania bez porażek. Jakie techniki w ranach ten metody sa stosowane i z których mogłaby pani skorzystać? Uzasadnij

Temat 9:

• Wychowanie błędne;

wychowanie błędne ( wychowanie błędne nie równa się z nieskutecznym ! )

Wychowanie błędne to takie, które dostarcza doświadczeń niezgodnych z celem. W Leksykonie Pedagogika, „błąd wychowawczy” ujmowany jest jako zastosowanie nieadekwatnej do sytuacji strategii wychowania; efektem wystąpienia błędu wychowawczego jest zaburzenie czy nawet zerwanie interakcji między wychowawcą a wychowankiem, co prowadzi do realnego lub potencjalnego zagrożenia dla prawidłowego rozwoju.

Wychowanie błędne jest trudne do jednoznacznego określenia- w zależności od wielu kontekstów to samo zachowanie wychowawcy może być błędem lub zachowaniem prawidłowym np.: uwaga zwrócona dziecku w cztery oczy lub w obecności wielu ludzi lub też np.. ojciec dał klapsa rozbawionemu dziecku- jeśli by przyjąć, że klaps jest błędem wychowawczym to powiemy, że ojciec popełnił błąd, ale w tym przykładzie dziecko po klapsie od taty rzuciło mu się na szyje i zaczęło go obcałowywać mówiąc nie gniewaj się tatusiu; zachowanie to wskazuje, że klaps został przez dziecko przyjęty jako dobre ostrzeżenie i nie zerwał wzajemnej interakcji, a więc nie tyle wzór zachowania wychowawcy a efekt działań stanowi podstawę identyfikacji błędu.

Przykład wychowania błędnego – wychowanek nie poradził sobie z zadaniem, czuje się niezaradny, zdobył, więc niekorzystne dla swego rozwoju doświadczenie.

• Różnica między wychowaniem błędnym a nieskutecznym

Schemat 1. Wychowanie błędne a wychowanie nieskuteczne

WYCHOWANIE	DOŚWIADCZENIA (SKUTKI)
Skuteczne	Zgodne z zakładanymi celami wychowania, w założeniu korzystne dla rozwoju
Nieskuteczne	Brak zamierzonych skutków
Błędne	Są skutki tylko niekorzystne dla rozwoju

• Klasyfikacja błędów wychowawczych

- ekstremalna emocjonalna akceptacja dziecka („żar”) oraz ekstremalne emocjonalne odrzucenie dziecka („lód”),

- nadmierna koncentracja na dziecku oraz nadmierna koncentracja na sobie,

- nadmierna koncentracja na zadaniu dziecka oraz niedocenianie zadań dziecka.

• Rodzaje błędów wychowawczych- koło błędów wychowawczych

Na podstawie powyższych wymiarów zostało wyznaczonych dziewięć błędów wychowawczych: rygoryzm, agresja, hamowanie aktywności, obojętność, eksponowanie siebie, uleganie, zastępowanie, idealizacja dziecka oraz niekonsekwencja związana z wystąpieniem kilku błędów naraz. Tworzą one pewną sekwencje błędów poprzez przechodzenie od jednego wymiaru do drugiego, co A. Gurycka przedstawiła graficznie w postaci „koła błędów” w wychowaniu.

Analizując koło można zauważyć, że:

• rygoryzm jest wyznaczony przez nadmierną koncentrację na dziecku i nadmierną koncentrację na zadaniu,

• agresję wyznacza nadmierna koncentracja na zadaniu oraz ekstremalne odrzucenie emocjonalne dziecka („lód”),

• hamowanie aktywności wyznaczone zostało przez ekstremalne odrzucenie emocjonalne dziecka („lód”) i niedocenianie zadań,

• obojętność wyznacza niedocenianie zadań oraz nadmierna koncentracja na sobie,

• eksponowanie siebie jest wyznaczone przez nadmierną koncentracje na sobie i niedocenianie zadań,

• uleganie (bezradność) wyznacza niedocenianie zadań oraz ekstremalna akceptacja emocjonalna dziecka („żar”),

• zastępowanie (wyręczanie) jest wyznaczone przez ekstremalną akceptację emocjonalną dziecka („żar”) i nadmierną koncentrację na zadaniu,

• idealizacja dziecka została wyznaczona przez nadmierną koncentrację na zadaniu i nadmierną koncentrację na dziecku,

• niekonsekwencja – cechuje się występowaniem w czasie jednej sytuacji wychowawczej kilku błędów niepokrewnych ze sobą (nie sąsiadujących ze sobą w kole), np. rygoryzm, hamowanie aktywności, obojętność (błąd ten jest związany z współwystępowaniem kilku błędów naraz)

Można również wyróżnić błędy, które da się wyodrębnić ze względu na jedno z kryteriów (wymiarów):

1. - błędy „zimne” – rygoryzm, agresja, hamowanie aktywności, obojętność;

- błędy „ciepłe” – idealizacja dziecka, zastępowanie, uleganie,

1. - nadmierna koncentracja na dziecku – zastępowanie, idealizacja dziecka, rygoryzm, agresja;

- nadmierna koncentracja na sobie – hamowanie aktywności, obojętność, eksponowanie siebie, uleganie,

1. - nadmierna koncentracja na zadaniu dziecka – zastępowanie, idealizacja dziecka (m.in. jego zadań), rygoryzm, agresja;

- niedocenianie zadań dziecka – hamowanie aktywności, obojętność, eksponowanie siebie, uleganie.³

• Charakterystyka błędów wychowawczych

Antonina Gurycka charakteryzując błędy wychowawcze, bierze pod uwagę dwa czynniki: pierwszy dotyczy spostrzegania dziecka przez wychowawcę (reprezentacja dziecka w świadomości wychowawcy jako partnera interakcji), drugi – bezpośrednich, najczęstszych skutków błędów wychowawczych. Czynniki, które są istotne dla pojawienia się błędu związanego z reprezentacją dziecka jako partnera interakcji to:

1. uprzedmiotowienie dziecka – reprezentacja, która utożsamia dziecko z zadaniem (rygoryzm), z ideałem (idealizacja) oraz z przeszkodą (agresja);

2. spostrzeganie dziecka jako słabego, niepełnowartościowego, gorszego od siebie – negatywne ocenianie wykonywanych przez dziecko zadań, jego aktywności (hamowanie aktywności), odczucie niskiej wartości dziecka, jego potrzeb i spraw (obojętność), porównywanie siebie do dziecka na jego niekorzyść wynikającą z przeceniania walorów własnej osoby na tle „słabszego” wychowanka (eksponowanie siebie), przekonanie, że dziecko jest zbyt słabe, zmęczone, niezdolne i nieporadne, by wykonać jakiekolwiek zadanie (zastępowanie);

3. odczuwanie sytuacji dziecka i swojej jako nadmiernie trudnej – spostrzeganie otoczenia jako źródła zagrożenia dla dziecka (idealizacja, zastępowanie) oraz utożsamianie dziecka z niebezpieczeństwem, zagrożeniem dla rodzica (agresja, uleganie, eksponowanie siebie, obojętność). ⁴

• Skutki błędów w wychowaniu

Wg Guryckiej podstawowym bezpośrednim skutkiem błędu wychowawczego jest niekorzystny obraz wychowawcy powstający w umyśle dziecka” . Autorka wyodrębnia następujące niekorzystne dla rozwoju dziecka skutki :

a) reprezentacja w świadomości dziecka zdarzenia wychowawczego jako niesatysfakcjonującego

b) obraz wychowawcy jako niekompetentnego, niesprawiedliwego

c) obraz siebie jako skrzywdzonego bądź winnego co rzutuje na obniżeniu jego poczucia wartości

d) uprzedmiotowienie dziecka

e) tworzenie mu realnie trudnych sytuacji

f) wpajanie lęku przez spostrzeganie wokół siebie licznych zagrożeń

W wyniku tych skutków u wychowanka występuje generalizacja wywołanych w nim uczuć na inne zdarzenia wychowawcze lub życiowe i tak np. wychowanek zbuntowany wobec swego wychowawcy np. przejawia agresję w stosunku do innych wychowawców lub odmawia aktywności w innych podobnych sytuacjach. Co może skutkować zaburzeniem w rozwoju lub nieodwracalnymi skutkami powodującymi niepożądane zmiany i zaburzenia osobowości u dziecka.

• Zachowanie niewłaściwe a zachowanie właściwe

Błędne i „właściwe” zachowania wychowawcy ⁵

Lp.	Zachowania błędne	Lp.	Zachowania „właściwe”
I	Rygoryzm: bezwzględne egzekwowanie wykonywania poleceń, pedanteria (sztywność) ocen; stawianie wymagań bardzo dokładnie określonych, nie pozostawiających swobody: ścisłe kontrolowanie postępowania dziecka (egzekwowanie posłuszeństwa).	1	Stawianie realnych wymagań, kontrolowanie ich spełniania z prawidłowym systemem wzmocnień: równowaga kar i nagród lub przewaga tych ostatnich. Równoważenie potrzeb (stanu) dziecka i wymagań zadania.
II	Agresja: atak słowny, fizyczny lub symboliczny, zagrażający lub poniżający w stosunku do dziecka.	2	Rozwiązywanie konfliktów przez dążenie do racjonalizacji stanowisk; tolerancja.
III	Hamowanie aktywności: przerywanie, zakazywanie aktywności własnej dziecka przez fizyczne lub symboliczne zachowanie własne, zmienianie bez racjonalnych przyczyn rodzaju aktywności dziecka.	3	Tworzenie warunków dla rozwijania przez dziecko własnej aktywności; ustalanie z dzieckiem rodzaju aktywności zastępczej wobec jego własnej (negocjowane).
IV	Obojętność: obserwowany dystans do spraw dziecka i do niego osobiście; okazywanie braku zainteresowania dla jego aktywności.	4	Tworzenie warunków dla wyrażania się samodzielności dziecka i jego akceptacja.
V	Eksponowanie siebie: koncentrowanie uwagi dziecka na walorach wychowawcy, potrzebach, odczuciach wtórnych do aktualnych potrzeb o odczuć dziecka; chęć imponowania, wyróżniania się, obrażanie się.	5	Demonstrowanie własnych zachowań zgodnych z wymaganiami stawianymi dziecku, bez nacisku na naśladownictwo; bycie wzorem; skromność w traktowaniu własnej osoby; równoważne traktowanie swoich i dziecka interesów (potrzeb).
VI	Uleganie (bezradność): spełnianie zachcianek dziecka, rezygnowanie z wymagań stawianych dziecku; demonstrowanie własnej bezradności wobec dziecka.	6	Uzgadnianie, pertraktacje.
VII	Zastępowanie (wyręczanie): bez oczekiwania na wyniki pracy dziecka, zastępowanie go w działaniu, przejmowanie jego zadań, aktywności.	7	Pomoc, współdziałanie – z zachowaniem aktywności dziecka.
VIII	Idealizacja dziecka, utożsamianie się z nim jako najwyższym dobrem: ciągłe zajmowanie się dzieckiem, jego sprawami; czynności zabezpieczające przed możliwym, nawet nie bezpośrednim, niebezpieczeństwem, a równocześnie przed zachowaniem dziecka niezgodnym z idealnym wzorem, np. bardzo grzecznego dziecka; afektacja w stosunku do dziecka; brak krytycyzmu, co rzutuje na maksymalizację ocen pozytywnych.	8	Pozytywne i adekwatne wzmacnianie zachowań dziecka; krytycyzm połączony z akceptacją.
IX	Niekonsekwencja: przemienność zachowań błędnych zaliczanych do różnych kategorii błędów.	9	Adekwatność zachowań wychowawcy do zachowań i własności sytuacji – z utrzymaniem pewnej linii postępowania, a szczególnie struktury „wspólne działanie”.

Pyatnie: proszę wymienić tzw. „Ciepłe” błędy wychowawcze. Proszę opisać te zachowania ( niewłaściwe)

TEMAT 10:- bedzie na pewno!!!

Sposoby zapobiegania trudnościom wychowawczym wg Dąbrowskiej. Przezwyciężanie trudności w trzech płaszczyznach.

1. Profilaktyka pedagogiczna – obejmuje globalne oddziaływania pedagogiczne, organizowane w ramach systemu wychowania i nauczania oraz indywidualną pracę z dzieckiem przejawiającym trudności wychowawcze.

2. Diagnoza pedagogiczna – określenie rodzaju trudności wychowawczych i zbadanie ich przyczyn. Prawidłowa diagnoza pozwala dobrać prawidłowe środki przeciwdziałające trudnościom. Praca z trudnym uczniem sprowadza się do:

* Pomagania mu w nauce

* Rozwijanie jego zainteresowań i zdolności

* Organizowanie czasu wolnego

3. Płaszczyzna terapeutyczna.

Wskazania metodyczne dla wychowawcy przezwyciężającego trudności wychowawcze:

* Stopniowanie trudności – rozpoczynanie od tego, co dziecku bliskie i znane, a następnie przechodzenie do bardziej złożonej problematyki.

* Rozbudzanie prawidłowej motywacji.

* Indywidualizacja – oparta na znajomości rozwoju dziecka i dostosowania wymagań do jego możliwości.

* Stosowanie metod praktycznego nauczania dla dzieci mniej zdolnych.

* Umiejętne wykorzystywanie metod terapeutycznych np. zabawa, sport.

Punktacja:

• 15-13 bdb

• 13,5- 11 bd+

• 10,5-9- db

• 8,5- 7- dst +

• 6,5- dst

50% zaliczenie

---

3. Kubiak-Szymborska Ewa, Zając Dariusz, O wychowaniu i jego antynomiach, Wyd. WERS, Bydgoszcz 2008, str. 336↩

4. Gurucka A., Błąd w wychowaniu, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1990, str. 64-89↩

5. Gurycka A., Błąd w wychowaniu, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1990, str. 80-82↩