2 ujęcia wychowania:

- szersze – kształtowanie osobowości człowieka pod względem wszystkich jej cech (zarówno nauczanie, jak i wychowanie)

- węższe – kształtowanie charakteru jednostki

Podział definicji wychowania wg Kunowskiego:

- prakseologiczne – oddziaływanie wychowawcy na wychowanka („urabianie”)

- ewolucyjne – proces samorzutnego rozwoju wychowanka, samowychowanie

- adaptacyjne – przystosowanie wychowanka do życia w społeczeństwie, środowisku

- sytuacyjne – związane z uwarunkowaniami środowiskowymi

Wychowanie bezpośrednie i pośrednie

Wychowanie bezpośrednie	Wychowanie pośrednie
Inaczej dyrektywne	In. niedyrektywne
Wywodzi się z socjologizmu	Wywodzi się z naturalizmu
Interwencja w rozwój przez wywieranie wpływu na wychowanka	Wspomaganie w rozwoju wychowanka, zachęcanie do samorozwoju, stwarzanie do niego warunków
Uwydatnia oddziaływania zewnętrzne	Uwydatnia oddziaływania wewnętrzne
Zaprojektowane z góry	Nie da się do końca zaplanować
Wychowanek konsumentem usług edukacyjno-wychowawczych	Wychowanek podmiotem wychowania
Odpowiedzialność po stronie wychowawcy	Odpowiedzialność także po stronie wychowanka
Wady: ogranicza aktywność wychowanka, istnieje groźba manipulacji nim	Wady: zagrożenie zbyt dużą wolnością, samowolą w wyborze własnej drogi

W praktyce wychowanie zwykle łączy te dwa rodzaje; na przewagę jednego z nich duży wpływ ma wiek wychowanka, cele wychowawcze, charakter grupy (np. przedszkole i wychowanie pośrednie?!).

Definicja wychowania wg Guryckiej:

Wychowanie – dynamiczny, złożony układ oddziaływań społecznych, instytucjonalnych, interpersonalnych, pośrednich i bezpośrednich, wywołujących zmiany w osobowości człowieka tym oddziaływaniom poddanego.

Socjalizacja – oddziaływanie mające ma celu przystosowanie człowieka do życia w społeczeństwie, kształtowanie osobowości społecznej.

- pierwotna – jednostka staje się członkiem społeczeństwa od wczesnego dzieciństwa

- wtórna – kontynuacja pierwotnej, przez całe życie

Inkulturacja – wrastanie człowieka w kulturę, przejmowanie dziedzictwa kulturowego poprzednich pokoleń.

Wychowanie Socjalizacja, Inkulturacja

- intencjonalne, zaplanowane - samorzutne, bezdecyzyjne

- może występować z przerwami lub - ustawiczne – przez całe życie

okazjonalnie

Kultura – materialne i niematerialne dziedzictwo wypracowane przez pokolenia i przekazywane z pokolenia na pokolenie.

Opieka – zaspokajanie podstawowych, pilnych potrzeb człowieka.

Wartości leżące u podstaw opieki	Wartości u podstaw wychowania
- wynikają z biopsychicznej natury człowieka	- mają rodowód społeczno-kulturowy
- zawierają się w realnej osobie i egzystencji podopiecznego	- zawierają się w postulowanym modelu wychowanka
- mają charakter pierwotny i fundamentalny (zachowanie życia, zdrowia, rozwój możliwości itd.)	- są wtórne i relatywne
- mają wszelkie cechy konieczności i niezbywalności życiowej, dzięki czemu stają się najważniejszymi wartościami moralnymi	- mieszczą się w sferze postulowanych i pożądanych stanów rzeczy, bez których realizacji człowiek może „jakoś” żyć
- mają charakter trwały, ponadczasowy, nie ulegają ideologiom, warunkom społ.-polit.	- są zmienne i przemijające, kształtuje je ideologia, warunki społ.-polit.
- są przede wszystkim przedmiotami potrzeb, składnikami posiadania, „żeby mieć”	- są przede wszystkim składnikami bytu osobowego, „żeby być”

Cechy wychowania:

- złożoność – zależność od czynników zewnętrznych i wewnętrznych, proces adaptacji (asymilacja + akomodacja)

- intencjonalność – świadomość i wszechobecność celów

- interakcyjność – wzajemne oddziaływanie wychowanka i wychowawcy, a także różnych sytuacji

- długotrwałość – trwa przez całe życie, jest ciągłe i systematyczne

- relatywność – trudno przewidzieć jego skutki, na każdego działa inaczej (różne środowisko rówieśnicze i lokalne, środki masowego przekazu, sytuacja gospodarcza i społeczno-polityczna kraju)

Koncepcje pedagogiczne

Janusz Korczak

- konieczność przestrzegania niezbywalnych praw dziecka – do szacunku, bycia tego, kim jest, radosnego dzieciństwa, współdecydowania o swoim losie, niepowodzeń, łez, posiadania rzeczy i tajemnic

- troska o rozwój samorządności dzieci i młodzieży – samorząd zakładowy/szkolny

- sąd koleżeński: 5 wychowanków (zespół sędziowski) i wychowawca (sekretarz), rozpatruje sprawy na podstawie kodeksu Korczaka

- rada samorządowa: 10 wychowanków i wychowawca, organ wykonawczy, tworzenie „komisji problemowych” (sprawdzania czystości, podręczników, zeszytów), raz w tygodniu

- sejm dziecięcy – 20 posłów, ustawodawczy, zatwierdzanie lub uchylanie decyzji rady, uchwały w sprawie świąt i wydarzeń, wydalanie z zakładu i przyjmowanie do niego, raz w roku

- plebiscyt życzliwości i niechęci – wzajemne ocenianie się i ocenianie wychowawców (+, -, 0), raz w roku, na tej podstawie przywileje i ograniczenia

- redagowanie gazetek szkolnych

- zawieranie „zakładów” – umowy zawierane z samym sobą w obecności wychowawcy

- pełnienie dyżurów

- lista podziękowań i przeproszeń

- nagradzanie pocztówkami pamiątkowymi

- „szafa znalezionych rzeczy”

- skrzynka do listów od dzieci do wychowawców

Aleksander Kamiński

- wykorzystanie doświadczeń z harcerstwa w szkole

- wzorowy nauczyciel: siła oddziaływania, pogoda ducha, zaufanie, dawanie przykładu

4 sposoby organizowania lekcji:

- zabawy dydaktyczne – urozmaicanie lekcji, także z inicjatywy uczniów, w odpowiednich momentach i z umiarem, zgodne z zainteresowaniami uczniów

- zajęcia w grupach – praca w stałych zespołach, zadania organizacyjne (dyżury), dydaktyczne (praca na lekcjach, wzajemna kontrola), wychowawcze (higiena, porządek, pomoc)

- lista umiejętności – zdobywanie sprawności szkolnych i amatorskich po przejściu próby

- atmosfera wychowawcza – rodzinne stosunki, dopuszczalny ruch i gwar na lekcji

- samorządność i samorząd

- dzielność najwyższą wartością moralną, warunkującą inne, ważne też optymizm i perfekcjonizm

Celestyn Freinet

- przeciwstawienie tradycyjnym metodom metod naturalnych (freinetowskich), mających na celu zdobywanie doświadczenia po omacku, w sposób całkowicie naturalny

- swobodna ekspresja – wyrażanie siebie, uczuć i myśli na różne sposoby

- idea samorządności – układanie i ocenianie tygodniowych planów pracy, zespołowa ocena zachowania i czystości, zebrania ogólne

- wyposażenie klas szkolnych w bogaty repertuar pomocy naukowych i urządzeń technicznych

- drukarnia szkolna – uczniowie układają, powielają teksty, które zastępują podręczniki

- uwolnienie uczniów od napięć i lęków

- opracowywanie swobodnych tekstów na dowolne tematy związane z ich życiem

- gazetki szkolne obiegowe i ścienne

- korespondecja międzyszkolna – gazetki, listy, teksty, nagrania

- książka życia klasy i ucznia

Aleksander S. Neill

- dziecko jest z natury dobre i ma wszelkie dane, by być szczęśliwe

- wysoki zakres swobody w wychowaniu rozwija samodzielność, odpowiedzialność, zaufanie

- granice swobody wyznaczają ochrona interesów innych osób, plan dnia

- kara naturalna jako element samoregulacji

- mała liczebność klas (3-4 osoby)

- szeroki zakres swobód, dobrowolność bycia na zajęciach

- samorząd – zebrania co tydzień i specjalne, podejmowanie decyzji co do życia szkoły, uchwalanie przepisów, rozwiązywanie sporów

- okazywanie szczególnej pomocy dzieciom trudnym, nieszczęśliwym – opieka i miłość

- brak presji fizycznej czy moralnej

- rozwój emocjonalny równie ważny co intelektualny

- stwarzanie warunków do nieskrępowanego rozwoju

Ks. Jan Bosko

- system prewencyjny (zapobiegawczy)

- cel – wielostronny rozwój młodzieży jako uczciwych obywateli i dobrych chrześcijan

- miłość, rozum i religia – 3 filary

- miłość naczelną zasadą – głęboka przyjaźń z wychowankami, zaufanie, szczerość, pomoc, akceptacja, wpajanie wartości

- obecność opiekuńcza – okazywanie uczniom usłużności podobnej do przyjaciela, ojca

- kary w sytuacjach wyjątkowych, przy poszanowaniu godności ucznia

- rozum – racjonalne uzasadnienie nakazów i poleceń, regulaminu

- dokładne informowanie wychowanków o tym, jak powinno się postępować

- odejście od rozwoju tylko intelektualnego, ważne kontakty z ludźmi

- religia warunkiem skutecznego wychowania – ofiarna uczynność z własnej woli, bojaźń Boża

Wasyl Suchomliński

- kontakty z przyrodą – źródło aktywności psychicznej i rozwoju myślenia

„wyprawy do źródeł żywej myśli i słowa” – organizowane 2 razy w tygodniu spotkania z przyrodą: uczniowie klas początkowych; las, łąka, staw; od wiosny do jesieni; czasem na długo przed świtem; połączone z zabawami i opowiadaniami o przyrodzie

- obserwacja przyrody => zadawanie pytań i szukanie na nie odpowiedzi

- budzenie człowieczeństwa u dzieci i młodzieży – uczciwości, życzliwości, współczucia, niesienia pomocy, pracy i poświęcenia dla innych

- najwyższą miarą skuteczności wychowania jest dobroć, na którą składają się ww. cechy

- dobroć ma być bezinteresowna i wynikać z własnego wyboru

- dobroć kształtują: serdeczna atmosfera, pozytywne przeżycia, pogadanki o normach moralnych dla młodzieży („abecadło kultury moralnej”), postawa nauczyciela

ĆWICZENIA 3

Teoria wychowania – nazwa jednej z podstawowych dyscyplin pedagogicznych (obok pedagogiki ogólnej, dydaktyki, pedagogiki porównawczej, społecznej, specjalnej, historii wychowania).

Nazwa – pojawiła się w okresie powojennym, wcześniej zakresem zainteresowań teorii wychowania zajmowały się pedagogika ogólna, normatywna, praktyczna, opisowa.

Na Zachodzie (USA, Europa Zach.) rzadko mówi się o takiej dyscyplinie, zalicza się jej problematykę do pedagogiki i nazywa ją „podstawami wychowania”.

Przedmiot teorii wychowania: wychowanie w jego wąskim rozumieniu (kształtowanie osobowości dzieci i młodzieży łącznie ze stwarzaniem im warunków ułatwiających samoaktualizację możliwości), czyli rozwój moralny, społeczny, kulturalny i fizyczny.

3 zadania teorii wychowania:

- formułowanie celów wychowania i wartości z nimi związanych

- projektowanie działalności wychowawczej

- czynnikami warunkującymi powodzenie działalności wychowawczej

Teoria wychowania w stanie tworzenia:

- wiele jej osiągnięć dotąd budzi duże wątpliwości (np. niedomagania badań naukowych, uproszczone rozumienie wychowania, niedocenianie socjalizacji i inkulturacji)

- ciąży na niej charakter nadmiernie normatywno-filozoficzny (redukuje jej rolę do funkcji ideologicznej) lub empiryczno-indukcyjny (podejście scjentystyczne – metodologia badań ważniejsza od przedmiotu badań)

Teoria wychowania:

- powinna być odideologizowana – wolność od ideologii narzucanych przez partie, instytucje, itp.

- powołuje się na wartości uniwersalne i ponadczasowe

- powinna być otwarta na różne poglądy o człowieku i wychowaniu – widzieć ich wady, ale i zalety

- wystrzeganie się jednostronnego uprawiania teorii wychowania

3 sposoby uprawiania teorii wychowania:

- refleksja poszukująca nad wychowaniem – powoływanie się na dorobek innych dyscyplin, korzystanie z literatury obcojęzycznej

Nie może się jednak obyć bez praktyki, bo ma ułatwiać rozwiązywanie konkretnych problemów.

- przeprowadzanie badań empirycznych (ilościowych i jakościowych) – badania weryfikacyjne (zależności między czynnikami oddziaływań a ich następstwami), diagnostyczne (opis), obserwacja, eksperyment pedagogiczny, techniki socjometryczne, wypracowania, ankiety, wywiady, skale ocen i testy, analiza dokumentów i indywidualnych przypadków

- sięganie do własnych doświadczeń pedagogicznych – najważniejsze koncepcje wyrosły na gruncie praktyki

Z jakich nauk czerpie?

- psychologia rozwojowa

- psychologia wychowawcza

- psychologia społeczna

- psychologia osobowości

- socjologia wychowania

- antropologia filozoficzna

- aksjologia

- etiologiao tym mówić, bo to nie jest normalne, a przynajmniej jak powiedziałam o tym przyjaciółce, to nie zrozumiała.

Dlaczego jest nauką?

- przedmiot

- metody

- cel

- terminologia

ĆWICZENIA 4

Wartość – brak jednoznacznej definicji. Definicje różnią się w zależności od dyscypliny naukowej:

- filozofia – wszystko, co godne (warte), by o to zabiegać

- psychologia – zainteresowanie, jakim obdarza się jakiś przedmiot, lub szacunek, jakim obdarza się osobę

- socjologia – coś materialnego lub niematerialnego, co jest pozytywnie lub negatywnie oceniane przez jednostkę/grupę

- ekonomia – konkretny zysk w wyniku wymiany danej rzeczy

- teoria wychowania – to wszystko, co uchodzi za ważne i cenne dla jednostki i społeczeństwa oraz jest ze wszech miar godne pożądania, co łączy się z pozytywnymi przeżyciami i stanowi jednocześnie cel dążeń ludzkich

2 wymiary istnienia wartości wg Schelera:

- pozytywne – to, co nam się podoba

- negatywne – to, co nam się nie podoba lub nie budzi zainteresowania.

Są one względem siebie w opozycji, np. piękno i brzydota, dobro i zło.

3 drogi postrzegania wartości:

- charakter obiektywny (teoria obiektywistyczna) – są to właściwości przedmiotów istniejące niezależnie od tego, jak ludzie je oceniają

- charakter subiektywny (teoria subiektywistyczna) – nie ma wartości samych w sobie, istnieją one jako rezultat oceny człowieka

- charakter obiektywno-subiektywny (relacjonizm) – wartość ma w sobie coś istniejącego niezależnie od osoby oceniającej i coś od niej zależnego

Klasyfikacja wartości wg Sprangera:

- teoretyczne – np. wiedza

- ekonomiczne – np. pieniądze

- estetyczno-artystyczne – np. piękno

- społeczne – np. altruizm

- polityczne – np. władza

- religijne – np. wiara w Boga

Klasyfikacja wartości wg Homplewicza (zorientowana religijnie):

- Wartość Nadrzędna – Bóg

- transcendentne – np. czynienie dobra i unikanie zła, idea dziecięctwa Bożego

- naturalne (oparte na humanizmie) – np. szacunek, godność, tolerancja

Łobocki: „Wychowanie, w którym nie wprowadza się dzieci i młodzieży w świat wartości, jest z reguły wychowaniem połowicznym i mało skutecznym, a nierzadko bezmyślnym i społecznie szkodliwym”.

Świat wartości dzisiaj – zagrożenia:

- relatywizm moralny

- zatarcie granicy pomiędzy sacrum a profanum

- sekularyzacja (zeświecczenie)

- brak/mało uniwersalnych autorytetów

- wielokulturowość – nauka tolerancji, poszanowanie dla innych, ale też zatracanie kultur regionalnych, homogenizacja kultur

Wartości uniwersalne:

- altruizm – troska o czyjeś dobro wyrażająca się w pomocy lub wspieraniu go w sposób świadomy, bezinteresowny lub dobrowolny

- wolność – trzeba odróżniać wolność „od” (od kontroli z zewnątrz, ale i samokontroli) i „do” (pełna odpowiedzialność za swoje postępowanie i kierowanie nim zgodnie z poczuciem powinności moralnej)

- tolerancja – przyznanie komuś prawa do własnych poglądów, postępowania i stylu życia odmiennego od naszego, wierzeń, światopoglądu (nie oznacza jednak akceptacji zła)

- odpowiedzialność za swoje czyny

- sprawiedliwość – przestrzeganie prawa i gotowość oddawania każdemu tego, co mu się należy; może być wymienna („każdemu to samo”) lub rozdzielcza („każdemu według jego zasług”)