Prekursorzy oświecenia polskiego

Pierwsze zwiastuny epoki Oświecenie w Polsce tworzyli wykształceni biskupi, władcy.

Biskupi Józef Andrzej Załuski (biskup Kijowski) oraz Andrzej Stanisław Załuski (biskup Krakowski). W 1747 roku założyli oni pierwsza publiczną bibliotekę w Polsce, która znajdowała się w Warszawie i gromadziła 230 woluminów (tomów), tworząc tym samym trzecią w Europie instytucje tego typu, po Paryżu i Londynie. Nazwana została biblioteka Załuskich. Dużą role odegrał w tworzeniu biblioteki biskup krakowski, współpracujący ze Stanisławem Konarskim.

Król Stanisław Leszczyński, wysoko postawiony szlachcić pochodzący z Wielkopolski, z Leszna (dlatego Leszczyński), dwukrotnie wybierany na Króla Polski, rządził w latach 1704 – 1709, a później w 1733 – 1736. Dwukrotnie był wyrzucany z kraju, ratują się ucieczką do Francji. Maria Leszczyńska – córka Leszczyńskiego, została żoną króla Francji. 1749 rok – na emigracji w Luksemburgu Król pisze broszurę „Głos wolny, wolność ubezpieczająca”. W tym dziele przedstawił umiarkowany program reformy państwa w duchu oświeceniowym, nawiązujący do idei Frycza Modrzewskiego. Zaproponował ograniczenie wolnej elekcji (króla mieli wybierać tylko posłowie, a nie cała szlachta), zniesienie liberum veto, postulował również o zwiększeniu armii polskiej. Proponował również reformy społeczne, stawiał na rozwój handlu i przemysłu, chciał wolności osobistej dla chłopów i zamianę pańszczyzny na czynsz, aby chłopi przestawi być niewolnikami.

Ksiądz Stanisła Konarski (1700 – 1773 r.), pochodził ze szlachty Sandomierskiej, został zakonnikiem w Zakonie Pijarów (zajmujących się edukacją, prowadząc szkołę dla mężczyzn). Kształcił się w Rzymie, dwa lata spędził w paryżu, pełnił funkcję przełożonego Pijarów, współpracowal z królem Leszczyńskim na emigracji, nie przyjął biskupstwa, bo wolał zająć się reformowaniem państwa polskiego: szkolnictwo, ustrój, sztukę.
Reformy szkolnictwa Konarskiego:
1740 r. – Konarski zakłada Collegium Nobilium – szkołę dla szlachetnie urodzonych. Ściągnął do niej synów zamożnych magnatów, dając im luksusowe warunki kształcenia, wprowadził nowoczesne metody, usunął starych profesorów i stare podręczniki, zlikwidował chłostę, a stawial na takie wartości jak honor i ambicja. Usunął również grekę, ograniczył Łacinę, mitologię, a wprowadził w ich miejsce naukę języków nowożytnych np. angielskiego czy francuskiego, wprowadził naukę histori, a przede wszystkim historii Polski. Położył nacisk na naukę przedmiotów ścisłych, wyposażył szkoły w gabinety i laboratoria. Najważniejszą reformą szkolnictwa Konarskiego było jednak wprowadzenie języka polskiego jako języka wykładowego i nauczanie literatury i historii polskiej.
Hasło przyświecające szkole: „szkoła jest dla życia”, „wszyscy jesteśmy dłużnikami Ojczyzny”. Szkoła założona przez Konarskiego wychowała przyszłych twórców Konstytucji 3 maja.
Król Stanisaław August Poniastowski docenił wpływ Konarskiego na edukację w Polsce.

Do reform Stanisława Konarskiego nawiązali twórcy Komicji Edukacji Narodowej, która w XVIII w., w czasie rozbiorów, w sposób gruntowny zmieniła oblicze polskiego szkolnictwa.