Ten typ niegenetycznych oddziaływań rozumiemy jako pewien regulator biologiczny, na drodze ‘ przymusu ‘ prowadzący do formowania się nawyków metabolicznych płodu. Zespół czynników paragenetycznych i matematycznych regulatorów nazywamy stymulatorami i regulatorami, bowiem pobudzają one i regulują przebieg rozwoju na zasadzie pewnych wymuszonych ‘ nawyków metabolicznych ‘ u potomka. Stąd grupa omówionych czynników nazywana jest przymusem matczynym regulującym śródmaciczny rozwój płodu.

Czynniki endogenne paragenetyczne – stymulatory rozwoju stymulatory i regulatory – pobudzają i regulują przebieg rozwoju płodu, a ich wpływ wywiera piętno także na późniejszy przebieg pewnych nawyków metabolicznych potomka.

Hypotrofia

Wewnątrzmaciczne opóźnienie wzrastania płodu jest jednym z najbardziej istotnych problemów ze współczesnej medycynie perinatalnej, wpływającym bezpośrednio na zachorowalność i umieralność okołoporodową noworodków. Występujące w życiu płodowym zaburzenia metaboliczne i energetyczne wpływają niekorzystnie na dalszy rozwój dzieci urodzonych z wewnątrzmacicznym zahamowaniem wzrostu powodując skutki odległe w postaci wolniejszego ich rozwoju fizycznego.

W całym okresie prenatalnym: szczególnie duża dynamika rozwoju np. komórka jajowa 0,04mg, noworodek 3-3,5 kg powiększenie około 30 mln razy. Nigdy po urodzeniu takiej dynamiki nie będzie.

Rozwój fizyczny i motoryczny przebiega wg dwóch zasad:

- Cefalokaudalnej ( od głowy do kończyn dolnych )

- Proksymodystalnej ( od centrum na zewnątrz ciała – w kierunku obwodu ciała )

Implantacja.

Około 7-9 dnia prawidłowej ciąży przychodzi moment na zagnieżdżenie się zarodka. Wówczas przyczepia się ona do ściany macicy i wrasta w nią. Równoległe hormony płciowe pobudzają produkcję dużych ilości białka C/EBPb, które inicjuje podziały i różnicowanie komórek błony śluzowej macicy. Dzięki temu powstaje tzw. błona doczesna, tj. matczyna część łożyska. Dopóki łożysko nie wykształci się w pełni, doczesna odżywia zarodek i utrzymuje go przy życiu.

Białko o skrótowej nazwie C/EBPb, które należy do tzw. czynników transkrypcyjnych regulujących pracę genów. Jego brak lub mutacje mogą być jedną z przyczyn kobiecej niepłodności. Odgrywa ono kluczową rolę w procesie zagnieżdżania się zarodka w ściance macicy ( tzw. implantacji ) oraz w rozwoju łożyska.

Rozwój prenatalny.

* Okres jaja płodowego ( od zapłodnienia do momentu implantacji w śluzówkę macicy )

* Okres zarodkowy ( od implantacji do końca 8 tyg. )

* Okres płodowy ( od 9 tyg. do końca ciąży )

Błony płodowe.

* Owodnia – środowisko wodne dla zarodka i płodu, amortyzuje wstrząsy, chroni przez urazami.

* Kosmówka – część kosmków zanika, pozostałe wchodzą w kontakt ze śluzówką macicy tworząc łożysko .

* Omocznia – zbiera wydaliny, wrasta do szypuły i wraz z nią naczynia krwionośne.

* Pęcherzyk żółtkowy – z jego sklepienia powstaje cewka jelitowa.

Czynniki paragenetyczne i niegenetyczne.

* Wiek matki ( optymalny 25-35 lat – najlepsze wskaźniki noworodków ) Powyżej 40 roku życia częściej rodzą się dzieci z wadami rozwojowymi, wzrasta liczba poronień i martwych urodzień.

* Liczba ciąż i porodów organizmie matki zachodzą zmiany anatomiczne i funkcjonalne, które wpływają na rozwój kolejnych dzieci. W czasie kolejnych ciąż wzrasta szansa wystąpienia ciąży mnogiej.

* Na poziom rozwoju dzieci z następujących po sobie ciąż ma wpływ czas zajścia w ciążę po ostatnim porodzie ( krótszy niż 2 lata wywiera ujemny wpływ na rozwój płodu i noworodka )

Odczyt genu to wieloetapowy proces kończący się syntezą białka.

Wyciągnięcie informacji z ‘ biblioteki ‘wymaga najpierw zmiany struktury DNA, gen musi być dostępny dla czynników regulacyjnych zawiadujących jego odczytem. Następnie gen jest ‘ przepisywany ‘ na cząsteczkę RNA, która będzie stanowiła matrycę dla syntezy białek. Około 10 % masy całego chromosomu stanowią o tworzącej się cząsteczki RNA. Ten etap jest bardzo starannie regulowany, komórka oka nie może przecież produkować białek charakterystycznych dla kości lub wątroby. Część zapisu musi pozostać w stanie trwałego uśpienia. Odczyt genu zależy od wielu czynników wewnętrznych i zewnętrznych. Środowisko wpływa na geny, na przykład uszkadzając je ( promieniowanie UV i promieniowanie rentgenowskie, chemiczne ).

Mimo, że połowa genów pochodzi od ojca i połowa od matki to jednak w większości cech ilościowych występują silniejsze związki między cechami dziecka i matki niż dziecka i ojca.

Możliwe drogi wpływu matki:

1. Matka wpływa na dziecko w czasie ciąży poprzez właściwości swego genotypu, w sensie genetycznie zdeterminowanego właściwości środowiska wewnętrznego jej organizmu ( konstytucja fizyczna ), możliwy jest wpływ metabolizmu organizmu danej matki na rozwój śródmaciczny implantowanego płodu.

2. Należy się liczyć z wpływem nieprzekazywanego przez matkę zestawu genów.

3. Dziedziczenie cytoplazmatyczne.

4. Tryb życia matki w czasie ciąży, skorelowany z jej nawykami, sposobem żywienia itp.

Łożysko – u człowieka tarczowe, wybiórczo przepuszczalne, powstaje z kosmówki i śluzówki macicy, różnicuje się od 4 tyg. i pod koniec okresu zarodkowego jest już w pełni wykształcone i funkcjonuje przez okres płodowy.

Funkcje łożyska:

- Przekazywanie substancji odżywczych z krwi matki do krwi płodu.

- Uczestnictwo w wymianie gazowej.

- Przekazywanie azotowych metabolitów z krwi płodu do krwi matki.

- Ochrona płodu przed mikroorganizmu krążącymi we krwi matki i transport przeciwciał wytwarzanych przez matkę do krwi płodu.

- Wytwarzanie i wydzielanie hormonów: gonadotropiny kosmówkowej, progesteronu, estrogenów i relaksyny.

Czynniki paragenetyczne

* Wpływ genów właściwych organizmowi matki, w tym tej części genów, które matka w danej ciąży nie przekazała swemu dziecku – inaczej mówiąc chodzi tu o czynnik genetyczno-konstytucjonalny matki, czyli pośrednią transmisję wpływu genów właściwych tkankom matki na rozwijające się śródmacicznie jej dziecko.

- Wpływ wieku matki na cytoplazmę jaja.

- Dojrzałość organizmu matki ( w związku ze zmianami hormonów )

- Wpływ kolejności ciąż na zmiany organizmu matki, w tym na jej właściwości immunologiczne.

Poród w terminie: 38-42 tyg, po 42 tyg. ciąża przenoszona.

Poród wcześniaczy: 28-37 tyg.

Przed 17 tyg. poronienie.

Czynniki środowiska wpływają także na regulację odczytu genów należą do nich np. dieta, witaminy, makroelementy w diecie.

- Cechy morfologiczne i fizjologiczne matki.

- Styl życia: szczególne żywienie, przyjmowanie leków przez matkę, tryb życia w czasie ciąży oraz przed nią.

Gastrulacja – tworzenie trzech listków zarodkowych ( z epiblastu ). Od momentu implantacji do końca 3 tygodnia. Hipoblast rozrasta się poza obręb tarczki zarodkowej wyściełając od środka trofoblast.

Makrosomia płodu, inaczej hipertrofia wewnątrzmaciczna płodu, to nadmierna masa płodu w stosunku do wieku ciąży. Szacuje się, że powiększenie wagi ciała płodu dotyczy około 10% wszystkich ciąż. Makrosomię płodu wykrywa się najczęściej podczas badania USG ciąży lub bezpośrednio po porodzie. Hipertrofia wewnątrzmaciczna grozi dużym ryzykiem urazów u płodu w czasie porodu drogami natury. W późniejszym wieku dziecka z dużym ryzykiem nadwagi, otyłości, zespołu metabolicznego, nadciśnienia krwi, nieprawidłowej tolerancji glukozy, insulinoodporności i rozwoju cukrzycy typu 2.

Niska masa urodzeniowa:

A. Wcześniaki o adekwatnej do wieku ciążowego masie. Dzieci nie doganiają w rozwoju swoich rówieśników.

B. Noworodki urodzone o czasie, z hypotrofią. Zykle nie doganiają w rozwoju rówieśników.

C. Wcześniaki z hypotrofią, wymagają specjalistycznej opieki.

W dystrofii większość narządów dziecka jest rozwinięta prawidłowo, choć w OUN mogą niekiedy występować zmiany zwyrodnieniowe powodujące opóźnienie rozwoju psychoruchowego.

Wcześniaki mają niedobór masy ciała w stosunku do noworodków donoszonych, ale ich masa ciała zwykle odpowiada wiekowi ciążowemu.

Po kilkunastu podziałach komórki zarodka zaczynają się różnić między sobą. Mają wprawdzie taki sam zapis genetyczny, ale różną ilość czynników regulacyjnych w cytoplazmie od których zależy los całych grup komórek. Cytoplazma komórki jajowej dojrzewa przez całe życie kobiety, począwszy od jej życia płodowego. Oznacza to, że każdy z nas zawdzięcza prawidłowy rozwój płodowy nie tylko własnej matce, ale też babce.

Poziom rozwoju morfologicznego:

* Urodzeniowa długość ciała ( 48-52 cm )

* Masa urodzeniowa 2500-4500g, masa odbiegająca od w/w granic – dystrofia wewnątrzmaciczna ( hypotrofia i hypertrofia )

* Obwód głowy ( 33-36,5 cm )

* Obwód klatki piersiowej ( 31-35 cm )

Geny decydują o naszym życiu od poczęcia do śmierci.

Po rodzicach dziedziczymy dwa zestawy chromosomów, jeden po matce, drugi po ojcu, w nich znajduje się ‘ przepis na człowieka ‘, który niesie w sobie ślady tysięcy lat ewolucji. Od genów zależą zarówno rozwój płodu i kształtowanie się płci, jak i umiejętność posługiwania się językiem, reakcja na stres czy nieśmiałość.

Jednak genetyczny ‘przepis ‘ jest zawsze realizowany w konkretnym środowisku, które może go zmienić. Tuż po zapłodnieniu środowiskiem dla naszych genów jest po prostu cytoplazma komórki jajowej, w której są rozmieszczone czynniki włączające i wyłączające geny podczas rozwoju, bez nich wszystkie nasze komórki, mające przecież ten sam zapis, byłyby identyczne. Od momentu implantacji – środowisko śródmaciczne.

Czynniki pozagenetyczne ( niegenetyczne wpływy matki o charakterze biologicznym )

- Wpływ metabolizmu matki jako środowiska rozwoju płodu ( odżywianie, tryb życia )

- Pourodzeniowy, biologiczny wpływ matki przez karmienie własnym mlekiem.

Spośród wielu czynników utrudniających procesy wzrastania u dzieci hypotroficznych najsilniejszym modulatorem jest obniżone łaknienie. Dzieci donoszone urodzone w stanie ogólnym dobrym, u których jedynym powikłaniem było wewnątrzmaciczne opóźnienie wzrastania płodu pomimo pozornie prawidłowego rozwoju wymagają długofalowej opieki specjalistycznej zapobiegającej narastaniu u nich niedoborów.