PRZEGÓRZE SUDECKIE

Walory przyrodnicze

Krzyżowa Góra – 354 m n.p.m., Wzgórza Strzegomskie, należy do Korony Sudetów Polskich, położona na obszarze krajobrazu chronionego, wzniesienie o stromych zboczach z płaskim wierzchołkiem, na szczycie: platforma widokowa i krzyż upamiętniający bitwy wojen śląskich,

Jezioro Otmuchowskie: zbiornik zaporowy, zbiornik retencyjny na rzece Nysa Kłodzka, należy do Kaskady Nysy Łużyckiej, w pobliżu jeziora znajduje się unikalne siedlisko czapli siwej, wody jeziora bogate są w ryby szczególnie sandacze

Ślężańki PK - Góra Ślęża – najwyższy szczyt Masywu Ślęży i całego Przedgórza Sudeckiego, 718 m n.p.m., Ze względu na imponujący wygląd, znaczną wysokość względną (ok. 500 m) oraz specyficzny mikroklimat zwana także Śląskim Olimpem, zbudowana z granitów i gabra.

Niemcza – Wojsławice - Ogród dendrologiczny – filia Ogrodu Botanicznego we Wrocławiu, Znane z bogatego zbioru różaneczników i azalii, liliowców oraz drzew nie występujących w innych częściach Polski, położony na stokach Wzgórz Dębowych, Kolekcja obejmuje ok. 2500 gatunków roślin drzewiastych

Walory kultutowe

Świdnica - Ewangelicko – agsburski Kościół Pokoju – XVII wiek, zabytkowy budynek sakralny wybudowany na mocy porozumień traktatu westfalskiego. Należy do świdnickiej parafii Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Polsce. Wybudowany na planie krzyża greckiego. Do wyjątkowo cennych elementów wyposażenia kościoła należą jego ołtarz i ambona.

Świdnica - Krzyże pokutne - to monolityczna, prosta i surowa kamienna forma w kształcie krzyża wznoszona przez zabójców w miejscu, w którym dokonało się morderstwo. Morderca, oprócz wzniesienia krzyża, był również zobowiązany pokryć koszty pogrzebu i przewodu sądowego. Winien również łożyć na utrzymanie rodziny zabitego. Był zobowiązany wobec Kościoła. Wykonywany z miejscowego surowca.

Otmuchów - Kościół .św. Mikołaja i Franciszka Ksawerego – barokowy, Wystrój wnętrza barokowy, pochodzi z przełomu XVII i XVIII wieku.

Otmuchów - Zamek - budowla wzniesiona w średniowieczu, rozbudowana latach 1585–1596 w stylu renesansowym, przebudowana w XVII w. w stylu barokowym, rezydencja biskupów wrocławskich do 1810. Obecnie ośrodek wypoczynkowy.

Ząbkowice Śląskie - Ruiny zamku - renesansowa budowla wzniesiona w latach 1522–1532 na miejscu gotyckiego zamku obronnego, obecnie w ruinie. utrzymywany i konserwowany jako tzw. trwała ruina.

Rogoźnica – Obóz koncentracyjny - Obóz Gross-Rosen powstał w sierpniu 1940 roku więźniowie przeznaczeni byli do pracy w miejscowym kamieniołomie granitu. Obecnie znajduje się tu muzeum Gross-Rosen.

Krzyżowa - Międzynarodowy Ośrodek Spotkań Młodzieży - Fundacja Krzyżowa dla Porozumienia Europejskiego — organizacja promująca działalność międzynarodowego centrum spotkań i wymiany młodzieżowej oraz popularyzację dziedzictwa Kręgu z Krzyżowej. Fundacja została założona w 1990 roku z inicjatywy Niemców, Polaków, Holendrów i Amerykanów, czujących się w obowiązku zachowania pamięci o Kręgu z Krzyżowej i jego dorobku. Fundacja jest politycznie niezależną organizacją.

POGÓRZE ZACHODNIOSUDECKIE

Walory Przyrodnicze

Park krajobrazowy Dolina Bobru - Liczne procesy metamorficzne jakie przebiegały na tym obszarze spowodowały znaczne zróżnicowanie krajobrazu. Teren Parku wyróżnia się w skali całego przedpola Sudetów występowaniem zasobnych, silnie zróżnicowanych i wzajemnie przenikających się ekosystemów leśnych, łąkowych i wodnych. Lasy na terenie Parku są dobrze zachowane

Jezioro Pilchowickie - o powierzchni 240 ha jest największym zaporowym zbiornikiem wodnym w Sudetach i drugim co do wielkości w Polsce

Park krajobrazowy Chełmy - charakteryzuje się wyjątkowym w skali Sudetów bogactwem florystycznym. To obszar o wyraźnych, swoistych cechach w skali Śląska, a niektóre zbiorowiska roślinne są unikalne w skali kraju.

Palmiarnia – Lubiechów – niecodzienny obiekt pochodzący z XX w przyciąga on turystów bogatym zbiorem unikatowej roślinności i flory tropikalnej.

Stożek Perkuna – koło Leśnej - interesująca forma wulkaniczna, pomnik historii nieożywionej, Położony na górze Ciasnota

Henryków Lubański – cis- najgrubszy cis w Europie o 512cm obwodu

Organy Wielisławickie – koło Świerzawy - Ryolity przybrały tu unikatową dla skał kwaśnych strukturę słupową. Słupy są zazwyczaj cztero- lub pięciokątne, o średnicy 20–30 cm. Powstały one w trakcie stygnięcia magmy (lawy) w kominie wulkanicznym W XIX w. znajdował się tu kamieniołom, obecnie Organy Wielisławskie stanowią pomnik przyrody nieożywionej.

Rezerwat „WILCZA GÓRA”: utworzony dla ochrony oryginalnego układu słupów bazaltowych przypominających płatki róży. To wyniosłe wzgórze (367m) kryje w sobie nie tylko wartości geologiczne, ale również cenne rośliny ciepłolubne

Walory kulturowe

Bolków – kościół św. Jadwigi – zbudowany prawdopodobnie i XIII w w stylu gotyckim. Pierwotnie był świątynią opatową.

Bolków – zamek Piastów Świdnicko-Jaworskich - największy średniowieczny zamek zbudowany rękami Piastów. Położony na wzgórzu z trzech stron powiązany z miastem, z czwartej zaś znajduje się strome zbocze.

Lwówek Śląski – kościół wniebowzięcia NMP - kościół zbudowany w miejscu stojącego tu już w XII wieku kościoła drewnianego. We wnętrzu kościoła wiele cennych elementów wyposażenia min. najstarszy na Śląsku drewniany krzyż z 1410 roku; kamienna renesansowa chrzcielnica z 1560 roku ; 40-głosowe organy z XVIII wieku ; drewniana ambona.

Wieleń – pomnik dziewczyny z gołębiami - Wzniesiono go z okazji 700-lecia założenia miasta w 1914 roku. Podstawową część pomnika stanowi figura dziewczyny z gołębiem na prawym ramieniu. Tak utrwalona została tradycja gołębich targów, które od czasów średniowiecznych odbywały się w każdą środę popielcową.

Złotoryja – dawna kopalnia złota - Wykuta została około roku 1660 pod górą św. Mikołaja w twardej diabazowej skale pochodzenia wulkanicznego. Długość chodników wynosi ok. 100 m. Największy jest szyb zwany „Szybem Karola” o wysokości 28 m. Współcześnie nie pozyskuje się złota z tych terenów ze względu na duże koszty eksploatacji

Lubań – Muzeum Osadnictwa Wojskowego - Zbiory dotyczą historii miasta i regionu. Składają się na nie materiały ikonograficzne, starodruki, drzeworyty. Do ciekawych zasobów należą znaleziska archeologiczne z terenu miasta,W muzeum znajduje się także kolekcja pamiątek kombatanckich związanych z działalnością Związku Osadników Wojskowych w latach 1945 – 1948.

ZGORZELEC – DAWNY OBÓZ NIEMIECKI - Do obozu prowadziły dwie bramy. Były one podwójnie odrutowane, a sieć elektryczna broniła dostępu do nich. Niebezpieczeństwo porażenia było sygnalizowane przez tablice ostrzegawcze. Po wojnie w miejscu cmentarza powstało miejsce pamięci narodowej.

BOGATYNIA – ELEKTROWNIA I KOPALNIA WĘGLA BRUNATNEGO „TURÓW” Zakres obejmuje głównie górnictwo i wzbogacanie węgla brunatnego, wydobywanie kruszywa i gliny. W Kopalni Turów złoże węgla brunatnego eksploatowane jest w sposób przemysłowy metodą odkrywkową

KOTLINA SANDOMIERSKA

Środowisko przyrodnicze

Park Krajobrazowy Lasy Janowskie - obejmuje kompleks Lasów Janowskich tworzonych wraz z Lasami Lipskimi i Puszczę Solską jeden z większych zwartych kompleksów leśnych w Polsce. Leśny krajobraz urozmaicają piaszczyste wydmy osiągające miejscami kilkanaście metrów wysokości

Rezerwat torfowiskowy Kacze Błota - Rezerwat ten przyjął nazwę od wchodzących w jego skład moczar i bagien. Obecnie to śródleśne torfowisko wysokie i przejściowe, porośnięte borem sosnowym

Park Krajobrazowy Puszczy Solskiej - Park utworzono w 1988 r. w celu zachowania unikatowych walorów przyrodniczych, historycznych, kulturowych i krajobrazowych Roztocza oraz Puszczy Solskiej, a w szczególności zwartych kompleksów leśnych o charakterze puszczańskim z charakterystyczną florą i fauną,

Puszcza Sandomierska – rezerwat Jastkowice - Chroniony jest tutaj wielogatunkowy, naturalny las mieszany o charakterze pierwotnym. Rosną tu 200-letnie dęby, stare jodły i lipy, które do dziś odnawiają się w sposób naturalny Liczne dziuple zamieszkują sowy i nietoperze.

Puszcza Niepołomicka - Składa się z kilku oddzielnych kompleksów, niegdyś stanowiących jedną całość. Główny kompleks zajmuje powierzchnię ok. 110 km² Puszcza była jednym z ulubionych miejsc polowań polskich władców. Polowali w niej: Kazimierz Wielki Władysław Jagiełło, Zygmunt I Stary, W puszczy znajduje się 6 rezerwatów przyrody:

Walory kulturowe

Przemyśl – Kopiec tatarski kurhana - Pierwotnie miejsce kultu bogów słowiańskich W późniejszym okresie, w miejscu dawnej świątyni postawiono kaplicę pw. św. Leonarda – kaplica została zniszczona podczas II wojny światowej.

Niepołomice – Kościół parafialny NMP - Kościół zbudowano z cegły gotyckiej, a nośne elementy konstrukcyjne wykonano z kamienia. W niepołomickim kościele znajdują się jedyne w Polsce freski włoskie z XIV stulecia.

Przemyśl - Muzeum Fajek i Dzwonów - Zostało ono otwarte we wrześniu 2001 roku. Mieści się w zabytkowej, późnobarokowej Wieży Zegarowej W muzeum podziwiać można tak bardzo różne pod względem ekspozycyjnym obiekty: dużych rozmiarów dzwony i niewielkie, chociaż bardzo interesujące pod względem artystycznym  fajki.

Tarnów - Cmentarz żydowski -  kirkut znajdujący się w Tarnowie przy ul. Szpitalnej został założony około 1583. Jest to jeden z najstarszych i najciekawszych cmentarzy w południowej Polsce. Na powierzchni 3,2 ha znajduje się około trzech tysięcy zachowanych nagrobków, z których najstarszy z 1667

Tarnów - Muzeum Etnograficzne - Eksponaty etnograficzne gromadzono w tarnowskim muzeum od 1957 r. W 1976 r. wyodrębniony został dział etnograficzny. Oglądać tam można zbiory dotyczące kultury i historii Romów

Jarosław – Cerkwie grekokatolicka Przemienienia Pańskiego – świątynia greckokatolicka wybudowana została w latach 1717-1747 Jest głównym ośrodkiem pielgrzymkowym polskich unitów. W cerkwi znajduje się słynąca łaskami ikona Matki Boskiej Jarosławskiej, zwana Bramą Miłosierdzia

Jarosław – Podziemna trasa turystyczna - Podziemna Trasa Turystyczna to piwnice i składy kupieckie pochodzące z XV-XVII w. Długość trasy wynosi 150 m, zaś różnica poziomów to 8 m.

Łańcut – Muzeum Gorzelnictwa – jest to jedyne w Polsce Muzeum Gorzelnictwa której ekspozycję umieszczono w klasycystycznym XIX w dworku. Ilustruje rozwój i działalność Fabryki Likierów, Rosolisów i Rumu Hrabiego Alfreda Potockiego Zgromadzone w Muzeum atrakcje to m. in. fotografie, dokumenty, dyplomy, cenniki, etykiety, butelki o wyszukanych kształtach, kielichy

Kopalnia Soli w Wieliczce Jest najstarszą czynną kopalnią soli na świecie. Można w niej prześledzić wszystkie etapy rozwoju techniki górniczej w poszczególnych epokach historycznych

i Bochni -  największe podziemne pomieszczenie w Europie wykonane przez człowieka, w której panuje leczniczy mikroklimat. Można tu podziwiać kaplice wykute w skałach.

SUDETY ZACHODNIE

Obiekty związane z budową geologiczną, punkty widokowe:

Śnieżka- najwyższy szczyt w Karkonoszach (według źródeł polskich 1602 m n.p.m.^[1][2][3][4], zaś według najnowszych pomiarów czeskich 1603 m n.p.m.^[5][6]) i jednocześnie w całych Sudetach. Położona na granicy polsko-czeskiej, góruje nad Kotliną Jeleniogórską, wystając 200 metrów ponad Równię pod Śnieżką. Jest najwybitniejszym szczytem Polski.

Śnieżne Kotły-kotły polodowcowe w Karkonoszach, w południowo-zachodniej Polsce. Dwa najlepiej wykształcone kotły polodowcowe w Karkonoszach z dobrze zachowanymi formami glacjalnymi. Są one rozdzielone wąską skalną grzędą i wciśnięte w północne zbocza głównego grzbietu Karkonoszy między Łabskim Szczytem, a Wielkim Szyszakiem. Pionowe ściany skalne dochodzą do około 200 m wysokości

Równia pod Śnieżką- (1350–1450 m n.p.m.) – płaskowyż w Karkonoszach w Sudetach Zachodnich. Jest to płaska rozległa przestrzeń o powierzchnia ok. 9 km², położona na wierzchowinie Głównego Grzbietu (Śląskiego Grzbietu) i rozciągająca się po polskiej i czeskiej stronie Karkonoszy, na wysokości od 1350 m do 1444 m n.p.m.

Wody powierzchniowe:

Wielki i mały Staw- Karkonoski PN

Wielki Staw: jezioro polodowcowe, Jest to największe polodowcowe jezioro cyrkowe Karkonoszy o powierzchni 8,321 ha wypełniające polodowcową misę, zamkniętą moreną i skalnym ryglem położone na wysokości (1225 m n.p.m.). Maksymalna głębokość stawu osiąga 24,4 m.

Mały Staw: to górskie jezioro przepływowe, wypełniające dno kotła polodowcowego, położone na wysokości (1183 m n.p.m.). Ma głębokość do 7,3 m, długość linii brzegowej 756 m i zajmuje powierzchnię 2,881 ha. Jeziorko charakteryzuje się czystą i przejrzystą wodą.

Wodospady: Kamieńczyka i Szklarki

Kamieńczyka- najwyższy wodospad w polskich Sudetach. Woda potoku Kamieńczyk spada trzema kaskadami z wysokości 27 m. Poniżej wodospadu znajduje się kanion Kamieńczyka długości 100 m. Wodospad znajduje się na jednym ze szlaków ze Szklarskiej Poręby na Szrenicę. W pobliżu wodospadu znajduje się schronisko „Kamieńczyk”.

Szklarki- drugi co do wysokości, po Wodospadzie Kamieńczyka (27 m wysokości) wodospad w polskich Karkonoszach. Wodospad Szklarki usytuowany jest na wysokości 520 m n.p.m. i ma 13,3 m wysokości. Jego wody spadają szeroką kaskadą, charakterystycznie zwężającą się ku dołowi i skręcająca spiralnie gdzie tworzy kocioł eworsyjny. Wodospad oraz jego otoczenie stanowią enklawę Karkonoskiego Parku Narodowego.

Parki Narodowe, PK, RP:

Karkonoski Park Narodowy- został utworzony 16 stycznia 1959 roku^[2], jest jednym z 23 parków narodowych na terenie Polski. Zajmuje 5580 ha. W parku ochronie podlegają najcenniejsze przyrodniczo i najpiękniejsze krajobrazowo tereny: torfowiska wysokie, zarośla kosówki, gołoborza, kotły polodowcowe - wypełnione niekiedy stawami, zbiorowiska traworośli, ziołorośli, borówczysk.

Rezerwat ,, TORFOWISKO IZERSKIE”- Utworzony w 2000 roku dla ochrony stanowiska brzozy karłowatej (jest to jedno z trzech miejsc występowania tej rośliny w Polsce), jako uzupełnienie rezerwatu Torfowisko Izerskie. Występują tu również kosodrzewina (jest to najniżej położone stanowisko w Polsce), jałowiec halny, bażyna czarna, malina moroszka, mchy torfowce, rosiczki, turzyce i wełnianki. Rezerwat ma powierzchnię 484,73 ha.

Parki, Ogrody:

Park zdrojowy-Cieplice śląskie Zdrój

Park Norweski-Cieplice Śląskie Zdrój- Park Norweski właściwie sąsiaduje z Parkiem Zdrojowym w Cieplicach. Rozdziela je tylko Wrzosówka, a łączy most spinający oba brzegi. Park założony na początku XX wieku. Obecna nazwa pochodzi od pawilonu wybudowanego na wzór restauracji w Oslo. Ozdobą parku jest staw z kamiennym mostkiem, nad którym usytuowany jest Pawilon Norweski, w którym do niedawna mieściło się Muzeum Przyrodnicze.

Założenia miejskie:

Średniowieczny układ starego miasta, fragmenty murów miejskich- Jelenia Góra

Budynki mieszkalne:

Willa Karla i Gerharta Hauptmannów-Szklarska Poręba

Pałace, dwory:

Późnobarokowy pałac Schaffgotschów- Cieplice Śląskie Zdrój- Późnobarokowy pałac rodziny Schaffgotschów z XVIII w. (obecnie mieści się w nim filia Politechniki Wrocławskiej)

Obiekty i zespoły sakralne:

Kościół bramny św. Anny-Jelenia Góra- Kościół pomocniczy św. Anny jest dawną kaplicą w bastei przy Bramie Wojanowskiej. Został wzniesiony w 1514 lub 1516 r., podczas odbudowy fortyfikacji miejskich, jako dobudowa do wieży bramnej z XV w.

Obiekty użyteczności publicznej:

Renesansowy ratusz-Jelenia Góra

Muszla koncertowa-Cieplice Śląskie Zdrój

Obiekty obronne, warowne, inne:

Fragmenty murów miejskich-Jelenia Góra

Góra Chojnik-zamek- Karkonoski PN- zamek usytuowany nieopodal Jeleniej Góry-Sobieszowa, na szczycie góry Chojnik w Karkonoszach. Nazwa oznacza zamek położony na górze porośniętej choiną - iglastymi drzewami z rodziny sosnowatych. Zamek murowany został wzniesiony w latach 50. XIV wieku.

Kamienne pomniki dawnego prawa:

krzyże pokutne w murach cerkwi Piotra i Pawła

Obiekty przemysłowe i rzemieślnicze:

Dawna rafineria cukry trzcinowego-Jelenia Góra

Huta szkła i szlifiernia kryształów- Piechowice

Obiekty górnictwa:

Dawna kopalnia uranu-Kowary- Kopalnia uranu położona jest na północnym stoku Żmijowca w Masywie Śnieżnika. Działała ona w latach 1948-1953, wykorzystując m.in. kilka średniowiecznych sztolni, w których w przeszłości prowadzono wydobycie żelaza, srebra i miedzi. Łącznie wydobyto tu 20 ton uranu.

Muzea i zbiory ponadregionalne:

Muzeum Przyrodnicze-Cieplice Śląskie Zdrój- tworzono i udostępniono Zwiedzającym 12 września 1954 roku. Placówka powstała na bazie resztek bogatych zbiorów Schaffgotschów, gromadzonych co najmniej od XVI wieku, a przechowywanych do 1945 roku w klasztorze pocysterskim, Długim Domu i pałacu Schaffgotschów w Cieplicach (księgozbiór, dzieła sztuki, militaria, numizmatyka, sfragistyka, przyroda) i w pałacu Schaffgotschów w Sobieszowie (archiwalia).

Muzeum Okręgowe ze zbiorami szkła artystycznego-Jelenia Góra

Współczesne obiekty użyteczności publicznej:

Ośrodek turystyczny i narciarski-Karpacz

Uzdrowisko - Cieplice Śląskie Zdrój- położone jest na wysokości 350m n.p.m. w centrum Kotliny Jeleniogórskiej otoczonej przez cztery pasma górskie: Karkonosze, Izery, Góry Kaczawskie oraz Rudawy Janowickie. Klimat kotliny charakteryzuje się częstymi zmianami pogody, dość silnymi wiatrami, znacznymi dobowymi wahaniami temperatury i ciśnienia oraz dużym rocznym nasłonecznieniem.

Sanatorium- dawna kopalnia uranu- Kowary

SUDETY ŚRODKOWE

Park Narodowy gór stołowych:

Park Narodowy Gór Stołowych to park z najrzadziej spotykanymi formacjami skalnymi i skalnymi labiryntami. (błędne skały) Unikalna rzeźba, wzbogacona dużym nagromadzeniem rozmaitych form erozji piaskowców w postaci głębokich szczelin, labiryntów i blokowisk skalnych, czy pojedynczych skałek o niespotykanych kształtach, czyni Góry Stołowe wyjątkowymi w skali Polski. W rozległych, zwartych kompleksach leśnych na terenie Parku Narodowego pospolicie występuje jeleń, sarna, dzik, lis, wiewiórka (czarnej i rudej odmiany) oraz drobne gryzonie. Trudniejsze do zauważenia - głównie ze względu na nocny tryb życia - są należące do łasicowatych: borsuk, kuna, tchórz, łasica i gronostaj. Ptaki to pliszka górska, węże żmija zygzakowata, jaszczurki salamandra.

Park Krajobrazowy gór sowich: Wielka Sowa 1015m n.p.m

Najwyższy szczyt w sudetach środkowych, Na szczycie znajduje się wysoka na 25 metrów kamienna wieża widokowa wybudowana w roku 1906. Zbocza Wielkiej Sowy są znakomitymi terenami narciarskimi.
Rezerwa Głazy Krasnoludów - utworzony dla ochrony form skalnych i rzadkich gatunków roślin chronionych oraz naturalnych zbiorowisk roślinnych. Rezerwat utworzono głównie dla zachowania i ochrony naturalnych form wietrzenia piaskowca wieku górnokredowego

Bystrzyca Kłodzka: Gotycki kościół św. Michała Archanioła w Bystrzycy Kłodzkiej jest najcenniejszym zabytkiem miasta. Najstarsza jego część pochodzi z końca XIII stulecia. Wewnątrz znajduje się m.in. późnorenesansowa płasko rzeźbiona chrzcielnica kamienna (1577 r.) oraz gotycka rzeźba Madonny (XV w., stoi w bocznym ołtarzu).

Bystrzyca Kłodzka: Muzeum Filumenistyczne zajmuje się pozyskiwaniem, zabezpieczaniem, naukowym opracowywaniem i eksponowaniem obiektów związanych z historią niecenia ognia oraz historią regionu. Główny trzon kolekcji muzealnej stanowią przedmioty służące do niecenia ognia, min.: zapalniczki lontowe, benzynowe, gazowe, elektryczne, chemiczne, krzesiwa metalowe i skałkowe oraz opakowania i etykiety zapałczane z Polski, a także krajów Europy i całego świata.

Kłodzko- Twierdza: dobrze zachowana, duża twierdza w Kłodzku będąca systemem obronnym z okresu XVII i XVIII wieku. Zamek stał się komfortową rezydencją, stanowiącą okazałą siedzibę władcy hrabstwa kłodzkiego. W jej skład obok pomieszczeń mieszkalnych wchodziła kaplica oraz kościół św. Wacława i św. Marcina. Obecnie dostępna dla turystów wraz z odcinkiem trasy podziemnej wynoszącej około 1 km.

Wałbrzych: muzeum przemysłu i techniki: placówka muzealna, zlokalizowana na terenie zabytkowej Kopalni Węgla Kamiennego "Julia", prowadzona przez Muzeum w Wałbrzychu. Zwiedzającym udostępniono część obiektów należących do byłej kopalni, między innymi łaźnię (z pomieszczeniami do przechowywania ubrań roboczych), budynek maszyny wyciągowej, warsztat elektryczny, plac kopalniany (na którym znajdują się m.in. lokomotywy i wozy transportowe)
Bardo: Kamienny most z XV w. Przebudowany w XX w

Krzeszów: opactwo cysterskie: stanowi obiekt zabytkowy, uznany w 2004 roku za pomnik historii. Podczas 1414-1426 klasztor został spustoszony. Gdy Śląsk został w 1741 roku zdobyty przez Prusy, nastąpiła jego stopniowa sekularyzacja,natomiast kościół klasztorny został przemianowany na parafialny. Cały kompleks składa się z: kościoła klasztornego, klasztoru, ogrodu, kościoła bractwa św. Józefa, domu gościnnego opata oraz budynków pomocniczych.

Świdnica: - Kościoły pokoju: są zabytkowymi budynkami sakralnym . w 2001r. Kościoły Pokoju w Świdnicy zostały wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Najcenniejsze elementy wyposażenia kościoła to ołtarz i barokowa ambona zdobiona płaskorzeźbionymi alegoriami Wiary, Nadziei i Miłości.

Jego konstrukcja zbudowana jest z drewna natomiast z zewnatrz wykonana z nietrwałych materiałów

Podziemne miasto Osówka: Podziemne miasto Osówka: Ostatnia, główna, największa, najbardziej rozbudowana kwatera Hitlera, budowana na Dolnym Śląsku.. Zdaniem jednych miała to być tajna kwatera Adolfa Hitlera. Inni twierdzą, że budowano hale dla podziemnych fabryk zbrojeniowych do produkcji tajnej broni

Duszniki zdrój: Uzdrowisko i pijalnia wód + coroczny festiwal chopinowski

SUDETY WSCHODNIE

PK Gór Opawskich

• Najwyższy szczyt: Biskupia Kopa (889 m n.p.m.). Na szczycie znajduje się 18 metrowa wieża widokowa.

• Znane chronione okazy zwierząt to: salamandra plamista i zimorodek

• Jednym z najcenniejszych zespołów zabytkowych, zasługujących na ochronę i aktywizację turystyczną są pozostałości kopalnictwa złota z okresu średniowiecznego, zlokalizowane na terenie Głuchołaz oraz w rejonie Złotego i Bystrego Potoku. Są to stanowiska archeologiczne w postaci pozostałości szybów, hałd poeksploatacyjnych, płuczek i podziemnych sztolni.

• 75% parku zajmują lasy.

Biskupia Kopa- szczyt o wysokości 890 m n.p.m. w polskiej części Gór Opawskich. Jest najwyższym szczytem w polskiej części Gór Opawskich także najwyższe wzniesienie województwa opolskiego. Najwyższy punkt góry, wraz z zabytkową wieżą widokową, znajdują się już po czeskiej stronie granicy.

Śnieżnicki PK

• Najwyższe szczyty: Śnieżnik (1425 m n.p.m.) – jako często odwiedzane przez turystów miejsce posiada własne schronisko PTTK „Na Śnieżniku”; Trójmorski Wierch (1145 m n.p.m.) – nazywany jest „Strzechą Europy” ponieważ wody wypływające z tej góry spływają do trzech mórz: Czarnego (Morawa), Bałtyckiego (Nysa Kłodzka) i Północnego (Orlica). 

• Rezerwat przyrody Puszcza Śnieżnej Białki – nazywana jest również Puszczą Jaworową, ze względu na to, że drzewostan tworzą głównie jawory

Kletno- Jaskinia Niedźwiedzia – najdłuższa jaskinia w polskiej części Sudetów (ok. 3 km). Posiada własny mikroklimat oraz bardzo zróżnicowane formy naciekowe (min. stalaktyty i stalagmity). Przy eksploatacji jaskini natrafiono na liczne formy szczątki zwierząt plejstoceńskich, w tym niedźwiedzia jaskiniowego.

Lądek Zdrój

• Jaskinia Radochowska – najciekawszym miejscem jest Komora Gotycka z jeziorkiem krasowym o wielkości 30 m² i głębokości ok. 2 m.

• Most Św. Nepomucena – dwuprzęsłowy kamienny most wybudowany w 1565 roku

• Uzdrowisko – posiada własne ujęcie wód leczniczych posiadających radon. Najbardziej reprezentacyjny budynek to „Wojciech” z neobarokowymi zdobieniami.

Międzygórze- Rezerwat „Wodospad Wilczki” – na jego terenie znajduje się 22 metrowy wodospad oraz stary drzewostan bukowy

Kopalnia arsenu –Złoty Stok- podziemna trasa turystyczna obejmuje zwiedzanie: Sztolni Gertruda – część muzealna, swoją nazwę wzięła od zagubionej żony górnika, która po tąpnięciu poszła szukać męża. Legenda głosi, że wskazuje ona drogę zagubionym turystom. Dalej znajduje się muzeum.

Kościół św. Wawrzyńca- Głuchołazy

POGÓRZE ŚRODKOWOBESKIDZKIE

CIĘŻKOWICKO – ROŻNOWSKI PK : Park położony jest w południowo - wschodniej części woj. Małopolskiego. Obszar parku obejmuje najcenniejsze pod względem przyrodniczym, krajobrazowym oraz kulturowym fragmenty Pogórza Rożnowskiego oraz zachodnią część Pogórza Ciężkowickiego, rozdzielone doliną rzeki Białej. W krajobrazie Parku dominują dwa równoległe do siebie ciągi wzgórz pomiędzy Dunajcem a Białą.

REZERWAT KRAJOBRAZOWY : „SKAMIENIAŁE MIASTO”: Obszar "Skamieniałego Miasta" jest pierwszym w Karpatach, gdzie zostały rozpoznane struktury kopalnych podmorskich osuwisk. W pojęciu światowego dziedzictwa geologicznego jest to szczególnie ważny motyw ochrony, promujący dany obszar na europejską listę tej rangi zabytków. Skałki występujące w rezerwacie zbudowane są z piaskowca ciężkowickiego.

PK CZARNORZECKO_ STRZYŻOWSKI- z rezerwatem „prządki” Rezerwat obejmuje grupę ostańców skalnych, o wysokości do ponad 20 m, zbudowanych z gruboziarnistego piaskowca ciężkowickiego, który pod wpływem erozji przybrał oryginalne kształty
PK POGÓRZA PRZEMSKIEGO - z rezerwatem "KRĘPAK" - rezerwat krajobrazowo - leśno - geologiczny w Korzeńcu, gm. Bircza. Utworzony został w1991r. W całości porośnięty jest starodrzewiem jodłowo - bukowym, z charakterystycznym runem podgórskiej formy buczyny karpackiej,

POSADA RYBOTYCKA : Cerkiew greckokatolicka św. Onufrego w Posadzie Rybotyckiej jest najstarszą budowlą tego typu w Polsce. Jednocześnie – obok cerkwi w Supraślu – jedyną cerkwią obronną w kraju. Gotycka, trzyczęściowa cerkiew powstała na przełomie XIV i XV stulecia. Kwadratowa nawa, wybudowana w formie wieży obronnej, najmłodsza, zachodnia część, również zachowująca formę obronną, powstała przed 1506 r. Zabudowania otoczone były podwójnym murem – jeden otaczał cerkiew, drugi – klasztor. Do dzisiaj zachowały się jedynie fragmenty obu pierścieni. Cerkiew jest nieczynna, obecnie stanowi filię Muzeum Narodowego Ziemi Przemyskiej.

IWONICZ ZDRÓJ – UZDROWISKO: Cechą charakterystyczną klimatu Iwonicza jest obniżona wilgotność powietrza spowodowana jego południowym spływem z Przełęczy Dukielskiej. Umiarkowane wzniesienie (ok. 400-600 m n.p.m.) powoduje, że ciśnienie atmosferyczne jest obniżone co stanowi bodziec klimatyczny o pierwszorzędnym znaczeniu biologicznym. Iwonicz leżący na obszarze największego nasłonecznienia i najmniejszego zachmurzenia w Polsce jest idealnym miejscem, które działa uspakajająco, orzeźwiająco i wzmacniająco. Poddany troskliwej opiece konserwatorskiej urzeka pięknem architektury Starego Pałacu, Starych Łazienek, Pijalni Wód Mineralnych, Domu Zdrojowego, Białego Orła i innych budynków.

GORLICE : 2 maja 1915 r. rozegrała się pod Gorlicami jedna z największych bitew I wojny światowej określana mianem „operacji gorlickiej” lub „małym Verdun”. Operacja gorlicka zakończyła się 22 czerwca zajęciem Lwowa i wyparciem Rosjan z Galicji. Podczas bitwy zginęło 20 tys. żołnierzy różnych narodowości.

BÓBRKA – MUZEUM PRZEMYSŁU NAFTOWEGO im. Ignacego Łukasiewicza: jedyne muzeum położone na terenie czynnej do dzisiaj kopalni ropy naftowej. Można tu zobaczyć ropę naftową w stanie naturalnym, XIX wieczne kopanki( szyby naftowe). Muzeum to posiada bar­dzo zróżnicowany zbiór obiektów, dokumentów i ko­lekcji reprezentujących liczne specjalności naukowo-techniczne, m.in. : geologię i górnictwo naftowe, przemysł rafineryjny i petrochemiczny, użytkowanie i dystrybucję produktów naftowych.

BINAROWA, BLIZNE, HACZÓW, SĘKOWA – drewniane kościoły w południowej Małopolsce (lista dziedzictwa UNESCO)

BINAROWA – KOŚCIÓŁ ŚW. MICHAŁA ARCHANIOŁA : Późnogotycki kościół w Binarowej zbudowany został około 1500 r. Drewniany, konstrukcji zrębowej. Złożony jest z prostokątnej nawy, trójbocznie zamkniętego prezbiterium oraz z dobudowanych później kaplicy i wieży.Ściany wewnątrz kościoła zdobi cenna polichromia, na stropie widnieją późnogotyckie malowidła patronowe z XVI w. Najcenniejsze są jednak rzeźby, pochodzące z gotyckiego tryptyku z 1. poł. XV w. W ołtarzu głównym ustawiona jest rzeźba Matki Boskiej z Dzieciątkiem. Warto też zwrócić uwagę na kamienną chrzcielnicę późnogotycką z 1522 r. i liczne zabytkowe obrazy.

BLIZNE -Kościół pw. Wszystkich Świętych - gotycki, drewniany kościół usytuowany we wsi Blizne z połowy XV wieku. Kościół w Bliznem jest jednym z najcenniejszych obiektów drewnianej architektury sakralnej w Polsce, jako jeden z najcenniejszych drewnianych kościołów znajduje się na szlaku architektury drewnianej województwa podkarpackiego (Trasa I - Krośnieńsko-Brzozowska). Bryła świątyni pokryta jest gontami. Teren kościoła otoczony jest drewnianym ogrodzeniem z murowanymi kapliczkami.

HACZÓW - Kościół Wniebowzięcia NMP i św. Michała Archanioła – gotycki drewniany kościół usytuowany w miejscowości Haczów pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Michała Archanioła. Kościół w Haczowie jest największym gotyckim drewnianym kościołem w Europie i jednocześnie najstarszym kościołem drewnianym konstrukcji zrębowej w Polsce. Jest to drewniany gotycki kościół o konstrukcji zrębowej, zbudowany pod koniec XIV wieku. Wnętrze zdobi unikatowa polichromia figuralna z 1494, oraz późniejsza z ok. 1864 roku.

SĘKOWA - Kościół św. Filipa i św. Jakuba – drewniany kościół filialny w Sękowej pod wezwaniem św. Filipa i św. Jakuba.

Wzniesiony na początku XVI wieku (ok. 1520 r., najpóźniej w 1522), należy do najpiękniejszych polskich zabytków drewnianych, do 1914 roku uważny był za najpiękniejszy drewniany kościół w Małopolsce.

Jednonawowy z trójbocznie zamkniętym prezbiterium, konstrukcji zrębowej, na fundamencie z kamienia łamanego. Ściany z ręcznie ciosanych, modrzewiowych bali pokryte są w całości gontem. Węższe prezbiterium i szerszą nawę nakrywa wspólny stromy dach jednokalenicowy o więźbie storczykowej. Wnętrze nakrywają stropy płaskie w nawie z zakrzywieniami, otwór w ścianie tęczowej prostokątny, a w nim profilowana belką tęczowa z drewnianym krucyfiksem z XVI wieku.

POGÓRZE ZACHODNIOBESKIDZKIE

SZCZYRZYC:

„DIABLI KAMIEŃ” – POMNIK PRZYRODY: Głaz imponuje rozmiarami, tworzy go ściana skalna o długości 55 m i szerokości 12 m, wysoka na przeszło 20 m, będąca fragmentem potężnego fliszu, odsłoniętego jedynie w szczytowej partii wzniesienia (325 m). Miejsce owiane jest legendami. Jedna z nich głosi, że głaz został przyniesiony przez diabła, który chciał nim zburzyć wznoszony akurat przez mnichów klasztor szczyrzycki. Jednak na odgłos dzwonu na Anioł Pański stracił swą moc i upuścił głaz, który wylądował właśnie w tym miejscu

KALWARIA ZEBRZYDOWSKA :

Powstanie miasteczka związane jest z budową przez wojewodę krakowskiego Mikołaja Zebrzydowskiego w 1600 roku pierwszej w Polsce kalwarii. Ludność osiedlała się u stóp góry przy drodze do klasztoru. Po pożarze odbudowano miasto dalej od klasztoru, wokół obecnego rynku. Po pierwszym rozbiorze otrzymało nazwę Kalwarii. Budowę zespołu klasztornego O.O Bernardynów wraz z Kościołem Matki Boskiej Anielskiej( Jan Paweł II mianował go Bazyliką Mniejszą) , rozpoczął również Mikołaj Zebrzydowski. Barokowa Bazylika z obrazem MB Kalwaryjskiej ma oryginalne wyposażenie i malowidła z początku XVII wieku. Nieopodal klasztoru, na zboczach gór wybudowano 42 manierystyczne i barokowe kaplice stanowiące „dróżki kalwaryjskie” , a 14 z nich tworzy Drogę Krzyżową. W 2000 roku klasztor i kalwaria zostały wpisane na listę UNESCO.

WADOWICE: W rynku kościół Ofiarowania NMP. We wnętrzu obraz MB Nieustającej Pomocy koronowany przez Papieża w 1999 roku. Nieopodal kościoła, przy ul. Kościelnej, w domu z pierwszej połowy XIX wieku, gdzie urodził się Karol Wojtyła, otwarto Muzeum Jana Pawła II. W zbiorach liczne przedmioty należące do Papieża fotografie, dokumenty, od dzieciństwa do lat obecnych.

CIESZYN:

ROMAŃSKA ROTUNDA ŚW. MIKOŁAJA :   Na Wzgórzu Zamkowym mieści się  romańska rotunda św. Mikołaja. jest to pierwsza chrześcijańska świątynia w Cieszynie, najstarszy i najcenniejszy zabytek Śląska Cieszyńskiego. Był to kościół grodowy pełniący ważną rolę w czasie panowania cieszyńskich Piastów . Rotunda powstała w XI w. przebudowana w XIV i XIX w., po pracach konserwatorskich ukończonych w 1955 r. odzyskała swoją pierwotną postać. Rotunda wybudowana jest z miejscowego kamienia wapiennego, na rzucie koła z półkolistą absydą. Średnica nawy rotundy mierzy 6,4 m., wysokość od podstawy sklepienia 11,3 m

GOTYCKA WIEŻA PIASTOWSKA : Gotycka wieża, zwana Wieżą Piastowską na Górze Zamkowej pochodzi prawdopodobnie z roku 1374.We wnętrzu Wieży Piastowskiej, schody prowadza na górę na taras, z którego rozciąga się piękny widok na Cieszyn. Wysokość Wieży Piastowskiej to 29 metrów, jej mury mają 2 m. W środku  Wieży Piastowskiej znajduje się  mechanizm zegarowy. W XIX wieku znajdował się tutaj zegar z tarczami na cztery strony świata .Kuranty we wnętrzu Wieży Piastowskiej - są to piękne, spiżowe dzwony, które pochodzą z 1797 i 1803 r.

DAWNY BROWAR ARCYKSIĄŻĘCY : Wzniesiony został na zamówienie arcyksięcia Karola Ludwika,jako czteroskrzydłowy, prostokątny budynek z dziedzińcem pośrodku. Otoczono go parkiem z salonem ogrodowym, który stał się ulubionym miejscem spacerów mieszkańców Cieszyna. Zyskał niebawem opinię „jednej z najwspanialszych siedzib produkcji piwa na Morawach i Śląsku austriackim”. Browar został wyposażony w najnowocześniejsze urządzenia z napędem parowym oraz równie nowatorską aparaturę chłodniczą. Pod browarem, a także samą Górą Zamkową wydrążono obszerne, często dwukondygnacyjne piwnice do składowania piwa. Wszystko to pozwoliło na niebagatelną roczną produkcję wynoszącą około 34.000 hektolitrów (w tym czasie arcyksiążęcy browar w Żywcu produkował około 18.000 hl piwa). Obecnie działalność browarniczą kontynuuje Bracki Browar Zamkowy w Cieszynie sp. z o. o. produkujący znane piwo „Brackie”, którego nazwa nawiązuje do legendy o założeniu Cieszyna przez trzech braci.

BIELSKO – BIAŁA:

ZAMEK KSIĄŻĄT SUŁKOWSKICH : Zamek książąt Sułkowskich jest najstarszą i największą zabytkową budowlą stojącą w centrum Bielska-Białej. Jego nazwa pochodzi od ostatnich właścicieli Bielska - książąt Sułkowskich. Najstarsze części zamku pochodzą z XIV wieku, przez następne stulecia był stopniowo rozbudowywany i przekształcany. Jest typem zamku miejskiego od początku włączonego w system fortyfikacji Bielska i będącego zarazem najsilniejszym elementem jego obwarowań. Przez stulecia pełnił rolę śląskiej warowni granicznej. Współczesny wygląd budowli pochodzi z czasów ostatniej wielkiej przebudowy z drugiej połowy XIX wieku, która zatarła całkowicie jej dawne cechy stylowe. Obecnie zamek jest siedzibą założonego na początku XX wieku Muzeum w Bielsku-Białe

MUZEUM TECHNIKI I WŁÓKIENNICTWA: Powstało w oparciu o eksponaty Działu Tkactwa ówczesnego Muzeum Okręgowego oraz maszyny i urządzenia pozyskiwane z miejscowych zakładów włókienniczych.Aktualnie ekspozycja zajmuje dwie kondygnacje. Na parterze prezentowane są maszyny i urządzenia pracujące w przędzalniach wełny, jest tu też laboratorium, w którym badano próbki surowca, przędzy i gotowych tkanin. Na piętrze, w sali tkalni, zgromadzono liczne krosna tkackie. Druga sala ukazuje zespół maszyn do wyrobu kapeluszy, dawne pralnice, magle i maszyny do szycia. Trzecia z sal to tzw.

KOLEJKA GONDOLOWA NA SZYNDZIELNIĘ: Kolejka gondolowa na Szyndzielnię została zbudowana w 1952 roku. To kolej nowego typu – dwu linowa, okrężna, i jest to drugi tego typu obiekt w Polsce, zaraz po kolejce na Kasprowy Wierch.

LIPNICA MUROWANA:

DREWNIANY KOŚCIÓŁ ŚW. LEONARDA : Kościół pod wezwaniem św. Leonarda zbudowany został na miejscu gontyny pogańskiej, której pozostałością ma być tzw. słup Światowida, na którym wspierał się ołtarz św. Leonarda. Obecny kościół zbudowany również na tym miejscu pochodzi z XV wieku i stanowi cenny zabytek architektury drewnianej. Kościół należy do najstarszych i najlepiej dotąd zachowanych gotyckich świątyń drewnianych. Wnętrze przechowuje wyjątkowo cenne zabytki dawnego malarstwa, rzeźby i rzemiosła artystycznego. Ściany i strop pokrywają malowidła z różnych okresów, począwszy od gotyckich aż po barokowe cykle. Zabytkowy kościół św. Leonarda został wpisany 5 lipca 2003 r. na listę światowego dziedzictwa kulturowego i naturalnego UNESCO jako perła średniowiecznej architektury drewnianej.

ŁAŃCUCH TATRZAŃSKI

TATRY – polsko-słowacki Międzynarodowy Rezerwat Biosfery „Tatry”

TATRZAŃSKI PN - powstały 1 stycznia 1949 r. Tatrzański Park Narodowy jest najstarszym parkiem narodowym na Słowacji.

TANAP obejmuje część Tatr Wysokich z najwyższym szczytem Tatr, Gerlachem (2655 m n.p.m.), Tatr Zachodnich i całość Tatr Bielskich . Powierzchnia parku w latach 1949–87 wynosiła 50 965 ha – obejmował on wówczas jedynie Tatry Bielskie i Wysokie oraz otoczenie Doliny Cichej. 1 kwietnia 1987 r. powiększono park o niemal całe słowackie Tatry Zachodnie, a powierzchnia wyniosła 76 883 ha. Dziś park obejmuje 74 284 ha.

Do głównych zadań TANAP-u należą:

1. zachowanie pierwotnego stanu środowiska naturalnego poprzez wszechstronną ochronę

2. kierowanie wykorzystaniem gór do celów rekreacyjnych, leczniczych i sportowych[2].

W 1992 r. TANAP i TPN zostały uznane przez UNESCO za rezerwat biosfery, międzynarodowy obszar o światowym znaczeniu. Siedzibą TANAP-u jest Tatrzańska Łomnica . Znajdują się tu władze administracyjne parku, biura Lasów Państwowych TANAP-u, instytut badawczy i Muzeum TANAP-u.

W roku 2013 Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody zagroziła TANAP obniżeniem statusu parku narodowego w prowadzonej przez tę organizację klasyfikacji z powodu dużych inwestycji (głównie w infrastrukturę narciarską) na terenie parku, które bardzo poważnie ingerują w krajobraz i przyrodę.

KUŹNICE – kolej liniowa na Kasprowy Wierch - Długość trasy wynosi 4291,59 metra. Kolejka pokonuje 936 m różnicy poziomów przy średnim pochyleniu 22%, poruszając się po 6 podporach. Wagonik jedzie z prędkością 8 m/s (zwalniając do 6 m/s na podporach), przewożąc jednorazowo maksymalnie 60 osób. W zależności od pory roku dziennie może wywieźć ponad 3 tys. osób, rocznie – ponad 600 tys. Co roku okresowe przeglądy wyłączają kolej z eksploatacji w maju i listopadzie, nie funkcjonuje ona także podczas silnego wiatru (powyżej 20 m/s), oblodzenia i temperatury spadającej poniżej −28 °C.

Na Myślenickich Turniach następuje przesiadka do drugiego wagonika. Następny odcinek trasy jest bardziej stromy – największe przewyższenie wagonika nad terenem wynosi 180 metrów. Z prawej strony widać Goryczkowy Kocioł – zimą użytkowany jako stok narciarski. Wagonik jedzie nad Doliną Suchą Kasprową i dobija do górnej stacji kolejki, znajdującej się na wysokości 1959 m n.p.m., 26 metrów poniżej wierzchołka Kasprowego Wierchu.

W budynku górnej stacji kolejki są: restauracja, kiosk, warsztat narciarski, przechowalnia sprzętu i niewielki hotelik z 11 miejscami do przenocowania. Zimą w Kotle Gąsienicowym kursuje czteroosobowy Wyciąg Gąsienicowy. Ma on długość 1180 m, różnicę poziomów 352 m, zdolność przewozową 2,4 tys. osób na godzinę[4]. Po drugiej stronie szczytu Kasprowego Wierchu leży oglądany już z kolejki Kocioł Goryczkowy. Tam także zimą kursuje Wyciąg Goryczkowy, dwuosobowy, z dolną stacją w Dolinie Goryczkowej. Długość wyciągu 1624 m, różnica poziomów 602 m, zdolność przewozowa 730 osób na godzinę.

DOLINA CHOCHOŁOWSKA – szałasy pasterskie, wypas owiec - jest najdłuższą, największą i najdalej na zachód wysuniętą doliną leżącą w obrębie Tatrzańskiego Parku Narodowego. Ma długość około 10 km i zajmuje powierzchnię około 35 km2.  W górnej części dolina rozgałęzia się na trzy doliny – Dolinę Starorobociańską, Dolinę Jarząbczą i Dolinę Chochołowską Wyżnią. Poza tymi największymi odgałęzieniami ma ona jeszcze kilka mniejszych. Wśród nich są: Mała Sucha Dolina, Wielka Sucha Dolina, Dolina Huciańska, Dudowa, Trzydniowiańska, Głębowiec, Długa, Kryta, Wielkie Koryciska, Małe Koryciska. Dolina wzięła swoją nazwę od znajdującej się kilka kilometrów od niej miejscowości Chochołów. Przez wieki wykorzystywana była jako miejsce wypasu owiec i krów, na jej obszarze już od XVI wieku funkcjonowały ośrodki górniczo–hutnicze. W związku z tym w Dolinie znajdowały się liczne zabudowania pasterskie, przemysłowe i mieszkalne – do dnia dzisiejszego zachowała się ich znikoma liczba.

DOLINA RYBIEGO POTOKU – schronisko nad Morskim Okiem - W dolnym piętrze doliny znajduje się największe jezioro tatrzańskie – Morskie Oko. Wyższe piętra to kocioł Czarnego Stawu pod Rysami oraz Dolina za Mnichem. Doliną płynie Rybi Potok wypływający z Morskiego Oka. Na tyłach starego schroniska, po wschodniej stronie potoku znajduje się małe, gruszkowatego kształtu jeziorko – Stawek przy Stadliskach[2]. Nieco poniżej Rybi Potok rozlewa się w kolejne jeziorka – Rybie Stawki: Małe Morskie Oko, Żabie Oko i Małe Żabie Oko. W pobliżu gajówki pod Wantą Rybi Potok łączy się z Białą Wodą, tworząc Białkę.

W ukształtowaniu doliny wyraźnie widoczne jest działanie lodowca: kotły, piętrowy układ, podcięcia zboczy, ogładzone skały, usypiska moren bocznych i morena czołowa (jeden z ładniejszych przykładów), na której zbudowano schronisko. W dolinie można zobaczyć wszystkie piętra roślinne od regla dolnego po środowisko turni (jedyny taki obszar w Polsce). Szczególnie cenne są zachowane pierwostany górnoreglowych borów świerkowo-limbowych. Flora doliny składa się z ok. 350 gatunków roślin naczyniowych, w tym ok. 170 gatunków to rośliny wysokogórskie. W dolinie spotyka się także jelenie (rykowisko koło Wanty), niedźwiedzie, rysie, świstaki i kozice.

ZAKOPANE – skocznie narciarskie (Wielka i Mała Krokiew) - Wielka Krokiew im. Stanisława Marusarza – skocznia narciarska w Zakopanem nazwana imieniem narciarza Stanisława Marusarza, usytuowana na północnym stoku góry Krokiew w Tatrach Zachodnich. Zbudowana została według projektu Karola Stryjeńskiego, uroczyście otwarta 22 marca 1925 r. Jest największą skocznią narciarską w Polsce[1]. Jej punkt konstrukcyjny jest usytuowany na 120. metrze. Skocznia wyposażona jest w sztuczne oświetlenie, które jest potrzebne w rozgrywaniu konkursów wieczornych.

Kompleks Średniej Krokwi im. Bronisława Czecha – skocznie narciarskie w Zakopanem położone obok siebie – o punktach konstrukcyjnych K 85 (HS 94), 65 (HS 72) i 35 (HS 38).

Kompleks powstał w 1950 roku. Na największej skoczni, Średniej Krokwi, odbywały się m.in. mistrzostwa świata, konkursy Uniwersjady czy wielokrotnie Mistrzostw Polski (w 1980 roku na skoczni odbył się także jeden konkurs Pucharu Świata). Na obiekcie tym odbyły się też Mistrzostwa Świata Juniorów w Narciarstwie Klasycznym 2008. Na mniejszych, Małej Krokwi (K65) oraz Maleńkiej Krokwi (K35) często rozgrywają się zawody młodych skoczków, w tym Lotos Cup.

Rekordzistą Średniej Krokwi jest Łukasz Rutkowski, który osiągnął odległość 94 m. Letni rekord należy do Tomasza Byrta i wynosi 94,5 m. Najdłuższy skok na Małej Krokwi oddał Kamil Stoch (73,5 m), zaś na Maleńkiej Krokwi Paweł Słowiok (39,5 m).

W pobliżu kompleksu znajdują się także inne skocznie – Wielka Krokiew oraz Adaś.

BRAMA KRAKOWSKA

Bielańsko-Tyniecki PK – jest częścią Jurajskich Parków Krajobrazowych. Na terenie Bielańsko-Tynieckiego Parku Krajobrazowego znajdują się 63 pomniki przyrody, np. aleja lip drobnolistnych przy Opactwie Benedyktynów, Jaskinia Kryspinowska, Park przy Willi Decjusza.

Na terenie Bielańsko-Tynieckiego Parku Krajobrazowego znajdują się cztery rezerwaty przyrody:

• Bielańskie Skałki – rezerwat ścisły, ochrona muraw kserotermicznych

• Panieńskie Skały – częściowy rezerwat krajobrazowy, znajduje się w zachodniej części Krakowa, ochrona dolnej części wąwozu zwanego Wolskim Dołem

• Skałki Przegorzalskie – ścisły rezerwat florystyczny, las mieszany z przewagą dębu, murawy kserotermiczne, Tuż ponad rezerwatem znajduje się wielka budowla z czasu II wojny światowej, tzw. Belweder oraz willa Adolfa Szyszko-Bohusza zwana Rotundą, ze względu na podobieństwo do rotundy wawelskiej

• Skołczanka – rezerwat faunistyczny (stepowy), chroni las sosnowo-jodłowo-bukowy, roślinność kserotermiczną a w szczególności około 500 gatunków rzadkich motyli i błonkówek.

Kraków:

• Planty - park miejski w Krakowie otaczający Stare Miasto, Powierzchnia 21 ha, obwód 4 km. Planty powstały na miejscu fortyfikacji otaczających miasto: murów obronnych oraz położonej na ich przedpolu fosy i wałów ziemnych. Był to grząski, zaniedbany teren pełniący rolę śmietniska i ujścia ścieków. W 1820 podjęto decyzję o utworzeniu "ogrodów miejskich" na miejscu wyburzonych na początku XIX w. murów (stąd nazwa Planty – od splantowania, czyli wyrównania rumowisk.

• Stare Miasto – historyczny zespół urbanistyczno-architektoniczny wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. W 1978 Stare Miasto wraz z Wawelem, Kazimierzem i Stradomiem zostało wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO, w 1994 razem z Wawelem, Stradomiem, Kazimierzem, Podgórzem, Nowym Światem i Piaskiem zostało uznane za pomnik historii. Głównymi zabytkami krakowskiego Starego Miasta są znajdujące się na Rynku Głównym: kościół Mariacki, Sukiennice i wieża ratuszowa, oraz pozostałości murów obronnych – Brama Floriańska i Barbakan.

• Domy Jana Matejki i Jana Długosza

• Pałac Arcybiskupów Gnieźnieńskich (tzw. Kamienica Prymasowska) – zabytkowy pałac w Krakowie położony na rogu ul. Grodzkiej 65 oraz ul. Podzamcze 2. Przez blisko cztery wieki (w latach 1531-1805) siedziba arcybiskupów gnieźnieńskich, którzy nosili tytuł Prymasa Polski.

• Synagoga Remuh, po Starej druga z kolei w żydowskim mieście w Kazimierzu i dlatego nazwana pierwotnie Nową, została wzniesiona w 1553 r. przez bogatego żyda. Dzisiaj bożnica Remuh jest jedyną regularnie czynną modlitewnią krakowskich Żydów.

• Stara Synagoga (Bożnica) - synagoga znajdująca się na Kazimierzu w Krakowie.Jest jedną z najstarszych zachowanych synagog w Polsce oraz jednym z najcenniejszych zabytków żydowskiej architektury sakralnej w Europie. Obecnie w synagodze znajduje się oddział Muzeum Historycznego Miasta Krakowa - Dzieje i Kultura Żydów. Gromadzi ono od 1958 roku zabytki z zakresu historii i kultury Żydów, przede wszystkim krakowskich.

• Sukiennice – zabytkowy budynek sukiennic znajdujący się w centralnej części Rynku Głównego, z 1257 roku. Współcześnie w Sukiennicach znajdują się dwa rzędy kramów. Obecnie na piętrze Sukiennic znajduje się Galeria Polskiego Malarstwa i Rzeźby XIX wieku. Stanowi ona oddział Muzeum Narodowego.

• Wieża ratuszowa – gotycka wieża z XIV wieku znajdująca się na Rynku Głównym w Krakowie, o wysokości 70 m. Ocalała ze zburzonego w 1820 roku ratusza – wówczas głównego gmachu administracyjnego Krakowa.

• Collegium Maius – najstarszy budynek Akademii Krakowskiej, znajdujący się na rogu ulicy św. Anny i Jagiellońskiej w Krakowie. Obecnie w Collegium znajduje się Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego, zawierające głównie przedmioty związane z dziejami uniwersytetu. W zbiorach muzealnych znajduje się zespół przyrządów astronomicznych, w tym także te, którymi posługiwał się Mikołaj Kopernik. Wśród eksponatów znajduje się bezcenne astrolabium arabskie z 1054 oraz tzw. Globus Jagielloński, który jest jednym z najstarszych globusów, na którym umieszczono nazwę Ameryka.

• Collegium Novum – jeden z reprezentacyjnych budynków Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie.

• Teatr im. Juliusza Słowackiego w Krakowie – teatr w Krakowie, otwarty 21 października 1893. Budynek teatru wzniesiono w latach 1891-93 na miejscu wyburzonego w 1892 kościoła Ducha Świętego. Budynek jest utrzymany w stylu eklektycznym z przewagą neobaroku (częstym w tym okresie w państwie habsburskim).

• Narodowy Stary Teatr im. Heleny Modrzejewskiej – teatr w Krakowie, narodowa instytucja kultury, drugi najstarszy teatr w Polsce. Obok Teatru Narodowego w Warszawie i Teatru Wybrzeże w Gdańsku jest jedną z trzech narodowych scen dramatycznych, podlegających bezpośrednio Ministrowi Kultury.

• Zamek Królewski na Wawelu – rezydencja królewska o charakterze zabytkowym, mieszcząca się na Wzgórzu Wawelskim w Krakowie o powierzchni 7040 m² z 71 salami wystawowymi. Oddział Zamku Królewskiego na Wawelu – Państwowych Zbiorów Sztuki.

• Mury miejskie w Krakowie z XIIw. – ciąg murów miejskich wraz z budowlami o charakterze obronnym (m.in. bramami i basztami), otaczający niegdyś obszar całego Krakowa (obecnie Stare Miasto), a którego niewielki odcinek zachowany został do dziś.

• Barbakan w Krakowie (zwany też potocznie Rondlem) – barbakan, najbardziej wysunięta na północ część fortyfikacji miejskich w Krakowie. grubość murów sięga powyżej 3 m. Jest to gotycka budowla z siedmioma wieżyczkami. Dawniej był połączony z Bramą Floriańską. Został wzniesiony w latach 1498-1499 za panowania Jana Olbrachta w obawie przed najazdem wołosko-tureckim zagrażającym Krakowowi po klęsce bukowińskiej. Według oceny specjalistów w okresie od XV do XVIII wieku był fortecą nie do zdobycia.

• Brama Floriańska (Brama św. Floriana) w Krakowie – średniowieczna brama z basztą, położona na Starym Mieście w Krakowie u końca ulicy Floriańskiej, tutaj zaczynała się Droga Królewska na Wawel

• Cmentarz Rakowicki – jeden z największych cmentarzy w Krakowie o powierzchni 42 ha. Położony jest w całości na terenie Dzielnicy I Stare Miasto. Nekropolia jest miejscem pochówku krakowian, zarówno zwykłych obywateli miasta, jak i tych zasłużonych: twórców kultury, naukowców, przedstawicieli znanych rodów, działaczy niepodległościowych, politycznych i społecznych, uczestników ruchów niepodległościowych, powstań, obu wojen światowych i innych.

• Kopiec Kościuszki - Od momentu śmierci w 1817 r. narastał kult bohatera narodowego – Tadeusza Kościuszki. Szczególną estymą cieszył się on w Krakowie, mieście z którym był związany i w którym spoczęły jego zwłoki. Opinia publiczna domagała wzniesienia monumentu upamiętniającego Naczelnika, rozpoczynając zbiórkę pieniędzy na ten cel. Nie potrafiono się jednak zdecydować jaki sposób uczczenia byłby odpowiedni. Ostatecznie zdecydowano się usypać kopiec na kształt istniejących w Krakowie od prawieków kopców Krakusa i Wandy.

• Muzeum Książąt Czartoryskich w Krakowie – jedno z najstarszych muzeów w Polsce, otwarte w 1878. Jego początki sięgają roku 1801 i zbiorów księżnej Izabeli Czartoryskiej, prezentowanych w jej puławskim muzeum. Z końcem XIX wieku zbiory przeniesiono do Krakowa. Muzeum gromadzi dzieła malarstwa europejskiego XIII-XVIII w., zabytki europejskiego i islamskiego rzemiosła artystycznego od średniowiecza do XIX w., grafiki, sztuki starożytnej oraz militaria. Najcenniejszym dziełem w muzeum jest Dama z gronostajem Leonarda da Vinci.

• Regionalne Muzeum Młodej Polski "Rydlówka" – muzeum zajmujące zabytkowy dworek, w tym dworku odbyło się słynne wesele poety Lucjana Rydla z chłopską córką Jadwigą Mikołajczykówną, które uwiecznił Stanisław Wyspiański w swoim dramacie Wesele.

• Nowa Huta - do rejestru zabytków miasta Krakowa wpisany został układ urbanistyczny dzielnicy Nowa Huta w Krakowie, jako dobro kultury i reprezentatywny przykład urbanistyki socrealizmu w Polsce.

• Bazylika archikatedralna św. Stanisława i św. Wacława – kościół katedralny, położony na Wzgórzu Wawelskim stanowiący własność archidiecezji krakowskiej. Miejsce koronacji królów Polski oraz spoczynku ich prochów. Pochowani są tutaj między innymi św. Stanisław ze Szczepanowa i inni biskupi krakowscy aż po czasy współczesne, prawie wszyscy królowie od Władysława I Łokietka do Stanisława Leszczyńskiego (łącznie 17 królów wliczając Jadwigę i Annę Jagiellonkę) i członkowie rodzin królewskich oraz wodzowie, przywódcy polityczni i wieszcze narodowi.

• Kościół Mariacki - jeden z największych i najważniejszych, po Katedrze Wawelskiej, kościół Krakowa, od 1962 posiada tytuł bazyliki mniejszej. Należy do najbardziej znanych zabytków Krakowa i Polski. Jest kościołem gotyckim, budowanym w XIV i XV wieku. Położony jest przy północno-wschodnim narożniku Rynku Głównego, na Placu Mariackim. Kościół znajduje się na trasie Małopolskiej Drogi św. Jakuba z Sandomierza do Tyńca. W środku znajduje się Ołtarz Wita Stwosza (Zaśnięcia NMP) – XVw.

• Kościół św. Anny – zabytkowa kolegiata rzymskokatolicka. Pierwszy drewniany kościół wybudowany w XIV wieku spłonął w pierwszej połowie XV w. Wówczas na jego miejscu wzniesiono murowany kościół w stylu gotyckim. Jego fundatorem był król Władysław Jagiełło i z jego inicjatywny kościół dostał się w 1418 pod opiekę Akademii Krakowskiej. Wyburzono go w latach 1689-1703 na koszt Akademii i zastąpiono obecnym, wykonanym według projektu Tylmana z Gameren.
  Uchodzi za jedną z najpiękniejszych budowli barokowych w Polsce.

Kotlina Ostrawska i Oświęcimska

Olza – rzeka, będąca prawym dopływem Odry.

Soła - jest pierwszym dużym prawobrzeżnym dopływem Wisły

Przemsza - lewy dopływ górnej Wisły.

Goczałkowice Zdrój :

• Jezioro Goczałkowickie – zbiornik zaporowy na Wiśle utworzony w 1956 roku przez spiętrzenie wód rzecznych. Oprócz zaopatrzenia w wodę pełni on także inne funkcje gospodarcze, np. przeciwpowodziowe, turystyczno-rekreacyjne.Okolice zbiornika są miejscem lęgowym wielu gatunków ptaków..

Jankowice:

• Rezerwat faunistyczny „Żubrowisko” Rezerwat faunistyczny chroni populację żubra. Na jego terenie znajduje się stado
  ok 40 osobników.

• Lasy Pszczyńskie z ośrodkiem hodowli żubrów Lasy Pszczyńskie to kompleks leśny na Górnym Śląsku leżący pomiędzy gminami : Tychy, Mikołów, Żory, Pszczyna, Kobiór, Oświęcim. Czasami używa się określenia Puszcza Pszczyńska, która obejmuje łącznie obszary Lasów Pszczyńskich oraz Lasów Raciborskich. W niektórych opracowaniach z Lasów Pszczyńskich wydziela się Lasy Kobiórskie (po zachodniej stronie drogi na Bielsko-Białą)
  Lasy Pszczyńskie były pierwotnie puszczą dębowo-bukową, którą ostatecznie przetrzebił rozwój przemysłu w XIX wieku. inicjatywy władz miasta oraz Agencji Rozwoju i Promocji Ziemi Pszczyńskiej, w Zabytkowym Parku Pszczyńskim utworzono "Pokazową Zagrodę Żubrów

Oświęcim-brzezinka :

• Oświęcim- obóz koncentracyjny- Auschwitz- Birkenau, Oświęcim- Kompleks obozów, które stały się symbolem ludobójstwa, terroru i Holocaustu, powstał w 1940 roku na przedmieściach miasta Oświęcim. W czasie II wojny światowej hitlerowcy wymordowali tu setki tysięcy Żydów, Polaków, Romów i Rosjan. 90% zamordowanych stanowili Żydzi deportowani ze wszystkich krajów okupowanej Europy. Skazanych na zagładę dowożono kolejowymi wagonami towarowymi, w straszliwych warunkach. Większość więźniów kierowano od razu do komór gazowych, choć nieraz hitlerowcy stosowali tzw. selekcję wydzielającą więźniów do pracy przymusowej lub eksperymentów medycznych. Wyselekcjonowanych więźniów golono i tatuowano przydzielonym numerem obozowym. Do Auschwitz prowadzi brama z szyderczym napisem „Arbeit macht frei” („Praca czyni wolnym”). Obóz w założeniu miał być przede wszystkim miejscem niewolniczej pracy przeciwników hitlerowskiego reżimu i ludności krajów okupowanych. Przemoc, głód i katorżnicza praca miały prowadzić do wyniszczenia więźniów. Mieszkali oni w kilkunastu ceglanych budynkach, znajdujących się za bramą. Dziś można w barakach obejrzeć wstrząsające ekspozycje przedmiotów zagrabionych więzionym i zamordowanym.

• Oświęcim- brzezinka Państwowe muzeum Auschwitz-Birneau (pomnik męczeństwa narodu polskiego i innych narodów)

Goczałkowice Zdrój Uzdrowisko, ośrodek turystyczno-rekreacyjny

Zator :

• Zespół zamkowo-parkowy w Zatorze jest ogrodem tarasowym, dwupoziomowym, który powstał w otoczeniu zamku. Zamek został wzniesiony w latach 1445-1447, w miejscu domniemanego gródka książęcego dla pierwszego księcia zatorskiego Wacława z linii Piastów Śląskich. Każdy poddany został zobowiązany do odpracowania dwóch dni w tygodniu przy budowie rezydencji książęcej. Pierwotnie była to prostokątna, piętrowa budowla w stylu gotyckim z cegły, na głębokich fundamentach z dużą dwukondygnacyjną wieżą pośrodku.

• Gotycki kościół św. św. Wojciecha i Jerzego, z cegły i łamanego kamienia, powstał w 1393 r. Został zbudowany na miejscu starszego kościoła z 1292 r. Przebudowano go w 1766 r. i regotyzowano w l. 1956-1961 i 1968-1973. Wewnątrz odkryto obszerne fragmenty gotyckiej polichromii. Ma ozdobny front z ostrołukowymi drzwiami, 22 metrową wieżę oraz 10 ołtarzy. Ołtarz główny zbudowany w stylu gotyckim, z kamienia pińczowskiego, ufundowała hrabina Potocka w 1886 r

OBNIŻENIE ORAWSKO-PODHALAŃSKIE

Przełom Białki pod Krempachami – rezerwat przyrody koło miejscowości Krempachy, rezerwat utworzono ze względu na wielkie walory przyrodnicze, krajobrazowe i naukowe tego miejsca. Występuje tutaj reliktowa roślinność naskalna i zabytki archeologiczne. W pobliżu znajdują się inne jeszcze wapienne skały (Skałki Dursztyńskie, Cisowa Skała). Białka to jedna z najczystszych i najzimniejszych rzek w Polsce. Z wierzchołka Kramnicy i Obłazowej widać całą okolicę od Jeziora Czorsztyńskiego po Tatry. Skały te są atrakcyjne dla wspinaczy skałkowych. Jest tu około 30 dróg wspinaczkowych o różnym stopniu trudności: od 30 m wysokości w ścianie Kramnicy (ringi, spity, stanowiska z dwóch punktów połączonych łańcuchami ze stalowym karabinkiem zakręcanym) po krótsze i słabiej ubezpieczone w Obłazowej.

Pieniński Park Narodowy - Obejmuje środkową część Pienin, jest osobliwością przyrodniczą i krajobrazową na skalę europejską o niezwykle urozmaiconej rzeźbie terenu. Zalicza się do nich również stanowiący atrakcję na skalę europejską spływ tratwami przełomem Dunajca. Na obszarze PPN występuje 1100 gatunków roślin naczyniowych, w tym 2 endemity: pszonak pieniński i mniszek pieniński. Występuje tutaj zaskakująco dużo, bo aż 167 gatunków roślin górskich, mimo że Pieniny mają niedużą wysokość. pisano także ponad 400 gat. glonów, 230 gat. mchów, 550 gat. grzybów kapeluszowych, ponad 400 gat. porostów i ciągle opisywane są nowe gat. Osobliwościami, które na terenie Polski występują wyłącznie w Pieninach są także: pienińska odmiana bylicy piołunu, chaber pieniński, złocień Zawadzkiego, jałowiec sabiński. Bardzo ciekawe i bogate gatunkowo są powstałe w wyniku wielowiekowej działalności człowieka łąki pienińskie. Swoistym elementem krajobrazu Pienin są murawy naskalne i kwieciste polany. Z rzadszych roślin warto wymienić liczne tutaj gatunki storczyków: m.in. dwulistnik muszy, storczyk szerokolistny, storczyk bzowy, storczyk męski, a także rzadkiego i imponującego ostrożenia głowacza czy ciemiężycę zieloną. Dzięki występowaniu jaskiń, w których mogą zimować, bogata jest fauna nietoperzy – aż 15 gatunków. Pienińskie łąki słyną z różnorodności motyli, ogólnie w Pieninach naliczono ich ok. 1600 gat. 6% z nich to ciepłolubne gatunki znane tylko z Pienin, lub bardzo rzadkie poza nimi. Dla turystów udostępniono 35 km szlaków. Dla turystów przygotowano galerie widokowe na Trzech Koronach i Sokolicy.

Czorsztyn- ruiny gotyckiego zamku z XIV wieku, położone na wzgórzu nad Dunajcem w granicach Pienińskiego Parku Narodowego. Do naszych czasów z górskiej fortecy pozostały jedynie malownicze postrzępione ruiny wzniesione z miejscowego kamienia. Najważniejszą ich część stanowi masywna czworoboczna wieża i przylegające do niej mury dawnych pomieszczeń mieszkalnych. Z dolnego zamku rysują się jedynie trudno czytelne fragmenty.

Ludźmierz - jest najstarszą wsią na Podhalu, - w Ludźmierzu urodził się Kazimierz Przerwa-Tetmajer, - w Ludźmierzu znajduje się sanktuarium maryjne, które 18 maja 2001 zostało podniesione do godności Bazyliki Mniejszej. Jest to religijne centrum Podhala oraz stanowi cel wielu pielgrzymek. - Kościół i parafia Wniebowzięcia NMP w Ludźmerzu są najstarszymi na Podhalu. Juz w XIII wieku osiedli tu Cystersi, a Jan Długosz w XV wieku wspomina o istniejącym w Ludźmierzu kościele parafialnym. - Obecny kościół murowany powstał w latach 1869-77. Wówczas z poprzedniego, modrzewiowego kościółka przeniesiono do niego ołtarz wielki z późnogotycką figurką Matki Bożej Ludźmierskiej z Dzieciątkiem Jezus. Już w XVIII figurka ta była obiektem powszechnego kultu nie tylko na Podhalu, gdyż przybywali tu pielgrzymi z Pienin, Orawy, a nawet Słowacji. Ten cenny zabytek pochodzi z I połowy XV wieku.

Nowy Targ- Kościół pod wezwaniem św. Anny - Drewniana budowla, wzniesiona na podciętym od północy stromą skarpą wzgórzu, na terenie cmentarza. Zbudowany został prawdopodobnie w końcu XV wieku, późniejsze przebudowy zatarły większość jego pierwotnych cech gotyckich. Późnobarokowy ołtarz główny pochodzi z 1 poł. XVIII wieku. W jego polu środkowym umieszczono obraz Rodziny N. P. Marii z 1516 r., a w górnej kondygnacji obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem z pocz. XVI wieku. Do ciekawszych elementów wyposażenia wnętrza należą także: rokokowa ambona, organy z 2 poł. XVIII wieku oraz dwie gotyckie rzeźby przedstawiające Matkę Boską Bolesną i św. Jana Ewangelistę. Kościół znajduje się na małopolskim Szlaku Architektury

Drewnianej. Jest to najstarsza góralska świątynia na Podhalu.

- Kościół pod wezwaniem św. Katarzyny Aleksandryjskiej - Kościół Św. Katarzyny jest obecnie najstarszym istniejący kościółem na Podhalu. Został wybudowany w roku 1346. Ufundował go król Kazimierz Wielki. Obecnie kościół jest murowany. Wystrój wnętrza kościoła utrzymany jest w stylu barokowym. Dzięki pracom konserwatorskim odsłonięto umieszczone na balustradzie XVIII-wieczne zdobienia i malowidła, będące ilustracją do fragmentów psalmów.

- rynek - Po środku Rynku znajduje się zabytkowy Ratusz pochodzący z XIX wieku. Jest budynkiem dwukondygnacyjnym, posiadającym na froncie wieżę, zwieńczoną hełmem oraz iglicą. Poprzedni, drewniany Ratusz stał na tym samym miejscu już w 1767 roku.

- Dębno Podhalańskie - Kościół św. Michała Archanioła – gotycki, drewniany kościół parafialny, wpisany wraz z innymi drewnianymi kościołami południowej Małopolski i Podkarpacia na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Jest jednym z najlepiej zachowanych gotyckich drewnianych kościołów i jednocześnie jednym z najbardziej znanych polskich zabytków w kraju i zagranicą (otrzymał jako jedyny drewniany kościół nominację w konkursie siedmiu cudów Polski), wyróżnia się sylwetką (praktycznie niezmienioną od czasów budowy) – wkomponowaną w krajobraz i wyjątkowo cennym ruchomym wyposażeniem, a także unikatową polichromią patronową pochodząca z około 1500 roku, najstarszą, w całości zachowaną w Europie, wykonaną na drewnie. We wnętrzu znajdują się cenne zabytki rzeźby i malarstwa gotyckiego. Prócz tego w kościele zachowały się archaiczne elementy wyposażenia, w większości wykonane z desek pokrytych malowidłami. Według dawnej klasyfikacji świątynię zaliczano do zabytków klasy zerowej. W 2003 roku cały obiekt wraz z innymi drewnianymi kościołami południowej Małopolski i Podkarpacia został zapisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO, znajduje się też na szlaku architektury drewnianej województwa małopolskiego (Trasa III - Region Podhalańsko-Pieniński.

-Łopuszna - Główną atrakcją miejscowości jest XV-wieczny gotycki kościół drewniany pw. Świętej Trójcy i św. Antoniego Opata. W Łopusznej znajduje się również dwór tzw. dwór Tetmajerów z ok. 1790 r. (przebudowany pod koniec XIX w.), który przez pewien czas należał do Leona Przerwy-Tetmajera. Dwór obecnie jest filią Muzeum Tatrzańskiego i znajduje się w nim etnograficzne muzeum. Planowane jest utworzenie tam Muzeum Kultury Szlacheckiej. Miejscowość znajduje się na małopolskim Szlaku Architektury Drewnianej.

Kościół parafialny pw. Świętej Trójcy i św. Antoniego Opata - Kościół został wybudowany z drewna w ostatniej dekadzie XV wieku, na miejscu starszej świątyni. Konsekrowany był w 1504 roku. Jest budowlą późnogotycką, orientowaną, trójdzielną, jednonawową, wyposażenie kościoła jest niejednorodne stylistycznie.

Zakopane - Zakopane jest największym ośrodkiem miejskim w bezpośrednim otoczeniu Tatr, dużym ośrodkiem sportów zimowych, od dawna nazywane nieformalnie zimową stolicą Polski.

- Kościół Matki Bożej Częstochowskiej - Jest to najstarszy drewniany obiekt sakralny w Zakopanem zbudowany w 1847 roku. Niewielka świątynia z modrzewiowego drewna, o konstrukcji zrębowej składa się z wielobocznie zamkniętego prezbiterium oraz dwuczęściowej nawy. Do prezbiterium przylega zakrystia, zaś nawa łączy się z kruchtą. Dwukalenicowy dach pokryty jest gontem i zwieńczony wieżyczką na sygnaturkę. Ołtarz główny oraz ołtarze boczne pochodzą z drugiej połowy XIX wieku i zostały wykonane przez rzeźbiarza ludowego Wojciecha Kułacha-Wawrzyńcoka. W ołtarzu głównym znajduje się kopia obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej, która od lat 30. XX wieku jest patronką świątyni. Wnętrze zdobią ponadto ludowe świątki oraz malowidła. Kościół znajduje się na małopolskim Szlaku Architektury Drewnianej.

- Kościół św. Jana Apostoła i Ewangelisty na Harendzie - drewniany kościół z XVIII wieku, przeniesiony w 1947 roku z Zakrzowa koło Kalwarii Zebrzydowskiej do Zakopanego. Otaczają go soboty. Wnętrze ozdobione jest malowidłami cechowymi, odnowionymi przez Władysława Jarockiego (zięcia Jana Kasprowicza). Obok kościoła znajduje się mauzoleum i muzeum biograficzne Kasprowicza. Kościół znajduje się na małopolskim Szlaku Architektury Drewnianej.

- Kaplica Jaszczurówka, Kaplica na Jaszczurówce - Kaplica Najświętszego Serca Jezusa, jest kościołem filialnym parafii rzymskokatolickiej w Toporowej Cyrhli. Świątynię zaprojektowaną przez Stanisława Witkiewicza rozpoczęto budować w roku 1904, a poświęcono w 1907.

Kaplica jest typowym przykładem stylu zakopiańskiego. Świątynia o widocznej konstrukcji zrębowej opiera się na wysokiej, kamiennej podmurówce. Drewniany ołtarz główny przypomina góralską chatę. Wnętrze zdobią witraże projektowane przez S. Witkiewicza przedstawiające M.B. Częstochowską i Ostrobramską oraz herby Polski i Litwy. Ołtarze boczne, również wykonane z drewna pochodzą z lat 50. XX wieku. Kaplica znajduje się na małopolskim Szlaku Architektury Drewnianej.

- Muzeum Tatrzańskie im. Dra Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem – jedno z najstarszych muzeów regionalnych w Polsce, z siedzibą w Zakopanem, Muzeum kolekcjonuje okazy:

skał i minerałów,

florystyczne (układ piętrowy roślinności Tatr, za gmachem głównym alpinarium Zakładu Ochrony Przyrody PAN) i faunistyczne (głównie ptaków i ssaków, zbiory obejmują ok. 230 gatunków),

etnograficzne typowe dla Podhala, Spiszu i Orawy (w gmachu głównym prezentowane są sprzęty, ubiór, sztuka zdobnicza i rzeźba i pasterstwo górali podtatrzańskich),

dzieła sztuki. Ponadto gromadzi literaturę tatroznawczą (ok. 30 tys. woluminów) oraz prowadzi działalność wydawniczą wydając periodyk Rocznik Podhalański.

- Cmentarz Zasłużonych na Pęksowym Brzyzku w Zakopanem- to pierwszy zakopiański cmentarz przy ul. Kościeliskiej, powstały w połowie XIX wieku, na którym od lat dwudziestych XX wieku chowano - oprócz tych, którzy posiadali tu rodzinne grobowce - już tylko ludzi wybitnych i zasłużonych dla Zakopanego, Tatr i Podhala. Na Pęksowym Brzyzku znajduje się około 500 grobów, w tym 250 osób zasłużonych. Cmentarz otacza kamienny mur. Prawie wszystkie nagrobki są niepowtarzalnymi dziełami sztuki; wykonanymi w drewnie, metalu lub kamieniu kapliczkami, góralskimi krzyżami, rzeźbionymi w motywy podhalańskie, malowanymi na szkle.

- Kolej linowo-terenowa na Gubałówkę – kolej linowo-terenowa z Zakopanego na szczyt Gubałówki wybudowana w 1938 roku jako druga w Polsce. Po całkowitej modernizacji w 2001 roku jest to najnowocześniejsza w Polsce kolej linowo-terenowa.

- Krupówki są reprezentacyjną ulicą w Zakopanem położoną w centrum miasta, Swoje początki Krupówki biorą około 1878 roku kiedy to otwarto pierwszy drewniany dom Walerego Eljasza - malarza i miłośnika Zakopiańskich gór. Od powstania tego zabytku, rozpoczyna się bujna historia historia rozwoju Krupówek. Krupówki to ulica oraz deptak rozciągające się na długości około jednego kilometra, aż do podnóża Gubałówki. Deptak słynie z wielu atrakcji umilających spędzanie wolnego czasu dla turystów. Przy deptaku znajduje się najstarsza zakopiańska świątynia pod wezwaniem Najświętszej Rodziny w Zakopanem. Przez Krupówki prowadzą wydzielone trasy tyrystyczne wiodące turystów do różnorodnych szlaków oraz skoczni. Krupówki się ważnym centrum handlowym, usługowym i administracyjnym. Na deptaku znajduje się również jedno z najstarszych muzeów Polskich; Muzeum Tatrzańskie im. dr. Tytusa Chałubińskiego.

-Willa Koliba - Mieści się tu Muzeum Stylu Zakopiańskiego (filia Muzeum Tatrzańskiego) przy Kościeliskiej 18. Dom zaprojektowany przez Stanisława Witkiewicza i budowany w stylu Zakopiańskim. W czasie okupacji hitlerowskiej w wilii stacjonował Hitlerjugend. Na piętrze willi mieszczą się zbiory z kolekcji etnograficznej zgromadzone przez Zygmunta Gnatowskiego - meble, sprzęty domowe oraz drobiazgi - projektowane przez Witkiewicza.

-Chata Sabały - Na ulicy Krzeptówki 17 na starych Krzeptówkach mieści się zabytkowa chata góralska Jana Krzeptowskiego zwanego Sabałą. Urodził się w 1809 roku jako Jan Gąsienica zmienił je na przydomek, który zaczęto używać w jego rodzinie. Chata jest własnością prywatną, jednak udostępniana jest dla zwiedzających. Mieści się tu małe muzeum, którego eksponatami są elementy wyposażenia należące do rodziny Sabały. Chata Sabały to przykład najstarszego budownictwa góralskiego.

BESKIDY ŚRODKOWE

MAGURSKI PARK NARODOWY : Magurski Park Narodowy leży w zasięgu dwóch pięter roślinnych : pogórza i regla dolnego. Piętro pogórza, sięgające do 530 m n. p. m., zajmuje 43 % powierzchni Parku. Zachowały się tu fragmenty naturalnych zbiorowisk leśnych, dominują jednak drzewostany sztuczne z przewagą sosny. Na terenach nieleśnych występują stosunkowo licznie zbiorowiska łąk i pastwisk oraz torfowiska niskie. Piętro regla dolnego, rozciągające się od 530 m po szczyty (57 % powierzchni Parku), występuje w formie wyspowej, obejmując wyższe części wzniesień. Magurski Park Narodowy ma leśny charakter. Zbiorowiska leśne i zaroślowe zajmują ok. 95% powierzchni Parku, zbiorowiska zielne – naturalne zajmują jedynie ok. 5% powierzchni.
JAŚLISKI PARK KRAJOBRAZOWY - chroni wschodnią część Beskidu Niskiego. Stanowi od wschodu otulinę dla Magurskiego Parku Narodowego. Obszary leśne parku to głównie naturalne zbiorowiska buczyny karpackiej porastające najwyższe wzniesienia, m.in: Piotruś (727 m.) Charakterystycznym elementem parku są zespoły łąkowo-pastwiskowe dawnych - nie istniejących dziś wsi: Jasiel (rezerwat "Źródliska Jasiołki"), Czeremcha i Lipowiec. Rozległe obszary łąk stanowią dogodne siedlisko dla ptaków drapieżnych, z których występuje tu m.in.: orzeł przedni, myszołów zwyczajny i jastrząb.

REZERWAT PRZYRODY „PRZEŁOM JASIÓŁKI” - Przedmiot ochrony - drzewostan tworzący las o naturalnym charakterze, stanowiący pozostałość dawnej Puszczy Karpackiej. odznacza się dominacją niskich grzbietów i masywów górskich mieszczących się zwykle w przedziale wysokości od 650 do 750 m n.p.m. Jedynie szczyt Kamień , położony w paśmie granicznym na południe od rezerwatu, osiąga wysokość 857 m n.p.m. Rezerwat obejmuje klasyczny i bardzo typowy dla Beskidu Niskiego, rejon przełomowego odcinka rzeki Jasiołki o szczególnie malowniczym krajobrazie oraz urozmaiconej morfologii .

KOTAŃ – CERKIEW I LAPIDARIUM : Dawna cerkiew greckokatolicka, orientowana (prezbiterium jest zwrócone w kierunku wschodnim) o konstrukcji zrębowej. Posiada typową dla cerkwi łemkowskich konstrukcję trójdzielną z wyodrębnioną nawą, babińcem i prezbiterium. Na terenie wokół cerkwi, z inicjatywy konserwatora zabytków, zaczęto zbierać okoliczne, zniszczone krzyże, które stworzyły małe lapidarium okolicznej kamieniarki.

DUKLA:

- MUZEUM HISTORYCZNE (W DAWNYM PAŁACU MNISZCHÓW) : znajduje się w dawnej siedzibie właścicieli Dukli, odbudowanej w latach osiemdziesiątych. Zasadnicze wystawy tworzą eksponaty broni i sprzętu wojskowego używanego podczas walk prowadzonych w Karpatach w okresie I i II wojny światowej. lesiste wzgórza Beskidu Niskiego stały się areną ciężkich walk, toczonych przez setki tysięcy żołnierzy wielu narodowości. Na dziedzińcu pałacowym zgromadzono prawie 20 egzemplarzy broni pancernej, artyleryjskiej, rakietowej i przeciwlotniczej, używanej podczas walk o Przełęcz Dukielską, prowadzonych jesienią 1944 roku. Muzeum Historyczne organizuje liczne wystawy poświęcone historii regionu.

- CMENTARZ WOJENNY : Spoczywają tu w bezimiennych mogiłach żołnierze polegli w I wojnie światowej w 1914 i 1915 roku. Cmentarz z II wojny światowej, założony został w wyniku prowadzonej po wojnie ekshumacji i porządkowania mogił wojennych. Mogiły, w których spoczywają żołnierze wielonarodowej Armii Czerwonej (najwięcej Ukraińców), żołnierze czechosłowaccy i żołnierze polscy z września 1939 roku.

- PUSTELNIA ŚW. JANA Z DUKLI : znajduje się na wzgórzu Zaśpit. Maria Amalia Mniszchowa ufundowała kaplicę w miejscu, gdzie według tradycji pustelnicze życie spędzał św. Jan. W pobliżu stoi dom pielgrzymkowy oraz tzw. domek brata pustelnika. Poniżej kaplicy znajduje się taras ze sztuczną grotą mieszczącą źródła, z których czerpią wodę pielgrzymi. Woda ze źródła przy Pustelni jest uważana za cudowną. Św. Jan zasłynął jako wybitny kaznodzieja we Lwowie, gdzie go beatyfikowano, a w 1997 r. został kanonizowany przez Jana Pawła II podczas jego wizyty w Dukli.

UŚCIE GORLICKIE – ZBIORNIK ZAPOROWY KLIMKÓWKA : Klimkówka to zbiornik zaporowy mający na celu retencję rzeki Ropa. Powierzchnia zbiornika to 240-260 hektarów w zależności od stanu wody. Najniższe stany wody to miesiące jesienne (od września do listopada).Klimkówka jest bardzo dobrym miejscem zarówno pod względem biernego i czynnego wypoczynku a także wędkarstwa. W początkowych latach istnienia zbiornika zarybiano go trocią jeziorową oraz pstrągiem.

FESTIWAL KULTURY ŁEMKOWSKIEJ „WATRA” – KONIECZNA – Pomimo burzliwej historii i bezlitośnie przetaczających się działań wojennych na terenach gorlickich i w ogóle Beskidu Niskiego, kultura łemkowska pozostała jedną z najbardziej charakterystycznych i najsilniej zakorzenionych w Polsce. Do dziś Łemkowie budzą podziw i zainteresowanie, czego dowodem mogą być liczne prace naukowe na ich temat, czy festiwale (Pieniński Festiwal Kultur Górskich, Rusnaków, Łemków i Górali, Łemkowska Watra w Żdyni, czy festiwal Kultury Łemkowskiej pod Tarnopolem).

UZDROWISKA – WYSOWA I WAPIENNE - Właściwości lecznicze karpackich źródeł znane były od dawien dawna. W wody mineralne obfituje również ziemia gorlicka. Jak podają źródła historyczne, wykorzystywano je już w XVII wieku, jednak prawdziwe ich „odkrycie” i rozwój lecznictwa uzdrowiskowego nastąpił w wieku XIX, kiedy Wapienne, a szczególnie Wysowa znane były nawet poza Galicją.

CERKWIE – HAŃCZA - Trudno określić kiedy obecna cerkiew w Hańczowej została wybudowana. Szematyzmy greckokatolickie z 1898 roku i 1936 roku za datę budowy uznają rok 1871. Jednak większość źródeł podaje informacje, że w tym roku został przeprowadzony gruntowny remont świątyni a sama cerkiew powstała w pierwszej połowie XIX wieku. Cerkiew została wybudowana jako świątynia greckokatolicka, ŚWIĄTKOWA MAŁA - cerkiew greckokatolicka p.w. św. Michała Archanioła (1762 r.), WYSOWA - Cerkiew pod wezwaniem św. Michała Archanioła w Wysowej-Zdroju – prawosławna cerkiew parafialna. Należy do dekanatu Nowy Sącz diecezji przemysko-nowosądeckiej Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego. Położona na małopolskim Szlaku Architektury Drewnianej. Zbudowana w 1779 jako orientowana świątynia greckokatolicka. Polichromia wnętrza o motywach architektonicznych, figuralnych i ornamentalnych została wykonana w latach 1912–1913. Wyposażenie świątyni pochodzi z XVIII i XIX w. Cennym zabytkiem jest późnobarokowy ikonostas, z dobrze zachowanym kompletem ikon., KREMPNA - cerkiew greckokatolicka p.w. św. Kosmy i Damiana (1780 r.), KWIATOŃ - Cerkiew św. Paraskewy w Kwiatoniu – dawna łemkowska cerkiew greckokatolicka. Obecnie używana jako kościół filialny parafii rzymskokatolickiej w Uściu Gorlickim. Należy do najlepiej zachowanych cerkwi łemkowskich w Polsce. Znajduje się na szlaku architektury drewnianej województwa małopolskiego. W 2013 roku została wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO wraz z innymidrewnianymi cerkwiami w Polsce i na Ukrainie., CZERTEŻ - Cerkiew Przemienienia Pańskiego w Czerteżu – drewniana greckokatolicka cerkiew bojkowska, jedna z kilku cerkwi tego typu na terenie Polski. Została wzniesiona w 1742.

BESKIDY WSCHODNIE

- Bieszczadzki Park Narodowy

Powołany przez UNESCO w 1992 roku Międzynarodowy Rezerwat Biosfery „Karpaty Wschodnie” (MRB “KW”) objął obszary przygraniczne Polski i Słowacji. W Polsce w jego skład weszły: Bieszczadzki Park Narodowy i Park Krajobrazowy Doliny Sanu.

Spośród polskich gór tylko tutaj spotkamy tak specyficzny piętrowy układ roślinności, gdzie regiel dolny przechodzi w strefę subalpejską, zwaną połoninami.
Głównymi walorami Parku są:

 naturalne formy krajobrazu Karpat Wschodnich,

 fragmenty pierwotnej puszczy karpackiej,

 unikatowe, połoninowe zbiorowiska roślinne,

 dobrze zachowane torfowiska wysokie,

 gatunki roślin wschodniokarpackich i alpejskich,

 rzadkie i endemiczne gatunki bezkręgowców,

 ostoje dużych ssaków i ptaków drapieżnych,

 ślady kultury materialnej.

UNIKTOWE POŁONINY

nazwa zbiorowisk muraw alpejskich i subalpejskich wykształconych ponad górną granicą lasu w Karpatach Wschodnich UN

- Park Krajobrazowy Dolina Sanu

Stanowi od północnego-wschodu naturalną otulinę dla Bieszczadzkiego Parku Narodowego. Bogactwo przyrodnicze parku wynika z dużej lesistości ok. 80 %. W parku dominuje piętro regla dolnego z uwagi na to, iż większość terenu leży powyżej 500 m. n.p.m. Dolina górnego Sanu obfituje w torfowiska wysokie ulokowane na ponadzalewowych terasach tej rzeki. Najciekawsze torfowiska chronione są w postaci rezerwatów przyrody: „Zakole”, „Tarnawa”, „Litmirz”, „Łokieć” i „Dźwiniacz”. Park Krajobrazowy Doliny Sanu wraz z Bieszczadzkim Parkiem Narodowym i Ciśniańsko-Wetlińskim Parkiem Krajobrazowym (po stronie polskiej) oraz Użańskim Parkiem Narodowym (po stronie ukraińskiej) Narodowym Parkiem Połoniny (po stronie słowackiej) tworzy Międzynarodowy Rezerwat Biosfery „Karpaty Wschodnie” - powołany przez UNESCO.

Lasy zajmują 80% powierzchni. Są to przeważnie duże kompleksy reglowej buczyny karpackiej, którą tworzy buk z domieszką jodły, rzadziej świerka i jawora.

Ciśańsko- Wetlińśki PK Krajobraz Ciśniańsko-Wetlińskiego Parku Krajobrazowego tworzą cztery równoległe pasma górskie ułożone z północnego zachodu na południowy wschód. Wzdłuż tych grzbietów płyną rzeki. Największe z nich to Osława – stanowiąca zachodnią granicę parku, a także Solinka z Wetliną i Hoczewka. Interesujące są tworzone przez te rzeki przełomy – zwłaszcza Wetliny w okolicach dawnej wsi Zawój, gdzie znajdują się „kipiele” zwane Sinymi Wirami.

- Lesko

Zamek Kmitów- Budowę zamku rozpoczęto w roku 1538 w miejsce wcześniejszego drewnianego zameczku po przeprowadzce Kmitów z pobliskiego Sobnia. Zamek był początkową własnością marszałka wielkiego koronnego Piotra Kmity Sobieńskiego herbu Szreniawa. Późnogotycki zamek w dolinie Sanu, obecnie hotel.

Stara Synagoga- pierwsza, drewniana synagoga znajdująca się w Lesku. Synagoga została zbudowana w XV wieku. Wzmiankowana w 1608 i 1618 roku. Na jej miejscu w latach 1626-1654 stanęła nowa, murowana synagoga.

- Zagórz

Nad miastem górują ruiny barokowego kościoła obronnego Karmelitów Bosych z XVIII wieku .Okres świetności klasztor przeżywał do pierwszego rozbioru Rzeczypospolitej.

- Solina

Wzniesiono tu najwyższą w Polsce zaporę wodną, długą na 664 m i wysoką na 82m. Położony za nią sztuczny zalew (Jezioro Solińskie) to raj dla żeglarzy. Wokół jeziora rozciągają się wspaniałe lasy z rezerwatami i uroczyskami.

Bieszczadzki PN – Tarnica, Górna granica regla dolnego, Połoniny zamiast boru świerkowego, przyczyna jest naturalna który powoduje klimat kontynentalny(kontynentalizm) A druga hipoteza że był tu bór świerkowy, a we wczesnym średniowieczu ktoś tam wypasali owce i wycinali je od góry – ale jak było nie da się na 100% określić

Rezerwat Zwięzło – jeziorka duszatyńskie w zasadzie sztuczne, świerkowe lasy, jeziorka zaporowe

Sine Wiry

Wołosate

Bieszczadzka kolejka – dla tartaków, a kolejka turystyczna w tej chwili

Komańcza Cerkiew Opieki Matki Bożej – Bojowie (prawosławni) mieszkają w wschód od Komańczy, BIESZADACH mieszkali Bojkowie kiedyś; Łemkowie (greko – katolickiego )na zachód, Beskid niski mieszkali Łemkowie; wysiedlenie z tamtego obszaru po wojnie jakieś tam;

Smolnik –cerkiew Równia –cerkiew Bystre –cerkiew Łopienka - -cerkiew

Cerkwie UNESCO 2014

Sanok – ośrodek muzealny, gdzie można poznać cechy tej kultury; zamek w którym można podziwiać sztukę cerkiewną

Pomnik Jabłonki

Cmentarze

Bunkry

Walory związane z kultura ludową B i Ł a także walki po II wojnie światowej

BESKIDY ZACHODNIE

BABIOGÓRSKI PARK NARODOWY: Podstawowym celem istnienia Babiogórskiego Parku Narodowego jest ochrona i zachowanie różnorodności biologicznej, tworów przyrody nieożywionej oraz walorów krajobrazowych Babiej Góry, jak również odtworzenie tych siedlisk przyrodniczych, które w wyniku działalności człowieka zostały zniekształcone. Pomimo, że do najcenniejszych walorów Babiej Góry zaliczyć należy piętro alpejskie, Babiogórski Park Narodowy należy uznać za park typowo leśny. Blisko 85% powierzchni Parku pokryte jest przez różnorakie ekosystemy leśne. Około 20 hektarów zajmuje specyficzny typ ekosystemów nieleśnych w piętrach reglowych, czyli zbiorowiska pastwiskowo-łąkowe. Cechą charakterystyczną tych obszarów widoczną już na pierwszy rzut oka jest ich wysoka różnorodność biologiczna, obserwowana zarówno w świecie roślin, jak i zwierząt. Ich geneza jest wyraźnie związana z działalnością człowieka - powstały w wyniku usunięcia drzew na potrzeby gospodarki pasterskiej. Przyrodnicza wartość Babiej Góry jest bardzo wysoka nie tylko w skali Polski, ale także z międzynarodowego punktu widzenia. Sprawia to, że obszar ten objęty jest niejako potrójną ochroną: zgodnie z polskim prawodawstwem został on uznany za park narodowy, na podstawie dyrektyw Unii Europejskiej włączono go do sieci Natura 2000 (zarówno jako obszar siedliskowy, jak i ptasi), zaś decyzją UNESCO-MaB otrzymał jako jeden z pierwszych obszarów na świecie status rezerwatu biosfery.

PRZEŁĘCZ KROWIARKI - Przełęcz Lipnicka (zwana również potocznie przełęczą Krowiarki) – przełęcz górska w Paśmie Babiogórskim położona na wysokości 1010 m n.p.m., rozdzielająca masyw Babiej Góry od Pasma Polic. Przełęcz ta stanowi najwyższą dostępną komunikacyjnie przełęcz górską Beskidów Zachodnich. Na przełęczy usytuowany jest obelisk Jana Pawła II upamiętniający pracę młodego Karola Wojtyły przy budowie drogi z Zawoi do Zubrzycy Górnej w roku 1938.

GORCZAŃSKI PARK NARODOWY : Chroni centralną i północno - wschodnią część Gorców. Puszcza karpacka jest największym naturalnym bogactwem tych gór. W GPN wyróżniono trzy kategorie ochrony: ścisłą, czynną i krajobrazową. Ochroną ścisłą objęto najlepiej zachowane lasy i bory oraz niektóre polany. Jej celem jest utrzymanie naturalnych procesów przyrodniczych poprzez całkowite i trwałe zaniechanie bezpośredniej ingerencji człowieka. Z uwagi na występowanie rzadkich w skali europejskiej gatunków ptaków, tj.: głuszca, dzięcioła białogrzbietego, sóweczki i puszczyka uralskiego, GPN został włączony do rządowego projektu sieci Natura 2000 jako Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków – „Gorce”. Niebawem terenu Parku i jego otoczenie wejdzie w skład Specjalnych Obszarów Ochrony Siedlisk o nazwie „Ostoja Gorczańska”.

TURBACZ (1310m.) : Turbacz jest najwyższym szczytem Gorców, położonym niemal w ich centrum. Zbiega się tu blisko 10 gorczańskich grzbietów, w tym prawie wszystkie najważniejsze. Sam wierzchołek stanowi spłaszczona kopuła pokryta dorodnym, górnoreglowym lasem świerkowym. Na polanie Turbacz tuż pod szczytem Turbacza stoi niezwykły pomnik Jana Pawła II Szałasowy ołtarz postawiony w 50. rocznicę odprawienia mszy przez Karola Wojtyłę w drzwiach szałasu.

PK BESKIDU ŚLĄSKIEGO: Park obejmuje głównie tereny leśne Beskidu Śląskiego, które wraz z całym bogactwem flory i fauny przedstawiają wysokie wartości przyrodnicze. Najcenniejsze fragmenty drzewostanów o charakterze naturalnym objęte są ochroną rezerwatową. Na terenie parku i otuliny znajduje się 8 rezerwatów przyrody. Dużą atrakcją są występujące tu jaskinie fliszowe o charakterze szczelinowym, powstałe w rezultacie powierzchniowych ruchów mas skalnych. Część z nich objęto ochroną pomnikową. Do najciekawszych tego typu obiektów należą: jaskinia w Trzech Kopcach (najdłuższa nie krasowa jaskinia w Polsce), Jaskinia Malinowska, Jaskinia Lodowa, Jaskinia Mokra.

ŻYWIECKI PARK KRAJOBRAZOWY : Żywiecki Park Krajobrazowy jest najstarszym parkiem krajobra-zowym w polskich Karpatach. Park obejmuje dwa pasma górskie: grupę Wielkiej Raczy i grupę Pilska. Cechą charakterystyczną krajobrazu jest obecność licznych i różnorodnych form geomorfologicznych, m.in.: ścian skalnych, gołoborzy i osuwisk skalnych. Jaskiń jest niewiele, największą z nich, zwaną Wickową (długość ponad 100 m), znajdującą się w Sopotni Wielkiej, objęto ochroną.Pomnikiem przyrody jest największy i najwyższy (10 m wysokości) w polskich Beskidach wodospad w miejscowości Sopotnia Wielka. Lasy zajmujące ok. 80% powierzchni parku są silnie przekształcone przez człowieka. Są to głównie sztuczne świerczyny.Ze względu na duże zróżnicowanie wysokościowe, wykształciły się tutaj cztery piętra roślinne: pogórza, regla dolnego, regla górnego i kosodrzewiny (subalpejskie)

TRZY KOPCE (1082 m.) – JASKINIA : to szczyt, który wznosi się na wysokość 1082 m n.p.m. największą atrakcją jest jaskinia znajdująca się na południowym zboczu szczytu. Podobno zbójnicy Klimczoki miały tam swoją kryjówkę. Jaskinia robi niepowtarzalne wrażenie. Jest to jedna z najdłuższych jaskiń w polskich Karpatach fliszowych. Została ona utworzona w piaskowcach warstw godulskich, jest to jaskinia osuwiskowa o najbardziej rozbudowanej formie tego typu.

MUZEUM BESKIDZKIE – WISŁA : Siedzibą muzeum jest budynek dawnej karczmy z 1794 roku.  W ekspozycji stałej są podstawowe działy kultury materialnej górali śląskich jak: pasterstwo, tkactwo, obróbka drewna, narzędzia rolnicze. Zobaczyć można osobliwości męskiego i kobiecego stroju ludowego oraz najpiękniejsze przykłady sztuki ludowej. Atrakcyjne dla turysty jest wnętrze dawnej kurnej chaty. Ekspozycję uzupełniają wystawy czasowe o różnorodnej tematyce.

KOŚCIÓŁ ZNALEZIENIA KRZYŻA ŚWIĘTEGO: Obiekt ten wzniesiono w latach 1981-1983. Wieża zabytkowa z XVII wieku o wymiarach 8.75 x 8.40 m i wysokości 30.5 m, pochodzi z kościoła w Połomii koło Jastrzębia Zdroju, wzniesionego tam w 1575 r. Przeniesiona została na nowe miejsce tj. stok góry Kozienic w Wiśle Głębcach i zrekonstruowana w 1981 r. Przylega do niej kościół o konstrukcji żelbetowej

GÓRA ŻAR – ELEKTROWNIA SZCZYTOWO – POMPOWA : Znajduje się ona dosłownie wewnątrz oraz na powierzchni góry Żar. Owa góra ma ok. 850 m n.p.m., a jej wysokość względna wynosi ok. 400 m. Leży ona w Beskidzie Żywieckim. Elektrownia składa się z 3 najważniejszych części. Na szczycie góry znajduje się potężny zbiornik gromadzący wodę. Ma on 650 m długości oraz 250 m szerokości w najszerszym miejscu. Obwałowania maja ponad 30 m wysokości. Ma kształt deltoidu. Mieści on 2 310 000 m3 wody, której maksymalna głębokość wynosi 28 m.

STARY DOM ZDROJOWY – KRYNICA : Stary Dom Zdrojowy” to okazała budowla w stylu neorenesansu – przypominająca pałac – o bogatym wystroju architektonicznym. Obiekt ten posiada najpiękniejszą w Polsce południowej salę balową, w której odbywały się wspaniałe bale i rauty, często na cześć przebywających w Krynicy znakomitych gości, m.in. Marszałka J. Piłsudskiego, co zostało upamiętnione na frontonie obiektu pamiątkową tablicą. Pijalnia wody mineralnej „Mieczysław”, w której znajduje się stała ekspozycja obrazów współczesnych krynickich artystów.

MUZEUM NIKIFORA : Muzeum mieści się w zabytkowej, typowej dla XIX-wiecznych uzdrowisk, drewnianej willi "Romanówka". W muzeum szeroko przedstawiona jest twórczość jednego z najsłynniejszych na świecie malarzy z kręgu malarstwa intuicyjnego, Nikifora (ok. 1895-1968 r.), niemal całe życie mieszkającego w Krynicy. Są tu obrazy Nikifora pochodzące z wszystkich okresów jego twórczości;

WIELKA RACZA: Grupa Wielkiej Raczy stanowi odrębne, osobliwe, wysunięte najdalej na południe, gniazdo górskie w Beskidzie Wysokim określane często w gwarze turystycznej jako “worek raczański”. Wielka Racza (1236 m) to najwyższy szczyt “worka raczańskiego”. Jej wierzchołek jest prawie nagi mimo, że położony jest poniżej granicy lasów - występuje tu zjawisko skarłowacenia buka. Ze szczytu Wielkiej Raczy rozciąga się wspaniała panorama, która należy do najbardziej urokliwych i rozległych ze wszystkich panoram w Beskidzie Żywieckim. Widziana stąd panorama Małej Fatry - wciąż jeszcze dla większości polskich turystów mało znanych gór Słowacji - przedstawia się bardzo efektownie. schronisko znajduje się na samym szczycie. Południowa ściana budynku, który jest niemal wciśnięty w wierzchołek, stoi w odległości zaledwie kilku metrów od najwyższego punktu terenu.

SĄDECKI PARK ETNOGRAFICZNY – NOWY SĄCZ: Sądecki Park Etnograficzny jest skansenem regionalnym, prezentującym architekturę drewnianą i tradycyjną kulturę ludową historycznej Sądecczyzny. W większości obiektów znajduje się stała ekspozycja wnętrz mieszkalnych, gospodarczych, przemysłowych, zróżnicowanych chronologicznie, majątkowo i społecznie. Odtworzone zostały stare, wiejskie warsztaty rzemieślnicze. Wiedzę o kulturze regionu wzbogacają ponadto tematyczne wystawy etnograficzne: „Izba weselna”. Ekspozycje wnętrz obejmują łącznie 58 pomieszczeń. Charakter tradycyjny ma również zieleń i całe otoczenie zagród.

ZESPÓŁ REGIONALNY – „LACHY” : Regionalny Zespół Pieśni i Tańca „Lachy” jest najstarszą grupą folklorystyczną powstałą w Nowym Sączu w latach pięćdziesiątych. W 2006 r. obchodził jubileusz 50-lecia działalności artystycznej, prowadzonej pod patronatem Regionalnego Towarzystwa Przyjaciół Spółdzielczego Zespołu „Lachy”. Zespół jest członkiem Sekcji Międzynarodowej Rady Stowarzyszeń Folklorystycznych, Festiwali i Sztuki Ludowej (CIOFF). W ciągu 50 lat zespół dał ponad 1800 koncertów krajowych i zagranicznych.

ZESPÓŁ KLASZTORNY KANONIKÓW REGULARNYCH – SUCHA BESKIDZKA : Najcenniejszym obiektem zespołu kościelno-klasztornego jest tzw. stary kościół pod we­zwaniem Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny. Bryła kościoła utrzymana jest w tradycjach późnogotyckich, cze­go przykładem są m. in. charakterystyczne szkarpy opinające budowlę z zewnątrz, urozmaicają ją jednak liczne renesansowe elementy architektoniczno-zdobnicze. Świątynia jest budowlą jedno-nawową, z niewielkim prezbiterium zamkniętym ścianą prostą i boczną kaplicą Matki Bożej Bolesnej. Kościół jest połączony z sąsiednim, późno-renesansowym budynkiem dawnego klasztoru kanoników regularnych laterańskich (obecnie peł­niącym funkcję plebanii) przejściem arkadowym.

ŻYWIEC – BROWAR : Browar w Żywcu powstał z inicjatywy księcia cieszyńskiego Albrechta Fryderyka Habsburga, który usatysfakcjonowany popularnością jaką zdobyło piwo warzone przez browar w Cieszynie zapragnął rozszerzyć swoją działalność i zlecił budowę nowego zakładu piwowarskiego w dobrach żywieckich. Nowy browar Habsburgów został wzniesiony na gruntach wsi Pawlusie, która z czasem została włączona w granice administracyjne Żywca. W XIX wieku piwo z browaru żywieckiego stało się bardzo popularne i dzięki rozbudowanej sieci dystrybucji było szeroko rozpowszechnione na terenie Galicji. W 1990 browar w Żywcu został przekształcony w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa i przyjął nazwę Zakłady Piwowarskie w Żywcu SA. W lipcu 1992 browar sprzedał ponad 70% akcji w ofercie publicznej, doprowadzając tym samym do prywatyzacji zakładu.

SKANSEN TABORU KOLEJOWEGO – CHABÓWKA : Teren parowozowni założonej pod koniec XIX wieku, w której w latach świetności stacjonowało 80 parowozów, to miejsce, gdzie 100 lat później powstał skansen historii kolejnictwa.Na stale poszerzaną ekspozycję składają się parowozy, lokomotywy elektryczne i spalinowe, wagony oraz tabor specjalny taki jak żurawie, pługi śnieżne itp. Część eksponatów utrzymanych jest w stanie pełnej sprawności. Skansen w Chabówce jest nie tylko największą tego typu ekspozycją w Polsce, ale także najczęściej odwiedzaną. Jednym z największych atutów Skansenu jest sąsiedztwo malowniczych linii wybiegających do Zakopanego, Suchej Beskidzkiej (dalej w kierunku Krakowa) i Nowego Sącza. Właśnie ta ostatnia, licząca 68km linia jest najatrakcyjniejsza z uwagi na niewielki ruch osobowy i towarowy, oraz fakt, ze za stacja Rabka-Zdrój zaczyna się jej niezelektryfikowany odcinek.

RABKA – KOŚCIÓŁ DREWNIANY : Rabczański stary kościół uważany jest za perłę architektury drewnianej w skali kraju. stary kościół św. Marii Magdaleny wzniesiony w latach 1600-1606 o pięknej barokowej bryle, z dobudowaną wieżą zwieńczoną tzw. izbicą i hełmem z latarnią. Wnętrze wieżycy zawiera przedsionek, korytarz i cztery sale ekspozycyjne Muzeum im. Władysława Orkana istniejącego  w tym kościele od 1936 r. wśród wyposażenia do najcenniejszych zabytków należy grupa figuralna Ukrzyżowania, neobarokowy ołtarz główny, rokokowe ołtarze boczne i używane do dziś organy z chórem z 1778r. Ściany pokrywają polichromie.