Mierniki oceny ekonomicznej przedsiębiorstwa
Miernikiem działalności gospodarczej, miernikiem ekonomicznym – nazywamy wartość zjawiska, zdarzenia lub stanu, wyrażoną w wielkościach liczbowych. Mierniki stanowią logiczną konsekwencję ekonomiczną umożliwiającą obliczenie określonego wskaźnika czy współczynnika ekonomicznego.
Rodzaje mierników oceny ekonomicznej przedsiębiorstwa:
a) ze względu na zakres czasu wyróżniamy:
miernik statyczny – charakteryzuje stan ekonomiczny jednostki gospodarczej w pewnej określonej chwili, w określonym czasie
miernik dynamiczny – charakteryzuje wyniki ekonomiczne uzyskane w ciągu pewnego, określonego czasu
b) ze względu na budowę i zakres rozróżniamy:
mierniki brutto – obejmujące wszystkie elementy wchodzące w skład danej kategorii ekonomicznej (zysk brutto, produkcja brutto)
mierniki netto – uwzględniające jedynie wybrane elementy wchodzące w skład danej kategorii ekonomicznej, które charakteryzują najważniejsze cechy danego miernika (zysk netto po potrąceniu podatków, produkcja netto po odliczeniu braków produkcyjnych)
c) trzy elementy gospodarowania: stany, zdarzenia i wyniki gospodarcze można rozpatrywać za pomocą:
miernika ilościowego (kwantytatywnego) - obejmującego absolutne rozmiary danego zjawiska, wyniku, rezultatu itp.
miernika jakościowego (kwalitatywnego) - odnoszącego się do natury danego podmiotu lub zjawiska
d) ze względu na zakres informacyjny wyróżniamy:
mierniki obojętne – informują o stanach i zdarzeniach bez możliwości ich oceny ekonomicznej, gdyż odrywają rozpatrywane dziedziny działalności od środowiska gospodarczego, w którym spełniają określone funkcje
mierniki wartościujące – uwzględniają zwykle szerzej środowisko gospodarcze, wiążące ze sobą najważniejsze przyczyny i skutki np. wydajność pracy, przestoje nieprodukcyjne, obniżenie kosztów itp.
e) ze względu na jednostki w jakich są wyrażone istnieją:
mierniki w jednostkach naturalnych np. w kilogramach, metrach, sztukach
mierniki w jednostkach umownych (przeliczeniowych) np. wyroby ceramiczne w jednostkach ceramicznych
mierniki w jednostkach pieniężnych (wartościowych) w złotych obiegowych lub jednostkach niezmiennych
Ponadto w działalności gospodarczej przedsiębiorstwa można wyróżnić mierniki:
nakładów – informują o zdolnościach produkcyjnych, poziomie technicznym, parku maszynowym, liczbie, strukturze i jakości zapasów itp.
wyników – informują o wielkości wytworzonej i sprzedanej produkcji, krajowej, eksportowej, kooperacji, strukturze asortymentowej i jej jakości itp.
efektywności – łączą w sobie informacje dotyczące nakładów i wyników np. miernik wydajności pracy, produktywności bazy wytwórczej, zamrożenia zapasów, kosztów produkcji
Mierniki efektywności spełniają w systemie zarządzania funkcje:
- mierników oceny
- regulatorów procesu gospodarczego
Ocena następuje po zrealizowaniu określonych działań, jest w stosunku do nich historyczna, może być punktem wyjścia akceptacji obecnego stanu rzeczy (funkcja bierna) lub dokonania korektur (funkcja czynna miernika), a także może określać drogi planowania przyszłego działania.
Waga tych funkcji w ekonomice przedsiębiorstwa zależy przede wszystkim od pojemności danego wskaźnika to jest, od zakresu zjawisk przez niego reprezentowanych.
Z punktu widzenia pojemności możemy rozróżnić:
a) wskaźniki cząstkowe – reprezentują zwykle wąski zakres działalności przedsiębiorstwa, informują głównie o stopniu zagospodarowania czynników produkcji – wydajności pracy, zamrożenia środków obrotowych, produktywności trwałego majtku itp.
b) wskaźniki syntetyczne – reprezentują szeroki zakres zjawisk w ekonomice przedsiębiorstwa i mają dużą pojemność np. koszty, rentowność, produkcja sprzedana, produkcja wytworzona.
Decyzyjność wskaźnika – to zakres podporządkowanych mu zjawisk (mieszczących się w pojemności), które przedsiębiorstwo może kształtować na podstawie własnych decyzji. Dotyczy to zwłaszcza wskaźników syntetycznych, których pojemność jest znacznie szersza od decyzyjności, co oznacza, że przedsiębiorstwo ocenia się za zagadnienia, na które nie ma ono wpływu. Są to niedecyzyjne elementy wskaźnika.
Ze względu na decyzyjność wyróżniamy:
a) wskaźniki sterowne – występują w sytuacji, kiedy elementy niedecyzyjne są niewielkie, a obszar zjawisk zarządzanych przez przedsiębiorstwo bliski jest pojemności wskaźnika lub identyczny
b) wskaźniki niesterowne – zawierają znaczny udział zjawisk zarządzanych zewnętrznie przez organ centrum lub organizacje określonego środowiska gospodarczego
Zależnie od stopnia motywacyjności rozróżniamy wskaźniki:
a) neutralne – charakteryzują się niewielkim odchyleniem od skali motywacyjności
b) preferencyjne – preferencyjność polega na wyróżnieniu jednych sfer działalności przed innymi, jakkolwiek wszystkie one są reprezentowane przez dany wskaźnik i mieszczą się w jego pojemności.