UKŁAD POKARMOWY

ROLA:
Zadaniem układu pokarmowego jest przyjęcie pokarmu, jego strawienie i wydalenie niestrawionych resztek.

Podział:
I. Przewód pokarmowy
1. Część nadprzeponowa :
a) jama ustna
b) gardło
c) przełyk
2. Część podprzeponowa :
a) żołądek
b) jelito cienkie
- dwunastnica
- jelito czcze
- jelito kręte
c) jelito grube
- kątnica ( z uchyłkiem zwanym wyrostkiem robaczkowym)
- okrężnica ( okrężnica wstępująca = wstępnica ; okrężnica poprzeczna = poprzecznica ; okrężnica zstępująca = ……………………………..zstępnica ; okrężnica esowata = esica)
- odbytnica ( z odbytem)
II. Gruczoły trawienne
1. Wątroba
2. Trzustka

JAMA USTNA
Początek przewodu pokarmowego.
Jej ściany stanowią:
- wargi
- policzki
- podniebienie ( twarde- wyrostki podniebienne szczęk i blaszki poziome kości podniebiennej oraz miękkie- zbudowane z mięśni …………………………poprzecznie prążkowanych pokrytych błoną śluzową; pośrodku tylnego brzegu podniebienia miękkiego znajduje …………………………się języczek)
- dno jamy ustnej ( znajdujące się tam mięśnie tworzą przeponę jamy ustnej)
Do narządów jamy ustnej zalicza się:
- zęby
- język
- ślinianki
Zęby:
Dzielą jamę ustną na:
- przedsionek
- jamę ustną właściwą
Ząb zbudowany jest z :
- korona zęba ( część zęba wystająca z dziąsła, pokryta jest szkliwem)
- szyjki zęba ( część osłonięta dziąsłem)
- korzenia zęba ( część tkwiąca w zębodole, pokryta jest kostniwem)
Pod szkliwem i kostniwem znajduje się zębina. Otacza jamę zęba, którą można podzielić na komorę zęba (zawartą w koronce) i kanał zęba (zawarty w korzeniu).
Wewnątrz jamy zęba znajduje się miazga zęba, na którą składa się:
- tkanka łączna włóknista
- naczynia
- nerwy
W uzębieniu człowieka wyróżnia się rodzaje zębów:
- siekacze
- kły
- przedtrzonowe
- trzonowe
Uzębienie człowieka jest dwupokoleniowe:
- zębów mlecznych = 20
Pierwsze wyrzynają się w drugiej połowie 1r.ż. Ostatnie ok. 30 miesiąca życia. Ułożone są w 2 łuki zębowe ( górny i dolny po 10 zębów na każdym). W każdej połowie górnego i dolnego łuku zębowego jest 5 zębów ( 2 siekacze, 1 kieł i 2 trzonowe).
- zębów stałych = 32
Ułożone są w 2 łuki zębowe ( górny i dolny po 16 zębów na każdym). W każdej połowie górnego i dolnego łuku występuje 8 zębów w tym : 2 siekacze, 1 kieł, 2 przedtrzonowe i 3 trzonowe.
Język:
Narząd mięśniowy.
Wyróżniamy:
- nasadę języka ( część tylna)
- trzon języka
- koniec języka
- grzbiet języka
- powierzchnia dolna języka
Pokryty jest błona śluzową. W błonie śluzowej grzbietu języka znajduje się 5 rodzajów brodawek językowych:
- nitkowate
- stożkowate
- grzybowate
- okolone zawierają receptory smaku – Kubki Smakowe
- liściaste
Na nasadzie języka znajduje się skupienie grudek chłonnych – MIGDAŁEK JĘZYKOWY.
Ślinianki:
3 parzyste gruczoły ślinowe.
Wyróżniamy:
- ślinianki przyuszne
- ślinianki podżuchwowe
- ślinianki podjęzykowe
Ich przewody mają ujście w jamie ustnej. Ich wydzielina – ślina, zapoczątkowuje trawienie pokarmów.
W tylnej części jamy ustnej znajdują się 2 parzyste łuki podniebienne :
- podniebienno gardłowy
- podniebienno językowy
Pomiędzy, którymi znajduje się migdałek podniebienny (parzysty).
Przestrzeń ograniczona łukami – cieśnia gardzieli.

GARDŁO
Wspólny narząd układu pokarmowego i oddechowego.
Rozciąga się od podstawy czaszki do poziomu C₆.
Jamę gardła dzielimy na 3 części:
1. Część Nosowa/ Górna
Łączy się z jama nosową. Na jej tylnej ścianie znajduje się zgrupowanie tkanki limfatycznej tworzące migdałki gardłowe, trąbki słuchowe oraz migdałki trąbkowe.
2. Część Ustną/ Środkową
Położona w cieśni gardzieli.
3. Część Krtaniową/ Dolną
Znajduje się z tyłu za krtanią.

PRZEŁYK
Długość : 23 - 26 cm
Rozpoczyna się na poziomie C₆ - Th₁₁.
Łączy część krtaniową gardła z wypustem żołądka.
Przełyk dzielimy na części:
- szyjną
- piersiową
- brzuszną ( zawarta jest między przeponą, a żołądkiem)
W przebiegu przełyku występują 3 zwężenia:
- górne/ krtaniowe
- środkowe/ aortalne
- dolne/ brzuszne
Ściana przełyku zbudowana jest z błony zewnętrznej, błony mięśniowej ( 2 warstwy - mięśniówki gładkiej okrężnej i podłużnej).

ŻOŁĄDEK
Workowate rozszerzenie przewodu pokarmowego.
Kształt zmienia się w zależności od stopnia wypełnienia go pokarmem.
W obrębie żołądka wyróżnia się 3 części:
- dno żołądka ( położone najwyżej pod przeponą)
- trzon żołądka ( największa część środkowa)
- część odźwiernikowa
Miejsce połączenia żołądka z przełykiem – WPUST.
Miejsce połączenia żołądka z dwunastnicą – ODŹWIERNIK
W żołądku można wyróżnić:
- ścianę przednią
- ścianę tylną
- krzywiznę większą
- krzywiznę mniejszą
Ściana żołądka składa się z:
- błony surowiczej (otrzewnej trzewnej)
- błony mięśniowej (warstwa podłużna okrężna i skośna mięśni gładkich)
- tkanki podśluzowej
- błony śluzowej
Błona śluzowa żołądka zawiera liczne gruczoły :
- gruczoły żołądkowe prawdziwe ( występują w okolicy dna i trzonu żołądka; ich komórki główne produkują pepsynogen, komórki okładzinowe kwasu solnego- HCl)
- gruczoły odźwiernikowe ( wytwarzają śluz)

JELITO CIEŃKIE
Część przewodu pokarmowego zawarta pomiędzy odźwiernikiem żołądka i kątnicą jelita grubego.
Długość: 5 m . Średnica: 4,5 – 2,5 cm. Składa się z 3 odcinków (dwunastnica, jelito czcze i jelito kręte)
Dwunastnica:
Ma kształt litery „C”.
Długość: 24 – 30 cm
Dzieli się na:
- część górną ( początkowy jej odcinek jest rozszerzony i nosi nazwę opuszki dwunastnicy, jest najczęstszym miejscem lokalizacji ………………………..owrzodzeń tego narządu)
- część zstępującą
- część poziomą/ dolną
- część wstępującą
Na części zstępującej jest brodawka większa dwunastnicy (brodawka Vatera), na której znajduje się ujście 2 przewodów tj. przewodu żółciowego wspólnego i przewodu trzustkowego.
Ściana jest zbudowana z :
- błony surowiczej ( otrzewnej trzewnej)
- błony mięśniowej
- tkanki podśluzowej
- błony śluzowej
Jelito Czcze:
Przechodzi bez wyraźnej granicy w jelito kręte. Przyjmuje się umownie, że jelito czcze stanowi 2/5, a jelito kręte 3/5 długości jelita krezkowego. Ich ściana jest podobnie zbudowana jak ściana dwunastnicy.
Błona śluzowa wytwarza okrężne fałdy o wysokości ok. 8 mm , na nich znajdują się wypustki błony śluzowej tj. kosmki jelitowe.
Kosmki jelitowe mają wysokość ok. 1,5 mm. Ich liczba to ok. 10 mln. Zawierają naczynia włosowate, krwionośne i chłonne biorące udział we wchłanianiu strawionego pokarmu.
Pod powierzchnią kosmka znajduje się:
- sieć naczyń włosowatych krwionośnych tętniczych odżywiających komórki kosmka
- sieć naczyń włosowatych krwionośnych żylnych do których przenikają ze światła jelita cienkiego produkty trawienia węglowodanów (cukry proste) i białek (aminokwasy) , naczynia te dadzą początek żyle krezkowej górnej, a następnie żyle wrotnej
- naczynia chłonne, wchłaniające ze światła jelita cienkiego produkty trawienia tłuszczów – kwasy tłuszczowe i glicerol
Jelito czcze i kręte przytwierdzone są do tylnej ściany jamy brzusznej za pomocą krezki (krezka jelita cienkiego jest podwójnym fałdem otrzewnej – trzewnej, pomiędzy dwiema blaszkami krezki, przebiegają naczynia krwionośne chłonne i nerwy zdążające do jelita. Znajdują się tam też węzły chłonne i tkanka tłuszczowa.
Jelito kręte kończy się zastawką krętniczo - kątniczą i łączy się z kątnicą jelita grubego.

JELITO GRUBE
Jest końcową częścią przewodu pokarmowego. Długość: ok. 1,5 m . Średnica: ok. 7,5 cm. Jest zakończone odbytem.
Ściana jest pomarszczona. Marszczą ja 3 pasma mięśni gładkich o podłużnym przebiegu o 1/3 długości krótsze niż jelita.
Dzięki temu na [powierzchni zewnętrznej jelita powstają wybrzuszenia noszące nazwę wypukleń okrężnicy.
W przebiegu okrężnicy wyróżniamy:
- zagięcie prawe okrężnicy (zagięcie wątrobowe)
- zagięcie lewe okrężnicy (zagięcie śledzionowe)

OTRZEWNA:
Cienka, gładka błona surowicza. Wyściela ściany jamy brzusznej i miednicy oraz pokrywa całkowicie lub częściowo położone w tych jamach narządy. Otrzewna jest jedna z 3 błon surowiczych. (opłucna, osierdzie i otrzewna)
Składa się z 2 blaszek (listków):
- otrzewnej ściennej/ blaszka zewnętrzna [wyściela od wewnątrz ściany jamy brzusznej i miednicy]
- otrzewna trzewna/ blaszka wewnętrzna [ pokrywa narządy i stanowi zewnętrzną warstwę ściany danego narządu]
Przestrzeń zawartą między blaszkami otrzewnej nazywamy jamą otrzewnową.
W zależności od stopnia pokrycia narządu przez otrzewną wyróżniamy następujące położenie narządów:
- wewnątrzotrzewnowe [całkowicie pokryte otrzewną trzewną]
~ żołądek
~ jelito cienkie bez dwunastnicy
~ śledziona
~ wątroba
~ kątnica
~ wyrostek robaczkowy
~ okrężnica poprzeczna
~ okrężnica esowata
~ górna część odbytnicy
~ macica
- śródotrzewnowe [narządy częściowo pokryte otrzewną trzewną]
~ pęcherz moczowy
~ okrężnica wstępująca
~ okrężnica zstępująca
~ środkowa część odbytnicy
- pozaotrzewnowe = zewnatrzotrzewnowe [ nie pokryte otrzewną trzewną]
~ nerki
~ nadnercza
~ dwunastnica
~ trzustka
Otrzewna schodząc z tylnej ściany jamy brzusznej na narządy tworzy fałdy składające się z 2 blaszek błony surowiczej (otrzewnej trzewnej) zwane krezkami lub więzadłami.

GRUCZOŁY TRAWIENNE

Wątroba