PNB – jest to pieniężny wyraz bieżącej wartości rynkowej wszystkich dóbr i usług wytwarzanych w gospodarce w danym okresie.

Dobra finalne – są to dobra nabywane przez ostatecznych użytkowników, a nie w celu ich dalszego przerobu, bądź odsprzedaży. Są one przeznaczone na konsumpcję lub inwestycje.

Przeciwieństwem dóbr finalnych są tzw. dobra pośrednie. Dla przedsiębiorstw stanowią one nakład w procesie produkcji.

PNB – jest miernikiem całkowitych dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju, niezależnie od miejsca świadczenia usług przez czynniki produkcji (tzn. niezależnie od kraju, w którym dochody te zostały osiągnięte).

PKB – jest to miara produkcji wytworzonej przez czynniki wytwórcze zlokalizowane na terenie danego kraju niezależnie od tego kto jest ich właścicielem.

PKB – jest to suma dochodów uzyskanych w ciągu roku przez wszystkie osoby biorące udział w procesie produkcji na terenie danego kraju, niezależnie od tego czy są to obywatele czy obcokrajowcy.

Wartość dodana – jest to przyrost wartości na każdym szczeblu produkcji. Jest to wartość, którą każdy szczebel produkcji dodaje do nabytych z zewnątrz środków produkcji.

Metoda wydatkowa – polega na sumowaniu wartości pieniężnej wszystkich dóbr finalnych. Aby obliczyć PKB należy więc dodać wydatki ponoszone przez:

gospodarstwa domowe na zakupy konsumpcyjne (C),

przedsiębiorstwa prywatne na zakupy inwestycyjne (J),

przedsiębiorstwa publiczne na zakupy inwestycyjne i konsumpcyjne – pozycja ta jest określana jako wydatki państwa na zakup dóbr i usług (G),

sektor międzynarodowy, czyli zakupy dokonywane przez podmioty zagraniczne w kraju (export), pomniejszone o zakupy dokonywane przez podmioty krajowe za granicą (import). Pozycja ta jest określana jako export netto (saldo bilansu handlowego) (NX).

PKB = C + J + G + NX

Metoda dochodowo – zasobowa – polega na sumowaniu dochodów wypłacanych właścicielom czynników produkcji za ich wykorzystanie w procesie produkcji. Sumujemy więc następujące rodzaje dochodów:

wynagrodzenia pracowników,

dochody właścicieli przedsiębiorstw, którzy są jednocześnie pracownikami własnego przedsiębiorstwa (pozycja ta jest określana jako dochody z pracy na własny rachunek),

zyski przedsiębiorstw,

dochody z czynszów.

Do otrzymanego wyniku dodajemy jeszcze dwie wielkości:

amortyzacja,podatki pośrednie od przedsiębiorstw.

Amortyzacja – stanowi odzwierciedlenie zużywania się środków trwałych. Gromadzony w przedsiębiorstwie fundusz amortyzacji przeznaczony jest na odtworzenie zażytych środków trwałych, czyli na tzw. inwestycje restytucyjne. Oprócz tych inwestycji przedsiębiorstwo dokonuje jeszcze tzw. inwestycji netto, które powiększają istniejący majątek trwały i finansowane są z zysku.

Podatki (T) dzielimy najogólniej na:

Bezpośrednie – podatki od dochodów. Zakładamy, że podatki te są źródłem finansowania przez państwo tzw. płatności transferowych. Płatności te to wypłaty, które nie wiążą się z koniecznością świadczenia w zamian jakichkolwiek dóbr lub usług. Nie powiększają one rozmiarów produkcji i stąd nie uwzględnia się ich w PKB. Są to:zasiłki,wypłaty socjalne,dopłaty do rent i emerytur,

subsydia. Pośrednie – są to podatki od wydatków. Zakładamy, że podatki te są źródłem finansowania przez państwo wydatków na zakup dóbr i usług (G). ponieważ wydatki te są wliczane do PKB w metodzie wydatkowej to i podatki pośrednie muszą być uwzględnione w metodzie dochodowej.

Nominalny i realny PNB (PKB)

Nominalny PNB to PNB wyrażony w bieżących cenach rynkowych. Z tego względu nie nadaje się on do mierzenia zmian w sytuacji gospodarczej kraju. Aby zmiany takie mierzyć należy nominalny PNB w roku badanym podzielić przez wskaźnik wzrostu cen wszystkich dóbr i usług w badanym okresie. Wówczas otrzymamy realny PNB, inaczej PNB wyrażony w cenach stałych (porównywalnych), wskaźnik ten nazywa się deflatorem PNB.

Deflator PNB – jest to stosunek nominalnego PNB (czyli wyrażonego w cenach bieżących) do PNB realnego (czyli wyrażonego w cenach stałych), wyrażony w postaci wskaźnika.

$$Deflator\ PNB = \ \frac{\text{PNB\ nominalny}}{\text{PNB\ realny}}\ \times 100\%$$

PNB _{w cenach rynkowych} – amortyzacja = PNN _{w cenach rynkowych}

PNN _{w cenach rynkowych} – podatki pośrednie = PNN _{w cenach czynników produkcji} = DN

PNB _{w cenach rynkowych} – amortyzacja – podatki pośrednie = PNN _{w cenach czynników produkcji} = DN

PNB _{w cenach rynkowych} – podatki pośrednie = PNB _{w cenach czynników produkcji}

PNB _{w cenach czynników produkcji} – amortyzacja = PNN _{w cenach czynników produkcji} = DN

PKB na jednego mieszkańca

W celu porównania poziomu rozwoju gospodarczego i dobrobytu różnych krajów posługujemy się wskaźnikami PNB (PKB) na jednego mieszkańca a nie wielkościami ogółem. Tak samo postępujemy porównując dynamikę wzrostu gospodarczego lub zmianę w dobrobycie

Popyt globalny w gospodarceAnaliza popytu globalnego w gospodarce opiera się na teorii Keynes’a. teoria ta zwana również ekonomią popytową zawiera następujące założenia:

Ceny i płace są w gospodarce stałe,

W gospodarce istnieją niewykorzystane czynniki produkcji. W tej sytuacji głównym czynnikiem wzrostu gospodarczego jest popyt globalny,

Nie ma rozróżnienia między PKB, PNB, PNN i DN. W analizach będziemy posługiwać się pojęciem DN, który jest równy wartości wytworzonej produkcji w całej gospodarce.

A_{(popyt globalny)} = C + J + G + NX

Zależność między dochodem a konsumpcją obrazuje tzw. krańcowa skłonność do konsumpcji, jest to część każdej dodatkowej jednostki rozporządzalnego dochodu, którą gospodarstwa domowe chcą przeznaczyć na konsumpcję.

pojęcie krańcowej skłonności do oszczędzania (s). jest to część każdej dodatkowej jednostki dochodu, które gospodarstwa domowe chcą zaoszczędzić.

Mnożnik KAYNES’a

Mnożnikiem nazywamy stosunek zmiany produkcji zapewniającej utrzymanie równowagi do powodującej ją zmiany w wydatkach autonomicznych.

Udział Państwa w tworzeniu popytu

globalnego i oddziaływaniu na poziom produkcji.

Podjęcie działalności przez Państwo w sferze gospodarczej oznacza, że pojawiają się z jednej strony podatki, a z drugiej wydatki Państwa na zakup dóbr i usług.

Podatki zmniejszają dochody konsumentów i producentów, co w efekcie zmniejsza popyt globalny oraz powoduje zmniejszenie produkcji i dochodu narodowego.

Wydatki Państwa odwrotnie do podatków zwiększają popyt globalny, produkcję oraz dochód narodowy.

Polityka podatkowa Państwa i polityka wydatkowa Państwa to łącznie polityka fiskalna (budżetowa).

Budżet państwa – to podstawowy plan finansowania państwa, określający wielkość wydatków na zakup dóbr i usług oraz źródła sfinansowania tych wydatków. Podstawowym źródłem finansowania wydatków państwa są podatki

G = NT równowaga

G > NT deficyt budżetowy

G < NT nadwyżka budżetowa

Wpływ handlu zagranicznego na popyt globalny i poziom produkcji

Export netto (NX) = export (X) – import (Z)

X > Z ==> nadwyżka exportowa

NX > 0 ==> dodatnie saldo bilansu handlowego

X < Z ==> deficyt handlowy

NX < 0 ==> ujemne saldo bilansu handlowego

X = Z ==> równowaga bilansu handlowego NX = 0

Import natomiast jest zależny od dochodu narodowego i wielkości produkcji. Zależność między importem a dochodem narodowym obrazuje tzw. krańcowa skłonność do importu. Jest to część każdej dodatkowej jednostki dochodu, które gospodarstwa domowe chcą przeznaczyć na dodatkowy import.

$\mathrm{m =}\frac{\mathrm{Z}}{\mathrm{Y}}$ przeciętna skłonność do importu

Pieniądz – to powszechny ekwiwalent towarów tzn.: jednocześnie miernik ich wartości i środek wymiany. Dopóki nie było pieniądza wymiana miała charakter bezpośredni (barter). Zaistnienie pieniądza oszczędza czas i wysiłek związany z wymianą. Pieniądz nie został wynaleziony lecz wyłonił się ze świata towarów gdy ich produkcja i wymiana osiągnęły większe rozmiary i dokonywały się w sposób systematyczny. Pieniądzem może być cokolwiek co jest powszechnie akceptowane.

Istniały następujące formy pieniądza:

Pełny pieniądz towarowy – w tej formie pieniądz był jednocześnie środkiem wymiany i towarem – zaspokajał potrzeby produkcyjne bądź konsumpcji. Pieniądz w tej formie występuje w postaci banknotów, które mogą być wymieniane na złoto lub srebro,

Pieniądz papierowy (symboliczny) – pieniądz papierowy jest niewymienialny na złoto. Wartość temu nadaje prawo. W przeciwieństwie do pieniędzy-towarów nie ma on wartości użytkowej. Posługiwanie się nim minimalizuje koszty wymiany. Jego wadą jest to, że nie ma on już takiego mechanizmu ekonomicznego jaki chronił gospodarkę w warunkach wymiany złotem,

Pieniądz bezgotówkowy (bankowy) – występuje w formie zapisu na kontach, są to depozyty na kontach, które uprawniają właścicieli do wystawiania czeków. Do powszechnego korzystania z pieniądza bezgotówkowego doprowadził rozwój systemu finansowego we współczesnej gospodarce.

Funkcje pieniądza:

środek wymiany (płatniczy) – polega na tym, że za pośrednictwem pieniądza ludzie dokonują wymiany dóbr i usług,

jednostka rozrachunkowa – w tej funkcji pieniądz jest jednostką, w której wyraża się ceny i prowadzone rozliczenia,

środek tezauryzacji – środka gromadzenia skarbu,

środek odroczonych płatności – w tej funkcji pieniądz pełni rolę jednostki rozrachunkowej jeśli rozliczenie jest odroczone w czasie.

Płynność – jest to łatwość, pewność i szybkość z jaką można zmienić jedno aktywo pieniężne na inne. Najbardziej płynnym aktywem pieniężnym jest gotówka. W zależności od stopnia płynności poszczególne składniki pieniądza zaliczane są do jednej z trzech miar zasobu pieniądza:

M1 - obejmuje gotówkę i wpłaty na żądanie a’vista,

M2 – obejmuje M1 oraz wkłady średnioterminowe,

M3 – obejmuje M2 oraz wkłady długoterminowe.

Bank Centralny – jest określany jako bank banków. Określenie to wynika z jego funkcji polegającej na tym, że działa on jako bankier dla banków komercyjnych i zapewnia funkcjonowanie całego systemu bankowego. Centralnym bankiem państwa jest NBP. Przysługuje mu wyłącznie prawo emisji pieniądza oraz ustalania i realizowania polityki pieniężnej. NBP odpowiada za wartość polskiego pieniądza.

Funkcje banku centralnego:

Funkcja emisyjna – wyłączność prawa emisji pieniądza, oznacza że NBP działa w charakterze władzy monetarnej sterującej działalnością całego systemu bankowego, posługuje się instrumentami finansowymi.

Funkcja banku banków – realizuje przez oddziaływanie na system banków(banki komercyjne) zgodnie z założeniami polityki pieniężnej:

Kształtowanie polityki stopy procentowej

Prowadzenie polityki refinansowania banków i oprocentowania kredytów refinansowanych

Prowadzenie polityki rezerw obowiązkowych banków komercyjnych lokowanych w banku centralnym

Organizowanie systemu informacyjnego dla całego systemu bankowego

Funkcja banku państwa – prowadzi rachunki bankowe budżetu i jednostek budżetowych

Banki komercyjne – pełnią rolę pośredników finansowych. Ich działalność polega na przyjmowaniu depozytów i udzielaniu kredytów, przeprowadzaniu rozliczeń i świadczeniu innych usług. Aby zaspokajać na bieżąco potrzeby właścicieli wkładów banki komercyjne utrzymują stale pewną część aktywów w gotówce. Gotówka ta nazywa się rezerwą. Stopa rezerw to stosunek rezerwy do wkładów na żądanie.

$$C_{b} = \frac{R}{D}\ \ \ \ \ \ \ \ - \ \ \ \ \ \ \ \text{stopa}\ \text{rezerw}$$

Pojęcie podaży pieniądza - to jego ilość wprowadzana do obiegu. Realizowana jest przez: Emisję pieniądza, Kreacje pieniądza bankowego.

Mierzona M1 – to gotówka w obiegu poza bankowym oraz wkłady banku,

M1 = C + D

Baza monetarna (pieniądz wielkiej mocy) – jest to ilość pieniądza gotówkowego wyemitowanego przez Bank Centralny. Jest to gotówka znajdująca się w obiegu poza bankowym oraz ilość gotówki będąca w posiadaniu banku.

H = C + R

Mechanizm kreacji pieniądza.

Banki komercyjne dokonują kreacji pieniądza poprzez stwarzanie możliwości przekraczania stanu konta i tworzenie wkładów na żądanie o wartości przewyższającej poziom rezerw gotówkowych zgromadzonych przez banki.

1.Stopa dyskontowa – jest to stopa procentowa stosowana przez Bank Centralny przy udzielaniu pożyczek bankom komercyjnych. Ustalając stopę dyskontową na poziomie przekraczającym rynkowy poziom stopy procentowej Bank Centralny może skłonić banki komercyjne do dobrowolnego utrzymywania dodatkowych rezerw gotówki. Stopa dyskontowa = stopa kredytu redyskontowego. (określa koszt kredytu udzielanego bankom komercyjnym przez bank centralny pod zastaw weksli – od Jezierskiego)

2.Operacje otwartego rynku – Bank Centralny kupuje lub sprzedaje papiery wartościowe na otwartym rynku zmieniając w ten sposób wielkość bazy monetarnej i w efekcie wielkość podaży pieniądza. (polegają na zakupie i sprzedaży przez bank centralny papierów wartościowych bankom komercyjnym – od Jezierskiego).

3.Stopy rezerw obowiązkowych – narzędzie za pomocą którego bank centralny wpływa na podaż pieniądza poprzez określenie rezerwy gromadzonej przez banki komercyjne w banku centralnym (od Jezierskiego).

Popyt na pieniądz – jest popytem na realny a nie nominalny zasób pieniądza. Ludzie potrzebują dużo pieniędzy ze względu na ich działalność a nie ze względu na ilość cyfr na banknotach.

$L = \frac{M}{T}$ M – nominalny zasób pieniądza,

T – wskaźnik cen,

L – realny zasób pieniądza.

Motyw transakcyjny – polega na tym, że utrzymywanie pieniądza pozwala zaoszczędzić czas i wysiłek związany z zawieraniem transakcji.

Motyw przezorności – z góry decydujemy się trzymać pewien zasób pieniądza na pokrycie nieprzewidzianych wydatków.

Motyw portfelowy – dotyczy szerszych miar pieniądza niż M1. Polega na tym, że ludzie w obawie przed ryzykiem nie trzymają majątku w jednym aktywie finansowym lecz dywersyfikują swój portfel aktywów.