Metoda przypadku
Podstawowe definicje i rodzaje metody
Każdy naukowiec czy wykładowca, wybierając określony styl, tradycję czy technikę badawczą prowadzenia zajęć, powinien dążyć do jak najwierniejszego opisu rzeczywistości. Opis ten powinien pozwalać na generowanie teorii tłumaczących zjawiska społeczne, ekonomiczne czy gospodarcze i własne podejmowanie decyzji, a nie jedynie odwzorowywaniem „realnych faktów". Wszelkie spory i dylematy metodologiczne i naukowe powinny być rozstrzygane na poziomie konkretnego realnego projektu badawczego, przybliżonego do zaistniałej sytuacji w przeszłości. Nauczyciele akademiccy mają trudne zadanie w umiejscowieniu teorii na tle różnych szkół i tradycji zarządzania metodami badawczymi poprzez rzeczywistą i praktyczną analizę problemu decyzyjnego.
Mimo, że case study jest terminem bezpośrednio przetłumaczalnym na język polski i funkcjonuje on w literaturze jako analiza przypadku, znaczenia, jakie mu się nadaje różnią się istotnie od anglojęzycznego oryginału.
Rozważmy trzy pojęcia, które są niekiedy używane zamiennie:
Przypadek, czyli case, to zjawisko badane lub analizowane, niezależnie od dyscypliny naukowej, która to zjawisko bada.
Analiza przypadku, czyli case study, to analiza zjawiska, opis zjawiska lub analiza opisu.
Metoda analizy przypadku, czyli case study method, to metoda służąca do konstrukcji sposobu analizowania przypadku.
Metoda case'owa. czyli analiza przypadku, polega przede wszystkim na analizowaniu
i omawianiu prawdziwych sytuacji. Jej rodowód wywodzi się z Harvard Business School, gdzie
powstała jako praktyczna metoda nauczania. Dla analizowania case'ow, podobnie jak dla ich
tworzenia, nie ma sztywnych reguł i zasad, których bezwzględnie należy się trzymać. Natomiast korzyści związane ze stosowaniem tej metody są oczywiste. Analizowanie case'ow rozwija
umiejętność krytycznego i kreatywnego myślenia, uczy widzieć problemy w ich złożonym kontekście,
myśleć kategoriami ciągów konsekwencji podjętych decyzji i rozpatrywać problemy wielostronnie.
Case nie kończy się z chwilą jego opisania. Analiza case 'u jest równie istotna, jak jego treść. Dlatego
też dyskusja w grupie jest także częścią case U Case dyskutowany z grupą pozwala uświadomić
sobie, że nie ma „jedynie słusznych" rozwiązań, absolutnych reguł, które można stosować w każdej
sytuacji, nie ma także sytuacji całkowicie „specyficznych'', do których nie stosują się w żadnej mierze
doświadczenia i uznane teorie.
Od dawna w większości wyższych szkół amerykańskich (zwłaszcza prawniczych i biznesu) metoda case'owa jest jedną z podstawowych metod nauczania. Popularność tej metody wynika stąd, że wprowadza ona realizm do sali seminaryjnej, pozwala integrować wiedzę o danej dziedzinie rzeczywistości z wiedzą teoretyczną i pokazuje współzależności między zjawiskami. Ponadto analiza przypadków pozwala studentom budować zaufanie do własnych umiejętności, rozwijać umiejętności podejmowania decyzji, porozumiewania się, a także współpracy w warunkach konkurencji.
Metoda case'owa jako metoda uczenia i nauczania ma bardzo długą historię. Jej zastosowanie jest szczególnie widoczne w tych dziedzinach, w których studenci muszą zrozumieć zjawiska (wydarzenia, procesy) łączące unikalność i złożoność, jaką tworzy wolny rynek.
Metoda case study znajduje coraz częściej zastosowanie w edukacji. Od dawna jest
powszechnie stosowaną techniką do bardzo zróżnicowanych zadań edukacyjnych, głównie
w szkołach wyższych kształcących przyszłych lekarzy i prawników. Szkoły biznesu bardzo intensywnie
wprowadzały programy edukacyjne, bazujące na metodzie case study lub na tzw. „uczeniu
aktywnym". Obok Uniwersytetu Harvarda, gdzie ponadto metoda analizy przypadku rozwijała się na
różnych wydziałach, metoda ta stosowana jest powszechnie w innych amerykańskich szkołach
wyższych. Dla przykładu, szkoła biznesu na Uniwersytecie w Fairfield, zreformowała swoje programy
kształcenia tak, że w miejsce indywidualnych długofalowych kursów w zakresie zarządzania,
marketingu, produkcji, finansów i systemów informacyjnych, student wybiera tylko jeden kurs. Taki kurs jest zbudowany z case'ow, które opisują każdą z wcześniej wymienionych dyscyplin, prezentując
je w specyficzny sposób. Dzięki temu, studenci zaczynają zdawać sobie sprawę z powiązań różnych
dziedzin i zaczynają myśleć szerszymi kategoriami, zadając pytania i szukając rozwiązań. Analizę
przypadku stosuje się także w rozwijaniu krytycznego myślenia, w interaktywnych kursach
językowych, kursach poszerzających horyzonty myślowe studentów, a nawet w kursach technicznych
i filozoficznych3.
Case studies mogą mieć zarówno charakter:
eksploracyjny (exploratory),
opisowy (descriptive),
wyjaśniający (explanatory).
Wyjaśniające case study stosuje się do analiz przyczynowo-skutkowych. W bardzo złożonych i wielowariantowych case'ach, badania przeprowadza się techniką dopasowywania wzorca, co służy do wyjaśnienia trzech rywalizujących teorii:
zorientowanej na wiedzę (knowledge-driven theory), która głosi, że wszystkie idee i odkrycia pochodzące z badań, stają się w końcu produktem komercyjnym.
zorientowanej na rozwiązywanie problemu (problem-solving theory),
zorientowanej na interakcję społeczną (social-interaction theory), która twierdzi, że badacze i użytkownicy przynależą do nakładających się na siebie profesjonalnych sieci zawodowych, które ciągle się ze sobą komunikują4.
Studium przypadku jest od dawna stosowaną w dydaktyce metodą ewaluacji skuteczności wybranych przez nauczyciela metod nauczania. Metoda z jednej strony, pod względem celów i procedur, przypominająca często badanie naukowe. Z drugiej na tyle nieformalna, że dopuszcza wyciągnięcie wniosków adekwatnych w konkretnie rozpatrywanym przypadku, nie zaś odnoszących się do ogółu populacji.
Jak widać, studium przypadku to bardzo przydatne narządzie mierzenia skuteczności własnej pracy w konkretnych warunkach. Do podstawowych zalet należą:
możliwość wybrania i zawężenia grupy badanych,
możliwość dostosowania procedur do własnych potrzeb,
względy praktyczne: mniejsza liczba badanych, mniej kosztowne,
wnioski łatwiej zastosować w praktyce, gdyż dotyczą wybranej przez nas grupy osób lub osoby.
Do podanych powyżej zalet dodać należy również to, że dane studium przypadku mogą również posłużyć jako dowód na potwierdzenie, bądź odrzucenie wcześniej udowodnionej hipotezy. Do głównych celów jakie stawiamy sobie analizując konkretny przypadek są:
rozwiązanie problemu,
zastosowanie teorii w praktyce,
wnioski do dalszej pracy.
Wymienione wyżej powody przeprowadzenia studium przypadku wydają się być oczywiste i wynikają z przesłanek pragmatycznych, takich jak chociażby: poprawa własnego warsztatu pracy czy tez uniknięcie danego problemu w przyszłości.
Również procedura przeprowadzenia studium przypadku nie musi być sztywna. Najważniejsze jest, aby była jak najbardziej adekwatna do kontekstu nauczania oraz innych warunków jakie zastał badający (np. charakter klasy/ucznia, sytuacja finansowa szkoły lub po prostu czas, jakim dysponujemy). Co więcej, procedura nie musi wcale przebiegać według nakreślonego wcześniej planu. Nigdy bowiem nie jesteśmy w stanie przewidzieć jak np. zachowa się za miesiąc obserwowany przez nas uczeń. Niemniej jednak można zaproponować następujące etapy:
Identyfikacja problemu
Ustalenie celu badania,
Postawienie pytania lub hipotezy,
Przewidziany wynik naszych działań (np. wzrost skuteczności nauczania, potwierdzenie lub odrzucenie hipotezy, przygotowanie uczniów do testu),
Ustalenie sposobu zbierania danych (np. wywiad, test, ankieta),
Przewidziany czas badania (np. cały rok szkolny, semestr, 1 miesiąc)
Źródła z których będziemy korzystać bądź osoby/organizacje wspierające,
Działania
Zebranie danych,
Analiza danych,
Wnioski do dalszej pracy,
Oczywiście badanie nie musi się składać z takich właśnie etapów. Również ich kolejność może być inna, w zależności od problemu jakim się zajmujemy. Stopień naszego zaangażowania w poszczególne etapy również może się znacznie różnic w zależności od okoliczności. Czasem pytanie, na jakie chcemy sobie odpowiedzieć samo się nasuwa, pozostaje problem odpowiedzi na nie. Innym razem najtrudniejsze okaże się postawienie odpowiedniego pytania, działania zaś będą oczywistą konsekwencją, gdy zdecydujemy się na nie odpowiedzieć.
Podsumowanie
Studium przypadku jest metodą nauczania, która polega na analizowaniu opisów wybranych, konkretnych zdarzeń z jakiejś dziedziny. Wiedza uzyskana dzięki analizie przypadku może posłużyć do lepszego zrozumienia zjawisk podobnych do zjawiska analizowanego i na podstawie tego do ulepszenia realnych działań. Dlatego też studium przypadku kształci wiele umiejętności, takich jak krytyczna analiza informacji, prezentacja własnych opinii, praca zespołowa.
Metoda ta daje duże poczucie bezpieczeństwa uczestnikom-studentom, przy jednoczesnym umożliwieniu twórczej pracy nad rozwiązaniami realnego problemu.