Bioetyka wykład 2 10.10.12

Formy etyki zawodów medycznych:

• Deontologia lekarska: nauka o moralnych powinnościach zawodowych lekarzy. Kodeks Hipokratesa (etyka normatywna)

• Filozoficzna etyka lekarska: analityczne i krytyczne badanie pojęć, założeń, przekonań, postaw, uczuć, racji i argumentów leżących u podstaw podejmowania decyzji moralnych w medycynie. Gillon (etyka deskryptywna)

• Kazuistyka: metoda, której celem jest zastosowanie przyjętych zasad moralnych do poszczególnych przypadków. Wymaga precyzyjnego określenia zasad moralnych stosowanych w danej sytuacji, porównanie tej sytuacji z przypadkami wcześniejszymi lub pragmatycznymi określonymi przez każdą z zasad oraz próby rozstrzygnięcia trudnej kwestii w ramach istniejącego wzorca w sposób tak konsekwentny jak tylko jest to możliwe. Gillon.

Zasadnicze problemy bioetyki medycznej:

• Relacja lekarz (terapeuta) – pacjent, inicjuje problemy związane z aborcją, eutanazją czy możliwością zastosowania określonych terapii (transplantacja)

• Relacja lekarz (badacz) – pacjent (probant), inicjuje np. problemy eksperymentów medycznych związanych z badaniami genetycznymi czy klonowaniem

• Relacja urzędnik – petent, w przypadku instytucji medycznych. Generuje kwestie związane z podziałem i dostępnością środków opieki medycznej

Najpopularniejsze postaci bioetyki – 4 zasady bioetyczne:

1. Poszanowanie autonomii

2. Czynienie dobra i nieszkodzenie

3. Sprawiedliwość

4. Prawdomówność

Zasady prima facie:

• wymienionych pryncypiach bioetyki mówi się, że są one zasadami prima facie. To oznacza, iż „pewna zasada obowiązuje, jeśli nei wchodzi w konflikt z inną zasadą moralną – wówczas musimy którąś wybrać”. Brak hierarchicznego uporządkowania zasad bioetyki zostawia wolną rękę w sprawie rozsądzania, która z zasad będących ze sobą w konflikcie powinna przeważyć.

• Żadna z wymienionych zasad nie może być uznana za najważniejszą i nadrzędną w stosunku do pozostałych. W różnych sytuacjach bowiem poszczególne zasady będą odgrywały znaczącą rolę.

AD. 1.

Autonomia: zdolność myślenia i decydowania, niezależnego działania kierowanego własnymi myślami i decyzjami. Zakłada korzystanie z racjonalności.

Typy autonomii:

1. A. myśli – posiadanie przekonań, upodobań, podejmowanie decyzji

2. A. woli – swoboda decydowania o podjęciu działań

3. A. działania – Przebudzenie, analgezja

Oznacza zakaz traktowania innych zawsze jako celów samych w sobie, nigdy jako środków. W odniesieniu do relacji lekarz – pacjent oznacza, zniesienie paternalizmu i wprowadzenie relacji partnerskich na linii lekarz – pacjent (imperatyw kategoryczny)

Zastosowanie zasady poszanowania autonomii przejawia się w oczekiwaniu na:

1. Uzyskanie zgody pacjenta na udzielenie pomocy

2. Zachowanie tajemnicy lekarskiej

3. Prawdomówność

4. Punktualność

AD. 2.

• Przedkładanie cudzego dobra nad swoje. Przyjęcie dodatkowego zobowiązania moralnego. Czyny obowiązkowe i ponadobowiązkowe (superogatywne, heroiczne)

• Zawody zaufania publicznego: lekarz, policjant, sędzia, nauczyciel

• Poszanowanie autonomii warunkiem wyświadczania dobra

• Nieszkodzenie jako gwarant czynienie dobra – konieczność ograniczenia niepotrzebnych kosztów osiągania dobra

• Sprawiedliwość – granica czynienia dobra – w czynieniu dobra trzeba uwzględniać dobro osób trzecich

Czynienie dobra i nieszkodzenie:

• Zasady te są ze sobą ściśle związane, widać to choćby w przysiędze Hipokratesa

• Zasadnicza różnica między tymi zasadami dotyczy zakresu ich obowiązków: zasada nieszkodzenia jest powszechna, czynienie dobra nie

• Primum non nocere – pierwszeństwo przed czynieniem dobra

Nihilizm/minimalizm terapeutyczny.

Zastosowanie zasady czynienia dobra:

1. Zaprzestanie uporczywej terapii

2. Stosowanie badań eksperymentalnych

Zasada czynienia dobra i nieszkodzenia a problem działań i zaniechań:

Doktryna działania i zaniechania:

• Jeśli istotny moralnie jest efekt działań nie ma różnicy między zaniechaniem a działaniem.

• Jeśli ważne moralnie jest samo działanie, różnica między działaniem a zaniechaniem polega na tym, że w przypadku działania bierze się udział aktywny a przy zaniechaniu udziela się przyzwolenia na to, by ktoś/coś innego dokonało działania. Jesteśmy bardziej tolerancyjni dla zaniechań.

• Czynienie dobra nie musi mieć charakteru aktywnego (zaprzestanie uporczywej terapii) natomiast nieszkodzenie nie zawsze musi mieć charakter zaniechania (przeprowadzenie eksperymentalnej terapii).

Zasady czynienia dobra i nieszkodzenia nie polega na doktrynie działań i zaniechań!

Zasada podwójnego efektu (Tomasz z Akwinu):

• Przy ocenie czynu trzeba wziąć pod uwagę jego intencje. Stąd czyny mogą mieć konsekwencje zaplanowane (intencjonalne) oraz zaledwie przewidywalne (nieintencjonalne). Jeśli konsekwencje nieintencjonalne są negatywne, ale intencjonalne zostały zrealizowane czyn został usprawiedliwiony (zabójstwo w obronie własnej).

• Zaprzestanie uporczywej terapii jest intencjonalnie nastawione na zmniejszenie cierpienia pacjenta natomiast nieintencjonalnie powoduje jego śmierć. Jednak jest usprawiedliwione gdy cel został osiągnięty.

AD.3.

Koncepcje sprawiedliwości:

1. Arystoteles: formalna zasada sprawiedliwości. Sprawiedliwość jako najwyższa cnota moralna (sens szeroki) oraz sprawiedliwość jako zachowanie proporcji między zobowiązaniem a zasługą (sens wąski) – dopuszcza nierówność

2. Libertarianie: (Hayek, Nozik), sprawiedliwość polega na obronie prawa do życia, zdrowie, wolności i własności

3. Utylitaryzm: sprawiedliwość polega na poszanowaniu autonomii w dążeniu do maksymalnego dobra powszechnego

4. Rawls: pojęcie sprawiedliwości zaakceptowane w sposób bezstronny bez względu na „zasłonę niewiedzy” zakładałoby respektowanie maksymalnej wolności osobistej nienaruszającej wolności innych oraz zasadę usprawiedliwienia nierówności jeśli służą ibe najmniej uprzywilejowanym

Kryteria uzasadniania nierówności zakładanych przez teorię sprawiedliwości:

1. Niedopuszczalne:

Subiektywne preferencje

Przypadkowość (loteria)

1. Pożądane:

Kryterium potrzeby terapeutycznej

Kryterium sukcesu terapeutycznego

• Potrzeba terapeutyczna: przedłużenie życia (najmłodsi), zwalczanie choroby (najbardziej chory), poprawa jakości życia w tym zmniejszenie cierpienia (bo na to zasługujemy).

• Sukces terapeutyczny: akcentuje efektywność

Zasada sprawiedliwości:

• Zakłada rzetelność w przestrzeganiu zasad

• Konflikt między obowiązkiem czynienia dobra a sprawiedliwością

• Troska o dobro indywidualne (terapeuta) i dobro zbiorowe (urzędnik) – sprawiedliwość

Zastosowanie zasady sprawiedliwości:

1. Zapewnienie opieki wszystkim potrzebującym

2. Przydział środków medycznych

3. Swoboda wyboru opieki medycznej

4. Maksymalizacja efektywności dostępnych środków

5. Ograniczenie kosztów utrzymywania opieki zdrowotnej

AD. 4.

• Nakaz przestrzegania rzezanej informacji o sytuacji terapeutycznej (stanie zdrowia, rokowaniach, możliwych technikach terapeutycznych)

• Prawdomówność a rzetelność / prawda a uczciwość

• Szczerość czy relewantność (istotnych, potrzebnych) informacji

• Oszustwo czy niepoinformowanie (doktryna działań i zaniechań)

Sprawiedliwość i prawdomówność a uczciwość i szczerość – wymiar społeczny i indywidualny:

• Uczciwość: poszanowanie uznawanych norm określających relacje człowieka wobec otoczenia, rzetelność w ich spełnianiu, dotyczy zarówno postępowania jak i cechę charakteru. Wyraża się w mówieniu, przyznawaniu do winy, wypełnianiu przyjętych obowiązków.

• Szczerość: wyrażanie tego, co się myśli oraz postępowanie zgodnie z tym co się wyraża. Wg Montaigne’a szczerość jest cnotą rzadką i filozoficzną, pozwalającą na krytycyzm.

Dylemat moralny:

• Sytuacja wyboru między wieloma strategiami postępowania, z których każda ma konsekwencje moralne

• Konflikt różnych ról społecznych (wzorów postępowania i wartości, które nimi kierują artysta/rzemieślnik, terapeuta/badacz) – narzucanie priorytetów

• Antagonistyczne normy postępowania w ramach jednej roli (lojalność wobec pacjenta czy współpracowników)

• Konflikt różnych ludzi pełniących inne role społeczne (lekarz/pacjent, uczeń/nauczyciel)

Eksperymenty J. Greena

• Dylemat zwrotnicy

• Dylemat mostka

1. Zasada działania (doktryna działań i zaniechań)

2. Zasada kontaktu (osobiste i nieosobiste)

3. Zasada intencji (zasada podwójnego efektu)

Dylematy moralne

Osobiste Nieosobiste

Mogą być oceniane jako łatwe i trudne. Łatwe znajdują szybką i zdecydowaną odpowiedź, trudne wymagają długiego namysłu, stąd jest to dylemat trudny.

Im bardziej aktywnie, osobiście, intencjonalnie zostało podjęte działanie, tym trudniej je ocenić, stąd jest to dylemat trudny.

Kryteria oceny postępowania:

• Zasada działania: krzywda spowodowana przez działanie jest gorsza niż krzywda spowodowana przez zaniechanie

• Zasada kontaktu: krzywda wyrządzona w bezpośredni sposób jest gorsza niż ta na odległość

Klasyczne problemy bioetyczne jako dylematy moralne:

1. Aborcja

Matka: nieaktywnie, nieosobiście, intencjonalnie

Lekarz: aktywnie, osobiście, intencjonalnie

1. Eutanazja

Pacjent: nieaktywnie, nieosobiście, intencjonalnie

Lekarz: aktywnie/nieaktywnie, osobiście, intencjonalnie

1. In vitro

Rodzice: aktywnie, nieosobiście, intencjonalnie

Lekarz: aktywnie, osobiście, intencjonalnie

Trudniej ocenić lekarza aniżeli pacjenta. Najłatwiej jednak ocenić jego postawę wobec eutanazji.

Biorąc pod uwagę pacjenta najtrudniej ocenić jego postawę w przypadku zapłodnienia in vitro.