Leki psychostymulujące

(psychotonizujące, psychoanaleptyki)

działanie

Leki psychostymulujące (psychotonizujące, psychoanaleptyki) – DZIAŁANIE:

• ↑ psychiczną aktywność

• usuwają uczucie zmęczenia

• usuwają uczucie wewnętrznego napięcia

• ↑ zdolność koncentracji

• ↑ zdolność wydolności psychicznej

Ich działanie opiera się na zmniejszeniu zapotrzebowania na sen → niebezpieczeństwo!!! Szczególnie przy stosowaniu dużych dawek:

• deficytu snu

• co może doprowadzić do całkowitego wyczerpania → jeśli tylko fizyczne rezerwy organizmu ulegną zużyciu.

Znaczne przedawkowanie → TRUCIZNĄ DRGAWKOWĄ

Pochodne ksantyny

Pochodne ksantyny:

• KOFEINA

• TEOFILINA

• TEOBROMINA

Pochodne ksantyny

działanie

Substancja	Stymula-cja OUN	↑ częstośći akcji serca i jego kurczliwości	Rozszerze-nie oskrzeli	↑ diurezy
KOFEINA	+++	+	+	+
TEOFILINA	++	+++	+++	+++
TEOBRO-MINA	_	++	++	++

Pochodne ksantyny - działanie

Kofeina

KOFEINA

• występująca w roślinach pochodna ksantynowa

• posiada najsilniejsze działanie polegające na ośrodkowej stymulacji

• jest spożywana pod postacią napoi pobudzających (kawy→ max działanie po 30min, ustępuje po 2-3h herbaty→ działanie opóźnione a czas działania wydłużony, coli)

• łączona z lekami przeciwbólowymi w celach terapeutycznych

Kofeina

dawka → działanie

w dawkach zwykłych 50-200mg działa głównie na korę półkul mózgowych:

• u osób zmęczonych → blokada receptorów adenozynowych → ustępują objawy zmęczenia i ↑wydolność umysłowa

• u osób wypoczętych → poprawa sprawności psychicznej jest niewielka

W większych dawkach pobudza ośrodek naczynioruchowy i oddechowy → nie dochodzi do ↑ ciśnienia gdyż – w wyniku działania obwodowego → rozszerzeniu ulegają naczynia krwionośne w: skórze, nerkach i wieńcowe.

Kofeina nasila procesy:

• glikogenolizy

• lipolizy

Kofeina

działanie

DZIAŁANIE:

• stymulacja OUN (+++)

• ↑ częstości akcji serca i jego kurczliwości (+)

• rozszerzenie oskrzeli (+)

• ↑ diurezy (+)

• w przypadku naczynioruchowych bólów głowy korzystne działanie → rozkurczu mózgowych naczyń krwionośnych i ↓ ciśnienia płynu mózgowo-rdzeniowego

.

Kofeina

Mechanizm działania

Po podaniu doustnym → szybko i całkowicie wchłaniana

Wewnątrz org. ulega częściowej demetylacji i utlenieniu.

.

Kofeina

Działanie nieporządane

Nawet w przypadku codziennej podaży kofeiny nie ujawniają się żadne utrzymujące się organiczne uszkodzenia.

Jednak u osób wegetatywnie labilnych nawet niewielkie dawki mogą powodować

DZIAŁANIA NIEPOŻĄDANE:

• bezsenność

• wewnętrzny niepokój

• tachykardie

• biegunkę

Duże dawki wywołują:

• niepokój

• gonitwę myśli

• drżenie mięśniowe

• zaburzenia rytmu serca

Prawdziwe zatrucia kofeiną są jednak rzadkie.

W badaniach na zwierzętach stosowanie dużych dawek wywoływało działanie teratogenne.

U kobiet ciężarnych spożycie ↑600mg/dz kofeiny grozi ↑ częstości poronień oraz przedwczesnych porodów.

Kofeina

Działanie +

U osób w podeszłym wieku sprzyja zaśnięciu – prawdopodobnie w wyniku poprawy krążenia mózgowego związanego ze ↑ wydolności serca

Hiperaktywność

patofizjologia

Typowy dla dzieci z zespołem deficytu uwagi z hiperaktywnością (ADHD) ujawnia się już we wczesnym dzieciństwie:

• brak lub osłabienie uwagi i koncentracji

• niepokój ruchowy (nadreaktywność ruchowa)

• zaburzenia zachowań społecznych (nieakceptowanie adekwatnych do wieku norm społecznych)

• pogorszenie się w zakresie zajęć szkolnych

Głównie chłopcy, stosunek chłopców do dziewcząt wynosi 8:1, współczynnik całkowitej chorobowości wynosi 4%

Narkolepsja

Narkolepsja– należy do grupy zaburzeń snu, tzw. hipersomnii

→ charakteryzuje się napadami snu (niemożliwy do opanowania przymus zaśnięcia/zasypiania w ciągu dnia) trwającymi około 10-20min, a po nim następuje wybudzenie wypoczętego pacjenta. Już na początku snu występują fazy REM

→ z częściowa lub całkowitą utratą napięcia mięśni szkieletowych (katapleksja)

→ oraz omamami hipnagogicznymi (występującymi w trakcie zasypiania)

→ podłoże tej choroby jest genetyczne

Amfetaminy i substancje pokrewne

Należą do tej grupy:

AMFETAMINA

METAMFETAMINA

METYLOFENIDAT

Amfetamina i metamfetamina nie są dostępne w preparatach handlowych

Amfetaminy są często używane jako narkotyk lub środek dopingujący → duży potencjał uzależniający, dlatego podlegają przepisom odpowiedniej ustawy o przeciwdziałaniu narkomani.

Amfetamina

dawka

5-10mg na dzień

Metamfetamina

dawka

3-9mg na dzień

Metylofenidat

dawka

10-20mg na dzień

Metylofenidat

Preparaty handlowe

CONCERTA

Equasym

Medikinet

Ritalin

Amfetaminy i substancje pokrewne

działanie

DZIAŁANIE:

• opiera się na wyrzucie katecholamin → substancje te są pośrednio działającymi sympatykomimetykami

• wykazują ośrodkowe działanie pobudzające → determinuje obraz kliniczny

• obwodowo działają sympatykomimetyczne

Metylofenidat

wskazania

WSKAZANIA:

• zespół deficytu uwagi z nadpobudliwością ruchową

• narkolepsja

Metylofenidat

działania nieporządane

Działania niepożądane:

• zaburzenia OUN:

• lęk

• bóle głowy

• drżenie mięśni

• brak apetytu

• suchość w jamie ustnej

• tachykardia

• ↑ ciśnienia krwi

• Reakcje alergiczne

Amfetaminy

przeciwwskazania

Przeciwwskazania:

• nadciśnienie (od średniociężkiego do ciężkiego)

• nadczynność tarczycy

• jadłowstręt psychiczny

• tachykardia

• schizofrenia

• zaburzenia lękowe

• guz chromochłonny

Atomoksetyna

wiadomości ogólne, dzialanie

• nowa substancja stosowana w zespole ADHD

• jej działanie polega na:

• hamowaniu presynaptycznego transportera noradrenaliny

• działa wolniej niż metylofenidat (działa dopiero po tygodniu leczenia, a pełne działanie 4-6tyg)

Atomoksetyna

dawkowanie

Dawkowanie:

U dzieci i osób młodocianych do 70kg → 0,5mg/kg

Młodzież powyżej 70kg → 40mg przez co najmniej 7 dni

Następnie zwiększamy dawkę w zależności od skuteczności i tolerowania leku.

Podtrzymująca dawka dzienna → 1,2mg/kg lub 80mg

Atomoksetyna

Działania niepożądane

Działania niepożądane:

• suchość w ustach

• nudności

• wymioty

• zaburzenia żołądkowo-jelitowe

• osłabienie apetytu

• bezsenność

• wahania nastroju

• zaburzenia oddawania moczu

• zapalenie skóry

Atomoksetyna

przeciwwskazania

Przeciwwskazania:

• jaska z wąskim kątem przesączenia

• łącznie z inhibitorami MAO

• inhibitory izoenzymu CYP2D6 mogą podwyższać stężenie atomoksetyny w osoczu

Atomoksetyna

interakcje

Interakcje:

Atomoksetyna + substancje wpływające na stężenie noradrenaliny (np. leki przeciwdepresyjne) możliwe ujawnienie efektów synergistycznych.

Modafinil

wiadomości ogólne

• substancja o dzialaniu psychostymulującym

• stosowana w terapii narkolepsji

• działanie jej jest związane z pobudzeniem ośrodkowych receptorów adreenergicznych α₁

• szybko się wchłania

• T_1/2 w osoczu wynosi 10-13h

• wydalany głównie przez nerki

Modafinil

dawkowanie

200-400mg rano

Modafinil

działania niepożądane

Działania niepożądane

– typowe oznaki ośrodkowej stymulacji:

• bóle głowy

• niepokój

• bezsenność

• lęk

- w dalszej kolejności

• hiperkinezy

• nasilone pocenie się

• tachykardia

Modafinil

przeciwwskazania

W wywiadzie wykrycie uzależnień

Kryteria stosowania leków psychostymulujących w zespole ADHD

Leczenie ADHD:

• zindywidualizowane i prowadzone zgodnie ze ścisłymi zaleceniami

• zintegrowane z całościowym planem leczenia

• należy uświadomić rodziców iż nie wystąpi uzależnienie u dziecka → konsekwencja podania

• podanie ostatniej dawki przed godziną 16 → znaczące zmniejszenie ryzyka wystąpienia zaburzeń snu

• ze względu na działanie anorektyczce amin → kontrola wagi ciała

Kryteria stosowania leków psychostymulujących w narkolepsji

Leczenie narkolepsji:

• stosowanie leków psychostymulujących (jednak nie opanowują objawu katapleksji → trójcykliczne leki przeciwdepresyjne, inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny oraz oksybat sodu)

• prawidłowa higiena snu (regularne- tj. o stałej prze kładzenie się spać i wstawanie) oraz unikanie pracy zmianowej

Oksybat sodu

Działanie, zastosowanie

Oksybat sodu (HO-(CH₂)₃-COOH – kwas 4-hydroksymasłowy, sól sodowa tego kwasu

Działanie:

• Tłumiąco na ośrodkowy układ nerwowy

• Redukuje epizody katapleksji w narkolepsji o 90%

• Jest nasilane przez alkohol i leki uspokajające np. benzodiazepiny nasilają jego działanie → unikać równoczesnego stosowania

Oksybat sodu

Działania niepożądane

Działania niepożądane:

• zawroty i bóle głowy

• nudności

• senność

• stany splątania

• wymioty

• rzadko – depresja ośrodka oddechowego

Oksybat sodu

przeciwwskazania

Przeciwwskazania:

• u pacjentów z niedoborem dehydrogenazy sukcynylosemialdehydu – otrzymujących opiaty lub barbiturany

Zespoły otępienne

charakterystyka

Zespoły otępienne (deaminacje) – schorzenia występujące zwykle dopiero w podeszłym wieku, charakteryzują się:

• jakościowe i ilościowe pogorszenie sprawności funkcji umysłowych

• pojawieniem się ograniczeń w zakresie zachowań społecznych

• w zaawansowanym stadium uniemożliwiają pacjentowi samodzielne funkcjonowanie

Objawy kliniczne otępienia:

• zaburzenia napędu

• zaburzenia uczenia się

• zaburzenia pamięci

• zaburzenia myślenia

• zaburzenia zdolności pojmowania i koncentracji

• zaburzenia orientacji i strefy afektywnej

• zaburzenia w strukturze osobowości → całkowitego rozpadu osobowości

Objawy otępienia stwierdza się u 2% 65-latków i 30% 90-latków

Rodzaje otępienia

ze względu na etiopatogeneze

Z etiopatologicznego punktu widzenia wyróżnia się:

• otępienie w chorobie Alzheimera (otępienie typu alzheimerowskiego; DAT)

• otępienie naczyniowe (warunkowane zmianami naczyniowymi)

• otępienie w przebiegu innych schorzeń neurozwyrodnieniowych (np. pląsawicy Huntingtona lub chorobie Parkinsona)

• wtórne otępienie ujawniające się:

• po lub w trakcie różnych chorób zakaźnych/zapalnych (np. otępienie w zakażeniu wirusem HIV)

• w urazach głowy

• guzach mózgu

• zatruciach (np. alkoholem)

Choroba Alzheimera

Choroba Alzheimera:

• najczęstsza przyczyna zaburzeń otępiennych → więcej niż 50% wszystkich zespołów jest spowodowana tą chorobą

• objawy wynikają z uszkodzenia komórek nerwowych (gł. neuronów cholinergicznych szczególnie w obrebie jądra podstawnego Meynerta), których brak wyraźnie warunkuje ujawnienie się zaburzeń pamięci i uczenia się → objawy ujawniają się gdy dojdzie do uszkodzenia 70% neuronów

• pewną diagnozę można postawić dopiero po śmierci:

• w trakcie obdukcji zaniki tkanki nerwowej mózgu (głównie w obrębie płatów czołowych i ciemieniowych)

• w badaniu histopatologicznym – wewnątrzkomórkowe wiązki włókien (neurofibryle), które zawierają bogate w reszty fosforanowe białka neurofibrylarne/neurowłókienkowe (białko tau)

• w przestrzeni pozakomórkowej – płytki i włókienka, zbudowane ze złogów specyficznego amyloidu – składającego się z toksycznie działającego białka β-amyloidu (Aβ), powstające z białka prekursorowego dla amyloidu (APP)

Białko APP

• rozkład białka APP następuje pod wpływem tzw. sekretaz:

• sekretaza α → rozpuszczalne białko APP (sAPP) – białko to odgrywa pozytywną rolę w zakresie funkcji troficznych i neuroprotekcyjnych

• sekretaza β i γ → białko β-amyloidu, które prowadzi do śmierci komórki

• stąd też inhibitory sekretaza β i γ stanowią punkt wyjścia do badań leków służących terapii Alzheimera

Otępienie naczyniowe

U podłoża otępień naczyniowych leżą zaburzenia ukrwienia mózgu powodujące udary

Najważniejsza postacią w tej grupie otępień (ok20% wszystkich otępień) jest otępienie wielozawałowe.

Otępienie wielozawalowe– wystąpienie licznych drobnych zawałów (udarów) mózgowych → ujawniających się na podłożu miażdżycowo zmienionych naczyń mózgowych.

Postacie mieszane zespołów otępiennych

Choroba Alzheimera + otępienie naczyniowe

Stanowią 20% postaci zaburzeń otępiennych

Leki stosowane w Chorobie Alzheimera

Ponieważ choroba Alzheimera polega zasadniczo na ograniczeniu przekaźnictwa nerwowego głównie w układzie cholinergicznym usiłuje się wykorzystać w celach terapeutycznych:

• prekursorów acetylocholiny:

• fosfatydylocholinę

• dimetyloaminoetanol

• agonistów cholinergicznych (agonistów receptorów muskarynowych M₁)

• inhibitorów acetylocholinoesterazy:

• Takryna

Możliwe so zastosowania terapeutycznego okazały się substancje z 2 ostatnich grup.

Terapia otępienia alzheimerowskiego o zaawansowania od łagodnego do umiarkowanego zostały dopuszczone działające ośrodkowo substancje:

• donepezil

• galantamina

• riwastygmina

Donepezil

• Inhibitor cholinoesterazy, dobrze wchłaniany

• dobrze tolerowane więc może być stosowana w większych dawkach → lepsza skuteczność

• posiada hamujące działanie na acetylocholinoesterazę

• okres półtrwania w osoczu około 70h

Donepezil

dawkowanie

Pierwsze 4-6 tygodni → 5mg wieczorem

Później zwiększamy do 10mg

Galantamina

• Inhibitor cholinoesterazy, dobrze wchłaniana

• dobrze tolerowane więc może być stosowana w większych dawkach → lepsza skuteczność

• posiada hamujące działanie na acetylocholinoesterazę

• wpływa na presynaptyczne receptory nikotynowe → ↑uwalnianie acetylocholiny

• okres półtrwania w osoczu około 6h

Riwastygmina

• Inhibitor cholinoesterazy, dobrze wchłaniana

• dobrze tolerowane więc może być stosowana w większych dawkach → lepsza skuteczność

• posiada hamujące działanie na acetylocholinoesterazę

• okres półtrwania w osoczu około 1h

Galantamina

dawkowanie

Początkowo 8mg/dzień

Później w zależności od tolerancji – zwiększa się ją do 16-24mg/dzień

Riwastygmina

Początkowo 1,5 mg 2 razy dziennie

Po przynajmniej 14 dniach może być zwiększona na 2razy dziennie po 3mg (max dawka dzienna to 12mg)

Danapezil

Preparaty

Alzdone – tabletki powlekane 5mg i 10mg

Alzepezil - tabletki powlekane 5mg i 10mg

Cogiton 10 - tabletki powlekane 10mg

Galantamina

preparaty

Nivalin – amułki z roztworem do wstrzyknięć 2,5mg/ml i 5mg/ml

GalLek – tabletki powlekane 4mg, 8mg i 12mg

Riwastygmina

prepararty

Exelon – kapsułki twarde 1,5mg, 3mg, 4,5mg, 6mg

Exelon 2mg/ml roztwór doustny

Inhibitory acetyloholinoesterazy

Inhibitory acetyloholinesterazy:

• takryna (nie stosowana)

• donepezil

• galantamina

• riwastygmina

Inhibitory acetyloholinoesterazy

działania nieporządane

działania niepożądane:

• brak apetytu

• zawroty głowy

• bezsenność

• koszmary senne

• nudności

• wymioty

• nadmierne pobudzenie

• splątanie

• drgawki mięśniowe

• infekcje górnych dróg oddechowych

• infekcje układu moczowo-płciowego

Inhibitory acetyloholinoesterazy

interakcje

• równoczesne podanie z cholinomimetykami →zwiększenie siły działania

• równoczesne podanie z substancjami przeciwcholinergicznymi → osłabienie siły działania

W przypadku Donepeziulu dodatkowo przy równoczesnym stosowaniu substratów izoenzymu CYP3A4 np. chinidyny, makrolitów oraz doustnie stosowanych azolowych leków przeciwgrzybicznych → ↑stężenie donepezilu w osoczu

Niekompetycyjni antagoniści NMDA

Zastosowanie, dziłanie

Zastosowanie:

• degeneracyjne choroby mózgu ze względu na nadmierne pobudzenie receptorów NMDA → przeładowanie komórek nerwowych jonami wapnia (excitotoxity – tzw. toksyczność z pobudzenia)

Działanie:

• substancje neuroprotekcyjne

• wiążą się we wnętrzu sterowanego przez NMDA kanału jonowego w miejscu wiązania magnezu

• szybko oddzielają się od miejsca wiązania, aby zabobiec zbyt długotrwałej blokadzie kanału

Substancja spełniająca te założenia jest MEMANTYNA

Memantyna

Działanie, zastosowanie

• niekompetycyjny antagonista NMDA

Działanie:

• poprawa w zakresie funkcji poznawczych

• napędu

• umiejętności społecznych

• codziennych czynności

Jedyny preparat zarejestrowany do terapii umiarkowanych i ciężkich postaci otępienia

Memantyna

Drogi podania, działania niepożądane, przeciwwskazania

Po podaniu doustnym szybko i całkowicie się wchłania

Wydalanie następuje przez nerki

Działania niepożądane:

• zawroty i bóle głowy

• nudności

• niepokój

• nadmierna pobudliwość

Przeciwwskazania:

• ciężkie stany splątania

• padaczki

• ciężkie zaburzenia funkcji nerek

Mematyna

dawkowanie

przez 1 tydzień dawka 5mg/dzień

później 10mg/ dzień

a od 3 tygodnia – 15-20mg/dzień

Dawka podtrzymująca – 20-30mg

Mematyna

interakcje

Nasila działanie równocześnie przyjmowanych:

• neuroleptyków

• leków przeciwcholinergicznych

• lewodopy

• agonistów dopaminergicznych

• amantadyny

Leki nootropowe

Właściwości ogólne

Leki nootropowe (neurotropowe) – substancje wpływające bez ośrodkowego działania stymulującego wpływa na metabolizm mózgu przez:

• poprawę właściwości transportowych błony komórkowej

• ↑ utylizacji glukozy

• aktywację metabolizmu nukleotydów, fosfolipidów i białek

Skutkiem tego jest poprawa funkcji mózgu:

• pamięci

• koncentracji

• uwagi

• osądu

• orientacji

Leki nootropowe

Zaliczamy do nich:

• nicergolinę

• piracetam

• pyritinol

Mimo stwierdzenia w badaniach korzystnych efektów dotyczących przemiany materii w mózgu lub określonych funkcji mózgu skuteczność tych leków przy zaburzeniach funkcji mózgu nadal jest kwestionowana

Leki nootropowe

Dawkowanie, preparaty handlowe

Nazwa międzynarodowa	Preparaty handlowe	Średnia dawka dzienna (mg)
nicergolina	Ergobel, Nicergolin-CT, Nacergolin-neuraxpharm, Nicerium, Sermion, Adavin, Circulat	10-20
piracetam	Nootrop, Normabrain, Piracetam-neuraxpharm, Piracetam-ratiopharm, Lucetam, Memotropil, Nootropil	2400-4800
pyritinol	Encephabol	600

Ginkgo biloba

Ginkgo biloba – suche wyciągi z liści drzewa Ginkgo biloba – miłorzębu dwuklapkowego (drzewa świątynnego):

• należą do najczęściej stosowanych farmakologicznych stosowanych w leczeniu otępienia

• najważniejszymi substancjami składowymi wyciągu są:

• glikozydy flawonowe (m. In. izoramnetyna, olejek kamforowy, kwercetyna)

• laktony terpenowe (glikozydy A, B i C, bilobalid)

• większość dostępnych w handlu preparatów zawiera 8,8-10mg glikozydów flawonowych i 2-2,8mg lak tonów terpenowych

Akceptory wolnych rodników

Jedną z możliwych przyczyn uszkodzenia komórek mózgu jest tworzenie się wolnych rodników.

Przyjmuje się że działanie chroniące komórki nerwowe można osiągnąć za pomocą substancji które:

• zapobiegają powstawaniu rodników

• lub unieszkodliwiają wolne rodniki.

Jednak do tej pory nie udało się udowodnić istnienia korzystnych klinicznych korzyści w razie stosowania takich akceptorów rodników (np. witaminy A, C i E)

Pozycja leków przeciwotępiennych

Skuteczna terapia zespołów otępiennych za pomocą leków opisanych wcześniej – jest obecnie możliwa jedynie w niewielkim lub ograniczonym zakresie.

Przyczyna → objawy otępienne ujawniają się zwykle, gdy większość dotkniętych chorobą neuronów została już zniszczona/uszkodzona → jest już za późno na wdrożenie efektywnej przyczynowej terapii.

Mimo to jest możliwe za pomocą leków przeciwotępiennych zmniejszenie przez pewien czas (ogólnie w ciągu pół roku):

• nasilenia objawów chorobowych

• poprawienie codziennego funkcjonowania pacjenta

• przesunięcie terminu przeniesienia go do domu pomocy