Wielkie odkrycia geograficzne

Wielkie odkrycia geograficzne – popularne określenie odkryć geograficznych dokonanych przez europejskich żeglarzy na przełomie XV iXVI wieku, a w szczególności: opłynięcie Przylądka Dobrej Nadziei przez Diasa (1488), odkrycie Ameryki przez Kolumba (12 X 1492), a następnie jej podbój, podróż Vasco da Gamy do Indii (1498) oraz pierwsza podróż dookoła świata Magellana (1519-1522).

Wydarzenia te zapoczątkowały kolejne wyprawy odkrywcze i przyczyniły się do znaczącego poszerzenia horyzontu geograficznego Europejczyków. Rozpoczął się okres wielkiej kolonizacji, w której przodowali początkowo Portugalczycy i Hiszpanie, później dołączyli do nich Holendrzy, Anglicy i Francuzi. Znacząco rozwinął się handel, dotąd przede wszystkim morski (Morze Śródziemne, Bałtyk), teraz stał się oceaniczny. Dotychczasowe potęgi handlowe, takie jak miasta włoskie czy hanzeatyckie, zaczęły tracić na znaczeniu, a zyskiwały ośrodki takie jak Kadyks, Sewilla, Lizbona, Antwerpia. Nowe odkrycia geograficzne miały także wpływ na przemiany umysłowe zachodzące w Europie.

Handel przyprawami

Przez wiele wieków, a właściwie tysiącleci, sól była jedyną przyprawą, a zarazem i konserwantem znanym w Europie. W czasach rzymskich zaczęły się pojawiać i inne: cynamon, goździki, gałka muszkatołowa i przede wszystkim pieprz. Wszystkie one pochodziły z dalekiej Azji –Indii lub Indochin. W średniowiecznej Europie oba te regiony geograficzne zlały się w jeden legendarny region zwany Indiami. Miała to być kraina mlekiem i miodem płynąca, bogata w "korzenie" (przyprawy) oraz kruszce szlachetne.

Import przypraw korzennych następował nieprzerwanie przez całe średniowiecze, aż do czasów upadku Bizancjum w 1453. Wtedy to wszystkie szlaki handlowe zostały opanowane przez Turków Osmańskich (ottomańskich), którzy uzyskali monopol na import przypraw. W krótkim czasie ceny "korzeni" na rynkach europejskich wzrosły niepomiernie. Dla przykładu, za jeden kwintal goździków na Molukach(Wyspach Korzennych) płacono 2 dukaty. W mieście Malakka już 14 dukatów, w Kalikat, głównym punkcie przeładunkowym ówczesnych Indii, już 50 dukatów. Ostatecznie na giełdzie londyńskiej 213 dukatów. Odkrycie alternatywnej drogi do Indii było więc ekonomiczną koniecznością dla rozwijającej się prężnie Europy. Rozwój systemu monetarnego Europy z bankami finansującymi przedsięwzięcia był wówczas daleko rozwinięty, co ułatwiło organizowanie wypraw podróżniczych.

Mapa Świata Gerarda Merkatora z 1587roku

Średniowieczna geografia i nawigacja

Wiedza geograficzna w średniowiecznej Europie nie wyszła poza to, co głosili starożytni, a nawet część tej wiedzy została zapomniana. Powszechnie wierzono w fantastyczne opowiadania o dziwacznych stworzeniach i potworach zamieszkujących odległe lądy i morza. Nie pamiętano o przekonaniu starożytnych o kulistości Ziemi. Mapy średniowieczne były bardzo prymitywne, przedstawiały świat jako okrąg lub prostokąt ze środkiem zwykle w Jerozolimie. Znacznie lepsze były włoskie i portugalskie mapy żeglarskie, jednak ograniczały się one do pokazywania obszarów nadbrzeżnych. Jednak z biegiem czasu wiedza geograficzna zaczęła się poprawiać, głównie dzięki kontaktom z Arabami, których nauka stała na znacznie wyższym poziomie. Europa poznała na nowo dzieła starożytnych Greków, przede wszystkim Arystotelesa i Ptolemeusza, ich poglądy na temat geografii przenikały do dzieł średniowiecznych uczonych. Poprawiły się także techniki nawigacyjne, upowszechnił się kompas, log, budowano lepsze i większe okręty, sporządzano coraz dokładniejsze mapy znanych obszarów - pod koniec XV wieku dokładnie opisywały one Morze Śródziemne, znacznie gorzej resztę znanego świata (Europę Północną, część Afryki i Azji). Wiedza o Azji znacznie poprawiła się dzięki lądowym wyprawom podróżników europejskich, takich jak Giovanni da Pian del Carpini (XIII wiek), a przede wszystkim Marco Polo(XIII/XIV wiek), którego dzieła studiował m.in. Kolumb.

Kolumb i odkrycie Ameryki

Inny szlak do Indii próbował znaleźć Krzysztof Kolumb, genueńczyk urodzony w 1451 roku. Uważał on, że najkrótsza droga do tego kraju wiedzie przez Ocean Atlantycki na zachód. Swoje poglądy opierał na twierdzeniach sławnego wówczas uczonego Toscanellego, który, korzystając z liczb podanych jeszcze przez Ptolemeusza, głosił, że obwód Ziemi jest znacznie mniejszy niż w rzeczywistości i że między zachodnimi wybrzeżami Europy a wschodnimi Azji nie ma żadnego większego lądu. Wyliczenia Kolumba były jeszcze bardziej optymistyczne niż Toscanellego - wskazywały, że odległość z Europy do Japonii (zwanej wtedy Cipangu) wynosi tylko 2400 mil morskich. Te liczby Kolumb przedstawił w latach 1484-1485 królowi portugalskiemu Janowi II, kiedy zwrócił się do niego z propozycją zorganizowania wyprawy morskiej tą trasą, jednak władca, opierając się na opinii specjalistów, odrzucił pomysł. Kolumb przedstawił tę samą propozycję władcom hiszpańskim, angielskim i francuski, jednak wszyscy nie zgodzili się na wyłożenie pieniędzy na podróż. Dopiero kolejne staranie się na dworze hiszpańskim przyniosło odpowiedź pozytywną: Izabela Kastylijska i król Ferdynand w 1492 roku zgodzili się sfinansować wyprawę, mianować Kolumba admirałem oraz wicekrólem i gubernatorem wszystkich ziem, które odkryje.

3 sierpnia 1492 roku flotylla trzech statków wypłynęła z Hiszpanii ku Wyspom Kanaryjskim, skąd 9 września ruszyła na zachód, by 12 października 1492 roku dotrzeć do jednej z wysp archipelagu Bahamy. Kolumb nazwał ją San Salvador, a jej mieszkańców Indianami, przekonany był bowiem, że dotarł do Azji. Przez kilka miesięcy flotylla badała okoliczne lądy odkrywając m.in. Kubę i Haiti. W styczniu 1493 ruszyła w drogę powrotną, by w marcu dotrzeć do Europy, gdzie odkrywcę witano z wielkimi honorami. W kolejnych latach Kolumb kierował jeszcze trzema wyprawami do Nowego Świata w trakcie których odkrywał i badał kolejne wyspy a także ląd Ameryki Południowej i Środkowej, jednak do swojej śmierci w 1506 roku był przekonany, że udało mu się dopłynąć do Indii.

Jeszcze za życia Kolumba zaczęto podejrzewać, że odkryte przez niego ziemie to nie Azja, lecz zupełnie nowy kontynent. Wysłano liczne wyprawy, których zadaniem miało być dokładniejsze zbadanie Nowego Świata, m.in. dowodzoną przez Amerigo Vespucciego, który gruntownie zbadał wybrzeża Ameryki Południowej od Wenezueli do Brazylii. Od jego imienia zaczęto nazywać nowy ląd Ameryką.

Gdy w końcu zrozumiano, że odkrytym lądem jest potężny kontynent, sądzono, że jest on przeszkodą nie do przebycia na zachodniej drodze do Indii. W 1513 hiszpański żeglarzVasco Núñez de Balboa przemierzywszy konno Przesmyk Panamski dotarł nad wybrzeża Oceanu Spokojnego.

Krzysztof Kolumb (1451-1506)

Wykonał: Patryk Patalas