Układ rodzajowy

Układ rodzajowy kosztów dzieli koszty według rodzaju i obejmuje następujące grupy kosztów:

1. amortyzacja - celowe wyrażone wartościowo zużycie środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych,

2. zużycie materiałów i energii - zużycie surowców, materiałów zapasowych, opakowań, paliwa, książek, czasopism, energii (elektrycznej, cieplnej, wodnej, sprężonego powietrza),

3. usługi obce - obróbka obca, usługi: transportowe, remontowe, łączności, najmu, leasingu, bankowe,

4. wynagrodzenia - wynagrodzenia brutto za prace wykonane na rzecz danego podmiotu,

5. ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia - obciążające pracodawcę składki na ubezpieczenie społeczne, fundusz pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych oraz inne świadczenia na rzecz pracowników: wydatki na bhp, szkolenia, ochronę zdrowia,

6. podatki i opłaty - podatki: od nieruchomości, środków transportu oraz opłaty: skarbowe, notarialne, administracyjne, sądowe, za zanieczyszczanie środowiska,

7. pozostałe koszty rodzajowe - podróże służbowe, ubezpieczenie majątkowe, stypendia, reklama nie ujęta w innych pozycjach.

Koszty rodzajowe w rachunkowości – koszty w układzie rodzajowym, tzw. koszty proste bieżącej działalności, które faktycznie zostały poniesione, przedstawione w podziale na rodzaje. Koszty rodzajowe odpowiadają na pytanie ile i jakiego rodzaju koszty zostały poniesione.

Przykładowa prezentacja kosztów rodzajowych:

1. Zużycie materiałów i energii:

   • zużycie materiałów podstawowych i pomocniczych

   • zużycie opakowań

   • zużycie materiałów biurowych

   • zużycie energii elektrycznej i cieplnej

   • zużycie ciepłej i zimnej wody

   • zużycie gazów

   • zużycie pary wodnej

2. Usługi obce:

   • transportowe

   • budowlane

   • remontowe

   • składowania

   • łączności (telekomunikacyjne, pocztowe itp.)

   • poligraficzne

   • informatyczne

   • bankowe

   • wykonanie ekspertyz i badań

   • tłumaczenie tekstu

   • pozostałe usługi np. (pranie odzieży, utrzymanie czystości

3. Podatki i opłaty:

   • podatek od nieruchomości

   • podatek od środków transportu

   • podatek akcyzowy

   • opłaty skarbowe

   • opłaty sądowe i notarialne

   • opłaty za wieczyste użytkowanie gruntów

   • roczne opłaty licencyjne uprawniające do wykonywania działalności

4. Wynagrodzenia:

   • wartości wynagrodzenia brutto wypłacanego w formie pieniężnej

   • wartości świadczeń w naturze bądź ich ekwiwalent

5. Ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia z tytułu wynagrodzeń:

   • składki z tytułu ubezpieczeń społecznych opłaconych ze środków pracodawcy

   • składki na fundusz pracy

   • składki na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych

   • odzież ochronna i robocza

   • świadczenia rzeczowe związane z bezpieczeństwem i higieną pracy

   • szkolenie pracowników

   • dopłaty do okresowych biletów za dojazdy pracowników do pracy

6. Amortyzacja:

   • planowe zużycie środków trwałych

   • planowe zużycie wartości niematerialnych i prawnych

7. Pozostałe koszty:

   • ubezpieczenia majątkowe

   • koszty krajowych i zagranicznych podróży służbowych

   • koszty reprezentacji i reklamy

   • koszty wynajęcia kwater lub ryczałtu za noclegi w przypadku czasowego zatrudnienia pracowników poza miejscem stałego zatrudnienia.

   • wypłaty ryczałtów za używanie przez pracowników własnych samochodów dla celów służbowych.

Podział ten pochodzi od ze struktury tych kosztów, które są podawane w sprawozdaniu. Jako że często informacje o kosztach działalności podstawowej muszą być bardzo szczegółowe, jednostki dodają do tej systematyki kategorie uszczegóławiające, dzięki czemu przekrój omawianego układu staje się bardziej rozbudowany. Przekrój układu rodzajowego nie obejmuje jednak takich kosztów, jak koszty zużycia energii, półfabrykatów, poszczególnych materiałów, czy też usług wytworzonych przez jednostkę gospodarczą we własnym zakresie.Takie koszty są bowiem kosztami złożonymi, obejmującymi kilka rodzajów kosztów.

Układ kosztów rodzajowych ma za zadanie wypełniać w firmie różne zadania, na przykład:

• dawanie możliwości ustalenia wysokości nakładów pracy żywej oraz uprzedmiotowionej, co jest potrzebne do obliczenia na przykład dochodu narodowego

• klasyfikacja ponoszonych kosztów według ich elementarnych składników

• dawanie możliwości sporządzania sprawozdań z zakresu kosztów według ich rodzaju

• ułatwiania badania struktury kosztów firmy

• kontrolowanie zużycia poszczególnych czynników produkcji związanego z wytwarzaniem danych dóbr i usług

Układ kalkulacyjny

Układ kalkulacyjny klasyfikuje koszty w tzw. pozycje kalkulacyjne niezbędne do obliczenia kosztu wytworzenia produktu. Dzieli on koszty następująco:

• koszty bezpośrednie

  • materiały bezpośrednie,

  • płace bezpośrednie,

• koszty pośrednie

  • koszty wydziałowe,

  • koszty zarządu,

  • koszty sprzedaży.

Bazując na klasyfikacji kosztów w układzie kalkulacyjnym można obliczyć różne wielkości kosztów, w szczególności zaś:

• techniczny koszt wytworzenia, będący sumą kosztów bezpośrednich i kosztów wydziałowych,

• koszt całkowity (zakładowy, fabryczny) koszt wytworzenia, będący sumą technicznego kosztu wytworzenia oraz kosztów zarządu,

• koszt własny sprzedaży (pełen koszt własny), będący sumą wszystkich kosztów bezpośrednich i pośrednich.

Układ kalkulacyjny jest charakterystyczny dla rachunku kosztów pełnych. W rachunkowości istnieją również inne systemy rachunku kosztów, wśród których najbardziej rozpowszechnił się rachunek kosztów zmiennych. Klasyfikuje on koszty według kryterium zmienności w zależności od zmian wielkości produkcji. W ramach tego rachunku kosztów wyróżnia się:

• koszty zmienne

• koszty stałe

Koszty pośrednie – efekt podziału kosztów w układzie przedmiotowym. Koszty pośrednie nie mogą być bezpośrednio odnoszone do produkowanych wyrobów lub usług, tzn. nie można przyporządkować ich poszczególnym nośnikom na podstawie pomiarów i dowodów źródłowych lub takie przyporządkowanie jest nieopłacalne. Koszty pośrednie są przypisywane poszczególnym nośnikom na podstawie procedur rozliczeniowych. Koszty pośrednie nie dotyczą tylko jednego konkretnego wyrobu, w związku z tym ich podział między poszczególne nośniki wymaga zastosowania klucza rozliczeniowego (np. płace bezpośrednie, materiały bezpośrednie, koszt wytworzenia).

Układ kalkulacyjny kosztów

Koszty pośrednie są podstawą podziału układu kalkulacyjnego na koszty bezpośrednie i pośrednie. Taki układ pełni dwie funkcje: informacyjną i analityczną. Dzięki tym funkcjom jednostka może swobodnie planować procesy sprzedaży i produkcji oraz obserwować i kontrolować poziom rentowności sprzedaży.

Podział kosztów

Na koszty pośrednie składają się:

• koszty wspólne grupowane bezpośrednio na stanowiska kosztów,

• koszty grupowane pośrednio na stanowiska według miar określających konsumpcje tych kosztów.

W przemysłach przetwórczych koszty pośrednie są grupowane w zbiory, które nazywane są pozycjami kalkulacyjnymi. Do następujących zbiorów zalicza się:

• koszty wydziałowe (koszty poniesione przez wydziały produkcji podstawowej)

• koszty sprzedaży (koszty, które ponosi jednostka, w związku ze sprzedażą wyrobów lub usług)

• koszty ogólnego zarządu (koszty związane z kierownictwem przedsiębiorstwa)

• koszty zakupu (koszty ponoszone przez jednostkę, związane z zakupem majątku obrotowego)

Sposoby sprawozdania kosztów

Istnieją dwa sposoby sprawozdawania kosztów (7. Program Ramowy w zakresie badań i rozwoju technologicznego (7PR)), które różnią się między sobą jedynie metodą kalkulacji kosztów pośrednich:

• I sposób: instytucja wylicza i sprawozdaje rzeczywistą wartość swoich kosztów pośrednich. Model ten mogą stosować instytucje posiadające system księgowy pozwalający na wyodrębnienie tego typu kosztów, często w rzeczywistości przewyższających ryczałt naliczany wg sposobu II.

• II sposób: koszty pośrednie są rozliczane jako ryczałt wg stawki ustalonej przez Komisję Europejską, przy czym są one liczone jako procent od poniesionych kosztów bezpośrednich z wyłączeniem usług obcych.

Instytucja do wszystkich projektów realizowanych w 7PR musi zastosować wybrany sposób rozliczania. Gdy mamy sytuacje,że koszty pośrednie poprzedniego projektu rozliczane były jako ryczałt, to jest możliwość, aby sprawozdawać je w sposób rzeczywisty w następnym projekcie. W konsekwencji wszystkie kolejne projekty muszą być rozliczane wg nowo wybranego sposobu. Niemożliwy jest odwrotny kierunek zmian.