Koszty działalności

W literaturze koszty są często definiowane jako
pieniężny wyraz nakładów ponoszonych w
związku z działalnością gospodarczą. Obejmują
swym zakresem zarówno nakłady pracy żywej
(wynagrodzenia za pracę wraz z narzutami), jak
i nakłady pracy uprzedmiotowionej (zużycie
materiałów i surowców oraz maszyn i
budynków).

Koszty można więc określić jako wyrażone w
pieniądzu celowe zużycie środków trwałych,
materiałów, paliwa, energii, usług, czasu pracy
pracowników

oraz

niektóre

wydatki

nie

odzwierciedlające zużycia czynników produkcji,
poniesione w związku z normalną działalnością
przedsiębiorstwa w pewnym okresie, których
rezultatem są użyteczne produkty i (lub) usługi.

Koszty oraz pojęcia bliskoznaczne i rozłączne

Koszty

zawsze w ujęciu wartościowym z reguły

wszystkie koszty połączone są z koniecznością
poniesienia wydatków, niektóre koszty nie są
wydatkami – amortyzacja,

Nakłady

ilościowo i wartościowo

Wydatki

wartościowo związane są ze sferą obiegu

pieniądza, niektóre wydatki nie są związane z
kosztami – zakup środków trwałych, spłata kredytów

KOSZTY W UKŁADZIE RODZAJOWYM

Układ rodzajowy kosztów obejmuje jednorodne

składniki kosztów, będące z punktu widzenia

przedsiębiorstwa prostymi elementami procesu

pracy.

Stosowany w ewidencji i sprawozdawczości układ

rodzajowy kosztów obejmuje:



zużycie materiałów i energii,



usługi obce,



podatki i opłaty,



wynagrodzenia,



świadczenia na rzecz pracowników,



amortyzację,



pozostałe koszty

Analiza kosztów w układzie rodzajowym



porównania kosztów faktycznych danego okresu z
kosztami planowanymi na ten okres i z kosztami
faktycznymi poprzednich okresów,



ustalenia dynamiki kosztów rodzajowych,



oceny struktury kosztów rodzajowych,



rozpoznania czynników powodujących zmiany
wielkości i struktury kosztów rodzajowych,



porównania wskaźników struktury rodzajowego układu
kosztów badanego przedsiębiorstwa ze wskaźnikami
struktury innych przedsiębiorstw

.

Aby można było wnioskować o faktycznej zwyżce lub obniżce
kosztów rodzajowych, należy zmiany tych kosztów porównać ze
zmianami produkcji wyrazić następująco:

Wskaźnik dynamiki całkowitych kosztów rodzajowych <1

Wskaźnik dynamiki produkcji

W racjonalnie rozwijającym się przedsiębiorstwie, tj.
troszczącym się o postęp techniczny i organizacyjny, zmiany w
strukturze kosztów rodzajowych powinny zmierzać do:



wzrostu udziału kosztów amortyzacji,



spadku udziału płac oraz odpowiedniego wzrostu udziału
kosztów materiałowych,



wzrostu udziału kosztów energii i kosztów usług
remontowych (jako wynik wzrostu technicznego
uzbrojenia pracy).

KOSZTY W UKŁADZIE
KALKULACYJNYM

Układ kalkulacyjny kosztów grupuje koszty nie według
rodzaju zużytych czynników produkcji, lecz ze względu na
jednostkę kalkulacyjną, którą może być wyrób gotowy,
jego część lub wyodrębniona część procesu
technologicznego.

Cechą charakterystyczną

układu kalkulacyjnego kosztów

jest podział kosztów na koszty bezpośrednie i koszty
pośrednie.

Podstawą tego podziału jest związek kosztów z

produkcją oraz sposób, w jaki są one odnoszone na
jednostkę kalkulacyjną.

Kosztami bezpośrednimi nazywa się te
koszty, które można na podstawie dokumentacji
źródłowej, bez żadnego dodatkowego
przeliczania, odnieść wprost do jednostki
kalkulacyjnej. Do kosztów bezpośrednich zalicza
się :

Materiały bezpośrednie obejmują zużycie materiałów

wchodzących w skład danego produktu lub związanych

bezpośrednio z procesem technologicznym tego produktu, a

także zużycie opakowań przeznaczonych na konkretne produkty.

Do wynagrodzeń bezpośrednich zalicza się koszty

wynagrodzeń pracowników zatrudnionych bezpośrednio w

procesie wytwórczym, które rozlicza się na wytworzone

produkty.

Do innych kosztów bezpośrednich zalicza się także pozycje

kosztów, które można przypisać do konkretnych wyrobów lub

zaleceń produkcyjnych. Są to najczęściej następujące rodzaje

kosztów:



zużycie narzędzi i przyrządów specjalnych używanych do

wytwarzania określonych wyrobów,



koszty usług obcych związanych bezpośrednio z procesem

produkcyjnym danego wyrobu,



koszty przygotowania i uruchomienia produkcji nowych

wyrobów.

Koszty pośrednie są kosztami, których nie można na
podstawie dokumentów źródłowych odnieść wprost do
określonej jednostki kalkulacyjnej w momencie ich
powstawania

lub

takie

ich

odniesienie

byłoby

nieopłacalne, często ze względu na małą sumę tych
kosztów przypadającą na jednostkę kalkulacyjną.
Z tego względu koszty pośrednie rozlicza się na
poszczególne jednostki kalkulacyjne po pewnym okresie
za pomocą różnych kluczy podziałowych.

Klucze podziałowe:

Suma kosztów bezpośrednich
Czas pracy ludzi
Materiały bezpośrednie
Czas pracy maszyn i urządzeń
Ilość lub waga wyrobów

Koszty wydziałowe dotyczą funkcjonowania poszczególnych
wydziałów produkcyjnych. Do kosztów tych zaliczamy przede
wszystkim koszty związane z eksploatacją maszyn i urządzeń.
Są to tzw. koszty ruchu, w przeciwieństwie do pozostałych
kosztów wydziałowych związanych z organizacją produkcji i
kierowaniem

wydziałami,

nazywanych

kosztami

ogólnowydziałowymi.

Koszty ogólne zarządu są to takie koszty pośrednie,
których

występowanie

jest

związane

z

pracą

przedsiębiorstwa jako całości. Koszty te dzielimy na dwie
grupy, a mianowicie na:



koszty ogólnoadministracyjne (wynagrodzenia i
świadczenia na rzecz pracowników zarządu
przedsiębiorstwa, koszty delegacji, koszty biurowe,
koszty reprezentacji, szkoleń).



koszty ogólne, dotyczące przedsiębiorstwa jako
całości (utrzymanie magazynów, ochrona majątku,
bezpieczeństwo pracy).

Koszty sprzedaży



wartość zużycia materiałów i paliwa oraz opakowań
wysyłanych produktów, opłaty za wynajem opakowań
obcych,



opłaty za przewóz wyrobów gotowych wykonany we
własnym zakresie lub przez jednostki obce,



koszty reklamy (opłaty za udział w targach i wystawach,
koszty ogłoszeń prasowych, zużycie
wyrobów w celach degustacji, eksponatów),



pozostałe koszty sprzedaży.



udział w wystawach/targach

UKŁAD KALKULACYJNY KOSZTÓW

KALKULACJE
- ZASADY USTALANIA
KOSZTÓW JEDNOSTKOWYCH

ZASADY USTALANIA KOSZTÓW
JEDNOSTKOWYCH



W działalności przedsiębiorstw, bez względu na charakter
wykonywanych czynności (wytwórczych, handlowych,
usługowych, budowlanych i innych), rachunek kalkulacyjny
odgrywa szczególną role.



Kalkulacja polega na obliczeniu ogólnej sumy kosztów
przypadających na przedmiot kalkulacji oraz ustaleniu
kosztu jednostkowego z wykazaniem struktury kosztów.



Przedmiotem kalkulacji może być jednostka wyrobu,
usługi, towaru, zlecenia produkcyjnego, asortyment
wyrobów itp. Przedmiot kalkulacji zwykle wyraża się w
jednostkach naturalnych, (kg, szt., km, godz.)

W zależności od czasu sporządzania kalkulacji
wyróżnia się:



kalkulację wstępną,



kalkulację wynikową.

Porównanie kalkulacji wstępnej i wynikowej stwarza
możliwość obliczenia różnic między kosztami
przewidywanymi i rzeczywistymi. Różnice te
powinny być analizowane i brane pod uwagę przy
podejmowaniu decyzji gospodarczych. Powinny być
również określane przyczyny ich powstania.

Zadaniem kalkulacji jest ustalenie kosztu
wytworzenia produktu, który obejmuje koszty
pozostające w bezpośrednim związku z danym
produktem oraz uzasadnioną część kosztów
pośrednio związanych z wytworzeniem tego
produktu. Przyjmując podział kosztów na
bezpośrednie i pośrednie, w jednostkach
wytwórczych sporządza się typowy (uproszczony)
arkusz kalkulacyjny, który może mieć postać
przedstawioną w tablicy.

Uproszczony arkusz kalkulacyjny kosztów

Lp.

Pozycje kosztów według

 
 

miejsc powstania

układu rodzajowego

1. Płace bezpośrednie wraz ze świadczeniami na

rzecz pracowników

Amortyzacja

2. Materiały bezpośrednie

Zużycie materiałów i energii

3. Inne koszty bezpośrednie (np. obróbka obca) Usługi obce

4. Razem koszty bezpośrednie

(póz. 1 + 2 + 3 )

Podatki i opłaty

5. Narzut kosztów wydziałowych

Wynagrodzenia

6. Koszty wytworzenia produktów

(póz. 4 + 5)

Ubezpieczenia społeczne i inne
świadczenia

7. Koszty ogólnego zarządu

Pozostałe koszty

8. Koszty sprzedaży

Koszty wytworzenia sprzedanych

produktów (suma póz. od 1 do 7)

9. Koszty wytworzenia sprzedanych produktów

(póz. 6 + 7 + 8)

 
 

Celem kalkulacji jest również obliczanie
kosztu jednostkowego. Stosuje się wówczas
różne metody kalkulacji. Dobór odpowiedniej
metody uzależnia się od rodzaju przedmiotu
kalkulacji (wyrób gotowy, usługa, zlecenie)
oraz od technologii wytwarzania produktów.
W praktyce mają zastosowanie dwie
podstawowe metody, a mianowicie:



kalkulacja podziałowa i



kalkulacja doliczeniowa.

KALKULACJA PODZIAŁOWA l JEJ
ODMIANY

Kalkulacja podziałowa polega na grupowaniu
kosztów wytworzenia określonych produktów
i ustalaniu kosztu jednostkowego.

Koszt

jednostkowy oblicza się w ten sposób, że
poniesione koszty dzieli się przez ogólną
liczbę jednostek kalkulacyjnych.

Do

podstawowych odmian kalkulacji
podziałowej zalicza się:



kalkulację podziałową prostą,



kalkulację podziałową ze współczynnikami.

Kalkulacja podziałowa prosta jest uznawana za jedną z
najstarszych i najłatwiejszych metod ustalania kosztu
jednostkowego wytworzonego produktu.

Ma ona zastosowanie

przy produkcji masowej lub wielkoseryjnej w
przedsiębiorstwach, w których wytwarza się jeden rodzaj
nieskomplikowanych wyrobów lub usług

, na przykład w

kopalniach, elektrowniach, cementowniach,
przedsiębiorstwach transportowych.

Kj = K/P

gdzie:
Kj— koszt jednostkowy,
K — całkowite koszty okresu,
P — wielkość produkcji wyrażona w jednostkach naturalnych.



Wzór ten wskazuje na charakterystyczną cechę
kalkulacji podziałowej prostej, a mianowicie:
skalkulowany koszt jednostkowy jest kosztem
przeciętnym.



Jeżeli na koniec okresu sprawozdawczego pozostaje
produkcja niezakończona, wówczas przelicza się ją na
umowne jednostki kalkulacyjne; taką jednostką
kalkulacyjną jest wyrób gotowy. Podstawą do
przeliczenia produkcji niezakończonej jest wskazany w
procentach stopień wykonanych już prac. Koszty
ogółem należy rozliczyć na wyroby gotowe i na
produkcję niezakończoną.

Przedsiębiorstwo produkujące jednorodne wyroby
ponosi w danym miesiącu następujące koszty:
Razem 197 000 zł


W okresie tym wyprodukowano 5000 sztuk
produktów gotowych.

Jednostkowy koszt wytworzenia wyrobu gotowego
wynosi: 197000 zł : 5000 szt. 39,40 zł/szt.

METODA KALKULACJI
DOLICZENIOWEJ

Kalkulacja doliczeniowa ma zastosowanie przy

produkcji

jednostkowej, małoseryjnej lub różnorodnej masowej

. Polega

ona na odrębnym kalkulowaniu każdego, z góry określonego,
przedmiotu kalkulacji (wyrobu, usługi, zamówienia). Metodą
kalkulacji doliczeniowej oblicza się indywidualny koszt
obranego wcześniej przedmiotu kalkulacji. Jest to możliwe,
jeżeli są spełnione następujące warunki:



dokumentację sporządza się w sposób umożliwiający

odniesienie kosztów bezpośrednich na poszczególne obiekty
kalkulacyjne,



zapewniony jest właściwy obieg dokumentów,



ewidencja analityczna kosztów bezpośrednich jest

prowadzona w sposób dokładny i szczegółowy.



Koszty bezpośrednie odnosi się na podstawie
dokumentacji źródłowej na przedmioty kalkulacji,
natomiast koszty pośrednie dolicza się za pomocą
odpowiednich kluczy rozliczeniowych
(podziałowych) Ważne jest, aby kluczami tymi były
wielkości określające związek pomiędzy podstawą
rozliczania a kosztami, które będą przedmiotem
rozliczania.



W zależności od przedmiotu stosuje się albo kalkulacje
doliczeniową

zleceniową

(w przypadku produkcji

jednostkowej i małoseryjnej), albo kalkulację doliczeniową

asortymentową

(gdy przedmiotem produkcji masowej jest

asortyment produkowanych wyrobów).

Kalkulacja doliczeniowa zleceniowa polega na odrębnym
kalkulowaniu kosztów wytworzenia przedmiotu kalkulacji
objętego oddzielnym zleceniem produkcyjnym.
Fabryka wytwarza dwa typy obuwia. Koszty wytworzenia
ujmuje się w dwóch odrębnych zleceniach. W bieżącym
miesiącu koszty produkcji poszczególnych zleceń
przedstawiają się następująco:
 

Lp.

Pozycje kosztów

Zlecenie I

Zlecenie II

Koszty ogółem

1 Materiały bezpośrednie

36 000

48 000

84 000

2 Płace bezpośrednie

19 200

20 800

40 000

3 Koszty wydziałowe

 

 

16 800

4 Koszty ogólnego zarządu

 

 

21 120

5 Razem

 

 

161 920

Koszty wydziałowe są rozliczane proporcjonalnie do płac
bezpośrednich, a koszty ogólnego zarządu do kosztów
wytworzenia.

Rozwiązanie
Rozliczenie kosztów pośrednich:
a) kosztów wydziałowych:
obliczenie wskaźnika jako podstawy rozliczenia
kosztów:
W = (16 800 x 100%): 40 000 = 42%,

obliczenie kosztów wydziałowych obciążających:
zlecenie I

19 200 x 42% : 100 = 8 064,

zlecenie II 20 800 x 42% : 100 = 8 736;

b) kosztów ogólnego zarządu:
obliczenie wskaźnika jako podstawy
rozliczenia kosztów:
W = (21 120 x 100%): 140 800 = 15%,
obliczenie kosztów ogólnego zarządu
obciążających:
zlecenie I 63 264 x 15% : 100 = 9 490,
zlecenie II 77 536 x 15% : 100 = 11 630.

Sporządzenie arkusza kalkulacyjnego:

Lp.

Pozycje kosztów

Zlecenie I Zlecenie II Koszty

ogółem

1 Materiały bezpośrednie

36 000

48 000

8 000

2 Place bezpośrednie

19 200

20 800

40 000

3 Razem koszty

bezpośrednie

55 200

68 800

124 000

4 Koszty wydziałowe

8 064

8 736

16 800

5 Razem koszty

wytworzenia

63 264

77 536

140 800

6 Koszty ogólnego

zarządu

9 490

11 630

21 120

7 Ogółem

72 754

89 166

161 920

W

przypadku

produkcji średnio- i wielkoseryjnej należy

zakładać karty kalkulacyjne dla danego asortymentu
lub nawet grupy asortymentów. Wówczas taki typ
kalkulacji określa się jako kalkulację
asortymentową.

Czynności kalkulacyjne przebiegają podobnie jak w
przypadku kalkulacji zleceniowej. Koszty
bezpośrednie ujmuje się wprost na kartach
kalkulacyjnych, a koszty pośrednie są rozliczane przy
zastosowaniu umownych kluczy doliczeniowych.

Przedsiębiorstwo produkuje trzy rodzaje wyrobów A,
B, C w ramach trzech odrębnych zleceń
produkcyjnych. W danym miesiącu wykonano: 50
szt. wyrobów A, 20 szt. wyrobów B, 30 szt. wyrobów
C, a produkcję wszystkich wyrobów zakończono w
danym okresie. Koszty kształtowały się następująco:

Pozycje

kosztów

Wyroby A

Wyroby B

Wyroby C

Razem

Materiały

bezpośrednie

2 8000

8 000

14 000

50 000

Płace

bezpośrednie

30 000

6 000

8 000

44 000

Koszty

wydziałowe

 

 

 

66 000

Koszty ogólnego

zarządu

 

 

 

80 000

Razem

 

 

 

240 000

Należy ustalić koszty wytworzenia oraz koszt
jednostkowy wyrobów A, B, C, przyjmując
następujące założenia:
1. Koszty wydziałowe są rozliczane proporcjonalnie
do maszynogodzin, które wynosiły:
produkcja wyrobu A 1500 maszynogodzin,
produkcja wyrobu B

750 maszynogodzin,

produkcja wyrobu C

1050 maszynogodzin.

Koszty ogólnego zarządu są rozliczane
proporcjonalnie do kosztu wytworzenia.

Rozwiązanie
1.

Ustalenie kosztu 1 mgodz.:

66000 zł: 3300 mgodz. = 20 zł/mgodz.
2.

Rozliczenie kosztów wydziałowych obciążających:

a) wyroby A 1500 mgodz x 20 zł/mgodz = 30 000 zł,
wyroby B 750 mgodz x 20 zł/mgodz = 15 000 zł,
wyroby C 1050 mgodz x 20 zł/mgodz = 21 000 zł.
3.

Rozliczenie kosztów ogólnego zarządu:

— ustalenie wskaźnika narzutu kosztów ogólnego zarządu:
80 000 zł: 160 000 zł = 0,5,
— koszty ogólnego zarządu obciążają:
wyrób A 88 000 zł x 0,5 = 44 000 zł,
wyrób B

29 000 zł x 0,5 = 14 500 zł,

wyrób C

43 000 zł x 0,5 = 21500 zł,

4. Zestawienie kosztów według pozycji kalkulacyjnych:

Pozycje kosztów

Koszty

ogółem

Wyrób A

Wyrób B

Wyrób C

Materiały bezpośrednie

50 000

28 000

8 000

14 000

Płace bezpośrednie

44 000

30 000

6 000

8 000

Koszty wydziałowe

66 000

30 000

15 000

21 000

Koszt wytworzenia

160 000

88 000

29 000

43 000

Koszty ogólnego

zarządu

80 000

44 000

14 500

21500

Razem

240 000

132 000

43 500

64500

5. Obliczenie kosztów jednostkowych:

wyrób A 132 000 zł: 50 szt. = 2 640 zł,

wyrób B

43 500 zł: 20 szt. = 2 175 zł,

wyrób C

64 500 zł: 30 szt. = 2 150 zł.