C-91/92 Paola Faccini Dori v Recreb Srl

Marta Mika gr. 4

Wyrok C-91/92 Paola Faccini Dori v Recreb Srl, dotyczący wykładni postanowień jednej z dyrektyw konsumenckich, tj. dyrektywy 85/577/EWG w sprawie ochrony konsumentów w odniesieniu do umów zawartych poza lokalem przedsiębiorstwa obrazuje szerszy problem związany ze skutkami aktów prawnych Unii Europejskiej, mianowicie kwestie bezpośredniego skutku dyrektyw, a także obowiązku sądów krajowych wykładni pro unijnej prawa krajowego.

Europejski Trybunał sprawiedliwości prezentuje stanowisko, że dyrektywa nie może nakładać obowiązków na jednostkę i nie może stanowić podstawy roszczeń przeciwko jednostce, gdyż byłoby uznaniem kompetencji Wspólnoty do nakładanie zobowiązań na jednostki z natychmiastowym skutkiem, podczas gdy jest ona umocowana do takich działań jedynie w przypadku stosowania rozporządzeń. Ten wywód stanowił odpowiedź na pytanie prejudycjalne angielskiego sądu dotyczącego sprawy 152/84 M.H Marshall v. Southampton and South – West Hampshire Area Health Authority.

ETS potwierdził to stanowisko w wyroku Faccini Dori ( sprawa C-91/92). W sprawie tej panna Faccini Dori zawarła na Dworcu Centralnym w Mediolanie, w dniu 19 stycznia 1989 r., z prywatnym przedsiębiorcą umowę poza siedzibą spółki. Umowa dotyczyła korespondencyjnego kursu języka angielskiego. W kilka dni później poinformowała spółkę o odstąpieniu od umowy, powołując się na dyrektywę Rady nr 85/577 w sprawie ochrony konsumentów w stosunku do umów wynegocjowanych poza siedzibą przedsiębiorstwa, przyznającą każdemu konsumentowi prawo do wycofania się z takiej umowy w ciągu siedmiu dni od daty jej zawarcia. Nabywca wierzytelności, jako że spółka w tym czasie zbyła ją, nie uznał prawa panny Dori do odstąpienia od umowy i skierował sprawę na drogę postępowania sądowego. W związku z tym, że w chwili odstąpienia przez pannę Dori od umowy Włochy nie podjęły jeszcze żadnych działań mających na celu transpozycję dyrektywy nr 85/577, mimo że okres przewidziany na implementację upłynął w 1987r., sąd krajowy zadał trybunałowi pytanie – czy przepisy tej dyrektywy w okresie między 23 grudnia 1987r. a 15 stycznia 1992r. mogą wywołać skutki między podmiotami prywatnymi.

Zagadnienie prawne, które powstało obejmuje dwa problemy, które Trybunał rozpatrzył oddzielnie. Dotyczą one, po pierwsze, bezwarunkowego i wystarczająco precyzyjnego charakteru przepisów dyrektywy dotyczących prawa do odstąpienia od umowy. Po drugie, dotyczy ono możliwości powoływania się w sporach między osobami prywatnymi na dyrektywę nakazującą państwom członkowskim wydanie określonych przepisów mających normować stosunki między tymi osobami w sytuacji braku takich przepisów.

Badając pierwsze zagadnienie, ETS wskazał, że przepisy dyrektywy wspólnotowej nr 577 z dnia 20 grudnia 1985r. „są wystarczająco precyzyjne, by sąd krajowy był w stanie zidentyfikować zobowiązanych i uprawnionych z tytułu nałożonych w ich drodze zobowiązań. Nie są w tym celu potrzebne żadne szczególne przepisy. Sąd krajowy może ograniczyć się do ustalenia, czy umowa została zawarta w okolicznościach określonych w dyrektywie między przedsiębiorcą a konsumentem w rozumieniu dyrektywy”. Przytaczając Art.1 ust.1 oraz art. 2 i art.5 dyrektywy ETS wskazał na wystarczającą precyzyjność i bezwarunkowość przepisów dyrektywy jeśli chodzi o określenie uprawnionej grupy oraz minimalnego terminu w jakim należy zawiadomić o odstąpieniu od umowy.

Drugi problem stanowi pytanie czy w przypadku braku transponowania przez państwo członkowskie dyrektywy, jednostki mogą się na nią powoływać w stosunkach między sobą. W danym przypadku konsumentka powołała się na dyrektywę, która nie była jeszcze implementowana w jej kraju, w stosunkach z przedsiębiorcą. Zgodnie ze wspomnianym już wyrokiem w sprawie Marshall dyrektywa nie może sama z siebie nakładać na jednostkę zobowiązań i nie można wobec tego powoływać się na nią wobec tej jednostki. ETS przedstawia następujące rozumowanie:

„Sąd krajowy zwraca uwagę, że ograniczenie skuteczności dyrektyw bezwarunkowych i wystarczająco precyzyjnych, lecz nie transponowanych, do stosunków między podmiotami państwowymi a jednostką prowadzi do sytuacji, w której akt normatywny ma ten charakter wyłącznie w stosunkach między niektórymi podmiotami prawa, podczas gdy we włoskim porządku prawnym, jak i w porządkach prawnych wszystkich współczesnych państw opartych na zasadzie praworządności, państwo jest takim samym podmiotem prawa jak każdy inny. Możliwość powoływania się na dyrektywę wyłącznie wobec państwa byłaby równoznaczna z sankcją za brak jej transpozycji, jak gdyby chodziło o stosunki natury czysto prywatnoprawnej.”

W podsumowaniu przytoczono najważniejsze fragmenty z całego rozumowania ETS:

„Artykuł 1 ust. 1 oraz art. 2 i 5 dyrektywy Rady 85/577/EWG z dnia 20 grudnia 1985 r. w sprawie ochrony konsumentów w odniesieniu do umów zawartych poza lokalem przedsiębiorstwa są bezwarunkowe i wystarczająco precyzyjne, jeśli chodzi o określenie grupy uprawnionych oraz minimalnego terminu, w jakim należy zawiadomić o odstąpieniu od umowy.

W przypadku braku w wyznaczonym terminie przepisów transponujących dyrektywę konsumentom nie przysługuje w ich stosunkach z przedsiębiorcami, z którymi zawarli umowę, i na podstawie samej tylko dyrektywy, prawo do odstąpienia od tej umowy i nie mogą się oni powoływać na to prawo przed sądami krajowymi. Sąd krajowy jest jednakże zobowiązany, stosując przepisy prawa krajowego, zarówno wcześniejsze, jak późniejsze od dyrektywy, interpretować je, na ile to tylko możliwe, w świetle litery i celów tej dyrektywy.”

Trybunał odrzuca możliwość przyznania dyrektywom bezpośredniego skutku w stosunkach prawnych między jednostkami bez udziału państwa. Ponadto stoi na stanowisku, że opieranie przez jednostki swoich praw na normach dyrektywy przed sądem krajowym jest dopuszczalne wyłącznie przeciwko państwu, do którego dyrektywa jest adresowana, a nie przeciwko jednostce jaką jest przedsiębiorca, czyli w tzw., układzie wertykalnym (pionowym), a nie horyzontalnym (poziomym).

Co więcej, w tym wyroku ETS odmawiając tej dyrektywie bezpośredniej skuteczności w stosunkach między jednostkami, podkreślił wagę innych środków służących do ochrony jednostek, a mianowicie obowiązek sądów krajowych wykładni pro unijnej prawa krajowego oraz uprawnienie do otrzymania odszkodowania przez jednostkę za szkody jaką poniosła na skutek naruszenia prawa Unii Europejskiej przez państwo członkowskie.