Kształcenie oznacza szeroki, trwający całe życie, oparty na komunikacji proces rozumienia, który jest uruchamiany poprzez samodzielne działanie, polegające na badaniu i stawianiu pytań.

Kształcenie jest łączeniem poznawania, przeżywania i działania w jedną całość.

Kształcenie jest niezbędne do życia, bowiem stanowi ono dla człowieka drogowskaz, pozwala mu zorientować się w skomplikowanym układzie powiązań społeczno-kulturowych. Proces ten pomaga mu połączyć wiele pojedynczych elementów w całość.

Pojęcie kształcenia ogólnego a metoda biograficzna

Proces kształcenia ogólnego to proces zawsze zakorzeniony w określonej kulturze i społeczeństwie; ma na celu i zarazem umożliwia zgłębianie i przyswajanie na nowo elementów przeszłości. Każdy człowiek stanowi część historii i kultury, w której żyje.

Metoda biograficzna pomaga zrozumieć, że:

1. człowiek wyraża, werbalizuje i systematyzuje własne przeżycia oraz że

2. rozumie więcej i szerzej dzięki wymianie myśli z innymi ludźmi.

Kształcenie jest więc procesem aktywnym, indywidualnym i społecznym.

Kształcenie ogólne a uczenie się

Uczenie się oznacza proces zmian zachodzących w za-chowaniu, postawach albo doznaniach, ukierunkowany na pewien cel i będący skutkiem konfrontacji istoty żyjącej z jej otoczeniem.

Uczenie się w tym znaczeniu pełni rolę służebną wobec wytyczonych celów; dziś często jeszcze chodzi o cele poznawcze - wyćwiczenie nowych zachowań i udostępnienie nowej wiedzy.

Termin „uczenie się” jest stosowany dla określenia procesu uczenia się ukierunkowanego na cel i ostateczny wynik, a pojęcie „kształcenie” dla określenia szerszego procesu rozumienia i badania.

STYLE UCZENIA SIĘ

„Styl to zakotwiczona w osobowości trwała tendencja do określonego sposobu zdobywania i przetwarzania informacji. Człowiek nie zmienia swojego stylu!” David Kolb

ODKRYWCY NAJŁATWIEJ UCZĄ SIĘ

• poprzez doświadczenia własne i innych

• jeśli mają do dyspozycji dostateczną ilość czasu i przestrzeni, aby ustosunkować się do swoich wrażeń i spostrzeżeń

• mogąc porównywać różne opinie i punkty widzenia

• na podstawie wizualnych prezentacji

MYŚLICIELE NAJŁATWIEJ UCZĄ SIĘ

• z materiału dydaktycznego, będącego częścią jakiegoś systemu lub modelu

• w uporządkowanej sytuacji dydaktycznej, gdzie cele zostały jasno sprecyzowane

• jeśli można powiązać ze sobą idee, sytuacje i wydarzenia

• jeśli można pytać „dlaczego” w odniesieniu do logiki i filozofii materiału

DECYDENCI NAJŁATWIEJ UCZĄ SIĘ

• jeśli teorię można przełożyć na język praktyki i prze- testować ją

• jeśli istnieje związek pomiędzy materiałem do nauczenia się a problemem z własnej praktyki

• jeśli mają możność zapoznania się z technikami, prowadzącymi do osiągnięcia praktycznego rezultatu na określonym modelu

Model równowagi dydaktycznej Ruth Cohn

(Themenzentrierte Interaktion – TZI) równowaga dynamiczna pomiędzy:

• potrzebami indywidualnymi w grupie (ja),

• relacjami międzyludzkimi (my), a treścią (temat).

Człowiek dorosły ucząc się chce:

• realizować cele merytoryczne szkolenia,

• zaspokoić swoje indywidualne potrzeby i oczekiwania, poznać doświadczenia i poglądy innych.

Pozostając w interakcji z członkami grupy i z prowadzą-cym „naraża się” na konfrontację i zagrożenie własnego „ja” oraz odkrywanie przed innymi (uświadamianych i nie uświadamianych) własnych słabych stron.

Temat szkolenia też stanowi potencjalny problem, gdyż może spowodować konieczność weryfikacji i zmiany poglądów powstałych na bazie wcześniejszej (często więc zdezaktualizowanej) wiedzy

Dla prowadzącego, ze sprzężenia wzajemnego takich elementów jak:

• ja – ty – my – temat – kontekst zewnętrzny,

• przeszłość – teraźniejszość – przyszłość,

• dusza – ciało,

• zależność – wolność

wynika nadzwyczaj trudne zadanie pokierowania procesem doskonalenia w taki sposób, aby zapewnić równo-wagę dydaktyczną pomiędzy założonymi celami i treściami szkolenia, indywidualnością każdego uczestnika oraz procesem grupowym.

Nie wolno mu zatem:

• „trzymać dorosłych słuchaczy w ryzach”,

• motywować,

• pedagogizować,

• zachwycać swoim kunsztem dydaktyczno-metodycznym

Ma natomiast:

• pokazać potencjał tkwiący w słuchaczach i wskazać, jak go można wykorzystać,

• stworzyć sytuacje, w których słuchacze bez trudu określą ważne dla nich tematy,

• pozwolić słuchaczom, aby ci sami się zmotywowali, planując zadania ważne i interesujące dla nich samych.

Nie powinien także:

- zabiegać o względy słuchaczy, lecz stworzyć sytuacje uczenia się i wspólnie w nich uczestniczyć,

- występować w roli tłumacza wiedzy, lecz jako pośrednik między tematem a uczącymi się i ich doświadczeniem.

Najbardziej efektywne uczenie się dorosłych zachodzi, gdy:

• wykładowcy elastycznie podchodzą do potrzeb indywidualnych i grupowych słuchaczy,

• słuchacze mogą zdobywać nową wiedzę i umiejętności poprzez przeżywanie, działanie, doświadczanie nowych sytuacji, wymienianie poglądów i opinii,
  
  - słuchacze uczą się aktywnie i świadomie (np. poprzez warsztaty, symulacje, projekty, studia przypadków).

Planowanie, prowadzenie i ewaluacja procesu uczenia się

Analiza grupy adresatów:

- kim są uczestnicy? (wiek, płeć, zawód)

- skąd przychodzą? (z domu, z pracy, z innych zajęć)

- w jakim miejscu się znajdują? (znaczenie tematu)

- do czego dążą? (zainteresowania, potrzeby)

- co czują? (obawy, napięcie, ciekawość)

Określenie tematu. Analiza treści.

Jaki szerszy kontekst znaczeniowy lub merytoryczny przedstawia sobą lub otwiera treść?

Jaką podstawową zasadę, prawo, kryterium, problem, jaką technikę, metodę lub postawę można przedstawić na przykładach w związku z tą treścią?

Jakie znaczenie ma ta treść dla grupy słuchaczy kursu?

Na czym polega znaczenie tej treści dla przyszłości uczestników?

Struktura treści:

• Jakie elementy należą do treści?

• W jaki sposób wiążą się one ze sobą?

• Jakie treści muszą ją poprzedzać?

• Jakie minimum wiedzy powinni posiąść słuchacze na koniec kursu?

• Na jakich szczególnych przypadkach, zjawiskach, sytuacjach, wydarzeniach itp. można przedstawić treść poglądowo?

• Jakie aspekty, elementy treści szczególnie pobudzają komunikację w grupie?

• Jakie aspekty treści wspierają emancypację?

Redukcja dydaktyczna

Redukcja dydaktyczna polega na dokonaniu skrótówi ostatecznym sprecyzowaniu treści zajęć na dany temat.

Prowadzący powinien określić jak dany temat ma się do:

• cech charakterystycznych konkretnego tematu/ materiału

• danego czasu

• uczestników - charakteru grupy

• warunków ramowych / instytucjonalnych

Cechy charakterystyczne tematu/ materiału

• Jaki to temat ?

• Jaki jest poziom abstrakcji tego materiału ?

• Czy temat jest ważny dla życia uczestnika ?

• Czy przeciętny uczestnik zajęć zna podstawowe dla danego tematu kwestie lub pewne treści
  cząstkowe składające się na ten temat ?

• Czy dla całego materiału lub jego części można znaleźć dobre, obrazowe przykłady
  i je zaprezentować ?

• Jakie elementy tego tematu są szczególnie ważne dla pracy zawodowej uczestników ?

• Jakie części tematu uczestnicy przyswoją sobie szybko i bez problemu, jakie sprawią
  im trudności ?

Warunki czasowe

• Ile czasu można przeznaczyć na realizację danego tematu ?

• Na co potrzeba mniej, na co więcej czasu ?

• Czy w ogóle możliwe jest zrealizowanie wybranego materiału w danym czasie, czy też należy dokonać
  zdecydowanych skrótów ?

Cechy grupy

• Co wiadomo o stanie wiedzy uczestników ?

• Jaki rodzaj wiedzy, jakie wykształcenie posiadają uczestnicy ? Czy są oni raczej praktykami, czy też teoretykami ?

• Czy uczestnicy są szczególnie zainteresowani danym tematem ? Dlaczego (jak uczestnicy zastosują zdobytą wiedzę) ?

• Co można ująć krócej, streścić ?

• Co należy zaprezentować dokładniej, bardziej szczegółowo ?

• Czy konieczne jest wychodzenie od przykładu ?

• Czy w ogóle trzeba odwoływać się w danym momencie do praktyki, czy powinno się raczej
  pozostać przy rozważaniach teoretycznych ?

• Czy podczas opracowywania danej kwestii uczestnicy będą mieli problemy, czy będzie to
  dla nich proste ?

Warunki ramowe/ instytucjonalne

• W jakim stopniu zleceniodawca zainteresowany jest prowadzonymi zajęciami i realizacją konkretnego tematu ? Czy wskazał kwestie, które należy poruszyć ?

• Jaka jest liczba uczestników, wielkość sali, ilość pomieszczeń, ich wyposażenie etc. ?
  Jak wpłynie to na sposób realizacji tematu ?

• Jakie konsekwencje pociąga za sobą uczestnictwo w zajęciach: uczestnicy otrzymają zaświadczenie o udziale w nich, dyplom, mają się przygotować do egzaminu …? jaką kierują się w związku z tym motywacją, jak wpłynie ona na przyswojenie sobie tematu ?