Dr Dorota Benduch

Katedra Prawa WFiU

Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach

E-mail: [e-mail]

Cel wykładów

Wskazanie miejsca prawa finansowego w systemie prawa stanowionego oraz prezentacja wybranych działów prawa finansowego, co pozwoli na zrozumienie skomplikowanej materii prawno-finansowej oraz ocenę skuteczności realizowania funkcji prawa finansowego sensu largo.

Opis przedmiotu

I. ISTOTA PRAWA FINANSOWEGO

• Pojęcie i charakter prawa finansowego

• Geneza, ewolucja, stan obecny oraz przewidywana przyszłość prawa finansowego

• Samodzielny byt prawa finansowego jako działu prawa i problem jego autonomiczności

II. ZASADY OGÓLNE PRAWA FINANSOWEGO

• Pojęcie zasad ogólnych prawa finansowego

• Charakterystyka ogólna zasad prawa finansowego

III. NORMY PRAWA FINANSOWEGO

• Charakter norm prawa finansowego

• Koncepcje struktury norm prawa finansowego – model trójczłonowej struktury normy oraz model norm sprzężonych

• Fakty prawne w prawie finansowym

• Adresaci norm prawa finansowego

• Uprawnienia, obowiązki i kompetencje w prawie finansowym

IV. ŹRÓDŁA PRAWA FINANSOWEGO W POLSCE I PROBLEMY LEGISLACJI FINANSOWEJ

• Istota stanowienia prawa w Polsce

• Hierarchia i zakresy obowiązywania źródeł prawa

• Konstytucja RP jako źródło prawa finansowego

• Znaczenie ustaw w prawie finansowym

• Akty wykonawcze w prawie finansowym

V. PRAWO UNII EUROPEJSKIEJ I PRAWO MIĘDZYNARODOWE JAKO ŹRÓDŁA PRAWA FINANSOWEGO

• Prawo Unii Europejskiej jako źródło prawa finansowego

• Źródła prawa międzynarodowego w prawie finansowym

• Rola umów międzynarodowych w prawie finansowym na przykładzie umów o unikaniu podwójnego opodatkowania

VI. WYKŁADNIA PRZEPISÓW PRAWA FINANSOWEGO

• Pojęcie, cele i założenia przepisów prawa finansowego

• Rodzaje i hierarchia wykładni przepisów prawa finansowego

• Moc wiążąca wykładni przepisów prawa finansowego przez organy administracji finansowej i sądy powszechne.

VII. FORMY PRAWNE STOSOWANIA PRZEPISÓW PRAWA FINANSOWEGO

• Pojęcie stosowania przepisów prawa finansowego

• Charakterystyka ogólna form prawnych stosowania przepisów prawa finansowego

• Formy prawne stosowania prawa finansowego w toku zarządzania finansami publicznymi, a także w postępowaniu finansowym przez organy administracji finansowej

VIII. ODPOWIEDZIALNOŚĆ W PRAWIE FINANSOWYM

• Pojęcie odpowiedzialności prawnej

• Czynniki wyznaczające rodzaj i zakres odpowiedzialności w prawie finansowym

• Funkcje odpowiedzialności w prawie finansowym

• Jurysdykcja i postępowanie w sprawie odpowiedzialności podmiotów biernych i czynnych prawa finansowego.

IX. ODPOWIEDZIALNOŚĆ KARNO SKARBOWA W PRAWIE FINANSOWYM

• Pojęcie przestępstw skarbowych i wykroczeń skarbowych

• Zakres prawa finansowego chroniony sankcjami karno- skarbowymi

• Zasady odpowiedzialności za czyny zabronione karalne w prawie karnym skarbowym

• Środki penalne (kary, środki karne, środki zabezpieczające) w prawie karnym skarbowym

X. ASPEKT PRAWNY KONTROLI FINANSOWEJ

• Pojęcie kontroli i jej klasyfikacja.

• Kontrola finansowa sektora publicznego (kontrola Prezydenta, Parlamentu, samorządowe organy stanowiące i kontrolne, Najwyższa Izba Kontroli)

• Kontrola skarbowa versus kontrola podatkowa

XI. CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA PRZEPISÓW PRAWA FINANSÓW PUBLICZNYCH

XII. CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA PRZEPISÓW PRAWA PODATKOWEGO

XIII. CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA PRZEPISÓW PRAWA CELNEGO I DEWIZOWEGO

XIV. CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA PRZEPISÓW PRAWA WALUTOWEGO

XV. CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA PRZEPISÓW PRAWA BANKOWEGO PUBLICZNEGO I PRAWA RYNKU FINANSOWEGO

Literatura:

1. C. Kosikowski (red.): System prawa finansowego. TOM I. Teoria i nauka prawa finansowego. Wyd. Wolters Kluwer Polska - OFICYNA , 2010.

2. J. Głuchowski (red.): System prawa finansowego. TOM IV. Prawo walutowe. Prawo dewizowe. Prawo rynku finansowego. Wyd. Wolters Kluwer Polska - OFICYNA , 2010.

3. R. Mastalski, E. Fojcik-Mastalska: Prawo finansowe, LEX a Wolters Kluwer business, Warszawa 2011.

4. A. Darwiłło: Podstawy finansów i prawa finansowego, Wolters Kluwer business, Warszawa 2011.

5. W. Wójtowicz (red.): Zarys finansów publicznych i prawa finansowego. Wyd. Wolters Kluwer business, Warszawa, 2008.

6. E. Janik: Zarys prawa finansowego dla ekonomistów, UE Katowice, Katowice 2012

Egzamin pisemny

Test wielokrotnego wyboru (ocena pozytywna po uzyskaniu 50% +1 pkt możliwych do zdobycia punktów). Będzie termin 0, na który nie trzeba mieć zaliczenia z ćwiczeń, ale trzeba mieć zaliczenie przy wpisach. Co najmniej 25% punktów trzeba uzyskać na terminie 0, żeby nie był on traktowany jako termin 1.

Przykładowe pytanie egzaminacyjne

Zgodnie z Konstytucją RP:

a) źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej uchwały rad gmin

b) źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są na obszarze działania organów, które je ustanowiły wyłącznie ustawy i rozporządzenia

c)źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są na obszarze działania organów, które je ustanowiły, akty prawa miejscowego

WYKŁAD 1 (21.10.2012)

ISTOTA PRAWA FINANSOWEGO

Agenda

• Pojęcie i charakter prawa finansowego

• Geneza, ewolucja, stan obecny oraz przewidywana przyszłość prawa finansowego

• Samodzielny byt prawa finansowego jako działu prawa i problem jego autonomiczności

Uwagi wprowadzające

Pojęcie prawa finansowego wymaga naukowego wyjaśnienia, mimo iż jest ono używane w Polsce i w innych krajach świata, lecz nie we wszystkich.

W większości państw używa się określenia „finanse publiczne”, nie zawężając jego znaczenia do kategorii ekonomicznej, lecz jako nazwę działu prawa publicznego. W niektórych państwach używa się jeszcze nazwy „prawo skarbowe”. Prawo finansowe powinno się rozpatrywać w zakresie szerszym niż prawo finansów publicznych.

Genezy prawa finansowego można się dopatrywać zarówno w starożytności, gdy zaczęły obowiązywać pierwsze instytucje finansowe, lecz nie poddano ich jeszcze regulacjom prawnym, jak i w czasach nowożytnych, gdy funkcjonowanie instytucji finansowych zaczęto wiązać z uprawnieniami i obowiązkami, ponieważ relacje: „panujący-poddani” zostały zamienione wówczas na relacje: „państwo-obywatele” – nie można jednak jednoznacznie określić początku prawa finansowego.

Prawo finansowe podlega stałej ewolucji, ponieważ zmieniają się stosunki społeczne i gospodarcze oraz systemy polityczne. Nigdy nie ulega zmianom rewolucyjnym.

W odczuciu społecznym prawo finansowe jest ważne, lecz mało zrozumiałe i mało przejrzyste oraz niestabilne. Prawo finansowe jest postrzegane jako niezwykle ważne, ale nie jest postrzegane jako najlepsza gałąź prawa finansowego.

Nauka prawa finansowego stara się tylko częściowo ten stan zmienić, wyjaśniając istotę i specyfikę prawa finansowego.

Prawo finansowe nie stanowi jednorodnego zbioru norm prawnych, lecz obejmuje kilka mniejszych zbiorów, mających wspólny element – np. finanse publiczne (finanse państwa, finanse jednostek samorządu terytorialnego oraz finanse Unii Europejskiej). Dlatego nigdy nie udało się go w pełni skodyfikować.

Obecnie w nauce prawa finansowego występuje tendencja do porzucenia terminu „prawo finansowe” i zastąpienia go odrębnymi terminami pewnych fragmentów dotychczasowego pojęcia prawa finansowego, np. prawo budżetowe (prawo finansów publicznych), prawo daninowe (zw. prawo podatkowe), prawo dewizowe, prawo bankowe, prawo celne itp. – odniesienie do B. Brzeziński i C. Kosikowski. Nie w aktach, ale w ustawach są określne rodzaje daniny publicznej i sposoby jej inkasowania.

Zakres regulacji prawa finansowego

Do 1989 r. prawo finansowe, któremu przyznawano status odrębnej gałęzi prawa, definiowano jako: „zespół norm prawnych regulujących działalność finansową, czy też gospodarkę finansową”, bądź jako: „zespół norm regulujących gromadzenie i wykorzystywanie (rozdział, wydatkowanie) środków pieniężnych”.

Istota prawa finansowego

Po 1989 r. prawo finansowe definiuje się jako „zespół norm regulujących ustrojowe, materialne i proceduralne aspekty gospodarki finansowej podmiotów prawa publicznego”, bądź jako: „regulacje prawne odnoszące się do działalności finansowej organów państwa i samorządu oraz różnych publicznych instytucji, agend i jednostek organizacyjnych”.

B. Brzeziński stawia tezę, że „prawo finansowe uległo autodestrukcji jako gałąź prawa w wyniku ewolucji systemu prawa i utraty więzi pomiędzy poszczególnymi dziedzinami prawa finansowego”.

Brzeziński podkreśla, że wykształciły się takie dziedziny prawa finansowego, jak prawo podatkowe, które mogą samodzielnie funkcjonować.

Obecnie jako odrębną gałąź prawa traktuje się prawo podatkowe, natomiast nie zalicza się do prawa finansowego unormowań odnoszących się do gospodarki finansowej przedsiębiorstw państwowych oraz ograniczenie unormowań publicznoprawnych w zakresie prawa bankowego

C. Kosikowski wyraża pogląd, że „prawo finansowe posiada przymiot gałęzi prawa, ponieważ charakteryzuje się odpowiednim stopniem autonomii”.

C. Kosikowski uważa, że prawo finansowe powinno się traktować jako gałąź.

Prawo finansowe posiada własne instytucje prawne w zakresie podmiotu i przedmiotu regulacji prawnych (np. budżet państwa i j.s.t., deficyt budżetowy, dług publiczny, kontrola skarbowa) wraz z procedurami ich stosowania.

Poszczególne elementy normy prawnej wykazują pewne różnice w porównaniu z elementami norm prawnych regulujących inne sfery życia społeczno-gospodarczego i politycznego.

Prawo finansowe - w ujęciu systemowym - to całokształt regulacji prawnych, które opierając się na określonym ustroju pieniężnym (walutowym), odnoszą się do publicznej gospodarki finansowej państwa, tworząc przez to pewien system prawa (C. Kosikowski).

Obecnie prawo finansowe traktowane jest szerzej. Prawa finansowego nie należy traktować w sposób stateczny. Zmiana ustroju powoduje zmianę znaczenia prawa finansowego.

Prawo finansowe kojarzy się zarówno z regulacją prawną instytucji finansowych (walutą, daninami, budżetem, funduszami pieniężnymi), jak i uprawnieniami i obowiązkami lub kompetencjami, które dotyczą tych instytucji.

Prawo finansowe ma charakter autonomiczny ale nie kompleksowy!

Zakres prawa budżetowego

Prawo regulujące powstawanie i finansowanie wydatków publicznych, zwłaszcza zaś ich podział między różne instytucje finansujące wydatki publiczne.

(Dług publiczny określa się względem wartości jednej z walut ponadnarodowych wg kursu NBP z końca roku – kiedy jak wiadomo kursy są najwyższe. Gdyby w ustawie był zapis o średnim kursie z całego roku to dług publiczny by zmalał.)

Prawo regulujące nakładanie i gromadzenie dochodów publicznych, a także ich podział między różne instytucje finansujące wydatki publiczne;

Prawo regulujące tworzenie, wykonywanie i kontrolę publicznych planów finansowych, w tym budżetu państwa i budżetów j.s.t. oraz funduszy celowych systemu budżetowego i pozostałych jednostek sektora finansów publicznych;

Prawo regulujące zaciąganie i spłatę długu (kredytu) publicznego.

Zakres prawa dochodów publicznych

Ze względu na różnorodny charakter dochodów publicznych można wyodrębnić:

• prawo podatkowe

• prawo dotyczące innych rodzajów dochodów (np. ceł, opłat)

Zakres prawa bankowego

Dwojaki charakter regulacji prawnych w ramach prawa bankowego:

Regulacje dotyczące czynności i umów bankowych- charakter cywilnoprawny- są częścią prawa prywatnego

Regulacje dotyczące form prawnych finansowania banków, ich kompetencji, funkcji w gospodarce, zagadnienia związane z bezpieczeństwem obrotu i nadzorem bankowym- mają charakter publicznoprawny.

Zakres prawa dewizowego

Reguluje dokonywanie czynności z użyciem zagranicznych środków płatniczych i innych wartości uznawanych za dewizowe.

Charakter publicznoprawny,

Oparte jest na władztwie finansowym.

Zakres prawa rynku finansowego

Normy prawne określające m.in. zasady kontroli i nadzoru państwa wobec instytucji finansowych działających na rynku finansowym oraz ich powiązania finansowe z sektorem finansów publicznych.

Autonomia prawa finansowego

Czy prawo finansowe jest autonomicznym działem (gałęzią) prawa?

Autonomia prawa to odrębność i samodzielność działów prawa powstałych w wyniku podziału prawa na działy (gałęzie).

W tym ujęciu autonomia danego działu prawa oznacza, że jest on niezależny od innych działów (gałęzi) prawa i mogą w nim występować własne instytucje prawne, określone przedmiotowo i podmiotowo oraz pod względem proceduralnym. (Encyklopedia Prawa)

Prawo finansowe wykazuje liczne związki z wieloma dziedzinami prawa, m.in.:

• prawo konstytucyjne (państwowe),

• prawo administracyjne,

• prawo karne,

• prawo cywilne,

• prawo pracy.

• Prawo konstytucyjne

Rozdział X Konstytucji RP z 1997r. pt. „Finanse publiczne”

Zawiera zespół zasad i standardów w dziedzinie finansów publicznych, który zastępuje brak części ogólnej prawa finansowego.

Określa ustrój NBP, prawo dewizowe (waluta)

Normuje ustrój terytorialny państwa (budżety j.s.t)

Prawo administracyjne

Inny rodzaj regulowanej materii

Wspólne instytucje ustrojowe

Wspólne organy

Oparcie postępowania w sprawach finansowych na modelu postępowania administracyjnego

Prawo karne

Niektóre naruszenia norm prawno-finansowych uznane są za przestępstwa lub wykroczenia skarbowe i podlegają sankcjom karnym.

Przedmiot przestępstwa lub wykroczenia musi być określony w powiązaniu z normami prawa finansowego.

Ustawa z dnia 10 września 1999 r. Kodeks Karny Skarbowy, (tekst jedn. z 2007 r., Dz. U. Nr 111, poz. 765).

Prawo cywilne

Prawo podatkowe ingeruje w konstytucyjne prawo własności

Zasadniczo większość należności podatkowych jest związana z czynnościami prawa cywilnego

Prawo finansowe posługuje się instytucjami wywodzącymi się z prawa cywilnego (np. czynność prawna, zdolność prawna, świadczenie pieniężne)

Prawo pracy

Finansowanie płac pracowników zatrudnionych w jednostkach państwowych (tzw. wydatki sztywne)

Zasiłki dla bezrobotnych i inne należności, np. tzw. becikowe- jednorazowa zapomoga z tytułu urodzenia się dziecka

PYTANIA DO WYKŁADU

Pytanie 1

Prawo finansowe jest:

a) odrębną gałęzią prawa

b) działem prawa administracyjnego w zakresie finansów publicznych

c) skodyfikowaną działem prawa publicznego

Odp. a

Pytanie 2

Działem prawa finansowego jest:

a) prawo dewizowe

b) prawo rynków finansowych

c) prawo cywilne

Odp. a,b

Pytanie 3

Tzw. „pieniądz fiducjarny” to:

a) prawny środek płatniczy na terytorium danego państwa

b) pieniądz, który musi posiadać co najmniej jednostkę pieniężną i sumę pieniężną

c) złota moneta, na której widnieje wizerunek władcy

Odp. Prawidłowa jest odpowiedź a (pieniądz fiducjarny to prawnie nadany środek płatniczy).

– odpowiedź b dotyczy pieniądza elektronicznego

Pytanie 4

Czy nabycie nieruchomości z zasadami określonymi w prawie cywilnym wywołuje skutek prawny na gruncie prawa finansowego?

Odp. Tak – skutek na gruncie prawa podatkowego (np. nowy właściciel będzie płacił podatki od gruntu, jeśli zaś nieruchomość leży za granicą może podlegać prawu dewizowemu).

WYKŁAD 2 (03.11.2012)

NORMA PRAWA FINANSOWEGO

Agenda

• Charakter norm prawa finansowego

• Koncepcje struktury norm prawa finansowego (model trójczłonowej struktury normy oraz model norm sprzężonych)

• Typologia norm prawa finansowego

Uwagi wprowadzające

Prawo finansowe stanowi całokształt regulacji prawnych, które – opierając się na określonym ustroju pieniężnym – odnoszą się do publicznej gospodarki finansowej państwa, jednostek samorządu terytorialnego, Unii Europejskiej oraz różnych publicznych instytucji, agend i jednostek organizacyjnych, tworząc określony system prawa.

Wyznaczanie granic prawa finansowego wiąże się z właściwym przyporządkowaniem norm prawnych w ramach systemu prawa.

• Koncepcja minimalistyczna- zaliczenie do prawa finansowego bądź to włączenie wszystkich norm, których nie można zakwalifikować do innych dziedzin prawa

• Koncepcja maksymalistyczna – objęcie w prawie finansowym wszystkich norm prawnych regulujących gospodarkę finansową

Prawo finansowe stanowi instrument osiągania celów polityki społeczno- gospodarczej i finansowej państwa, a normy prawne mają stymulować określone zachowanie. Natomiast przepis prawny to jednostka techniczna aktu prawnego, a nie reguła prawna.

Pojęcie normy prawa finansowego

Norma prawa to - wynikająca z przepisów prawa - reguła zachowania się adresatów, która ma charakter:

• generalny (nie konkretyzuje osoby, do której się odnosi, np. podatnik)

• abstrakcyjny (dotyczy zachowania, które może się zdarzyć wielokrotnie, np. „zobowiązanie podatkowe”)

Reguła zachowania zawarta w normie prawa finansowego daje odpowiedzi na poniższe pytania:

• kto? w jakich warunkach?

• jak powinien postąpić? (co mu jest nakazane, zakazane, dozwolone)

• jaka może go spotkać kara za niewłaściwe zachowanie?

Koncepcje struktury normy prawa finansowego

• Model trójczłonowej struktury normy prawnej (hipoteza, dyspozycja, sankcja)

• Model norm sprzężonych (norma sankcjonowana i norma sankcjonująca)

Norma prawa finansowego

Normy prawa finansowego mają budowę trójczłonową (H –D –S), ale poszczególne elementy tej konstrukcji wykazują różnice w porównaniu z elementami norm prawnych regulujących inne obszary życia społecznego, gospodarczego i politycznego.

Budowa normy prawa finansowego:

HIPOTEZA– określa w sposób ogólny, abstrakcyjny sytuację, która wywołuje skutki prawne zawarte w dyspozycji

DYZPOZYCJA– wskazuje właściwą regułę postępowania w danej sytuacji

SANKCJA– określa ujemne skutki, jakie pociągnie za sobą niezastosowanie się do dyspozycji

Elementy normy prawa finansowego

• Powołanie się na akt normatywny (źródło prawa), z którego wynika jej obowiązywanie.

• Określenie stanu faktycznego (hipoteza), który uzasadnia zastosowanie normy (fakty prawne lub adresaci przepisów prawa finansowego),

• Dyspozycja (reguła powinnego zachowania się), na którą składa się:

• przedmiot normy – określone zachowanie się stanowiące uprawnienie jednego podmiotu, a z drugiej strony zobowiązanie innego podmiotu.

• podmiot normy – czynny (uprawniony) albo bierny (zobowiązany)

• Sankcja normy (może występować w innych działach prawa).

Fakty prawne

Fakty prawne w prawie finansowym to wydarzenia (okoliczności), z którymi normy wiążą powstanie, zmianę lub ustanie uprawnień i obowiązków prawnofinansowych.

Fakty prawne

Adresaci norm prawa finansowego

Adresaci norm prawa finansowego, do których ustawodawca kieruje nakazy i zakazy lub zachęty określonego zachowania, wiążąc z tym odpowiedzialność i sankcje prawne.

Adresatami norm prawa finansowego są podmioty o zróżnicowanym charakterze, statusie i roli w mechanizmach finansowych.

Dyspozycja normy prawa finansowego

W dyspozycji normy prawa finansowego – określającej zachowanie wynikającej z faktów prawnych oraz odnoszące się do danych adresatów – zawarte są uprawnienia i obowiązki prawnofinansowe.

Podział uprawnień i obowiązków

• Podstawowe – te, które ustanawiają daną osobę lub jednostkę organizacyjną podmiotem prawa finansowego

• Instrumentalne: materialne i proceduralne

Modele normy prawa finansowego materialnego

1. Podmiot P gromadzi środki S ze źródła Z w wysokości określonej według reguł R.

2. Podmiot P przeznacza środki S na cele C w wysokości określonej według reguł R.

3. Podmiot p (podatnik) uiszcza na rzecz podmiotu P (państwo, j.s.t.) podatek w wysokości określonej według reguł R (norma prawa podatkowego)

Sankcja normy prawa finansowego

Sankcja wyraża ujemne konsekwencje dla adresatów przepisów prawa finansowego w sytuacji naruszenia dyspozycji normy prawa finansowego.

Przykładowe podstawy sankcji:

• Ustawa z dnia 6 czerwca 1997r. – Kodeks karny,

• Ustawa z dnia 10 września 1999r. Kodeks karny skarbowy,

• Ustawa z dnia 17 grudnia 2004r. o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych,

• Ustawy podatkowe

Sankcje w prawie finansów publicznych:

• Zwrot dotacji,

• Pozbawienie możliwości otrzymania bezzwrotnych środków finansowych,

• Blokowanie limitów wydatkowych

Sankcje za naruszenie dyscypliny finansów publicznych:

• Kary pieniężne,

• Nagany,

• Upomnienia,

• Zakaz pełnienia funkcji związanych z dysponowaniem środkami publicznymi.

Sankcje w prawie podatkowym

• Odsetki za zwłokę (od zaległości podatkowych)

• Oszacowanie podstawy opodatkowania

• Opodatkowanie restrykcyjną stawką nieujawnionych źródeł dochodu

• Przejęcie własności nieruchomości lub praw majątkowych w postępowaniu egzekucyjnym

• Utrata praw do ulg podatkowych

• Utrata prawa do obniżonego podatku lub jego odliczania

Norma sankcjonowana

• To norma pierwotna skierowana do określonej kategoriiosób określonych rodzajowo

• Hipoteza zawiera okoliczności, przy spełnieniu których stosuje się daną normę

• Dyspozycja zawiera nakaz, zakaz lub uprawnienie – reguła powinnego zachowania się

Klasyfikacja norm prawnych

I. BEZWZGLĘDNIE (IUS COGENS, IMPERATYWNE) I WZGLĘDNIE OBOWIĄZUJĄCE (IUS DISPOSITIVUM, DYSPOZYTYWNE)

II.NAKAZUJĄCE, ZAKAZUJĄCE I UPRAWNIAJĄCE

III.ODSYŁAJĄCE I BLANKIETOWE

IV.REGUŁA POWSZECHNA (LEX GENERALIS) I REGUŁA SZCZEGÓLNA (LEX SPECJALIS)

Rodzaje norm prawa finansowego

Normy prawa finansowego mają zawsze charakter atrybutywno- imperatywny (tzn. określają obowiązki podmiotów prawa finansowego i przysługujące im uprawnienia).

Część norm prawa finansowego ma jednocześnie charakter norm technicznych, ponieważ wyraża uprawnienia i obowiązki prawno-finansowe za pomocą parametrów, wzorów, opisów technik finansowych.

Normy parametryczne

Normy prawne, których przedmiot czyli zachowanie się adresata, które według normy powinno nastąpić w warunkach przez nią przewidzianych, wyznaczają (współwyznaczają) wielkości liczbowe (parametry).

Normy parametryczne :

• Normy prawno – podatkowe

• Normy określające cechy techniczne produktów

• Normy określające procesy technologiczne

• Norm określające szybkość pojazdów mechanicznych itp.

Normy ostrożnościowe

Normy dotyczące np. utrzymania kwoty państwowego długu publicznego na odpowiednim z ekonomicznego punktu widzenia poziomie (art. 86 i nast. Ustawy o finansach publicznych).

Art. 86 ust. 1 pkt I ustawy z dnia 27 sierpnia 2009r. o finansach publicznych (Dz.U. nr 157, poz. 1240)

„W przypadku, gdy wartość relacji kwoty państwowego długu publicznego do produktu krajowego brutto o której mowa a art. 38 pkt I lit. A, ogłoszonej zgodnie z art. 38

1) jest większa od 50%, a nie większaod 55%, to na kolejny rok Rada Ministrów uchwala projekt ustawy budżetowej, w którym relacja deficytu budżetu państwa do dochodów budżetu państwa nie może być wyższa niż relacja deficytu budżetu państwa do dochodów budżetu państwa z roku bieżącego wynikającego z ustawy budżetowej…”

Normy planowe (tworzące budżet)

Normy składające się na budżet mają wiele swoistych cech, o których budowie i charakterze przesądza to, że budżet jest planem finansowym.

Normy planowe (tworzące budżet) to:

• Normy generalne (ma charakter powtarzalny), ale nie w klasycznym tego słowa znaczeniu

• Normy indywidualne (zawsze skierowane do podmiotu oznaczonego nazwą jednostkową)

• Normy o szczególnym charakterze (charakteryzują się szczególną dyrektywnością, określoną w ustawie o finansach publicznych)

Modele norm tworzących budżet

1. Podmiot P gromadzi środki S ze źródła Z w wysokości W w czasie T

1. Podmiot P przeznacza środki S na cele C w wysokości W w czasie T

Normy prawne zawarte w budżecie

• Charakter prawny budżetu odbiega od typowego aktu prawnego i typowego języka prawnego

• Brak typowej systematyki wewnętrznej aktu prawnego, tzn. na artykuły, ustępy itp.

• Załączniki posiadają własną, charakterystyczną dla budżetu wewnętrzną systematykę, opartą na klasyfikacji budżetowej i strukturze budżetu.

WYKŁAD 3 (10.11.2012)

Agenda

• Istota stanowienia prawa w Polsce

• Hierarchia i zakresy obowiązywania źródeł prawa

• Konstytucja RP jako źródło prawa finansowego

• Znaczenie ustaw w prawie finansowym

• Akty wykonawcze w prawie finansowym

Pojęcie źródeł prawa

[…] mówiąc o źródle prawa można mieć na myśli

• Pierwotną, ogólną przyczynę powstania norm prawnych

• Różne zjawiska społeczne wpływające na powstanie i treść poszczególnych norm prawnych

• Formy powstania norm prawnych

• Materiały, z których można poznać treść norm prawnych, zwłaszcza pochodzących z dawnych czasów

• Zdarzenia, z którymi z mocy obowiązujących norm prawnych łączy się powstanie i nabycie praw i obowiązków (S. Grzybowski)

Źródła prawa krajowego

Rodzaje źródeł prawa

• Źródła poznania prawa- organy urzędowe, w których ogłaszane są akty normatywne (Ustawa z dnia 20 lipca 2000r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych- Dz. U. 2000. Nr 62. poz. 718):

  • Dziennik Ustaw Rzeczpospolitej Polskiej („Dziennik Ustaw”)

  • Dziennik Urzędowy Rzeczpospolitej Polskiej „Monitor Polski”

  • Dziennik Urzędowy Rzeczpospolitej Polskiej „Monitor Polski B”

  • Dzienniki urzędowe ministrów kierujących działami administracji rządowej

  • Dzienniki urzędowe urzędów centralnych

  • Wojewódzkie dzienniki urzędowe

• Źródła powstania prawa – forma, w której normy prawne powstają i są ogłaszane: autorytety prawotwórcze

Źródła prawa powszechnie obowiązującego:

W art. 87 Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997r. system źródeł prawa o powszechnie obowiązującym charakterze obejmuje:

• Konstytucję RP

• Ustawy

• Ratyfikowane umowy międzynarodowe

• Rozporządzenia

• Akty prawa miejscowego (działają tylko na obszarze działania organów, które je ustanowiły)

Hierarchia źródeł prawa

Konstytucja RP

Ratyfikowane umowy międzynarodowe

za zgodą ustawy

Ustawy i inne akty prawne z mocą ustawy

Ratyfikowane umowy międzynarodowe

Rozporządzenia

Konstytucja RP jako źródło prawa finansowego (art. 216- 227 Konstytucji RP)

W Konstytucji RP przyjęto prymat ustawy w sprawach finansowych, odnoszących się do:

• Podstaw gospodarki finansowej państwa i utrzymywania w tym zakresie równowagi finansowej, przede wszystkim w sektorze finansów publicznych

• Nakładania podatków i innych danin publicznych

• Organizacji Skarbu Państwa

• Sposobem zarządzania majątkiem Skarbu Państwa

Konstytucja RP jako źródło prawa finansowego

Konstytucja RP ujmuje w ramy fundamentalnych reguł konstytucyjnych pięć rodzajów spraw finansowych, tj.:

• Budżetowanych (zob. art. 216 ust. 5, art. 219-226 i art. 240)

• Długu publicznego (zob. art. 216 ust. 4 i 5)

• Finansów samorządu terytorialnego (zob. art. 167 i 168)

• Banku centralnego i systemu pieniężnego (zob. art. 227)

Ustawy w prawie finansowym

• W konstytucji RP sformułowano zasadę ustawowej regulacji podstawowych zagadnień materii finansowoprawnej

• Materia finansowoprawna uregulowana jest w ponad 150 ustawach z zakresu prawa finansów publicznych, gospodarki finansowej samorządu terytorialnego, sprawowania nadzoru i kontroli finansowej, prawa bankowego, etc.

Ustawy odnoszące się do sektora finansów publicznych

1. Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009r. o finansach publicznych (Dz. U. z 2009r Nr . 157 poz. 1240 z późn. zm.)

2. Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009r. Przepisy wprowadzające ustawę o finansach publicznych (Dz. U. z 2009r Nr. 157 poz. 1241 z późn.zm.)

3. Ustawa z dnia 17 grudnia 2004r. o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych (Dz. U. z 2005r. Nr. 14 poz. 114 z późn. zm.)

Ustawy odnoszące się do danin publicznych

1. Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997r. Ordynacja podatkowa (tj. Dz. U. z 2012r. Nr. 8 poz. 749, 1101) i ustawy podatkowe

2. Ustawa z dnia 5 lipca 1996r. o doradztwie podatkowym (tj. Dz. U. z 2011r. Nr. 41 poz. 213)

3. Ustawa z dnia 21 czerwca 1996r. o urzędach i izbach skarbowych (tj. Dz. U. z 2004r. Nr. 121 poz. 1267 ze zm.)

4. Ustawa z dnia 13 października 1995r. o zasadach ewidencji i identyfikacji podatników i płatników (tj. Dz. U. z 2004r. Nr. 269 poz. 2681 ze zm.)

5. Ustawa z dnia 28 września 1991r. o kontroli skarbowej (tj. Dz. U. z 2011r. Nr. 41 poz. 214 ze zm.)

6. Ustawa z dnia 17 czerwca 1966r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (tj. Dz. U. z 2005r. Nr. 229 poz. 1954 ze zm.)

7. Ustawa z dnia 6 grudnia 2008r. o podatku akcyzowym (Dz. U. z 2011r. Nr. 108 poz. 626 ze zm.)

8. Ustawa z dnia 26 lipca 1991r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tj. Dz. U. z 2012r. poz. 361 z późn. zm.)

9. Ustawa z dnia 20 listopada 1998r. o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne (Dz. U. z 1998r. Nr. 144 poz. 930 z późn. zm.)

10. Ustawa z dnia 15 lutego 1992r. o podatku dochodowym od osób prawnych (tj. Dz. U. z 2011r. Nr. 74 poz. 397 z późn. zm.)

11. Ustawa z dnia 30 października 2002r. o podatku leśnym (Dz. U. 2002r. Nr. 200 poz. 1682 z późn. zm.)

Ustawy odnoszące się do prawa celnego

1. Ustawa z dnia 19 marca 2004r. Prawo celne (Dz. U. z 2004r. Nr. 68 poz. 622 z późn. zm.)

2. Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009r. o Służbie Celnej (Dz. U. z 2009r. Nr. 168 poz. 1323 z późn. zm.)

Ustawy odnoszące się do prawa dewizowego

1. Ustawa z dnia 27 lipca 2002r. Prawo dewizowe (Dz. U. z 2002r. Nr. 141 poz. 1178 z późn. zm.)

2. Ustawa z dnia 28 września 1991r. o kontroli skarbowej (tj. Dz. U. z 2011r. Nr. 41 poz. 214 z późn. zm.)

3. Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997r. o Narodowym Banku Polskim (tj. Dz. U. z 2005r. Nr. 1 poz. 2)

Ustawy odnoszące się do prawa walutowego

1. Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997r. Prawo bankowe (tj. Dz. U. z 2002r. Nr. 72 poz. 665 z późn. zm.)

2. Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997r. o Narodowym Banku Polskim (tj. Dz. U. z 2005r. Nr. 1 poz. 2 z późn. zm.)

3. Ustawa z dnia 7 lipca 1994r. o denominacji złotego (Dz. U. z 1994r. Nr 84 poz. 386 z późn. zm.)

4. Ustawa z dnia 25 maja 2001r. o skutkach wprowadzenia w niektórych państwach członkowskich Unii Europejskiej wspólnej waluty euro (Dz. U. z 2001r. Nr. 63 poz. 640 z późn. zm.)

Ustawy odnoszące się do prawa bankowego publicznego

1. Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997r. Prawo bankowe (tj. Dz. U. z 2002r. Nr. 72 poz. 665 z późn. zm.)

2. Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997r. o Narodowym Banku Polskim (tj. Dz. U. z 2005r. Nr. 1 poz. 2 z późn. zm.)

3. Ustawa z dnia 7 grudnia 2000r. o funkcjonowaniu banków spółdzielczych, ich zrzeszaniu się i bankach zrzeszających (Dz. U. 2000r. Nr. 119 poz. 1252 z późn. zm.)

4. Ustawa z dnia 14 grudnia 1994r. o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym (tj. Dz. U. z 2009r. Nr. 84 poz. 711 z późn. zm.)

Ustawy odnoszące się do publicznego prawa rynku finansowego

1. Ustawa z dnia 26 lipca 2006r. o nadzorze nad rynkiem finansowym (Dz. U. z 2006r. Nr. 157 poz. 1119 z późn. zm.)

Nadzór nad rynkiem finansowym:

• Nadzór bankowy

• Nadzór emerytalny

• Nadzór nad rynkiem kapitałowym

• Nadzór nad instytucjami pieniądza elektronicznego

• Nadzór uzupełniający

Rozporządzenia

• Akt normatywny niższego rzędu niż ustawa

• Rozporządzenia wydawane są na podstawie konkretnego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania (rozporządzenia wykonawcze)

• Organ mający kompetencje do wydania rozporządzenia nie może przekazywać swych kompetencji innemu organowi (tzw. zakaz subdelegacji) ani zaniechać wydania tzw. rozporządzenia obligatoryjnego

W Polsce rozporządzenia mogą wydawać wyłącznie organy wskazane w Konstytucji. Są to:

• Prezydent RP

• Rada Ministrów

• Prezes Rady Ministrów

• Minister kierujący działem administracji rządowej

• Przewodniczący określonych w ustawach komitetów

• Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji

Rozporządzenia jako źródła prawa finansowego

• Cechą charakterystyczną ustaw regulujących sprawy finansowe jest duża liczba zamieszczonych w niej delegacji ustawowych do wydawania aktów wykonawczych

• Regułą w odniesieniu do ustaw finansowych jest upoważnienie Rady Ministrów lub ministra finansów do wydawania rozporządzeń

Rozporządzenia w prawie podatkowym

Rozporządzenia wykonawcze z zakresu prawa podatkowego mogą zawierać tylko regulację uzupełniającą w stosunku do materii ustawy podatkowej i nie mogą wkraczać w sferę wyznaczania granic obowiązku podatkowego.

Przykłady:

• Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 23 marca 2012r. w sprawie nadania uprawnień organów podatkowych (Dz. U. 2012 Nr. 0 poz. 363)

• Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 5 marca 2012r. w sprawie wzoru i sposobu prowadzenia metryki sprawy (Dz. U. 2012 Nr. 0 poz. 246)

• Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 22 grudnia 2011r. w sprawie zaświadczeń wydawanych przez organy podatkowe (Dz. U. 2011 Nr. 293 poz. 1726)

• Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 20 czerwca 2007r. w sprawie wzoru wniosku o wydanie interpretacji przepisów prawa podatkowego oraz sposobu uiszczenia opłaty od wniosku (Dz. U. 2007 Nr. 112 poz. 771)

Rozporządzenia w prawie finansów publicznych

Delegacje ustawowe do wydawania rozporządzeń wykonawczych w zakresie sektora finansów publicznych czy gospodarki finansowej samorządu terytorialnego określają zasady wypełniania obowiązków określonych w ustawach.

Przykłady:

• Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 31 maja 2012r. w sprawie szczegółowego sposobu, trybu i terminów opracowania materiałów do projektu ustawy budżetowej na rok 2013 (Dz. U. 2012 Nr. 0 poz. 628)

• Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 18 maja 2010r. w sprawie stawek dotacji przedmiotowych dla różnych podmiotów wykonujących zadania na rzecz rolnictwa (Dz. U. 2010 Nr. 91 poz. 595)

• Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 28 grudnia 2011r. w sprawie sprawozdawczości budżetowej w układzie zadaniowym (Dz. U. 2011 Nr. 298 poz. 1766)

• Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 2 marca 2010r. w sprawie szczegółowej klasyfikacji dochodów, wydatków, przychodów i rozchodów oraz środków pochodzących ze źródeł zagranicznych (Dz. U. 2010 Nr. 38 poz. 207)

Akty prawa miejscowego

• Zgodnie z art. 87 ust. 2 Konstytucji RP, akty prawa miejscowego są źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczpospolitej Polskiej na obszarze działania organów, które je ustanowiły.

• Zgodnie z art. 94 Konstytucji RP, „organy samorządu terytorialnego oraz terenowe organy administracji rządowej, na podstawie i w granicach upoważnień zawartych w ustawie, ustanawiają akty prawa miejscowego obowiązujące na obszarze działania tych organów. Zasada i tryb wydawania aktów prawa miejscowego określa ustawa”.

• Akty prawa miejscowego wydają terenowe organy administracji rządowej – wojewodowie i organy administracji niezespolonej (np. Dyrektor Izby Skarbowej, Naczelnik Urzędu Celnego) oraz organy samorządu terytorialnego – zwłaszcza rady gmin, rady powiatów, sejmiki województw.

• Akty prawa miejscowego podejmowane są w formie uchwał organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego oraz publikowane są w Wojewódzkich Dziennikach Urzędowych

• W przypadkach niecierpiących zwłoki przepisy porządkowe może wydawać Wójt, w formie zarządzenia

Akty prawa miejscowego jako źródło prawa finansowego

• Uchwały budżetowe (w sprawie budżetu, w sprawie prowizorium budżetowego) jednostek samorządu terytorialnego i uchwały związane z uchwałami budżetu (udzielenie absolutorium).

• Uchwały podejmowane w sprawach zaciągnięcia zobowiązań wpływających na wysokość długu publicznego j.s.t. oraz udzielania pożyczek (np. emisja obligacji komunalnych)

• Uchwały regulujące niektóre elementy konstrukcji podatków samorządowych (np. podatek od nieruchomości). Rady gmin ustalają stawki, wprowadzają zwolnienia i ulgi oraz określają tryb i warunki płatności podatków i opłat stanowiących dochód do gminnych budżetów.

*UCHWAŁA NR 202/XVIII/2007 RADY MIASTA CZĘSTOCHOWY Z DNIA 8 LISTOPADA 2007 ROKU W SPRAWIE PODATKU OD NIERUCHOMOŚCI W 2008 ROKU

(…) Ustala się roczne stawki podatku od nieruchomości na terenie miasta Częstochowy w wysokości:

1) od budynków mieszkalnych lub ich części- 0,50zł od 1m2 powierzchni użytkowej

a) od budynków przeznaczonych wyłącznie na składowanie opału (….)

• 2

Wykonywanie uchwały powierza się Prezydentowi Miasta Częstochowy

• 3

Traci moc Uchwała Nr 11/III/06 Miasta Częstochowy z dnia 11 grudnia 2006r. w sprawie podatku od nieruchomości w 2007r.

• 4

Uchwała podlega ogłoszeniu w Dzienniku Urzędowym Województwa Śląskiego.

• 5

Uchwała wchodzi w życie po upływie 14 dni od ogłoszenia w Dzienniku Urzędowym Województwa Śląskiego z mocą obowiązującą od dnia 1 stycznia 2008 roku.

Przewodniczący

Rady Miasta Częstochowy

• Zarządzenia wojewody mają zdecydowanie węższy zakres przedmiotowy i dotyczą przede wszystkim spraw podatkowych.

• Wojewoda jest uprawniony do:

• Przenoszenia niektórych gmin do innego okręgu podatkowego w podatku rolnym (art. 5 ust. 2 ustawy o podatku rolnym)

• Ustalania wykazu miejscowości położonych na terenach podgórskich i górskich (art. 13b ust. 2 ustawy o podatku rolnym)

• Określania miejscowości, w których może być pobierana opłata miejscowa (art. 17 ust. 2 ustawy o podatkach i opłatach lokalnych)

Pytanie 1

Rozporządzenia wykonawcze w zakresie finansów publicznych są wydawane:

a) tylko przez ministra właściwego do spraw finansów publicznych

b) przez organy bezpośrednio wskazane w Konstytucji RP, na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie finansowej i w celu jej wykonania

c) przez Prezesa Rady Ministrów

Odp. c

Pytanie 2

Ustawa została stworzona przez Sejm w dniu 5 lipca 2012r. Które z podanych sformułowań przepisu o jej wejściu w życie nie przewiduje vacatio legis:

a) ustawa wchodzi w życie z dniem 1 stycznia 2013r.

b) ustawa wchodzi w życie pierwszego dnia miesiąca następującego po miesiącu jej uchwalenia

c) ustawa wchodzi w życie z dniem jej ogłoszenia

Odp. c, b

Pytanie 3

Upoważnienie do wydania aktu wykonawczego zawarte w ustawie finansowej powinno określać właściwy organ do wydania rozporządzenia:

a) tylko wtedy, gdy nakłada na podmioty prawa finansowego obowiązki

b) w każdym przypadku

c) tylko w wyjątkowych sytuacjach

Odp. b

Pytanie 4

Zgodnie z art. 217 Konstytucji RP, podmiot podatku, jego przedmiot i stawka podatkowa, a także zasady przyznawania ulg i umorzeń oraz kategorie podmiotów zwolnionych od podatków powinny być uregulowane:

a) tylko w ustawie

b) w ustawie i w rozporządzeniach wykonawczych do ustawy

c) w rozporządzeniach wykonawczych do ustawy

Odp. a

Pytanie 5

Gminy mają prawo ustalania podatków i opłat lokalnych

a) w zakresie określonym w Konstytucji RP

b) w zakresie określonym w ustawie

c) na podstawie upoważnienia Ministra Finansów

Odp. b

WYKŁAD 4 (02.12.2012)

27.01.2012- zerówka (na ostatnim wykładzie merytorycznym trzeba się zdeklarować, czy przystępujemy)

06.02.2012 termin 1

Prawo Unii Europejskiej jako źródło prawa finansowego

Prawo Unii Europejskiej

Traktat o przystąpieniu Rzeczpospolitej Polskiej do Unii Europejskiej podpisany 16 kwietnia 2003r. w Atenach.

01.05.2004r.

Acquis Communautaire

Dorobek prawny Wspólnot Europejskich i Unii Europejskiej, obejmuje:

• wszystkie traktaty założycielskie i akcesyjne oraz umowy je zmieniające

• przepisy wydawane na ich podstawie przez organy UE

• umowy międzynarodowe zawarte przez UE

• orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości UE (dawniej: ETS) i Sądu Pierwszej Instancji

• deklaracje i rezolucje

• zasady ogólne prawa wspólnotowego

Art. 91 ust. 3 Konstytucji RP:

„Jeżeli wynika to z ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską umowy konstytuującą organizację międzynarodową, prawo przez nią stanowione jest stosowane bezpośrednio, mając pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami”.

(Dyrektywy nie mają mocy bezpośredniego działania)

(Rozporządzenia będą miały charakter nadrzędny nad ustawami krajowymi)

Traktaty założycielskie Wspólnot Europejskich i Unii Europejskiej

• Traktat paryski z 1951r. (obowiązywał w latach 1952- 2002): Traktat o ustanowieniu Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali

• Traktaty rzymskie z 1957r. (weszły w życie w 1958r.): Traktat o ustanowieniu Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (TWE) oraz Traktat o Europejskiej Wspólnocie Energii Atomowej (EURATOM)

• Traktat o Unii Europejskiej z Maastricht- zawarty w 1992r., wszedł w życie w 1993r. (TUE)

• Konstytucja dla Europy z 2004r. (nie weszła w życie)

Umowy zawarte między państwami członkowskimi zmieniające i uzupełniające traktaty założycielskie

• Jednolity Akt Europejski (1986)

• Traktat z Maastricht (1992)

• Traktat z Amsterdamu (1997)

• Traktat z Nicei (2001)

• Traktat z Lizbony (2007)

Traktaty akcesyjne

• 1972 – Dania, Wielka Brytania, Irlandia

• 1979- Grecja

• 1985- Hiszpania i Portugalia

• 1994- Austria, Finlandia, Szwecja

• 2003- Polska, Czechy, Słowacja, Węgry, Słowenia, Litwa, Łotwa, Estonia, Malta, Cypr

• 2005- Bułgaria i Rumunia

Traktat z Lizbony

• Traktat z Lizbon zmieniający Traktat o Unii Europejskiej i Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską podpisany w Lizbonie dnia 13 grudnia 2007r. (obowiązuje od 1.12.2009r.)

• Opublikowany w: Dzienni8ku Urzędowym C 306 z 17 grudnia 2007r. Dzienniku Ustaw Nr 203 z 2 grudnia 2009r. pozycja nr 1569

• Karta praw podstawowych Unii Europejskiej Dziennik Urzędowy C 303 z 14 grudnia 2007r. (została dołączona do traktatu, ale nie jest traktowana jako załącznik ale jako element traktatowy)

Część główna Traktatu (preambuła + 7 artykułów)

13 protokołów

44 wspólne deklaracje

12 deklaracji niektórych państwa członkowskich

Traktat o Unii Europejskiej

Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej

Wersje skonsolidowane traktatu o Unii Europejskiej o Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (Dziennik Urzędowy C 115 z 9 maja 2008r.)

• Przekształcił UE w spójną organizację międzynarodową

• Przyznano UE osobowość prawną i podmiotowość prawnomiędzynarodową

• Uproszczono podstawy traktatowe

• Uproszczono system aktów prawa pochodnego i procedur decyzyjnych

• Zniesiono tzw. strukturę trójfilarową Unii

*Filary Unii Europejskiej

1. Wspólnoty Europejskie (unia celna, polityka rolna, polityka strukturalna, handel, obywatelstwo unijne, transport, kultura i nauka, ochrona zdrowia, polityka społeczna, ochrona środowiska, ochrona praw konsumenta)

2. Polityka zagraniczna i bezpieczeństwo (wspólne stanowiska i akcje, utrzymanie pokoju, prawa człowieka, demokracja, pomoc krajom spoza UE, bezpieczeństwo zewnętrzne, rozbrojenie, finansowanie obrony, długofalowe bezpieczeństwo europejskie)

3. Polityka wewnętrzna i wymiar sprawiedliwości (polityka azylowa, polityka imigracyjna, walka z narkomanią, zwalczanie przestępczości zorganizowanej, walka z rasizmem i ksenofobią, walka z terroryzmem, współpraca sądowa, współpraca policji)

Struktura Unii Europejskiej

Unia Europejska

Polityki UE- wspólny katalog aktów prawnych, kompetencje Parlamentu Europejskiego i Komisji, jurysdykcja Trybunału Sprawiedliwości

odrębnie:

Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa- brak aktów ustawodawczych, brak jurysdykcji Trybunału Sprawiedliwości, ograniczona rola Komisji Europejskiej i Parlamentu

Instytucje i organy doradcze

Instytucje:

• Parlament Europejski

• Rada Europejska

• Rada

• Komisja Europejska

• Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej

• Europejski Bank Centralny

• Trybunał Obrachunkowy

Organy doradcze:

• Komitet Ekonomiczno- Społeczny

• Komitet Regionów

+Europejski Bank Inwestycyjny

Katalog kompetencji w Traktacie z Lizbony

Kompetencje wyłączne UE: (art. 3 TFUE)

• Unia celna

• Ustanawianie reguł konkurencji niezbędnych do funkcjonowania rynku wewnętrznego

• Polityka pieniężna, w odniesieniu do państwa strefy euro

• Zachowanie morskich zasobów biologicznych w ramach wspólnej polityki rybackiej

• Wspólna polityka handlowa

Kompetencje UE

Kompetencje dzielone (art. 4 TFUE)

• Rynek wewnętrzny

• Polityka społeczna w odniesieniu do aspektów określonych w niniejszym Traktacie

• Spójność gospodarcza, społeczna i terytorialna

• Rolnictwo i rybactwo, z wyłączeniem zachowania morskich zasobów biologicznych

• Środowisko naturalne

• Ochrona konsumentów

• Transport

• Sieci transeuropejskie

• Energia

• Przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości

• Wspólne problemy bezpieczeństwa w zakresie zdrowia publicznego, w odniesieniu do aspektów określonych w niniejszym Traktacie

• Badania, rozwój technologiczny i przestrzeń kosmiczna

• Współpraca na rzecz rozwoju i pomocy humanitarnej

Kompetencje do prowadzenia działań wspierających, koordynujących i uzupełniających działania państw członkowskich (art. 6 TFUE)

• Ochrona i poprawa zdrowia ludzkiego

• Przemysł

• Kultura

• Turystyka

• Edukacja, szkolenia zawodowe, sprawy młodzieży i sport

• Ochrona ludności

• Współpraca administracyjna

Kompetencje szczególne:

• Kompetencje w zakresie koordynacji polityki gospodarczej i zatrudnienia państw członkowskich

• Kompetencje w zakresie określania i realizowania wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa

• „klauzula elastyczności”

TFUE jako źródło prawa finansowego

• Unia celna, taryfa celna (art. 28- 33)

• Postanowienia podatkowe (art. 110- 113)

• Podstawowe zasady polityk gospodarczych państw członkowskich UE i samej Unii (art. 120)

• Koordynacja polityk gospodarczych w UE (art. 122)

• Klauzula solidarności gospodarczej UE (art. 122)

• Zakaz overdraft facility – tj. zapobieganie tzw. monetyzacji długu i deficytu publicznego (art. 123)

• Zakaz uprzywilejowanego dostępu władz publicznych państw członkowskich UE do instytucji kredytowych (art. 124)

• Zasady rozdziału odpowiedzialności za zobowiązania finansowe UE i państw członkowskich (art. 125)

• Realizacja zasady unikania nadmiernego deficytu budżetowego (art. 126)

• Polityka pieniężna i kursowa w UE i jej podstawowe instytucje, np. Komitet Ekonomiczno- Finansowy (art. 127- 135)

• Postanowienia szczególne dla państw strefy euro (art. 136- 137)

• Uzgodnienie stanowisk i zapewnienie jednolitej reprezentacji państw strefy euro w międzynarodowych instytucjach i konferencjach finansowych (art. 138)

• Zakaz derogacji w ramach Unii Gospodarczej i Walutowej (art. 139)

• Uchylenie derogacji w ramach Unii Gospodarczej i Walutowej; kryteria konwergencji (art. 140)

• Rada Ogólna EBC oraz zadania EBC (art. 141)

• Polityka kursowa państw objętych derogacją w ramach Unii Gospodarczej i Walutowej (art. 142- 144)

• Współpraca celna- zmniejszanie barier celnych (art. 206- 207)

• Współpraca gospodarcza, finansowa i techniczna z państwami trzecimi (art.212- 213)

• Zawieranie przez UE umów międzynarodowych dotyczących reżimu pieniężnego lub kursowego (art. 219)

• Europejski System Banków Centralnych, Eurosystem (art. 282- 284)

• Europejski Trybunał Obrachunkowy (art. 285- 287)

• Europejski Bank Inwestycyjny (art. 308- 309)

• Zasady działania budżetu UE (art. 310)

• Zasoby własne UE (art. 311)

• Wieloletnie ramy finansowe UE (art. 312)

• Uchwalanie budżetu ogólnego UE (art. 313- 316)

• Zwalczanie nadużyć finansowych (art. 325)

• Podstawowe reguły statystyki UE (art. 338)

Prawo pochodne (wtórne) to

Prawo stanowione przez odpowiednie instytucje i organy Unii Europejskiej na podstawie kompetencji udzielonych im w prawie pierwotnym.

Prawo pochodne

• Akty ustawodawcze

• Akty nie ustawodawcze

• Akty delegowane

• Akty wykonawcze

• Inne akty

Akty ustawodawcze

• To rozporządzenia, dyrektywy lub decyzje o charakterze wiążącym, przyjęte przez PE i Radę zgodnie ze zwykłą procedurą prawodawczą lub przyjęte przez PE z udziałem Rady lub Radę z udziałem PE zgodnie ze specjalną procedurą ustawodawczą.

• Są ogłaszane w Dzienniku Urzędowym UE, wchodzą w życie z dniem w nim określonym lub w jego braku, dwudziestego dnia po ich publikacji

• Podlegają kontroli parlamentów narodowych co do zgodności z zasadą pomocniczości

Akty nie ustawodawcze

• To rozporządzenia, dyrektywy lub decyzje o charakterze wiążącym, które nie są przyjmowane w drodze zwykłej lub specjalnej procedury ustawodawczej oraz decyzje rady przyjęte w ramach wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa (art. 24i 26 TUE)

• Mogą one mieć charakter aktów delegowanych (art. 290 TFUE) lub wykonawczych (art. 291 TFUE)

• Proces uchwalania w Radzie nie musi być jawny

• Są ogłaszane w Dzienniku Urzędowym UE, wchodzą w życie z dniem w nim określonym lub w jego braku, dwudziestego dnia po ich publikacji

• Nie podlegają kontroli parlamentów narodowych….

Rozporządzenia- przykłady

1. Rozporządzenie PE i R (WE) nr 450/2008 z dnia 23 kwietnia 2008r. ustanawiające wspólnotowy kodeks celny (zmodernizowany kodeks celny) (Dz. Urz. UE.L. z 2008r. Nr. 145 z 4 czerwca 2008r.)

2. Rozporządzenie Rady UE nr 389/2012 z dnia 2 maja 2012r. w sprawie współpracy administracyjnej w dziedzinie podatków akcyzowych oraz uchylenia rozporządzenia (WE) nr 2073/2004 (Dz. Urz. UE.L. z 2012 Nr. 121 poz. 1)

3. Rozporządzenie Komisji (WE) nr 684/2009 z dnia 24 lipca 2009r. w sprawie wykonania dyrektywy Rady 2008/118/WE w odniesieniu do skomputeryzowanych procedur przemieszczania wyrobów akcyzowych w procedurze zawieszania poboru akcyzy (Dz. Urz. UE.L. z 2009r. Nr. 197 poz. 24)

Akty prawne Unii Europejskiej (art. 288 TFUE)

• Rozporządzenia (charakter wiążący)

• Dyrektywy (charakter wiążący)

• Decyzje (charakter wiążący)

• Zalecenia

• Opinie

Rozporządzenie (art. 288 akapit 2 TFUE)

• Ma zasięg ogólny

• Wiąże w całości i jest bezpośrednio stosowane we wszystkich Państwach Członkowskich

Rozporządzenia

• Bezpośrednie obowiązywanie (brak konieczności inkorporacji zawartych w nim treści do prawa wewnętrznego państw członkowskich)

• Bezpośrednia stosowalność (stanowienie podstawy prawnej dla działań organów państwa członkowskich)

• Bezpośrednia skuteczność (możliwość powoływania się przez jednostki na jego przepisy w postępowaniach krajowych)

• Co do zasady rozporządzenia unijne nie wymagają transpozycji do prawa krajowego (tj. przyjmowanie przepisów krajowych implementujących przepisy unijne)

• W niektórych przypadkach dla efektowanego stosowania rozporządzeń może zaistnieć potrzeba wprowadzenia pewnych zmian w prawie krajowym

Dyrektywa (art. 288 akapit 3 TFUE)

• wiąże każde Państwo Członkowskie do którego jest kierowana w odniesieniu do rezultatu, który ma być osiągnięty, pozostawia jednak organom krajowym swobodę wyboru formy i środków.

Przykład

Ustawa z dnia 15 lutego 1992r. o podatku dochodowym od osób prawnych (tj. Dz. U. z 2000r. Nr. 54 poz. 654 ze zm.)

Niniejsza ustawa dokonuje w zakresie swojej regulacji wdrożenia następujących dyrektyw Wspólnot Europejskich:

1. dyrektywy Rady 90/434/EWG z dnia 23 lipca 1990r. w sprawie wspólnego systemu opodatkowania….

2. dyrektywy…

3. dyrektywy…

Dyrektywy nadzorcze

Dyrektywa 2002/87/EC parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 16 grudnia 2002 w sprawie Nadzoru rozszerzonego nad instytucjami kredytowymi, przedsiębiorstwami ubezpieczeniowymi i firmami inwestycyjnymi w konglomeracie finansowym oraz w sprawie zmian innych dyrektyw (wprowadzona ustawą o nadzorze uzupełniającym nad instytucjami kredytowymi, zakładami ubezpieczeń i firmami inwestycyjnymi wchodzącymi w skład konglomeratu finansowego)

Dyrektywy konsumenckie

Dyrektywa 2008/48/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 kwietnia 2008r. w sprawie umów o kredyt konsumencki oraz uchylająca dyrektywę Rady 87/102/EWG (wprowadzona ustawą z dnia 12 maja 2011 o kredycie konsumenckim)

Dyrektywy zabezpieczające

Dyrektywa 2005/60/WE PE i Rady z 26.10.2005 w sprawie przeciwdziałania korzystania z systemu finansowego w celu prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu zmieniona dyrektywami 2008/12/WE, 2009/110/WE, 2010/78/WE (wprowadzona ustawą z dnia 25 czerwca 2009r. o zmianie ustawy z dnia 16.11.2000r. o przeciwdziałaniu wprowadzania do obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł oraz o przeciwdziałaniu finansowania terroryzmu)

Dyrektywa wiąże bezpośrednio

• upłynął termin transpozycji dyrektywy do prawa krajowego

• dotyczy relacji podmiot- państwa (układ wertykalny)

• jest precyzyjna i bezwarunkowa

Decyzje (art. 288 akapit 4 TFUE)

• wiąże w całości

• decyzja, która wskazuje adresatów, wiąże tylko tych adresatów

Decyzje

• nie mają charakteru ogólnego (zawsze kierowane są do określonego podmiotu lub grupy podmiotów)

• adresatami decyzji mogą być zarówno Państwa jak i podmioty prywatne podlegające ich jurysdykcji

• nie wymagają inkorporacji do wewnętrznego porządku prawnego lecz są samodzielnym źródłem prawa (obowiązuje ona w „całości”)

Zalecenia i opinie (art. 288 akapit 5 TFUE)

• nie mają mocy wiążącej

• akty prawne niewiążące, które nie mogą nakładać obowiązki na osoby trzecie

• zalecenia wydawane są z własnej inicjatywy, mogą być adresowane do państw członkowskich UE, organów UE lub konkretnych osób

• opinie wydawane są na zapytanie i nie mogą dotyczyć podmiotów prywatnych

Akty nienazwane (sui generis)

Katalog aktów prawnych wydawanych przez instytucje i organy Unii Europejskiej nie jest wyliczeniem enumeratywnym, gdyż można wymienić szereg tzw. aktów nienazwanych, np.

• porozumienia międzyinstytucjonalne w sprawie Dyscypliny budżetowej

• uchwały

• deklaracje

• programy

• działania

• komunikaty

• zawiadomienia

• plany

Zasady ogólne prawa unijnego

• zasada prymatu prawa unijnego nad prawem krajowym państw członkowskich UE

• zasada bezpośredniego skutku prawa unijnego

• zasada równego traktowania

• zasada proporcjonalności (współmierności)

• zasada pomocniczości

Zasada współmierności (zasada proporcjonalności)

C- 331/88 Fedesa

„Zgodnie z zasadą proporcjonalności, która jest jedną z zasad ogólnych prawa wspólnotowego, legalność zakazu działalności gospodarczej zależy od spełnienia pewnych warunków. Środki zakazujące muszą być odpowiednie i konieczne dla osiągnięcia uprawnionego celu przez określone ustawodawstwo, co rozumie się w ten sposób, że jeśli istnieje wybór między kilkoma odpowiednimi środkami, należy zastosować środek najmniej uciążliwy oraz, że spowodowane niedogodności mogą być nieproporcjonalne do zamierzonych celów.”

Pytanie 1

Budżet Unii Europejskiej:

a) jest finansowany wyłącznie wkładami państw członkowskich UE

b) nie może wykazywać deficytu

c) może wykazywać deficyt

Odp. b

Pytanie 2

Dochodem budżetu Unii Europejskiej są:

a) wyłącznie składki państw członkowskich UE

b) wyłącznie wpływy z tytułu ceł i opłat rolnych

c) wpływy z tytułu ceł, opłat rolnych, podatku od wartości dodanej VAT oraz bezpośrednie wpłaty państw członkowskich UE

Odp. c

Pytanie 3

Do wydatków budżetu Unii Europejskiej należą:

a) wyłącznie wydatki na wspólną politykę rolną

b) wydatki na wspólną politykę rolną, wydatki na działania strukturalne i na działania wewnętrzne

c) wydatki na wspólną politykę rolną, wydatki na działania strukturalne, wydatki na działania wewnętrzne, wydatki na pomoc przedakcesyjną oraz wydatki administracyjne organów i instytucji UE

Odp. c

Pytanie 4

Do podatków częściowo zharmonizowanych w Unii Europejskiej należą:

a) podatki dochodowe od osób fizycznych

b) podatek VAT i podatki bezpośrednie od osób fizycznych

c) podatek VAT i podatek akcyzowy

Odp. c

Pytanie 5

Wskaż zdanie prawdziwe:

a)harmonizacja podatków to zbliżanie ustawodawstw podatkowych państw członkowskich UE, prowadzące do powstania wspólnych standardów prawnych

b) harmonizacja podatków w UE dotyczy tylko podatków pośrednich

c) harmonizacja podatków bezpośrednich w UE nie jest dopuszczalna

Odp. a, b, c

Pytanie 6

Zasada neutralności podatkowej w Unii Europejskiej oznacza, że:

a) W Unii Europejskiej mogą być harmonizowane wyłącznie podatki pośrednie

b) parlamenty narodowe państw członkowskich UE nie mogą ingerować w wysokość stawek podatkowych zharmonizowanych podatków

c) między innymi w krajach UE zabronione jest nakładanie bezpośrednio lub pośrednio na produkty pochodzące z innych krajów członkowskich podatków wewnętrznych jakiegokolwiek rodzaju, które byłyby wyższe od nakładanych bezpośrednio lub pośrednio na podobne produkty krajowe

Odp. c

Pytanie 7

Polska od 1.5.2004 należy do

a) III etapu Unii Gospodarczej i Walutowej

b) Europejskiego Systemu Banków Centralnych

c) Eurosystemu

Odp. B

Pytanie 8

EBC w celu wykonywania zadań powierzonych ESBC

a) może uchwalać wyłącznie rozporządzenia

b) może uchwalać dyrektywy

c) może uchwalać rozporządzenia, decyzje oraz wydawać zalecenia i opinie

Odp. c

Pytanie 9

Spełnienie tzw. kryteriów konwergencji przez dane państwo oznacza, że:

a) państwo to ubiega się o członkostwo w Unii Europejskiej

b) państwo to ubiega się o przyznanie tzw. zniżki we wpłacie do budżetu UE

c) państwo to ubiega się o przystąpienie do Unii Gospodarczej i Walutowej

Odp. c

Studium przypadku

Komisja Europejska wydała rozporządzenie w sprawie obligatoryjnego opodatkowania zapasów cukru w państwach członkowskich w związku z nadprodukcją na rynku. Artykuł 12 tego rozporządzenia Rady w sprawie opodatkowania zapasów cukru głosił:

„Podatek będzie ustalany przez właściwy organ państwa członkowskiego w wysokości 10% wartości zapasów cukru, a w przypadku gdy wielkość zapasów cukru przekracza 50 ton, wynosi 20% wartości zapasów cukru.”

Państwo członkowskie P wydało ustawę, której celem było wykonanie rozporządzenia w sprawie opodatkowania zapasów.

Artykuł 9 ustawy państwa członkowskiego głosił:

„Podatek będzie ustalany przez Agencję Własności Rolnej w wysokości 20% wartości zapasów cukru”.

Decyzją właściwego organu administracyjnego państwa członkowskiego P na przedsiębiorcę nałożono podatek w wysokości 20% zapasów cukru, mimo, iż wielkość zapasów w jego przypadku nie przekraczała 50 ton. Przedsiębiorca zaskarżył decyzję organu pierwszej instancji, lecz organ II instancji utrzymał tę decyzję w mocy wskazując w uzasadnieniu, iż jego decyzja jest prawidłowa, wydana zgodnie z postanowieniami ustawy o opodatkowaniu zapasów.

Na decyzję organu II instancji przedsiębiorca złożył skargę do wojewódzkiego sądu administracyjnego. Czy jego skarga ma szansę powodzenia?

Odp. Przedsiębiorca wygra, jeśli powoła się na zasadę pierwszeństwa działania prawa unijnego nad prawem krajowym. Budzi to wątpliwość co do poszanowania zasady proporcjonalności, korzystne rozwiązanie dla tego podatnika jest w rozporządzeniu w stosunku do zasad ogólnych ujętych w prawie UE- moglibyśmy wybronić tego podatnika.

WYKŁAD 5 (09.12.2012)

ODPOWIEDZIALNOŚĆ W PRAWIE FINANSOWYM

Pojęcie odpowiedzialności prawnej

Odpowiedzialność prawna oznacza ponoszenie lub potencjalność ponoszenia przez określone podmioty określonych przepisami prawa ujemnych konsekwencji (sankcji) pewnych zdarzeń lub stanów rzeczy.

Funkcje odpowiedzialności prawnej

• zabezpiecza przestrzeganie i poszanowanie ustanowionych przez ustawodawcę nakazów, zakazów oraz kompetencji.

Przesłanki odpowiedzialności w prawie finansowym

• konieczność szczególnej ochrony interesów fiskalnych władz publicznych

• potrzeba uzupełniania braku (lub nikłego) działania w prowadzeniu publicznej gospodarki finansowej innych ni ż odpowiedzialność mechanizmów (np. rynkowych) korygujących niepożądane, w tym rażąco nieracjonalne zachowania.

Cele odpowiedzialności w prawie finansowym

• zabezpieczanie interesów finansów publicznych państwa, jednostek samorządu terytorialnego oraz budżetu UE (funkcja ochronna)

• kształtowanie wśród adresatów norm prawnych właściwych postaw względem obowiązujących norm postępowania (funkcja wychowawcza)

• zapobieganie/ przeciwdziałanie naruszeniom prawa (funkcja prewencyjna); przybiera ona dwie formy:

• prewencji szczególnej, tzn. powstrzymywania sprawcy przed kolejnym naruszeniem prawa

• prewencji ogólnej, tzn. powstrzymywania innych od naruszania prawa

• ukaranie sprawcy naruszenia prawa (funkcja represyjna)

• wyrównanie uszczerbku powstałego wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązku bądź kompetencji (funkcja kompensacyjna)

Elementy konstrukcyjne odpowiedzialności prawnej

• zakres podmiotowy – kto jest objęty odpowiedzialnością

• zakres przedmiotowy - jakie zachowania pociągają odpowiedzialność; za co podmiot ponosi ujemne konsekwencje; czy odpowiedzialność ponoszona jest tylko za własne, czy także za zachowania innych podmiotów.

• Przesłanki odpowiedzialności – wina i bezprawność czy też wyłącznie bezprawność: odpowiedzialność na zasadzie ryzyka

• Rodzaju możliwych dolegliwości prawnych – stosowane sankcje

• Procedury dochodzenia/ egzekwowania odpowiedzialności (karna, cywilna, administracyjna, finansowa, ustrojowa, pracownicza, dyscyplinarna) oraz organów właściwych do stosowania sankcji (jurysdykcji)

Cechy odpowiedzialności w prawie finansowym

1. określenie odpowiedzialność w prawie finansowym opiera się na różnego typu sankcjach począwszy od sankcji ekonomicznych po sankcje prawne, określone w przepisach prawa finansowego oraz przepisach innych działów

2. odpowiedzialność w prawie finansowym jest odmienna w stosunku do podmiotów biernych i podmiotów czynnych prawa finansowego, a nawet jest zróżnicowana (przedmiotowo i podmiotowo) w obrębie odpowiedzialności podmiotów biernych

Odpowiedzialność podmiotów biernych w prawie finansowym

• sankcje systemowe prawa finansowego

• sankcje ustanowione za naruszenie dyscypliny finansów publicznych

• sankcje skarbowe lub karne

Odpowiedzialność podmiotów czynnych w prawie finansowym

• konstytucyjna

• ustrojowa (organy samorządu terytorialnego)

• polityczna

• administracyjna

• cywilna

Odpowiedzialność podmiotów prawa finansowego za cudze zachowanie

• Ochrona prawidłowości wewnętrznego (w ramach sektora finansów publicznych) funkcjonowania publicznego gospodarki finansowej – w przypadku odpowiedzialność kontrolującego (np. kierownik jednostki sektora finansów publicznych ponosi odpowiedzialność w przypadku, gdy w skutek zaniedbania lub niewypełnienia przez niego obowiązku w zakresie kontroli finansowej doszło w kierowanej przez niego jednostce do naruszenia dyscypliny finansów publicznych)

• Ochrona interesów fiskalnych władz publicznych –w przypadku odpowiedzialności podatkowej, szczególnie osób trzecich (w prawie podatkowym odpowiedzialność…

Cechy odpowiedzialności w prawie finansowym

3. odpowiedzialność w prawie finansowym może być rezultatem zbiegu kilku ustaw określających odpowiedzialność tego samego podmiotu za ten sam czyn (zachowanie). Oznacza to, że odpowiedzialność oparta na sankcjach systemowych nie wyklucza np. odpowiedzialności karnej skarbowej.

4. odpowiedzialność w prawie finansowym nie jest w zasadzie oparta wyłącznie na winie jako przesłance odpowiedzialności (umyślność lub nieumyślność, społeczna szkodliwość czynu).

5. nie ma jednolitej jurysdykcji i procedury postępowania w sprawach odpowiedzialności w prawie finansowym. Wynika to ze stosowania różnych rodzajów sankcji i na podstawie różnych ustaw.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ KARNA SKARBOWA (egzamin)

Prawo karne skarbowe (dalej PKS), z uwagi na wielowarstwowość materii z zakresu prawa karnego oraz prawa finansowego, jest dziedziną prawa bardzo skomplikowaną.

PKS służy zabezpieczeniu realizacji norm prawa skarbowego oraz interesów finansowych:

• Skarbu Państwa

• jednostek samorządu terytorialnego

• państw członkowskich Unii Europejskiej

• Unii Europejskiej

PKS

• stanowi tzw. pozakodeksowe prawo karne

• stanowi wyspecjalizowaną dziedzinę prawa karnego powszechnego, charakteryzującą się znaczną autonomicznością przyjętych rozwiązań materialnoprawnych.

• jest wyspecjalizowanym działem prawa, który został ukształtowany na pograniczu prawa i postępowania karnego oraz prawa finansowego, prawa administracyjnego i prawa cywilnego

• zostało skodyfikowane w jednej ustawie Kodeks karny skarbowy, który obejmuje wszystkie przepisy dotycząc przestępstw i wykroczeń skarbowych (ma charakter zamknięty)

• zakres regulacji PKS nie jest jednolity; w części materialnoprawnej samodzielnie reguluje zasady odpowiedzialności za przestępstwa i wykroczenia skarbowe (tj. celne, dewizowe, podatkowe oraz z zakresie gier hazardowych), odwołując się odpowiednio do przepisów Kodeksu postępowania karnego w części procesowej, a w części wykonawczej- do Kodeksu karnego wykonawczego.

Pojęcie prawa karnego skarbowego

PKS to zbiór przepisów określających jakie czyny społecznie szkodliwe są przestępstwami skarbowymi i wykroczeniami skarbowymi, jakie stosuje się zasady odpowiedzialności za te czyny, jakie kary i środki grożą za ich popełnienie, jak wygląda postępowanie przez organami ścigania i wymiaru sprawiedliwości oraz jak należy wykonać prawomocne orzeczenie karne.

Źródła prawa karnego skarbowego

• Ustawa z dnia 10 września 1999r. Kodeks karny skarbowy (tj. Dz. U. 2007 Nr. 111 poz. 765 ze zm.) weszła w życie 17 października 1999r.

• Ustawa z dnia 6 czerwca 1997r. Kodeks karny (Dz. U. 1997 nr 88 poz. 553 ze zm.) (odesłanie np. w art. 20 § 2 k.k.s.)

• Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz. U. 1997 nr 89 poz. 555 ze zm.) (odesłanie w art. 113 § 1 k.k.s.)

• Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny wykonawczy (Dz. U. 1997 nr 90 poz. 557 ze zm.)

Ustawy prawa finansowego

• Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997r. Ordynacja podatkowa (t. j. Dz. U. 2005 Nr. 8 poz. 60 ze zm.) oraz liczne ustawy podatkowe

• Przepisy prawa celnego, m.in.

• Ustawa z 19 marca 2004 r. – Prawo celne (Dz. U. Nr 68, poz. 622 ze zm.)

• Ustawa z 10 marca 2006 r. o administrowaniu obrotem usługowym z zagranicą (Dz. U. Nr 79, poz. 546)

• Ustawa z dnia 27 lipca 2002 r. – Prawo dewizowe (Dz. U. nr 141 poz. 1178 ze zm.).

• Ustawa z dnia 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych (Dz. U. nr 201 poz. 1540).

• Ustawa z dnia 28 września 1991 r. o kontroli skarbowej (Dz. U. 1991 nr 100 poz. 442).

• Ustawa z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (Dz. U. 1966 nr 24 poz. 151).

Zakres regulacji prawa karnego skarbowego

• Prawo karne skarbowe dzieli się na trzy działy:

1. prawo karne skarbowe materialne

2. prawo karne skarbowe procesowe

3. prawo karne skarbowe wykonawcze

• Granice między tymi działami nie zawsze są wyraźne, gdyż istnieją w PKS takie instytucje prawne, których przynależność do prawa materialnego i procesowego jest dyskusyjna (np. dobrowolne poddanie się odpowiedzialności).

Czyn zabroniony

• Czynem zabronionym w Prawie karnym skarbowym jest zachowanie o znamionach określonych w k.k.s., chociażby nie stanowiło ono przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego, przy czym określenie czynu zabronionego jako przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego może nastąpić tylko w przepisach k.k.s.

• Czyn zabroniony uważa się za popełniony w miejscu, w którym nastąpiło zachowanie sprawcy albo gdzie skutek stanowiący znamię czynu zabronionego nastąpił lub według zamiaru sprawcy miał nastąpić.

Podział czynów zabronionych w gruncie k. k. s. (kodeksu karnego skarbowego)

CZYNY ZABRONIONE KARALNE

PRZESTĘPSTWO SKARBOWE WYKROCZENIE SKARBOWE

Przestępstwo skarbowe to:

Czyn zabroniony przez kodeks pod groźbą kary grzywny w stawkach dziennych, kary ograniczenia wolności lub kary pozbawienia wolności (zob. art. 53 par. 2 k. k. s.)

Wykroczenie skarbowe to:

Czyn zabroniony przez kodeks:

• pod groźbą kary grzywny określonej kwotowo

• jeżeli kwota uszczuplonej lub narażonej na uszczuplenie należności publicznoprawnej lub wartość przedmiotu czynu nie przekracza ustawowego progu (art. 54 pra. 3 k. k. s.)

• jeżeli jednoznacznie z treści kodeksu tak wynika (art. 80a par. 2 k. k. s.)

Zmiana wysokości płacy minimalnej ma wpływ na kwalifikację czynu zabronionego.

Ustawowy próg między wykroczeniem, a przestępstwem skarbowym, zgodnie z Kodeksem karnym skarbowym wynosi pięciokrotność minimalnego wynagrodzenia.

W przypadku gdy uszczuplona lub narażona na uszczuplenie należność publicznoprawna albo wartość przedmiotu czynu w 2012 roku (2013) nie przekroczy kwoty 7500zł (8000zł) to czyn taki zakwalifikowany jest jako wykroczenia, a nie przestępstwo skarbowe.

Zasady odpowiedzialność za przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe (art. 1- 5)

• nie ma przestępstwa skarbowego bez społecznej szkodliwości

• nie ma przestępstwa skarbowego i wykroczenia bez winy

• nie ma przestępstwa skarbowego i wykroczenia skarbowego bez ustawy karnej

• stosuje się ustawę względniejszą dla sprawcy

• przestrzega się zasady terytorialności

• brak odpowiedzialności karnej sprawców nieletnich

	Czynny żal (art. 16 k. k. s.)	Dobrowolne poddanie się odpowiedzialności (art. 17-18 k. k. s.)	Odstąpienie od wymierzenia kary (art. 19 k. k. s.)
Przestępstwo skarbowe	tak	zagrożone tylko karą grzywny w stawkach dziennych	zagrożoną karą grzywny w stawkach dziennych, karą ograniczenia wolności, karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 3 lat
Wykroczenie skarbowe	tak	tak	tak

Czynny żal

Art. 16 ust.11

„Nie podlega karze za przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe sprawca, który po popełnieniu czynu zabronionego zawiadomił o tym organ powołany do ścigania, ujawniając istotne okoliczność tego czynu, w szczególności osoby współdziałające w jego popełnieniu…”

Art. 16a

„Nie podlega karze za przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe, kto złożył prawnie skuteczną, w rozumieniu przepisów ustawy – Ordynacja podatkowa lub ustawy z dnia 28 września 1991r. o kontroli skarbowej (Dz. U. z 2004r. Nr. 8 poz. 65 z późn. zm.) korektę deklaracji podatkowej wraz z uzasadnieniem przyczyny korekty i w całości uiścił, niezwłocznie lub w terminie wyznaczonym przez uprawniony organ, należność publicznoprawną uszczuploną lub narażoną na uszczuplenie.”

Czynny żal- ujawnienie przez sprawcę popełnionego przestępstwa (wykroczenia) skarbowego połączone z obowiązkiem wyrównania uszczerbku finansowego

Przesłanki dodatnie

• zawiadomienie organu powołanego do ścigania

• ujawnienie istotnych okoliczności popełnienia czynu zabronionego, w szczególności osób współdziałających w jego popełnieniu

• uiszczenie w całości wymaganej należności publicznoprawnej

• złożenie przedmiotów podlegających przepadkowi lub uiszczenie ich równowartości pieniężnej

• obowiązek uiszczenia równowartości pieniężnej w stosunku do przedmiotów podlegających przepadkowi, które mogą ulec szybkiemu zniszczeniu lub zepsuciu

Przesłanki ujemne

• W czasie kiedy organ ścigania miał już wyraźnie udokumentowaną wiadomość o popełnieniu przestępstwa lub wykroczenia skarbowego

• Po rozpoczęciu przez organ ścigania czynności służbowej, w szczególności przeszukania, czynności sprawdzającej lub kontroli, chyba, że te czynności nie dostarczyły podstaw do wszczęcia postępowania o ten czyn zabroniony

• PODMIOTOWE BEZWZGLĘDNE: sprawstwo kierownicze, sprawstwo polecające, prowokator

• PODMIOTOWE WZGLĘDNE: w stosunku do sprawcy, który zorganizował grupę albo związek mający na celu popełnienie przestępstwa skarbowego albo taką grupą lub związkiem kierował

Dobrowolne poddanie się odpowiedzialności

Przesłanki dodatnie

• Wina sprawcy i okoliczności popełnienia czynu zabronionego nie budzą wątpliwości

• Uiszczenie w całości wymaganej należności publicznoprawnej, jeżeli w związku z przestępstwem lub wykroczeniem skarbowym nastąpiło uszczuplenie tej należności

• Uiszczenie tytułem kary grzywny kwoty odpowiadającej co najmniej 1/3 min wynagrodzenia (PS) lub 1/10 minimalnego wynagrodzenia (WS)

• Wyrażenie zgody na przepadek przedmiotów co najmniej w takim zakresie, w jakim przepadek przedmiotów jest obowiązkowy, a w razie niemożności uiszczenia równowartości pieniężnej- przepadek przedmiotów

• Uiszczenie co najmniej zryczałtowanej równowartości kosztów postępowania

Przesłanki ujemne

• Przestępstwo skarbowe zagrożone jest karą ograniczenia wolności albo karą pozbawienia wolności

• Przestępstwo skarbowe zagrożone tylko karą grzywny popełnione w warunkach nadzwyczajnego obostrzenia

• Zgłoszono interwencję co do przedmiotu podlegającemu przepadkowi, chyba, że zostanie ona cofnięta przez interwenienta do czasu wniesienia aktu oskarżenia do sądu