PROFILAKTYKA NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI
Ludzie niepełnosprawni rzadko są postrzegani przez pryzmat profilaktycznych świadczeń zdrowotnych, których potrzebują. Na ogół świadczenia te mogą być przeoczone przez otoczenie medyczne, które jest skoncentrowane na korygowaniu/poprawie/zmianie warunków prowadzących do niesprawności - świadczenia profilaktyczne z zakresu zdrowia publicznego także nie obejmują ludzi niepełnosprawnych, bowiem koncentrują one swoja uwagę na zapobieganiu niesprawności raczej, niż podejmowanie wysiłków prewencyjnych wobec osób z niesprawnością.
PROFILAKTYKA PIERWOTNA - próbuje redukować ryzyko dalszego pogłębiania niesprawności, które może mieć swoje źródło w uszkodzeniu, urazie lub warunkach życiowych.
Profilaktyka pierwotna:
obejmuje wszystkie środki służące eliminowaniu dodatkowych czynników ryzyka o cechach chronicznych,
stosuje dostępne środki i usługi zapobiegawcze,
modyfikuje społeczne i naturalne środowisko.
[prewencja uzależnień, zaprzestanie palenia tytoniu, rekreacja ruchowa i aktywny wypoczynek, skrining nadciśnienia tętnicznego itp.]
PROFILAKTYKA WTÓRNA - obejmuje:
wszystkie dostępne środki ograniczania lub nawrotu skutków uszkodzeń/urazów i/lub pierwotnej choroby,
wtórne skutki niepełnosprawności i ich zwielokrotniony wpływ na ograniczenia funkcjonalne lub powodujące restrykcje w sferze aktywności.
[zapobieganie chronicznemu bólowi, depresji, owrzodzeniom, problemy ze stopami i/lub chodzeniem itp.]
PROFILAKTYKA TRZECIEGO STOPNIA (trzeciorzędowa) - obejmuje wszystkie działania służące:
zapobieganiu skutkom jakie mogą być pochodną uszkodzenia, urazu i/lub niesprawności,
promowaniu możliwości równego traktowania, samowystarczalności ekonomicznej, pełnej partycypacji społecznej oraz prowadzeniu samodzielnego, niezależnego życia
[powrót do pracy, podjęcie nauki, akceptacja w społeczności i integracja]
OSTATECZNYM CELEM promocji zdrowia i profilaktyki zdrowotnej jest poprawianie jakości życia.
Powyższe zasady zostały włączone do modelu konceptualnego obejmującego cztery główne PŁASZCZYZNY DOŚWIADCZEŃ opisujące kontekst życiowy osób niepełnosprawnych:
całkowite środowisko jednostki - biologiczne, naturalne, demograficzne, społeczno-kulturowe oraz przebieg cyklu życiowego,
proces stawania się osoba niepełnosprawną - pokazuje ten proces od momentu wystąpienia uszkodzenia/choroby do pojawienia się ograniczeń/utraty sprawności,
możliwości i potencjał - interakcja miedzy całkowitym środowiskiem jednostki i procesem wchodzenia w niesprawność,
jakość życia - przedstawia ostateczny rezultat wpływu środowiskowych czynników ryzyka, faz życia jednostki, procesu stawania się osobą niepełnosprawną i możliwości, potencjału jednostki i jej społecznego otoczenia..
źródło: Promoting the health of people with disabilities: Protocols for preventive interventions., Center for Disability Policy and Research University of Washington, Seattle-Washington 1996. (s. 5 i n.)
2