6. Cezura 1932

• dominanty zmian w trzydziestoleciu

• indywidualizm - zaangażowanie społeczne

• poezja eksperymentu - tendencje klasycystyczne

• artystostwo - poezja postaw moralnych

• sensualizm - metafizyczność

• progresywizm - katastrofizm

• europeizm - rodzimość

• czas historyczny - czas mityczny

• cywilizacja - natura

• pejzaż miasta - pejzaż wsi

• tonacja jasna - tonacja ciemna (Kazimierz Wyka)

• przemiany były uwarunkowane ówczesną historią

• przewrót majowy i jego konsekwencje

• istotna jest sytuacja międzynarodowa

• zanosi się na kataklizm wojenny

• Europa jest zdominowana przez totalitaryzmy

• poczucie zagrożenia przestało być udziałem odosobnionych intelektualistów, ale zaczyna nabierać realnych kształtów

• przełomowym wydarzeniem było dojście Hitlera do władzy

• ton polskiej poezji nadają twórcy kolejnej generacji po Skamandrze, którzy nie związali się z żadnych ruchem literackim lub należeli do nich przelotnie (np. Józef Czechowicz; Władysław Sebyła; Mieczysław Jastrun)

• debiutowali później od swoich rówieśników z grup literackich

• stanowią pokolenie całkowicie odmienne

• w literaturze często narodziny twórcy są ważniejsze od narodzin człowieka

• na początku lat trzydziestych pojawia się nowa fala: pokolenie 1910

• wojnę przeżyli w dzieciństwie

• stanowi dla nich nieprzyjemne wspomnienie, które kształtuje podświadomość i przygotowuje ich do roli katastrofistów

• w tym pokoleniu na plan pierwszy wysuwają się poeci związani z prowincją

• pojawiają się szkoły prowincjonalne

• lubelska: Józef Czechowicz; Łobodowski

• wileńska: żagaryści

• w małych miastach ukazują się pisma poświęcone poezji

• „Kamena” pod redakcją Kazimierza Andrzeja Jaworskiego (1933 - 1939; Chełm)

• „Okolica Poetów” pod redakcją Stanisława Czerniaka; organ autentyzmu (1935 - 1939

• do literatury liczniej wchodzą poeci pochodzenia chłopskiego

• zwrot poezji ku pejzażowy wiejskiemu i społecznej problematyce

• poezja staję się bardziej rodzima; jest niechętna motywom kulturowym

• młody poeta żyje w mieście prowincjonalnym, studiuje tylko w mieście

• ma trudniejszy start od swojego poprzednika

• nie jeździ za granicę

• nie rozporządza humanistyczną wiedzą wyniesioną z domu

• studia nie zawsze udaje mu się ukończyć

• odradza się w latach trzydziestych stereotypowy model chude intelektualisty i głodnej cyganerii

• talenty rozwijają się wolniej, nowe idee w poezji pojawiają się rzadziej, są pozbawione rozmachu programotwórczego

• o ideach poetyckich ujętych w pewien system można mówić w dwóch przypadkach

• Czernikowski autentyzm: idea zbyt mało atrakcyjna

• wizyjny kreacjonizm Ludwika Frydego: podstawą są artykuły Czechowicz; stanowi bardziej konstrukcję krytyka niż właściwy program

• programotwórczość paraliżowały dwa zjawiska

• przekonanie o konieczności podporządkowania się ideom społecznym i politycznym

• uwikłanie w zastaną sytuację: walka Awangardy ze Skamandrem; próby przekształcenia awangardyzmu

• nie pojawiają się żadne nowe impulsy pochodzące z literatury zachodniej

• wprowadzenie przez tą generację nowych stylów, poetyk, tematów odbywało się spontanicznie a nie programowo

• główny konflikt dwudziestolecia Skamander - Awangarda zachowuje swoją aktualność

• przewaga dokonań artystycznych po stronie Skamandra

• Skamander katastroficzny nie ustępuje Skamandrowi pełnemu witalizmu

• Przyboś nie ulega nastrojowi minorowemu, a ten dominuje w ówczesnej poezji

• jego dynamiczny aktywizm zostaje spotęgowany przez pasję rewolucjonisty

• jego poglądy społeczne ulegają radykalizacji

• w latach trzydziestych skamandryci przestają akcentować swoją swoją przynależność grupową, ich drogi wyraźnie się rozchodzą

• przeciwnie awangardziści: lata 1931 - 1933 to okres „Linii”, pisma programowego i bojowego

• we wczesnych latach trzydziestych następuje przeszczepienie awangardyzmu młodszemu pokoleniu

• dominujące w młodej poezji nowe poetyki tak bardzo oddaliły się od awangardowej poetyki, że można mówić o zaprzeczeniu koncepcji Awangardy

• stąd wydaje się słuszne określenie „druga Awangarda”

• trzy sfery poezji dziesięciolecia międzywojennego

• sfera pierwszego wyrazu: obejmuje szeroko pojętą poezję typu skamandryckiego

• sfera drugiego wyrazu: obejmuje ówczesną poezję awangardową i jej wiernych kontynuatorów

• sfera trzeciego wyrazu: poeci, którzy odeszli od Awangardy i stworzyli własny styl poetycki, własną wizję świata - wizjoneryzm

• w przypadku prozy (podobnie jak w poezji) najistotniejsza cezura przypada w okolicach 1932 roku:

• pojawia się nowa fala debiutantów

• spowodowana kryzysem ekonomicznym pauperyzacja społeczeństwa

• rosnąca autorytarność rządów sanacyjnych i zaostrzający się konflikt wewnętrzny

• następuje gwałtowny zwrot ku problematyce społecznej, dokonany w duchu radykalizmu, realizmu, autentyzmu

• ciekawym fenomenem są debiuty pisarzy, którzy dawno przekroczyli wiek właściwy dla literackiego startu (np. Bruno Schulz urodzony w 1892 roku)

• trzon nowej fali stanowili pisarze młodzi (np. Witold Gombrowicz; Zbigniew Uniłowski; Teodor Parnicki)

• do prozy wprowadzono nowy typ bohatera; zapoczątkowano nowe techniki powieściowe

• w mierze znacznie większej niż w poezji ówczesna sytuacja społeczno - ekonomiczna stawała się przedmiotem drobiazgowego opisu, przyczyną do tworzenia dzieł interwencyjnych

• rodzi się neonaturalizm czy populizm polski

• dokonuje się silniejszy zwrot w kierunku literatury faktu

• na ważne miejsce wysuwa się bohater zbiorowy

• wzrasta znaczenie powieści środowiskowo - zawodowej

• utwory powstają często pod piórem ludzi nie związanych zawodowo z literaturą

• uwaga pisarzy koncentruje się na dwóch postaciach: bezrobotnym i bezrolnym

• utwory bezpośrednio reagujące na sytuację polityczną w Polsce można zaliczyć do nurtu realizmu społecznego, który to gatunek pojawia się w wyniku:

• wzrostu poczucia społecznej odpowiedzialności i społecznych obowiązków literatury

• zwrotu ku realizmowi formalnemu (przezroczystość języka i imitatorska konwencja świata przedstawionego)

• w przechylonych ku realizmowi powieściach ekspersjonizujących pojawiła się przestroga przed militarnym konfliktem

• katastrofizm nie wpłyną bezpośrednio na prozę, przepoił ją pesymistyczną atmosferą

• przeważa ciemna, ponura, beznadziejna czy tragiczna wizja świata

• nadal trwa feminizacja prozy (zarówno jeżeli chodzi o autorki jak i postacie)

• zostaje zastopowana w najmłodszej generacji twórców

• wywodzą się ze środowisk chłopskich, a tam trudno o emancypację

• okres w którym dużego znaczenia nabiera seks

• konwencja neonaturalistyczna: kładzie nacisk na społeczne uwikłania tej sfery życia; często powtarza się temat przerwanej ciąży

• konwencja psychologiczna: pogłębia wiedzę o kobiecej psychice; w znaczący sposób wzbogaca portrety powieściowych bohaterek

• rozwija się bujnie twórczość ideologów walczących o swobody seksualne

• szczególne osiągnięcia pojawiły się tam, gdzie tematem była jednostka, nie zbiorowość

• okres szczególnie bogaty w indywidualności

• ciążono ku literaturze faktu

---