90. KONSTYTUCYJNE ZASADY WYMIARU SPRAWIEDLIWOŚCI
1) ZASADA NIEZAWISŁOŚCI SĘDZIOWSKIEJ
Art. 178 Konstytucji RP odnosi tę zasadę do sprawowania urzędu przez sędziego, może ona jednak być rozciągnięta na cały składający się z niezawisłych sędziów skład orzekający, jeśli wyrok wydany ma być kolegialnie (niezawisłość sądu).
Zasada ta stanowi rację niezależnego bytu sądownictwa i gwarancję praw i wolności obywatelskich. Określa ona stosunek orzekającego sędziego do wszystkich innych osób oraz do wszystkich organów państwowych.
NIEZAWISŁOŚĆ SĘDZIOWSKA - niedopuszczalność jakiejkolwiek ingerencji z zewnątrz lub wywierania nacisku na sędziego w kierunku takiego czy innego rozstrzygnięcia sprawy;
zapewnia neutralność sędziego gwarantuje obiektywne postępowanie przed sądem
Podstawą rozstrzygnięcia sędziego ma być wyłącznie Konstytucja i ustawy.
Dotyczy również sędziów trybunałów - art. 195 ust. 1, art. 199 ust. 3
Elementy zasady niezawisłości wg TK:
Bezstronność w stosunku do uczestników postępowania
Niezależność wobec organów (instytucji) pozasądowych
Samodzielność sędziego wobec władz i innych organów sądowych
Niezależność od wpływu czynników politycznych, zwłaszcza partii politycznych
Wewnętrzna niezależność sędziego
Gwarancje niezawisłości sędziowskiej o charakterze organizacyjnym:
Oddzielenie organizacyjne sądów od organów innych władz,
Ustawowe określenie zakresu jurysdykcji poszczególnych sądów,
Dostarczenie przez państwo środków umożliwiających sądom prawidłowe wypełnianie ich funkcji.
Gwarancje o charakterze funkcjonalnym:
Zakaz ingerencji organów innych władz w orzecznictwo sądów (wyjątek - prawo łaski),
Zakaz wydawania ustaw z mocą wsteczną,
Pozostawienie wyłącznie sądowi decydowania o tym, czy przedłożona mu sprawa należy do jego kompetencji.
Gwarancje o charakterze procesowym:
Jawność postępowania sądowego,
Tajność narady sędziowskiej,
Kolegialność orzekania,
Swobodna ocena dowodów,
Instytucja wyłączenia sędziego od udziału w konkretnej sprawie.
Gwarancje dotyczące pozycji sędziego:
Ustawowe określenie wymogów, jakie powinien spełniać kandydat,
Powoływanie wszystkich sędziów przez Prezydenta RP, na wniosek KRS,
Nieusuwalność sędziów z urzędu,
Immunitet sędziowski,
Niepołączalność stanowisk sędziego z należeniem do partii politycznej, związku zawodowego oraz z prowadzeniem działalności publicznej niedającej się pogodzić z zasadami niezależności sądów i niezawisłości sędziowskiej,
Zakaz podejmowania przez sędziego dodatkowego zatrudnienia, z wyjątkiem zatrudnienia na stanowisku dydaktycznym, dydaktyczno-naukowym lub naukowym w wymiarze nieprzekraczającym pełnego wymiaru czasu pracy,
Materialna niezależność sędziów
2) ZASADA NIEZALEŻNOŚCI SADÓW
Konstytucja RP ustanawia ją w art. 173.
W art. 176 ust. 2 formułuje zasadę określania przez sądy ich ustroju, właściwości i postępowania jedynie przez ustawy.
Jako, że stanowi to zasadę demokratycznego państwa prawa, odnosi się ją do wszystkich organów władzy sądowniczej, czyli także do trybunałów.
Zasady dotyczące niezależności sądów:
Oddzielenie organizacyjne sądownictwa od organów innych władz,
Zakaz zmieniania lub uchylania orzeczeń sądowych przez organy innych władz (wyjątki: prawo łaski - prezydent, amnestia - parlament)
Dopuszczalność ingerencji organów innych władz jedynie w pozaorzeczniczą sferę działalności sądów i wyłącznie w przypadkach określonych w ustawie
3) ZASADA JEDNOLITOŚCI SĄDÓW
Składa się z trzech elementów:
Sądy i trybunały wydają wyroki w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej (art. 174),
Struktura sadów jest jednolita (art. 175), określa ją Konstytucja i ustawy,
Jednolitą podstawą orzecznictwa sądów i trybunałów jest prawo.
4) ZASADA DWUINSTANCYJNOŚCI POSTĘPOWANIA
Art. 176 ust. 1 - postępowanie sądowej jest co najmniej dwuinstancyjne.
Możliwość przeprowadzenia postępowania przed II instancją stanowi ważną gwarancję praw każdej ze stron procesu, gdyż zapewnia rozpoznanie tej samej sprawy przez inny skład sędziowski.
Wg wykładni gramatycznej art. 176 dotyczy tylko sądów, jednak zasadę tę stosuje się także w postępowaniu przed TS. Nie obowiązuje natomiast przed TK.
5) ZASADA UDZIAŁU OBYWATELI W SPRAWOWANIU WYMIARU SPRAWIEDLIWOŚCI
Ma przeciwdziałać w przekształceniu się państwa, w którym rządzą prawa w państwo, w którym rządzą sędziowie.
Zasada ta ułatwia też uwzględnianie w orzekaniu poglądów społecznych na stosowanie prawa i społecznej hierarchii wartości.
We współczesnych państwa demokratycznych - dwa modele:
Sędziowie przysięgli
Orzekają z reguły w sprawach karnych. Zwykle wypowiadają się tylko o winie, werdykt podejmowany większością głosów lub jednomyślnie.
Ławnicy
Art. 182 - ustanowienie samej zasady udziału obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości i pozostawienie jej regulacji ustawodawcy zwykłemu Polska przyjęła drugi model (ławników)
Orzekają tylko w sądach I instancji.
Wg nowelizacji procedury cywilnej i karnej z 2007 r. - tylko w części spraw rodzinnych, pracowniczych i karnych.
Wymogi bycia ławnikiem wg prawa o ustroju sadów powszechnych: obywatelstwo polskie, pełnia praw cywilnych i obywatelskich, nieskazitelność charakteru, wiek: 30-70 lat, zatrudnienie lub zamieszkiwanie w miejscu kandydowania co najmniej przez rok, zdolność (ze względu na stan zdrowia) do pełnienia obowiązków ławnika, co najmniej średnie wykształcenie.
Konstytucja RP w art. 159 wyłącza niektóre osoby od pełnienia funkcji ławnika.
Ławników do sądów wojewódzkich oraz do sądów rejonowych wybierają rady gmin, których obszar jest objęty właściwością tych sądów.
Ławnik w zakresie orzekania jest niezawisły.
6) ZASADA NAZDORU JUDYKACYJNEGO SĄDU NAJWYŻSZEGO
Formułuje ją art. 183 ust. 1 Konstytucji RP
Sąd Najwyższy jest organem władzy sądowniczej powołanym do sprawowania wymiaru sprawiedliwości przez zapewnienie w ramach nadzoru zgodności z prawem oraz jednolitości orzecznictwa sadów powszechnych i wojskowych przez:
rozpoznawanie kasacji oraz innych środków odwoławczych,
podejmowanie uchwał rozstrzygających zagadnienia prawne kierowane do SN przez sądy.
Do jego zadań należy też rozstrzyganie rozbieżności w wykładni prawa ujawniających się w orzecznictwie sadów powszechnych, wojskowych lub samego SN.
Wniosek - Pierwszy Prezes SN, RPO, Prokurator Generalny, Rzecznik Ubezpieczonych (w zakresie swojej właściwości); rozpatruje 7 sędziów.