Tezy wykładu
Pedagogia [pedagogika] serca Marii Łopatkowej
Inspiracje: tradycja pedagogiczna, psychologia humanistyczna - teoria potrzeb Maslowa A.
Opracowania: Łopatkowa Maria Pedagogika serca WSiP Warszawa 1992, Śliwerski Bogusław [1998]
Zarówno nazwa jak i treść pochodzi od samej Marii Łopatkowej [1927 -]. Nauczyciel, działacz społeczny, dziennikarz, obrońca praw dziecka - całym swoim życiem angażowała się w sprawy dobra dziecka, usiłowała znaleźć wyczerpującą odpowiedź na zasadnicze pytania:, kim jest człowiek wobec drugiego człowieka i jaki być powinien?; co robić, aby człowiek stał się człowiekiem prawdziwie miłującym [homo amans]?. Odpowiedzi na tak postawione pytania poszukiwała zarówno w tradycji myślenia pedagogicznego jak i w rozwijającej się psychologii humanistycznej.
Fundamentem wzajemnych relacji nauczyciela i ucznia jest miłość - potrzeba wywiedziona z teorii potrzeb Maslowa. Wychowanie musi być realizowane w klimacie miłości, wzajemnego zaufania, akceptacji, respektowania prawa do wolności i godności poprzez wspieranie wychowanka w pokonywaniu przeszkód i eliminowanie lęków. Rola nauczyciela jest widziana jako pomoc w rozwoju ucznia przy pełnym respektowaniu jego podmiotowości.
Pedagogikę serca przenika ufność w człowieka, jego możliwości, stawanie się człowieczeństwa. W naturze ludzkiej tkwi dobro i zło - rolą wychowania jest wspieranie dobra i wypieranie zła.
Rozwój uczuć moralnych następuje od najwcześniejszego dzieciństwa. Brak miłości, poczucia przynależności rodzi niekorzystne następstwa psychiczne, paczy rozwój osobowości. Bez empatycznej więzi pomiędzy dzieckiem i jego rodzicami nie jest możliwe ani aktualne ani przyszłe jego zdrowie psychiczne a także nie nastąpi rozwój zdolności do kochania. Niezaspokojenie potrzeby miłości grozi w konsekwencji nieobliczalnymi następstwami w sferze osobowości dziecka, opóźnieniami i niekorzystnymi zmianami w sferach intelektu, emocji, działania we wszystkich stadiach jego rozwoju.
Wolność jest podstawowym warunkiem stawania się, rozwijania indywidualnych cech, zdolności. Wszelka przemoc wobec dziecka ogranicza, niweczy jego podmiotowość. Następuje okaleczanie dzieciństwa. Również powszechne stosowanie władzy rodzicielskiej ogranicza podmiotowość dziecka. Stawiana jest teza, że przemoc wobec dzieci wynika z frustracji dorosłych, niezaspokojonych potrzeb osobistych w kontaktach interpersonalnych, niespełnionych oczekiwań. Zamiast władzy, wspieranie, pomoc, stapianie się z dzieckiem we wzajemnym oddaniu. Właściwym pojęciem dla oddania stosunku pomiędzy rodzicami a dzieckiem jest piecza wywodzącym się z miłości do dziecka. Zero pobłażania dla kary, zwłaszcza fizycznej wobec dziecka.
Wychowanie wymaga miłości. Celowe wychowanie nie musi sprowadzać się do podporządkowania, może być wspieraniem, pomocą w samorozwoju dziecka, stapianiem się wychowawcy i wychowanka w procesie poznawania świata. Aby tak było wychowawcy jest niezbędna „witamina M” - pełna afirmacja miłości do dziecka. Wychowawca to osobowość miłości - stąd niezwykle jest ważny dobór do tego zawodu. Dominuje w niej respekt dla podmiotowości dziecka, odpowiadanie miłością na miłość. Dziecko, gdy czuje, że jest kochane wyzwala z siebie siły dla pokonywania wszelkich przeszkód i barier.
Zdaniem Łopatkowej niezbędne są wzory osobowe w wychowaniu, naturalne, nie nachalne, nie narzucające się, lecz wychodzące naprzeciw osobowości dzieci. Wzorujemy się na tych, których kochamy i podziwiamy. Wzory muszą być bliskie dzieciom, ich doświadczeniom. Łopatkowa odrzuca wzory podręcznikowe, dalekie i często podlegające zmianom osądów.
Przede wszystkim należy pamiętać, że dziecko jest człowiekiem i należą mu się wszystkie związane z tym prawa. Dziecku należy się radość i szczęście nie gdzieś w przyszłości, lecz tu i teraz, i nie to, co dorośli uważają za szczęście a to, co ono szczególnie sobie ceni. Wraz z prawami otrzymuje obowiązki i odpowiedzialność za to, co się z nim i wokół niego dzieje.
W metodyce wychowania szczególnie ważne jest w poglądach Łopatkowej: tworzenie warunków dla rozwijania indywidualnych cech i zdolności dziecka, warunków w których trud, przeszkody i niedogodności będą elementami uczenia się, wyszukiwanie osób znaczących dla dziecka, kreowanie i utrwalanie więzi emocjonalnych między dzieckiem i osobami mu bliskimi, wykorzystywanie postaw miłości dla osiągania celów wychowawczych. Rolą nauczyciela jest pomoc w rozwoju dziecka realizowana z jednoznacznym respektowaniem jego podmiotowości.