FITOPLAZMY
1 Proliferacja jabłoni
Sprawca: fitoplazma proliferacji jabłoni,
Rząd: Acholeplasmatales
Rodzina Acholeplasmataceae
patogen: Candidatus Phythoplasma mali
objawy:
Miotlastość czyli tzw. Czarcie miotły- jest to wynik zahamowania wzrostu pąka wierzchołkowego przy jednoczesnym nadmiernym wybijaniu pąków śpiących, z których wyrastają pod kątem ostrym liczne pędy.
Widoczne na młodych okulantach, wybijają pędy boczne pod ostrym kątem, słabo rozwinięty system korzeniowy,
wiosną porażone drzewa wcześniej rozpoczynają wegetacje
Pierwsze liście są chlorotyczne, a u niektórych odmian czerwienieją w drugiej połowie lata. Liście są drobniejsze, ostro piłkowane, z charakterystycznymi dużymi przylistkami, sięgającymi 1/3 długości liścia.
Kwiaty często maja powiększone działki kielicha lub zniekształcone płatki- czasem elementy kwiatu ulegają zniekształceniom w drobne zielone przylistki- fyllodia.
Zawiązuje się znacznie mniej owoców. Jabłka są drobniejsze, spłaszczone z płytkimi zagłębieniami szypułkowym i kielichowym oraz z wydłużonymi szypułkami.
Owoce są mało aromatyczne i niesmaczne, słabo wybarwione. Mogą przedwcześnie opadać.
Kora pnia może być przebarwiona (kolor czerwony) i spękana,
etiologia:
Bakteria jednokomórkowa, pleomorficzna, nie mająca ściany komórkowej.
Zasiedla rurki floemu jabłoni,
Wektor: miodówka Cacopsylla picta,
epidemiologia
Fitoplazma rozwija się w rurkach sitowych porażonych drzew lub podkładek. Okres zimy spędza w sitach korzeni. Przenoszona zarówno w trakcie rozmnażania wegetatywnego podkładek jak i szczepienia, a także okulizacji.
Charakterystyczny wieloletni cykl chorobowy. Okres inkubacji jest dość długi- nawet kilka miesięcy. Objawy corocznie się nasilają. Po kilku latach objawy chorobowe się cofają. Patogen nadal pozostaje w rurkach sitowych nie powodując objawów chorobowych- porażenie latentne.
2 Żółtaczka astra
Sprawca: Fitoplazma żółtaczki astra,
Rząd Acholeplasmatales
Rodzina Acholeplasmataceae
Patogen: Candidatus Phytoplasma asteris
występowanie:
polifag;
Dominują wśród roślin żywicielskich rośliny ozdobne, przede wszystkim jednoroczne
Poraża rośliny warzywne i chwasty
Powoduje duże straty na plantacjach roślin ozdobnych, zarówno na tych przeznaczonych na rynek jak i na plantacjach nasiennych.
objawy:
zahamowanie wzrostu,
żółknięcie, skręcenie łodyg
deformacja kwiatów,
miotlasty pokrój,
zdeformowane korzenie
Na cebuli
1 rok uprawy
Silne zahamowanie wzrostu
Chloroza czasami całych roślin
System korzeniowy słabo wykształcony
Mocno porażone rośliny zamierają z powodu wtórnych infekcji grzybowych i bakteryjnych
Słabiej porażone rośliny ulegają proliferacji: z nasady piętki wyrastają liczne wydłużone cebulki przybyszowe , nie mają wartości użytkowej gdyż z nich wyrastają cienkie pędy szybko zamierające.
2 rok uprawy
Objawy pojawiają się w przypadku późnego porażenia cebul w 1 roku uprawy oraz porażone w 2 roku uprawy.
Pędy kwiatostanowe skrócone i skręcone; kwiatostany rozpierzchłe- szypułki nierównej długości.
Kwiaty zniekształcone- zamiast pręcików i słupków tworzą się wydłużone zielone listki (fyllodia); zrastanie się elementów okwiatu
Bardzo słabe zawiązywanie nasion
Aster chiński
Chloroza i żółknięcie liści
Liście są zwykle mniejsze, ulegają deformacji i stopniowej nekrozie
Pojawiające się kwiaty są zdeformowane, słabo wybarwione lub zielone i nie związują nasion.
Często pąki kwiatowe w ogóle nie rozwijają się.
Rośliny mają ograniczony wzrost i miotlasty pokrój
Aksamitka
Zahamowanie wzrostu i chloroza roślin
Liście żółkną i przebarwiają się później na czerwono aż w końcu brunatnieją
Pąki kwiatowe są chlorotyczne, drobne, nabrzmiałe i często popękane.
Kwiaty są drobne, niewybarwione, częściowo lub całkowicie zdeformowane, nie zawiązują nasion
Mieczyk
Żółknięcie liści i całych roślin, prowadzi to do ich zasychania i zamierania.
Na przekroju pędów widoczne jest zbrunatnienie wiązek przewodzących.
Niektóre odmiany wykształcają zygzakowate pędy kwiatowe z małymi, zielonkawymi i zdeformowanymi kwiatami.
Chore rośliny nie wytwarzają mięsistych korzeni, a pierwotne korzenie w krótkim czasie brunatnieją i zamierają.
Bulwy maja nietypowy kształt- są spłaszczone, łuski okrywające są ciemne. Na przekroju bulw widoczne zbrunatnienie wiązek przewodzących. Po wysadzeniu takich bulw wyrastają liczne, cienkie, chlorotyczne pędy- po kilku tygodniach więdną i zamierają.
etiologia:
jednokomórkowa, pleomorficzna, nie mająca ściany komórkowej bakteria, zasiedlająca rurki floemu rośliny żywicielskiej
wektorami są skoczki
epidemiologia
Zimuje w rurkach sitowych organów służących do wegetatywnego rozmnażania roślin żywicielskich oraz porażonych wieloletnich chwastach. Może zimować w zakażonych wektorach.
W okresie wegetacji Fitoplazma przenoszona jest z rośliny na roślinę jedynie przez wektory- nasilenie choroby w różnych uprawach zależy bezpośrednio od warunków sprzyjających rozwojowi skoczków (suche i gorące lata)
BAKTERIE
Bakterioza obwódkowa fasoli
Rząd: Pseudomonadales
Rodzina: Pseudomonadaceae
Gatunek: Pseudomonas savastanoi pv. phaseolicola
Objawy
Pierwsze objawy: małe, uwodnione plamki na liścieniach i pierwszych liściach.
Plamy stają się brązowe, nekrotyczne, otoczone jasnozielonym lub żółtozielonym halo- działanie fazelotoksyny.
Tworzenie się halo lub jego brak zależy od szczepu patogenicznej bakterii.
Optymalna temperatura sprzyjająca pojawieniu się halo to 16-20°C; Temperatura powyżej 23°C hamuje jego tworzenie.
Plamki pokrywają większą część blaszki liściowej, a fragmenty znekrotyzowanej tkanki wykruszają się.
Na dolej stronie liści, w obrębie plam może występować śluzowaty, szarawy wyciek komórek bakteryjnych.
Czas pomiędzy infekcją a ukazaniem się wycieku to 7-10 dni.
Plamy na łodygach wyglądają jak tłuste i są podłużne, pojawiające się na strąkach są owalne do nieregularnych, ciemnozielone jakby tłuste, średnica ok 1 cm.
Na odmianach o zielonych strąkach, plamy bardziej szarobrązowe, a w przypadku odmian o żółtych strąkach pozostają zielone.
Nasiona mogą nie mieć żadnych objawów lub mogą być pomarszczone i mieć przebarwienia na okrywie nasiennej. Plamy na nasionach pojawiają się, kiedy strąki zostają zakażone we wczesnych stadiach rozwoju. Druga droga zakażenia nasion to wiązki naczyniowe sznureczka nasienia.
Niekiedy dochodzi do systemicznego porażenia roślin a także do zahamowania wzrostu i więdnięcia.
Na łodygach i ogonkach liściowych oznakami porażenia są podłużne, czerwonobrunatne zapadnięte plamy.
Etiologia
Gram „-„ tlenowa, ruchliwa pałeczka
1 – 6 rzęsek umieszczone na jednym lub na obu biegunach komórki
Optymalna temperatura to 20 – 23
9 ras
Epidemiologia
Źródłem infekcji pierwotnej są zakażone nasiona i resztki poważonych roślin.
Bakteria może znajdować się na powierzchni nasion lub między okrywą nasienną a liścieniami, może przetrwać 6 lat.
Kiełkujące z porażonych nasion siewki są siedliskiem masy komórek bakterii.
Nawet kilka nasion może być początkiem epidemii.
Bakteria przenoszona jest na zdrowe rośliny z rozpryskiwanymi kroplami deszczu lub przenoszonymi z wiatrem cząstkami gleby.
Warunki sprzyjające rozprzestrzenianiu: chłodna pogoda i deszcze z wiatrem. Miejscami infekcji są szparki i uszkodzenia. Źródłem infekcji są też komórki bakterii żyjące epifitycznie na powierzchni roślin fasoli.
Bakteryjna kanciasta plamistość ogórka
Rząd: Pseudomonadales
Rodzina: Pseudomonadaceae
Gatunek: Pseudomonas syringae pv. lachrymans
Objawy
Pierwsze objawy widoczne na liścieniach jako początkowo uwodnione, a następnie białawe, papierowate, nieregularne plamki ciągnące się wzdłuż ich brzegów.
Także na liściach i ogonkach liściowych pojawiają się małe, uwodnione plamki, często otoczone żółtobiałym lub brązowym halo.
Z czasem plamy stają się nieregularne, gdyż nerwy ograniczają ich powiększanie się.
Tkanka w obrębie plam brązowieje, a zamierając, przybiera odcień beżowy.
Nekrotyczna tkanka łatwo wykrusza się, powodując, że liście wyglądają jak podziurawione.
Od dolnej strony blaszki liściowej szarawy, śluzowaty wyciek komórek bakterii- w warunkach wysokiej wilgotności.
Objawy łatwo pomylić z objawami mączniaka rzekomego (Pseudomonas cubensis)
Na owocach tworzą się okrągłe, uwodnione plamki.
Pojawiają się wycieki żółtawej gumy i szarawego śluzu z komórkami bakterii.
W miejscach tych dochodzi do wtórnych infekcji przez różne mikroorganizmy, które w krótkim czasie doprowadzają do zgnilizny owoców.
Gdy do porażenia dochodzi na początku owocowania to młode zawiązki odpadają lub tworzą zdeformowane owoce.
Etiologia
Gram „-„ ruchliwa, tlenowa pałeczka; ma 1-5 biegunowo umieszczonych rzęsek.
Optymalna temperatura wzrostu bakterii 25-27°C
16 patogenicznych raz bakterii
Epidemiologia
Źródłem infekcji w nowym sezonie uprawy są nasiona oraz resztki roślinne. W nasionach bakteria znajduje się albo na powierzchni okrywy nasiennej, albo pod nią i może przetrwać tak 2 lata. W resztkach roślin bakteria przeżywa 1 rok.
Komórki bakterii są rozprzestrzeniane z kroplami deszczu, z piaskiem przenoszonym z wiatrem, z wodą używaną do nawadniania, na rękach i ubraniach ludzi w trakcie zbioru, czy na narzędziach w czasie prac pielęgnacyjnych.
Śluzowate wycieki komórek mogą przenosić także owady, zarówno zapylające, jak i szkodniki. Do zakażenia dochodzi przez szparki, hydatody lub uszkodzenia, zwłaszcza wtedy, kiedy rośliny są wilgotne.
Bakteria rozwija się w przestrzeniach międzykomórkowych miękiszu, ale może atakować tkanki przewodzące łodyg i owoców.
Zaraza ogniowa
Rząd: Enterobacteriales
Rodzina: Enterobacteriaceae
Gatunek: Erwinia amylovora
Objawy:
Porażone kwiaty są początkowo przesycone wodą, następnie gwałtownie więdną, kurczą się i zamierają, nabierając zabarwienia od pomarańczowego do brunatnego. Na szypułce kwiatowej w warunkach wysokiej wilgotności powietrza pojawia się kremowy, śluzowaty wyciek komórek bakteryjnych w postaci kropel lub nitek.
Na liściach brunatne plamki wzdłuż brzegów blaszki, nerwu głównego lub między nerwami. Z czasem plamki pokrywają całą powierzchnie blaszki.
Porażone liście kurczą się i zwijają do środka wzdłuż nerwu głównego. Zamierające liście jabłoni przybierają zabarwienie czerwonobrunatne, a gruszy czarne.
Porażone młode, niezdrewniałe, zielone pędy więdną od wierzchołka, przybierają odcień ciemnozielony. Wierzchołki pędów zakrzywiają się w kształt pastorału.
Owoce – ciemnozielone plamy, następnie stają się czerwono – brunatne, z czasem opanowują całe owoce, które zasychają, kurczą się i przypominają mumie.
Na gałęziach, konarach, pniu powstają zgorzele
W okresie wegetacji porażonym organizm roślin może towarzyszyć wyciek bakteryjny, początkowo szarobiały potem żółty i bursztynowy.
Lokalnie zamieranie nawet całych kwater.
Etiologia
Gram -, ruchliwa pałeczka urzęsiona perytrychalnie;
zaliczana do względnych beztlenowców;
Optymalna temperatura: 25 – 27 st
Epidemiologia
Źródłem infekcji są porażone rośliny, gospodarze ponad 130 gt z różowatych
Przeżywa okres zimy na pograniczu ran zgorzelowych, na zdrewniałych częściach porażonych roślin. Okres zimy spędza w stanie anabiozy, czyli spowolnienia procesów życiowych.
Wiosną wraz ze wzrostem temp i wilgotności, bakterie uwalniają się i zaczynają rozmnażać.
Odpowiednia temp 24- 27 st i wysoka wilgotność- następuje wówczas wyciek komórek bakteryjnych, który stanowi źródło infekcji pierwotnych..
Bakterie przenoszone są z wiatrem i deszczem, przez owady (szkodniki i zapylacze), przez ptaki oraz narzędzia do prac pielęgnacyjnych.
Do zakażenia dochodzi tez przez naturalne otwory- szparki, przetchlinki oraz przez zranienia.
Sposób prowadzenia lustracji
Należy prowadzić co najmniej 2 razy:
1 po kwitnieniu
2 na przełomie lipca i sierpnia
Jeżeli nekrozom nie towarzyszą wycieki bakteryjne to diagnozę należy potwierdzić analizą laboratoryjną.
Likwidacja ogniska choroby
Jeżeli występuje Erwinia amylovora lustracje raz w tygodniu
Czarna nóżka ziemniaka:
Rząd: Enterobacteriales
Rodzina: Enterobacteriaceae
Gatunek: Pectobacterium atrosepticum
Objawy
Rośliny żółkną i słabiej rosną.
Liście wierzchołkowe stają się jasnozielone lub żółkną,
Blaszki zwijają się do środka i w dotyku są miękkie bez turgoru.
Początkowo objawy więdnięcia są silniejsze w południe, ale w późniejszym stadium rozwoju choroby łodygi i cała roślina więdnie nieodwracalnie.
Widoczne jest charakterystyczne czarne przebarwienie podstawy łodygi, zapach gnijącej ryby.
Choroba rozwija się od bulwy sadzeniakowej w górę rośliny i sięgają do kilku centymetrów powyżej redliny.
W miejscu rozwoju infekcji łodyga przyjmuje barwę atramentowo- czarną do jasnobrązowej. Przy wysokiej wilgotności zaatakowana tkanka staje się miękka i sprawia wrażenie jakby była nasiąknięta wodą.
W miejscu infekcji dochodzi do rozwoju mokrego procesu gnilnego a łodyga przełamuje się.
Innym objawem jest karłowacenie rośliny, która przy dużym nasieniu choroby stopniowo zamiera.
Na bulwach nekrotyczne, ciemne, zapadające plamy w miejscu połączenia ze stolonem.
Cechą ułatwiającą identyfikację, jest nieprzyjemny zapach.
Zaatakowane tkanki są szkliste ale nie miękkie.
Etiologia
Gram „-„ ruchliwa pałeczka, urzęsiona perytrichalnie
Zaliczana do względnych beztlenowców, (może żyć z tlenem lub bez)
W Europie za sprawców objawów uważa się P. carotovorum subsp. Carotovorum, Dickeya spp.
Epidemiologia
Źródłem infekcji są porażone sadzeniaki w ciągu sezony wegetacji; Porażone bulwy na stertach odpadowych; Chore rośliny na plantacji lub plantacjach sąsiednich.
Dużą rolę w rozprzestrzenianiu bakterii odgrywa woda, zarówno glebowa jak i deszczowa w połączeniu z wiatrami.
Odpowiednia temperatura powietrza 15-20 st.
Bakteria zimę może przetrwać w ryzosferze chwastów i resztkach porażonych roślin
Mokra zgnilizna bulw ziemniaka, mokra zgnilizna warzyw
Rząd: Enterobacteriales
Rodzina: Enterobacteriaceae
Gatunek: Pectobacterium carotovorum subsp. carotovorum
Objawy
Na porażonych bulwach na początku widać nasiąknięte wodą, ciemnobrunatne plamy, pod którymi miąższ ulega procesowi gnilnemu, rozmiękcza się i bulwy ulegają rozpadowi.
Procesowi gnicia towarzyszy nieprzyjemny zapach na skutek działalności bakterii.
Tkanka w obrębie porażonego fragmentu przybiera kremowe zabarwienie i staje się śluzowata, przekształca się w ziarnista masę.
Zewnętrzna powierzchnia porażonych bulw może pozostać nieuszkodzona, podczas gdy wewnętrzna część zmienia się w mętną, półpłynną papkę.
Cała bulwa lub inna gnijąca cześć rośliny może przekształcić się w miękką, wodnista i zgniłą masę w ciągu 3-5 dni.
Etiologia
Gram „-„, ruchliwą pałeczka, urzęsioną peritrichalnie
Zaliczana do względnych beztlenowców- może żyć przy dostępie tlenu i w warunkach beztlenowych.
Optymalna temp do rozwoju bakterii to 25-30 st.
Zgniliznę roślin mogą powodować bakterie z rodz.: Pseudobacterium, Dickeya, Pseudomonas, Bacillus i Clostridium.
Bakterie te mogą powodować mokrą zgniliznę w każdym czasie w przeciągu roku, zarówno w polu, jak i w przechowalni.
Przenosi się gównie dzięki wodzie.
Epidemiologia
Źródło infekcji są porażone sadzeniaki, bulwy mateczne, zakażone wysadki przechowywane przez zimę
Resztki roślinne, organy wieloletnie roślin żywicielskich
Zbiorniki wodne- stawy, strumienie, z których woda używana jest do nawadniania lub podlewania
Inne rośliny z objawami czarnej nóżki na plantacjach.
Do zakażenia organów podziemnych dochodzi przez zranienia, uszkodzenia przez szkodniki lub patogeny a także przez przetchlinki i naturalne spękania.
Sprzyjająca temp 15-20 st; wilgotność: obecność skroplonej wody na powierzchni bulw.
Zgnilizna może rozwijać się już w glebie lub w przechowalni. Infekcji sprzyjają mechaniczne uszkodzenia i porażenie bulw patogenami
Rak bakteryjny pomidora
Rząd: Actinomycetales
Rodzina: Microbacteriaceae
Gatunek: Clavibacter michiganensis subsp. michiganensis
Objawy
Więdnięcie roślin w różnych stadiach rozwoju nasilające się przy wysokiej temperaturze powietrza i niskiej wilgotności względnej.
Jednostronne więdnięcie listków i całych liści, nekroza brzegów blaszki liściowej, a następnie więdnięcie listków, których brzegi się zwijają.
Silne więdnięcie roślin, na owocach charakterystyczna marmurkowatość, takie owoce nie rozwijają się, a rośliny zamierają.
Enzymy wytwarzane przez bakterie rozkładają ściany komórkowe, toksyny glikopeptydowe powodują rozkład błon komórkowych, doprowadza to do niszczenia wiązek przewodzących i w ostateczności rośliny więdną.
Łodygi widocznie przebarwione, żółtobrązowe wiązki przewodzące. W węzłach tkanka jest miękka. Przebarwione wiązki przewodzące mogą być otoczone zbrunatniałymi komórkami miękiszu drewna. Wiązki oddzielają się od endodermy, a pomiędzy walcem osiowym i korą pierwotną tworzą się puste przestrzenie.
Na liściach małych pojawiają się początkowo wodniste a następnie nekrotyczne plamki.
Na łodygach, ogonkach liściowych i szypułkach kwiatowych pojawiają się ciemne, smugowate przebarwienia.
Po przedostaniu bakterii z naczyń do tkanki parenchymatycznej, tkanki mogą pękać i przy wysokiej wilgotności powietrza pojawia się żółtawy, śluzowaty wyciek bakterii.
Na brzegach pęknięć pojawia się tkanka kalusowa co daje w efekcie objaw typu zrakowacenia
Na owocach pomidora mogą występować dwa typy objawów:
Bakteria może przedostać się do owocu przez wiązki przewodzące szypułki, objawy widoczne na przekroju owoców- żółte, czasem brązowe przebarwienia naczyń i miąższu otaczającego nasiona.
Może nastąpić infekcja lokalna, kiedy bakteria z kroplami wody dostanie się na powierzchnie owocu, porażona zostaje skórka i miękisz owocu położony bezpośrednio pod nią- powstają małe, białe plamki, które się powiększają. W ten sposób powstają brunatne plamki otoczone białą obwódka tzw. ptasie oczka.
Etiologia
gram „+” , tlenowa i nieurzęsiona bakteria
komórki bakteryjne mogą być pleomorficzne (przybierać różne kształty w zależności od warunków wzrostu kolonii)
po inokulacji roślin mają kształt pałeczki
Epidemiologia
Źródłem infekcji mogą być bakterie znajdujące się na nasionach, w resztkach roślinnych, podłożu, we fragmentach porażonych roślin, na sznurkach i podporach przy których posadzone były pomidory.
Na nasionach komórki bakteryjne mogą przetrwać 8 – 12 miesięcy, na suchych fragmentach roślin 2 lata
Zakażenie następuje przez uszkodzenie powstałe w trakcie pielęgnacji, polegającej na usuwaniu młodych pędów za pomocą noża lub uszczykiwania ich palcami. Infekcja może zachodzić przez korzenie, gdy młode korzenie ulegają uszkodzeniu.
Bakterie rozprzestrzeniają się w trakcie podlewania roślin,
Parch zwykły ziemniaka
Rząd: Actinomycetales
Rodzina: Streptomycetaceae
Gatunek: Steptomyces scabiei, Streptomyces acidiscabies
Objawy
W porażonych miejscach na skórce tworzą się początkowo jasnobrązowe, potem ciemniejące różniej wielkości plamy, zmieniające się z czasem w utwory przypominające wrzody, które w zależności do dominującego gatunku sprawcy mogą być płaskie, zagłębione i wypukłe.
Pierwsze objawy to małe, pojedyncze, brązowe plamki pojawiające się na bulwach wokół przetchlinek.
W zależności od wyglądu można wyróżnić: parch powierzchniowy (drobne skorkowacenia, oszpecające bulwy); parch zagłębiony ( na powierzchni bulw pojawiają się okrągłe lub gwieździste plamy o popękanej powierzchni lub postrzępionym brzegu)’ parch wypukły ( skarłowaciała tkanka czasem się wybrzusza na wysokość 2 mm nad powierzchnię skórki)
Objawy zwykle występują pojedynczo, ale przy dużym nasileniu mogą się zlewać i wtedy na ich powierzchni pojawiają się spękania.
Etiologia:
S. scabiei:
Tworzy w spiralnych łańcuszkach gładkie, szare, cylindryczne zarodniki zwane potocznie konidiami
Optymalna temperatura 28 – 30
Gatunek nie występuje w glebach o pH< 5,2
S. acidiscabies:
Tworzy w powyginanych łańcuszkach gładkie, białe, cylindryczne zarodniki (konidia)
Optymalna temperatura 25 – 28
w glebach kwaśnych o pH= 4,3
Oba gatunki: gram +, tlenowe w postaci bezbarwnych strzępek, tworzą szarą, powierzchniową plechę.
Epidemiologia
Bakterie mogą dostać się na pole z porażonymi sadzeniakami.
Mogą przebywać na resztkach porażonych roślin znajdujących się w glebie.
O nasileniu choroby decyduje wilgotność gleby w okresie 4-9 tygodni od momentu zawiązania się nowych bulw. Im wilgotność niższa tym większe prawdopodobieństwo porażenia bulw.
Bakterie penetrują młode przetchlinki, pobudza to tkanki bulwy do tworzenia barier wokół uszkodzeń. Wytwarzane są kolejne warstwy korka aż do momentu zablokowania penetracji bakterii. Gdy bulwa przestaje rosnąć, zostaje zahamowany rozwój plam.
Powstawanie objawów parcha powierzchniowego czy zagłębionego zależy od podatności odmian. U mało podatnych objawy są powierzchniowe u bardziej podatnych patogen penetruje w głąb bulwy.