7.10.2013 r. WYKŁAD 1

Pohl w I semestrze, w II – Zawłocki
podział na 2 grupy egzaminacyjne.
prawo karne składa się z cz. ogólnej i szczególnej.
zwrócić uwagę na to, czy podręcznik jest do całości prawa karnego, czy do jednej z części.
profesor chce nas wysadzić w powietrze. Jest psychopatą. Teraz chce strzelać.

Pomoce naukowe:

• Kodeks karny z 1997 r., jak najświeższy, PRZYNOSIĆ NA WYKŁAD, UCZYĆ SIĘ NA PAMIĘĆ,

• Podręczniki do cz. ogólnej:

  • A. Zoll, W. Wróbel, Polskie prawo karne – część ogólna,

  • J. Warylewski, Prawo karne. Część ogólna

  • Ł. Pohl

• Podręczniki do cz. szczególnej

  • Teresa Dukiet- Nagórska,

  • Marek Bojarski, Zofia Sienkiewicz, Jacek Giezek, Prawo karne materialne (Pohl szczególnie poleca),

  • Andrzej Marek,

  • Lech Gardocki,

• Prace napisane pod rządami poprzednich kodeksów

  • Stanisław Śliwiński, Prawo karne materialne (z lat 40.),

  • Władysław Wolter, Nauka o przestępstwie (Pohl superpoleca do siebie),

  • Kazimierz Buchała, Prawo karne materialne,

  • Marian Cieślak, Polskie prawo karne, zarys systemowego ujęcia

• Komentarze do kodeksu karnego

  • Andrzej Zoll (kilkutomowe opracowanie)

• System prawa karnego – profesjonalne opracowanie, ale nie ma wszystkiego,

• Monografie,

• Czasopisma

  • Państwo i Prawo,

  • Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny,

  • Studia Prawnicze,

  • Przegląd Sądowy (dawniej: Nowe Prawo),

  • Prokuratura i Prawo,

  • Palestra,

  • Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych

  • Przegląd Prawa Karnego,

  • Kwartalnik Prawa Publicznego

• Orzecznictwo SN+glosy

Wymagania egzaminacyjne:
Pohl: cz. ogólna i niektóre rozdziały z części szczegółowej,
Zawłocki: wszystkooooooo, ale pisemnie, pytania otwarte

Na następne zajęcia art. 1-31 na pamięć.

Prawo karne jest dziedziną, która obejmuje różne subdyscypliny: materialne, procesowe, wykonawcze i inne.
Prawo karne materialne : KK
Prawo karne formalne, procesowe: KPK
Prawo karne wykonawcze: KKW

Prawo karne na wykładzie -> materialne. Kodeks karny nie jest jedynym źródłem poznania prawa karnego; przepisy karne są też w innych ustawach -> prawo karne pozakodeksowe (nie będziemy się nim zajmować).

Systematyka KK: część ogólna, część szczególna, część wojskowa.
/odmieniać numery artykułów, paragrafów itd./

Zabójstwo kwalifikowane = takie, za które grozi wyższa kara od kary grożącej za zrealizowanie znamion zabójstwa typu podstawowego.
Zabójstwo uprzywilejowane = takie, za które grozi niższa kara od kary grożącej za zrealizowanie znamion zabójstwa typu podstawowego.

Pohl zastanawia się czy ktoś kto krzyknął za nim „Ty chuju!” miał rację.
Czy to zniewaga? Czy musi wywołać skutek perlokucyjny – spór w doktrynie [Pohl – nie musi]
akt perlokucyjny (czyli wywołanie dzięki wypowiedzi pewnych fizycznych skutków, związanych najczęściej z osobą słuchacza wypowiedzi — na przykład: przekonanie kogoś do czegoś, przestraszenie kogoś, rozśmieszenie itp.)

CZĘŚĆ OGÓLNA

Kiedy zachowanie człowieka jest przestępstwem?
Przestępstwo jest pewną konstrukcją, która składa się z kilku podstawowych elementów. W naszym kręgu kulturowym wymienia się następujące:

• Zachowanie się człowieka,

  • Musi być zewnętrzne; obiektywnie postrzegalne, przejawiające się w świecie rzeczywistości obiektywnej,

  • „Same myśli nie podlegają karze” – Ulpian [froteryzm – ocieranie się w środkach komunikacji miejskiej :D],

  • Zaniechanie? Też,

• Musi być czynem w rozumieniu prawnokarnym

  • zachowanie≠czyn,

  • ustawodawca tego nie precyzuje,

  • spór w doktrynie:

    • ujęcie naturalistyczne (kauzalne) – czynem jest tylko takie zachowanie się człowieka, którym człowiek ten wywołał pewną zmianę w świecie zewnętrznym (a co z zaniechaniem?) i które zostało spowodowane jego wolą (osoby niepoczytalnej nie można pociągnąć do odpowiedzialności karnej –art.31 KK),

    • ujęcie socjologiczne – czynem jest tylko takie zachowanie się człowieka, które jest społecznie doniosłe; szczególnie – negatywnie doniosłe, społecznie szkodliwe. Wyróżnia się szkodliwość społeczną in abstracto, przypisaną klasie jakichś zachowań (ma to znaczenie m.in. przy kodyfikowaniu prawa karnego) oraz in concreto –konkretnemu zachowaniu,

    • ujęcie finalistyczne – czynem jest tylko takie zachowanie się człowieka, które jest zorientowane na osiągnięcie celu; czyli: celowe zachowanie się podmiotu; w Polsce się nie przyjęła, bo jest niemiecka

• ten czyn przekracza jakąś normę prawa karnego; czyn wypełnia znamiona czynu zabronionego pod groźbą kary,

  • jak to ustalić? Systematyka znamion czynu zabronionego wymienia grupy znamion czynu:

    • znamiona podmiotu czynu – podział na podmioty powszechne („kto…”) i indywidualne (właściwe => brak cechy indywidualizującej wyklucza odpowiedzialność i niewłaściwe => brak cechy indywidualizującej powoduje odpowiedzialność na podstawie innego przepisu),
      znamiona ogólne podmiotu czynu zabronionego – wiek i poczytalność, ale Pohl to hejtuje.

    • znamiona strony przedmiotu czynu
      a) opis zachowania się sprawcy; formy stadialne przestępstwa: przygotowanie, usiłowanie i dokonanie czynu zabronionego; zamiar NIE jest etapem popełniania czynu,

    • znamiona strony podmiotowej czynu,

    • znamiona tzw. „przedmiotu ochrony”

  • czym są te znamiona? Wyrazy składające się na opis tego czynu w przepisie zakazującym tego czynu.

• ten czyn musi być czynem bezprawnym,

• ten czyn musi być czynem szkodliwym społecznie w stopniu wyższym niż znikomy,

  • w rozumieniu in concreto

• ten czyn musi być zawiniony.

Te warunki muszą być spełnione łącznie; muszą wszystkie wystąpić naraz.
Zaniechanie istnieje poprzez działanie, które jest wykonywane w momencie, w którym X powinien robić coś innego. Art. 2 KK – odpowiedzialność za zaniechanie tylko wtedy, gdy ktoś nie zapobiegł skutkowi, a mógł i powinien

21.10.2013 r.

znamiona strony przedmiotu czynu

a) opis zachowania się sprawcy / czynność sprawcza; forma stadialna przestępstwa -  przygotowanie, usiłowanie, dokonanie; zamiar nie jest etapem; opisywany za pomocą znamienia czasownikowego (czasownik w czasie teraźniejszym); działanie/zaniechanie; czy zaniechanie jest kauzalne – czy rodzi skutek; ustawodawca przyjmuje, że raczej nie (art. 2 KK); „ustawodawca na szczęście nie zakazuje pod groźbą kary samego obcowania płciowego, byłaby to wizja iście apokaliptyczna”; sprawca – szerokie pojęcie; interesuje nas obiektywna strona – nie interesuje nas jego motywacja, zgoda, wola na gruncie strony przedmiotowej

b) skutek
– fizykalna zmiana w świecie zewnętrznym obiektywnie postrzegana (tradycyjnie rozumiany skutek)
- wywołanie bezpośredniego, konkretnego niebezpieczeństwa grożącemu określonemu dobru chronionemu prawem (również skutek); niebezpieczeństwo o charakterze abstrakcyjnym – jazda pod wpływem alkoholu (sam fakt prowadzenie pojazdu mechanicznego w stanie nietrzeźwym jest już przestępstwem)
- skutek perlokucyjny – sprawca swoim zachowaniem powoduje pewną zmianę w świecie wewnętrznym innego człowieka
- skutek illokucyjny – nie jest uznawany za skutek przez prawo karne – kwalifikacja normatywna określonego zachowania dokonywana ze względu na obowiązywanie określonych norm (przestępstwa bezskutkowe – formalne)
Przestępstwa skutkowe i bezskutkowe

Powiązanie zachowania a skutku:
- wykazanie, że pomiędzy zachowaniem się sprawcy a skutkiem istnieje relacja przyczynowo-skutkowa; związek kauzalny – Pohl proponuje, by pojmować to jak J.S. Mill –  czy skutek wystąpiłby w obiektywnym świecie także bez zachowania sprawcy; jeżeli dochodzimy do tego, że by nie wystąpił – jest związek kauzalny; wyrugowanie zachowania X w hipotetycznym przebiegu zdarzeń
-następnie – związek normatywny (obiektywny przypisany) między zachowaniem się sprawcy a skutkiem – normatywne podstawy obiektywnego przypisywania skutków prawnych:
+ zachowanie musi być zachowaniem nieostrożnym – niezgodnym z obowiązującymi regułami ostrożności
+ koncepcja zgodnego z prawem zachowania alternatywnego – czy skutek wystąpiłby, gdyby X zachował się zgodnie z regułami ostrożności; nie można przypisać skutku, jeżeli zachowałby się zgodnie z regułami ostrożności, a skutek i tak by wystąpił
Czasem jest usiłowanie, mimo osiągnięcia skutku

c) znamiona okoliczności (znamiona modalne)  - wedle dominującego punktu widzenia, o tych znamionach mówimy tylko wtedy, gdy ustawodawca już w wersji literalnej przepisu wyodrębnił te okoliczności; drugi punkt widzenia – każde przestępstwo posiada znamiona okoliczności; istotniejsze są te, które zostały wyodrębnione w tekście karnym – np. art. 149 KK – dwa znamiona okoliczności – czas (okres porodu) + pewna sytuacja (pod wpływem przebiegu porodu; znamię modalne dotyczące sytuacji)

d) przedmiot czynu / przedmiot przestępstwa / przedmiot czynności wykonawczej - obiekt, na którym sprawca realizuje znamiona czynu zabronionego (w przypadku zabójstwa – zabijany człowiek)
DYWAGACJE: Pohl namawia do zagięcia profesora od konstytucyjnego – „zapytajcie czy na gruncie art. 38 konstytucji samobójstwo jest czynem zakazanym” ; „oskarżony składa wyjaśnienia, świadek – zeznania; dlatego oskarżony nie może wyczerpać znamion przestępstwa składania fałszywych zeznań”; składanie fałszywych zeznań jest czynem prawnie indyferentnym – może składać, ale nie można mówić, że korzysta ze swojego prawa (art. 6 KPK) – prawo tworzy prawo do obrony przed zasłużoną odpowiedzialnością karną – absurd  - „liberał widzący faceta stojącego na 10 piętrze i chcącym skoczyć mówi z uśmiechem na ustach, że on realizuje swoje prawo do popełnienia samobójstwa”
usiłowanie nieudolne – art. 13 §2  (zabił, a nie wiedział, że on prosi go o śmierć albo chciał zabić eutanatycznie, ale osoba, którą zabił, nie zażądała tego)
nie można ustalać przedmiotu czynu na podstawie jednego artykułu

znamiona strony podmiotowej czynu

charakteryzuje każdy czyn zabroniony
Strona podmiotowa - stosunek intelektualno-psychiczny sprawcy do czynu, którym człowiek wypełnia znamiona przedmiotowe czynu zabronionego
w polskim prawie karnym – art. 9 KK („proszę nie przemawiać do kodeksów, to jest niepokojące”)
Na gruncie obecnie obowiązującego KK można wyróżnić dwie strony podmiotowe czynu:
umyślność  - art. 9 § 1
Człowiek przewiduje możliwość wypełnienia swoim zachowaniem znamion czynu zabronionego. Różnica w zamiarach dotyczy sfery wolicjonalnej; nastawienie intelektualne jest takie samo.
- zamiar bezpośredni – chce
- zamiar ewentualny (wynikowy/wtórny) – godzi się

nieumyślność  - art.9 §2 - nie jest zawsze brakiem umyślności , zwykłą negacją umyślności
- nieumyślność świadoma – brak chęci popełnienia czynu zabronionego; niechęć odnośnie jego popełnienia; nie godzenie się
- nieumyślność nieświadoma – sprawca w ogóle nie przewiduje możliwości popełnienia czynu zabronionego; brak aspektu intelektualnego i wolicjonalnego

Strona podmiotowa jest relatywizowana do znamion przedmiotowych; stosunek intelektualny wyraża przewidywanie przez sprawcę możliwości popełnienia czynu zabronionego (możliwość wypełnienia znamion strony przedmiotowej czynu) – chce popełnić, godzi się, wyobrażając sobie chce nie popełnienia czynu – innych nastawień nie ma
„Ala ma kota strony podmiotowej”

Złożona strona podmiotowa (mieszana) – taka strona podmiotowa, która precyzuje specyficzne typy czynów zabronionych, tzn. czynów kwalifikowanych; wyodrębnia się zachowanie sprawcy i powiązane z tym zachowaniem skutki. Możemy przypisać tylko wtedy, gdy sprawca mógł przewidzieć wywołanie tego kwalifikowanego skutku.
Konfiguracje:
Przestępstwo umyślno-nieumyślne, nieumyślno-nieumyślne, nie może być nieumyślno-umyślnego, bo część odnosząca się skutku musi być nieumyślna.

Błąd co do okoliczności stanowiącej znamię czynu zabronionego – tzw. błąd co do faktu (art. 28§1) – nie można przypisać umyślności. Pohl pokazuje jak rysować wiejską babę wykopującą ziemniaki i jest głęboko przekonany o swoim geniuszu.
Przykład z myśliwym, który chciał zabić zająca, a zabił wiejską babę. Nie wyobrażał sobie możliwości zabicia baby i nie godził się na jej zabicie, więc nie był to czyn umyślny. Jedynym tytułem dla pociągnięcia myśliwego do odpowiedzialności jest nieświadoma nieumyślność.
Dwupostaciowość błędu:
1. Człowiek nie uświadamia sobie tego, jak kształtuje się otaczający go fragment rzeczywistości obiektywnej (nieświadomość),
2. Mylne przekonanie człowieka odnośnie tego, jak przedstawia się rzeczywistość (urojenie)

Znamię pozytywne typu czynu zabronionego- znamię, którego desygnat musi się odbić w rzeczywistości obiektywnej aby możliwe było dokonanie czynu zabronionego charakteryzujące się tym znamieniem pozytywnym żeby sprawca mógł dokonać zabójstwa musi dokonać czyn nazywany zabijaniem na określonym przedmiocie- człowieku; jeśli na innym obiekcie niż człowiek – o zabójstwie mowy być nie może

Znamiona negatywne – desygnat tego znamienia nie może się odbić w rzeczywistości obiektywnej, aby możliwe było dokonanie czynu zabronionego (np. art. 192 – jeśli lekarz wykonuje zabieg za zgodą pacjenta, to nie można powiedzieć o lekarzy, że w pełni zrealizował znamiona czynu zabronionego, choćby myślał że pacjent zgody nie wyraził)
Trzeba rozpatrzeć 4 warianty:

• Nieświadomość znamienia pozytywnego,

• Nieświadomość znamienia negatywnego,

• Urojenie znamienia negatywnego
  
  Zamiar bezpośredni:

• Zamiar nagły

• Zamiar przemedytowany (przemyślany) – „sprawca wykonuje jakąś głębszą pracę intelektualną przed popełnieniem czynu”

• Zamiar kierunkowy (celowy, zabarwiony) – jeżeli w przepisie jest wyrażenie „w celu”, np. oszustwo (art. 286 §1)
  W literaturze wyróżnia się też zamiar niby-ewentualny (quasi-ewentualny), polega na tym, że sprawca nie ma pewności, co do tego, czy faktycznie w rzeczywistości obiektywnej odbijają się wszystkie znamiona czynu zabronionego

• Odmiany, które mają już tylko znaczenie historyczne:

  • Zamiar następczy – Pohl: konstrukcja fałszywa, zła i w ogóle bez sensu

  • Zamiar ogólny – rozmyta treść; dwóch się bije i dążą do różnego skutku; sprawca ogólnie chciał zrobić krzywdę, ale o ostatecznej klasyfikacji czynu często decyduje to, jaki konkretny skutek wywołał (do dziś czasami używa się tej konstrukcji w orzecznictwie); Pohl hejtuje, uważa, że to jest odejście od subiektywnej odpowiedzialności

Zamiar ewentualny:

• Koncepcja obojętności woli – W. Wolter – ani chce, ani nie chce popełnienia czynu; bliżej aspektu wolicjonalnego,

• Koncepcja prawdopodobieństwa – K. Buchała – zachodzi wysokie prawdopodobieństwo zrealizowania znamion przestępstwa, sprawca zdaje sobie z tego sprawę, a mimo to popełnia czyn; bliżej aspektu intelektualnego

• Koncepcja obiektywnej manifestacji - przyjmuje, że zamiar ewentualny nie zachodzi, jeżeli sprawca dążący do osiągnięcia jakiegoś celu karalnego podjął środki mające na celu zapobieżenie popełnieniu czynu zabronionego.

• Koncepcje niemieckie

NIEUMYŚLNOŚĆ

1. Świadoma nieumyślność (dawniej: lekkomyślność)

   • Świadoma nieumyślność- przewiduje coś, ale zakłada że to jest mało prawdopodobne- dlatego to nazywano lekkomyślnością;

   • art. 9 §1 w zestawieniu z §2 – ten kto przewiduje i się nie godzi nic się nie wspomina o elemencie zarzutu, który statuuje pojęcie lekkomyślności- wtedy oceniamy zachowanie tej osoby- ktoś przewidywał, ale bezpodstawnie przypuszczał że uda mu się uniknąć popełnienia czynu zabronionego- wg k.k. ten element nie wchodzi w strukturę świadomej nieumyślności na gruncie k.k. nie mówimy o bezpodstawności tego przewidywania

2. Nieświadoma nieumyślność (dawniej: niedbalstwo)

   • Polega na tym, że sprawca w ogóle nie przewiduje możliwości popełnienia przestępstwa

   • Pojawia się element oceny – czy ktoś mógł przewidzieć? Nie każdy fakt wypełnienia znamion czynu przy braku przewidywania będzie popełnienia czynu zabronionego w warunkach nieświadomej nieumyślności

   • Spór w doktrynie:

     • Ocenia się indywidualnie – czy ktoś ze względu na doświadczenie, wiedzę etc mógł przewidzieć konsekwencje swojego działania,

     • Ocenia się subiektywnie – odnosi się działanie sprawcy do jakiegoś abstrakcyjnego wzorca, np. „przeciętnego lekarza”