Pojęcie prawa konstytucyjnego, nazwa i miejsce w systemie prawnym

1. Znaczenie szersze (Sensu largo) - ogół norm prawnych, regulujący ustrój państwa.

Przedmiot prawa konstytucyjnego - ustrój państwa zarówno społeczny i gospodarczy. System organów państwowych. Status jednostki w państwie. Prawa jednostki w państwie. Prawo konstytucyjne sensulargo - gałąź prawa konstytucyjnego

2. Prawo konstytucyjne sensu stricto - zawiera się w sensulargo. Normy prawne zawarte tylko w konstytucji. Inaczej prawo konstytucji.

3. Dyscyplina nauk prawnych, czyli tworzący pewną całość, zespół poglądów doktryny, na temat gałęzi prawa konstytucyjnego.

Prawo konstytucyjne nie jest jednoznaczne

4. Przedmiot wykładany na studiach

Nazwa przedmiotu:

1. prawo państwowe - starsza nazwa konstytucyjnego. Polska jest krajem, w którym prawo pochodzi od organów państwowych.

2. Prawo polityczne (rzadziej stosowana)

3. Prawo konstytucyjne - nie ma nadrzędności prawa konstytucyjnego. Jest nadrzędność konstytucji.

Konstytucja - najważniejszy akt prawny, z którym wszystkie inne muszą być zgodne.

Miejsce prawa konstytucyjnego w systemie prawnym:

• system prawa - ogół norm prawnych, obowiązujących w danym miejscu i czasie.

Podział systemu prawa na :

1. publiczny - dotyczący relacji, gdzie jedną ze stron jest jednostka państwowa, wykonująca uprawnienia władcze. Po drugiej stronie może być inna jednostka np. premier > wojewoda, lub osoba fizyczna. Zasada nierówności. Jedna ze stron jest silniejsza. Regulacje zapadają jako decyzje. Prawo: konstytucyjne, administracyjne, karne.

2. Prywatna - regulująca relację pomiędzy osobami np. prawnymi, fizycznymi. Może się pojawić jednostka państwowa, jednak występuje jako zwykły kontrahent. Nie decyduje, tylko zawiera normalna umowę. Równorzędność stron. Prawo cywilne.

3. Materialne - Normy regulujące stosunki społeczne i porządkujące system prawny. Normy przedmiotów bez dodatków: prawo karne.

4. Jak zrealizować prawo materialne. Najczęściej np. postępowanie administracyjne, kodeks postępowania karnego. Prawo konstytucyjne zawiera się zarówno w „c” i „d”.

5. Powszechnie obowiązujące - dotyczy, każdego, wyróżniamy na obszarze całego państwa i miejscowego > tylko na obszarze danej jednostki terytorialnej.

6. Wewnętrznie obowiązujące - tylko jednostki (formalne) podporządkowane organowi wydającemu dany akt: rozporządzenia dotyczą każdego z nas; zarządzenie może dotyczyć tylko określonej grupy np. ministrów.

W wielu państwach regulaminy parlamentarne są przyjmowane w formie uchwał, a nie ustaw i tym samym formalnie nie są prawnie obowiązujące. Wynika to z zasady autonomii parlamentu, czyli prawa izby parlamentu do określonej w ramach zgodności z konstytucja swojej struktury wewnętrznej i trybu postępowania.

PODZIAŁ SYSTEMU PRAWA NA GAŁĘZIE

Gałąź prawa - zespół norm prawnych, regulujących w sposób w miarę zupełny, określoną dziedzinę stosunków społecznych. Nie ma pustki między nimi! Mają elementy wspólne, nachodzą na siebie.

Prawo konstytucyjne dotyczy większości gałęzi prawa.

Pojecie państwa, ustroju państwowego, organów i systemów rządów w krajach demokratycznych.

1. Państwo jest: polityczną, hierarchiczną, przymusową, terytorialną i suwerenną organizacją obejmującą całe społeczeństwo zamieszkujące określony teren.

Ustrój państwowy - całokształt organizacji państwa, metod działania władzy państwowej. Podstawy ustroju znajdują w Konstytucji. Dzielimy go na : polityczny, społeczno-gospodarczy.

Forma państwa - sposób organizacji życia politycznego i społeczny ze względu na strukturę wewnętrzną:

1. jednolite (unitarne) - to takie, gdzie władza centralna i tym samym władza suwerena dotyczy całego obszaru, w takim samym zakresie. Państwo to posiada jeden system prawny i jednolitą organizację wewnętrzną.

2. Autonomiczna - przekazanie części uprawnień ustawodawczych przez państwo unitarne prowincjom, regionom. Nadawanie jej poprzez jednostronną decyzję centrum, bez gwarancji zachowania na przyszłość. Nie zmienia unitarnego charakteru państwa.

3. Konfederacja - to nie jest państwo, jest to luźny związek państw, które ograniczyły wykonywanie swojej suwerenności, poprzez uzgodnienie wspólnej polityki. Jednak nie wykształciły skutecznych władz, a także pozostają samodzielnymi podmiotami prawa międzynarodowego.

4. Federacje - państwa złożone składające się z wielu państw, które w drodze swoistej umowy bardzo ograniczyły wykonywanie swojej suwerenności. Na rzecz powołanego przez siebie państwa związkowego. Federacja posiada skuteczne organy centralne i występuje jako jeden podmiot prawa międzynarodowego. Części składowe federacji: zachowują duży stopień samodzielności, każda z nich ma swój system prawny i struktury państwowe takie jak: parlament, rząd, własny budżet, struktury sądownicze. Powstają przez przekształcenie państw unitarnych lub poprzez połączenie kilku suwerennych państw.

Geneza federacji:

- historyczne (uwarunkowania historyczne i chęć decentralizacji)

- narodowościowe (w zaniku) - Rosja, Indie

- mieszane (czynnik narodowościowy, historyczny np. Rosja, Dania)

Kryterium podziału na różne formy państwa:

a) demokratyczne - system w którym władzę stanowi większość z poszanowaniem praw mniejszości. Suwerenem jest całe społeczeństwo. Musi przestrzegać prawa i wolności jednostki. Gwarantowaniem minimalnego poziomu życia i edukacji. Obywatel musi posiadać czas.

b) totalitarne - kontroluje każdy aspekt życia społecznego jednostki, inwigilacja społeczeństwa, kontrola myśli

c) autorytarne (autokratyczne) - jest to państwo, które nie chce, albo nie jest w stanie poddawać społeczeństwa ciągłej kontroli (brak odpowiednich środków). Jednocześnie nie spełnia standardów państwa demokratycznego. Nie ma instytucji, parlamentu, wybory - fikcja pokazowa

Podział ze względu na osobę sprawującą władzę:

1. monokratyczny - władza należy do jednostki (monarcha absolutny np. Ludwik XIV „Państwo to ja”; dyktator albo przywódca partyjny)

2. oligarchowie - władza należy do danej grupy (w XVIII w. Magnateria sprawowała władzę - demokracja szlachecka)

3. demokratyczne - władza należy do większości z poszanowaniem mniejszości ze względu na to kto jest głową państwa.

Podział ze względu na to kto jest głową państwa:

1. republiki - głową państwa jest prezydent

2. monarchie (król, najczęściej jest dziedziczna)

APARAT PAŃSTWOWY, ORGANY PAŃSTWOWE I KLASYFIKACJA ORGANÓW

Aparat państwowy - jest to zespół ludzi i środków materialno-technicznych, zorganizowany w określony sposób, wykonujący zadania państwowe określone prawem i wyposażone w tym celu w prawo zastosowania środków przymusu. W skład aparatu państwowego wchodzą organy państwowe, jak również inne instytucje, które nie są typowymi organami państwa.

Organ państwowy - część aparatu państwowego, wyodrębniona ze względu na funkcje. W skład aparatu państwa wchodzą organy państwowe oraz instytucje nie będące organami pańśtwa (np. prezydent, premier) + (policja, straż graniczna)

Klasyfikacja organów państwowych ze względu na obsadę personalną:

1. jednoosobowe np. prezydent, wojewoda

2. kolegialne np. sejm, senat, sejmik wojwódzki

Podział na organy:

*samoistne - organy, które mają prawo samodzielnego występowania w imieniu państwa, którego decyzje mają wpływ na państwo

*pomocnicze - służą pomocą organom samoistnym, np. prezydent i kancelaria prezydencka; sejm i komisja sejmowa.

Organy pochodzące z:

*pochodzą z wyboru, bądź z mianowania (np. wojewoda)

podział ze względu na tryb pracy:

1. permanentne - zawsze gotowe do pełnienia obowiązków

2. sesyjne - pomiędzy kadencją, a posiedzeniem jest sesja. Przedział czasowy, w którym dany organ może realizować swoje kompetencje

podział ze względu na czas działania pełnomocnictw:

1. kadencyjne - ściśle określony przedział czasowy

2. organy powoływane na czas nieokreślony np. wojewoda i Rada Ministrów

podział ze względu na właściwość terytorialną:

1. centralne - obejmują swoim działaniem obszar całego państwa

2. terenowe - obejmują określony skrawek terytorium

*organy naczelne - na szczycie stoi np. prezydent, parlament; nie każdy organ centralny jest organem naczelnym.

*pozostałe

ze względu na strukturę wewnętrzną:

1. o strukturze prostej

2. o strukturze złożonej

*na organy konstytucyjne - wymienione w Konstytucji

*nie wymienione w Konstytucji, jednak nie muszą być z nią sprzeczne. Np. Rzecznik Praw Obywatelskich od 1987 do 1989 Ewa Łętowska.

Ze względu na pełnioną funkcję:

*Ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Np. KRRiT, NIK jest organem państwowym, a nie pełni żadnej z wyżej wymienionych funkcji.

*przedstawicielskie, to takie, które pochodzą z wyborów powszechnych i stanowią odzwierciedlenie społeczeństwa. Grupują tych co mają przemawiać w imieniu społeczeństwa. Np. Sejmik wojewódzki.

SYSTEMY RZĄDÓW W KRAJACH DEMOKRATYCZNYCH

System rządów - wiąże się z ustrojem politycznym i dotyczy sposobu określenia relacji pomiędzy trzema podstawowymi władzami: ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą.

Trzy podstawowe systemy rządów:

a) parlamentarno-gabinetowy (Wielka Brytania) powstał w 1742 r. Po raz pierwszy rząd utracił zaufanie izby gmin (parlamentu). W Polsce Konstytucja marcowa z 1921 r. Konstytucje francuskie - 1875-1940 (III Republika) Cechy:

• naczelną zasadą aparatu państwa jest równoważenie władz, egzekutywa (wykonawcza) = legislatywa (ustawodawcza)

• polityczna odpowiedzialność rządu przed parlamentem

• prawo władzy wykonawczej do rozwiązania parlamentu, prawo egzekutywy (najczęściej robi to głowa państwa)

• władza państwa jest dualistyczna, skład: głowa państwa i rząd

• nieodpowiedzialność polityczna głowy państwa

• każdy akt urzędowy głowy państwa musi być kontrasygnowany

• głównym organem wykonawczym jest rząd, a nie prezydent

• głowa państwa, jak i członkowie rządu podlegają odpowiedzialności Konstytucyjnej

Delikt konstytucyjny - zawinione naruszenie ustaw lub konstytucji

na świecie istnieją dwie procedury postępowania w tym przypadku: impeachmentu (parlament mógł sądzić urzędników królewskich, głowę państwa za złamanie konstytucji lub parlament pociąga do odpowiedzialności, ale sądzi odpowiedni organ np. Trybunał Stanu). W Polsce Trybunał Konstytucyjny bada zgodność z prawem, a Trybunał Stanu sądzi. Kraje o ustroju parlamentarno-gabinetowym deklarują podział władzy natomiast nie nabiera ona charakteru bezwzględnej separacji personalnej.

Racjonalizacja systemu parlamentarno-gabinetowego:

1. pół-prezydencki (semi-prezydencki) wzmocnienie głowy państwa, parlamentarno-prezydencki i prezydencko-parlamentarny. Francja 1958 (V Republika); w Polsce Mała Konstytucja z 1992-1997 parlamentarno-prezydencki. Prezydent Francuski nadal nie ponosi odpowiedzialności politycznej, ale posiada cześć prerogatyw, czyli część jego aktów nie wymaga kontrasygnaty. Prezydent pochodzi z wyborów powszechnych, może odwołać się od narodu poprzez referendum, może odwołać parlament bez wyraźnych przesłanek, nie może odwołać parlamentu przez rok po wyborach. Członkowie rządu ponoszą odpowiedzialność polityczną przed parlamentem, ale także przed prezydentem. Prezydent mianuje premiera na wniosek członków rządu, przy czym nie może ubiegać się o wotum zaufania. Prezydent jest faktycznym przywódcą egzekutywy. W razie zagrożenia państwa zgodnie z artykułem 16 Konstytucji: „ Prezydent może podjąć środki, jakich wymagają okoliczności.” (Francja)

koabitacja - „współzamieszkiwanie” Jeżeli prezydent i parlament są różnych opcji politycznych, to władza prezydenta słabnie.

2. Kanclerski - od nazwy premiera niemieckiego. RFN. Słaby prezydent, silna egzekutywa rządu. Dwuetapowość przy powoływaniu rządu. Wybór przez Bundestag kanclerza, powołanie członków rządu (bez udziału parlamentu). Cecha: dominująca pozycja kanclerza w składzie rządu. Odpowiedzialność polityczna rządu jest sprowadzana do odpowiedzialności kanclerza. Tylko Bundestag może dać votum nieufności kanclerzowi, co powoduje upadek rządu. Ministrowie ponoszą odpowiedzialność polityczną przed kanclerzem. Votum w stosunku do kanclerza musi mieć charakter konstruktywny, tylko poprzez wybór nowego kanclerza. (W Polsce Mała Konstytucja przewidywała konstruktywne, bądź nie konstruktywne). Możliwość wprowadzenia stanu wyżej konieczności ustawodawczej - kanclerz traci większość w Bundestagu i nie ma uchwalonego votum, ani nie ma rozwiązania parlamentu. Na wniosek Kanclerza i dwóch izb Bunderagu, prezydent musi zarządzi stan wyższej konieczności ustawodawczej. Stan ten polega na tym, że ustawy są akceptowane, tylko przez Bundesrag. Stan taki może trwać tylko jeden raz i przez okres 6 miesięcy, w trakcie rządów jednego kanclerza.

3. System parlamentarny: wzmocnienie parlamentu - podkreśla suwerenność narodu, parlament jest reprezentacją narodu. Są wprowadzone referenda etc. Podkreśla to znaczeni narodu (Litewska, Łotewska, Estońska początek lat 20 XXw.) Estonia: nie było instytucji głowy państwa, Premier ma bardzo słabą pozycje, aczkolwiek reprezentuje naród. Ministrów bezpośrednio mianuje parlament, rząd jest całkowicie podległy parlamentowi. Parlament był nadrzędny i wielofunkcyjny (ustawodawcza, wykonawcza, sądownicza).

b) System prezydencki (np. USA) - Konstytucja z 1787 r. Nadal obowiązuje. Rozdzielenie władzy. Egzekutywę posiada Prezydent. Gabinet prezydencki nie równa się rządowi w interpretacji europejskiej. Członkowie gabinetu są politycznie odpowiedzialni, tylko przed Prezydentem. Gabinet (sekretarze nie są przewidziani przez Konstytucję). Sądowe prawo do kontrolowania Konstytucyjności prawnej. Główna zasada organizacji aparatu państwowego: rozdzielenie władzy (incompalibitas) jedna osoba nie może sprawować kilku urzędów jednocześnie. Parlament i Prezydent są równorzędnymi reprezentantami narodu. Prezydent jest nieodpowiedzialnie polityczny przed Parlamentem. Prezydent nie może rozwiązać parlamentu przed upływem kadencji. Ścisłe rozdzielenie funkcji władz. Prezydent nie ma prawa zgłaszania ustaw. Zasadą drugorzędną uzupełniającą i będącą wyjątkiem od reguły jest w systemie amerykańskim zasada równoważenia władz. (Hamulców i równowagi). Prezydenckie prawo veta w stosunku do ustaw. Kongres (parlament) może przełamać veto prezydenckie większością 2/3 głosów. Odpowiedzialność Konstytucyjna Prezydenta (impeachment) także członków jego gabinetu. Prezydent ma prawo skierować orędzie do narodu. Senackie prawo rady i zgody na niektóre nominacje prezydenckie.

c) System parlamentarno-komitetowy (np. Szwajcaria) - nadrzędność parlamentu, do władzy wykonawczej wchodzą wszystkie partie reprezentowane w parlamencie. 1848 - pierwsza Konstytucja. Kompetencje są wielofunkcyjne, nie ogranicza się tylko do ustawodawstwa. Kieruje różnego rodzaju zakazy i nakazy. Relacje pomiędzy parlamentem, a rządem jest komitet wykonawczy parlamentu. Rządem jest rada federalna składająca się z 7 osób działająca na zasadzie kolegialności. W radzie reprezentowane są wszystkie najważniejsze partie polityczne w Szwajcarii. Władza wykonawcza nie ma wyodrębnionej głowy państwa, ani premiera. Istnieje tam osobą nosząca tytuł prezydenta, ale nie pełni ona funkcji analogicznych do naszego premiera bądź prezydenta. Stanowisko prezydenta i wiceprezydenta obsadzają dwaj członkowie rady federalnej wybieranej przez parlament i zmiana na tych stanowiskach następuje co roku, z zakazem wyboru na kolejna kadencję. Szeroko rozpowszechniona demokracja bezpośrednia. Inicjatywa ludowa, veto ludowe, a nawet zgromadzenie ludowe. Bardzo silne podkreślenie federalnego charakteru państwa.

Obecny system rządów w Polsce:

Parlamentarno-gabinetowy bez racjonalizacji pomimo:

Istnieje 30 prerogatyw prezydenta, powszechny wybór prezydenta.

ŹRÓDŁA PRAWA KONSTYTUCYJNEGO

Źródła prawa Konstytucyjnego - każdy akt normatywny zawiera przynajmniej jedną normę prawną, którą przedmiotowo można zaliczyć do przedmiotu prawa konstytucyjnego.

a)Konstytucja i jej rodzaje:

• materialne - to zbiór norm określających ustrój państwa.

• Formalna - wyodrębniony akt prawny, grupujący najważniejsze normy i określający ustrój państwa.

• Niepisane - szereg aktów prawnych, niekoniecznie rangi Konstytucji, które określają ustrój państwa (Wlk. Brytania)

• Pisane - istnieje jeden lub kilka aktów określających ustrój, jest równoznaczne z pojęciem konstytucji formalnej. Dzieli się na:

1. jednolite (jeden akt Konstytucyjny)

2. złożona - składa się z kilku aktów.

Pisana - złożona - akty rangi Konstytucyjnej

Niepisane - o mocy prawnej niższej od Konstytucji np. ustawy

• sztywne -trudność zmian

• elastyczne (giętkie)

• stabilne - obowiązują przez dłuższy okres czasu np. USA 1787 r.

• Zmienna - bardzo częste zmiany np. Francja

• Duże (pełne) - określają ustrój polityczno-społeczno-gospodarczy. Regulują najważniejsze organizacje w państwie. Określają status jednostki w państwie, praw, wolności i obowiązków obywatela. Ustalają zmiany procedury Konstytucji. Przepis gwarantujący Konstytucji najważniejsza moc prawną.

• Małe - (niepełne) nie posiadają choćby jednego z wyżej wymienionych elementów.

• Prawne - rzeczywistym i respektowanym, najważniejszym aktem prawnym

• Fasadowe - nie są przestrzegane (radziecka z 1936r.)

• Rzeczywiste- odzwierciedla to co jest

• Fikcyjna - nie ma praktycznego znaczenia; kartka papieru bez znaczenia

• Normatywne - rzeczywisty akt prawny, który jest przestrzegany

• Nominalne - nie w pełni realizowane

• Semantyczne - kartka papieru, bez znaczenia.

Konstytucja rozszerzana - obowiązywanie przepisów rozciąga się na nowe terytorium np. USA. Konstytucja niemiecka tymczasowa dla landów zachodnich, obowiązuje na terytorium zjednoczonych Niemiec.

HISTORIA KONSTYTUCJI:

-Wielka Karta Swobód z Anglii z XIII w.

-przywilej koszycki, artykuły henrykowskie - ( pra Konstytucja )

-1787 r. USA, 3 Maja 1791, Wrzesień 1791 Francja. | pierwsza Konstytucja Wirginia 1786 wzór dla USA.

Generacje Konstytucji:

-do I Wojny Światowej - I generacja

-okres międzywojenny - II generacja

-po II Wojnie Światowej - III generacja

-od 70 lat XX w. - IV generacja

Cechy charakterystyczne Konstytucji:

• nazwa dla tego aktu prawnego np. ustawa zasadnicza, podstawa rządowa. Nazwa zarezerwowana dla najważniejszego aktu w państwie.

• Szczególny tryb uchwalania i wprowadzania zmian

a)sposoby przyjęcia Konstytucji

• oktrojowana - nadanie Konstytucji np. przez monarchę np. 1807 Napoleon i Królestwo Kongresowe 1815 car.

• Uchwalona przez parlament w szczególnym trybie, bardziej utrudnionym niż tryb ustawodawczy np. marcowa z 1921

• Przez konstytuantę - organ odrębny od parlamentu powołany tylko po to, aby uchwalić Konstytucję. W Polsce normalny parlament

• Uchwalenie konstytucji przez referendum

• Rozwiązanie mieszane - uchwala parlament, a zatwierdza referendum.

b)zmiany Konstytucji:

• ustrojodawca pierwotny - ten który ma prawo uchwalić i przyjąć Konstytucję. Ustrojodawca wtórny - ten który może dokonywać zmian. Może je pełnić ten sam podmiot np. parlament.

• Całkowita - uchwalenie nowej Konstytucji

• Częściowa - nowelizacja częściowa, zmiana artykułu

• Wprowadzenie poprawek do Konstytucji:

a) europejska - zmiany dokonuje się bezpośrednio do tekstu Konstytucji. b) Amerykańska - zmiany przybierają charakter poprawek, w formie odrębnych fragmentów.

• Bardzo często chce zagwarantować swoją stabilność

• Wprowadza zapis, w którym może zostać zmieniona.

• Normy relatywno-niezmienne - przepisy, których zgodnie z prawem nie można zmienić np. Francja - niezmienność ustroju republikańskiego.

• Normy, których zmiana jest szczególnie utrudniona np. Litwa referendum ¾ głosów.

c)Szczególna moc prawna Konstytucji:

• zakaz wydawania aktów prawnych niezgodnych z Konstytucją

• nakaz wydawania aktów prawnych rozwijających Konstytucję (ustawa jest aktem samoistnym, który można uregulować wszystko, pod warunkiem, że nie będzie to sprzeczne z Konstytucją, przy czym część ustaw jest rozwinięciem Konstytucji, a nie ma takiego wymogu, aby było upoważnienie zawarte w Konstytucji)

• najwyższą moc prawną Konstytucji nadaje sobie sama Konstytucja

• nie ma w chwili obecnej aktów prawnych wyższych od Konstytucji, nawet takie akty jak prawa człowieka, natury, religii.

• Prawa pierwotne UE - te które tworzyły UE. Prawa wtórne - dyrektywy, rozporządzenia, oba są niższe od Konstytucji. Konstytucja nie pozwala, aby zbadać jej zgodność z innymi aktami. Nasza Konstytucja jest dostosowana do realiów UE.

• Szczególna treść - [definicja Konstytucji pełnej] - żaden inny akt nie reguluje tak fundamentalnych spraw dotyczących państwa

• System gwarancji - instytucje, które sprzyjają i urealniają Konstytucję w społeczeństwie:

• bezpośrednie - takie organy, które zostały celowo stworzone, po to by zapewnić przestrzeganie Konstytucji np. Trybunał Konstytucyjny.

• Pośrednio - sprzyjają przestrzeganiu Konstytucji ale nie zostały celowo stworzone, aby zapewnić przestrzeganie Konstytucji. Np. Parlament

Wprowadzenie do problematyki badania zgodności prawa z Konstytucją

1) kontrola parlamentarna (in cleno) - w Europie uważano, że to co uchwalone przez parlament jest zgodne z Konstytucją (oczywiście było to dawno, dawno temu ) Po II WŚ powstały instytucje, które zajęły się kontrolowaniem zgodności ustaw z Konstytucją:

• mógł ją realizować parlament na posiedzeniu plenerowym

• przez komisje parlamentarne

2) kontrola pozaparlamentarna - sądowa (USA judical review) Narodziło się na początku XIXw. Od sprawy Mubery vs. Medison chodziło o akty nominowania sędziów. Sądowa kontrola ustaw, które są zgodne z Konstytucją.

• dekoncentracyjna - kontroli mogą dokonywać wszystkie sądy (oprócz sędziów pokoju)

• uniwersalna - mogą oceniać wszystkie akty prawne, a nawet decyzje administracyjne i inne działania organów.

• Konkretna - związany ze sprawą, która toczy się w sądzie

• Względna - oznacza skutek kontroli, tylko w danej konkretnej sprawie, nie jest równoznaczna z uchyleniem aktu prawnego, to w systemie prawa precedensowego może stać się faktycznie martwy, jeżeli jest niekonstytucyjny.

3) trybunał konstytucyjny - H. Kelsen - orzecznictwo w sprawach zgodnych z Konstytucją, pierwszy takie trybunał w Austrii w 1920 r. Cechy:

• skoncentrowana kontrola w rękach konkretnego organizmu w skali państwa.

• Orzeczenie jest ostateczne i równoznaczne z uchyleniem prawa (negatywny pracodawca)

Przeważnie ma charakter abstrakcyjny. W oderwaniu od konkretnych spraw. Niekiedy kontrola ma charakter konkretny (np. pytanie prawne). Ma charakter następczy - (dotyczy prawa, które już obowiązuje) wyjątkowa postać kontroli prewencyjnej aktów, które jeszcze nie obowiązują.

4) inne organy (nie są sądami ani Trybunałami) - np. w Polsce zgodność z Konstytucją pełniła Rada Państwa w PRL w latach 1976 - 1982. We Francji Rada Konstytucyjna, która obecnie postrzegana jest jako trybunał Konstytucyjny. W Estonii i Finlandii ważną rolę odgrywał Kanclerz Sprawiedliwości.

W Szwecji istotną rolę odgrywa Rzecznik Spraw Obywatelskich.

5) System amerykański

• kontrola parlamentarna

• parlament w całości na posiedzeniu plenarnym

• „komisja” (organy mające kompetencje komisji, związane z parlamentem)

Problem stosowania Konstytucji:

• jest stosowana bezpośrednio, chyba, że sama wyraźnie mówi inaczej.

• Jest nominalnym aktem prawnym na który można się powołać

Problem systematyki Konstytucji (podział treści)

• systematyka ogólna akty prawne dzielą się na działy, rozdziały, tytuły.

• Szczegółowa - aż do najmniejszej jednostki redakcyjnej, Artykuł > ustęp > punkt > litera > tiret (myślnik) || w rozporządzeniach artykuł = paragraf

Budowa systematyki ogólnej w konstytucji

a) normy prawne w Konstytucji:

• mają taką samą moc prawną obowiązującą, ale pomimo to występuje harmonizacja norm Konstytucji. Szczególnie ważnymi zasadami w Konstytucji są zasady naczelne (określają formę całego państwa, zazwyczaj na początku konstytucji) i nie naczelne. Podział na:

• materialne - regulują system prawa

• formalne - jak realizować prawo materialne

- Przepisy programowe w Konstytucji - to takie fragmenty, które nakładają na państwo postulat, działanie w określonym kierunku.

Poglądy dotyczącego przepisów programowych:

• nie mają charakteru normatywnego, nie wynikają z nich żadne konkretne obowiązki.

• Mają charakter normatywny, z nich wynikają obowiązki, skoro Konstytucja jest normatywna, to przepisy także są normatywne.

Niezależnie od tego czy przyznamy przepisom normatywnym ich charakter czy też nie mają one istotne znaczenie dla interpretacji Konstytucji.

Dynamiczny standard Konstytucji - to postulat, aby każdy następny akt prawny realizował będzie postanowienia Konstytucji lepiej niż poprzednik.

Problem charakteru prawnego preambuły jako wstępu do Konstytucji ?

Preambuła przez długi czas była traktowana jako część, która nie ma charakteru normatywnego. Obecnie coraz częściej naukowcy przyznają preambułą charakter normatywny. Niezależnie jak będziemy to interpretować, to Konstytucję interpretujemy zgodnie z preambułą.

Funkcje Konstytucji:

a) Prawna - jest normatywnym aktem prawnym, najważniejszym, dotyczącym wszytskich

b) Organizatorska - organizuje aparat państwowy

c) Stabilizacyjna - stabilizuje pewne rozwiązania systemowe, trudno ją zmienić

d) Integracyjna - wyraz zgody, konsensusu społeczeństwa

e) Porządkowa - zapobiega anarchii w państwie

f) Ograniczająca - ograniczenie swobody władz

g) Programowa - wskazanie kierunku ewolucji państwa

h) Legitymizująca - Konstytucja legitymizuje zgodne z nią działanie władzy

i) Wychowawcza - działa przede wszystkim do aparatu państwowego

Konstytucja jest to akt prawny o szczególnej nazwie, o najważniejszej mocy prawnej w państwie, o szczególnym sposobie wprowadzania i uchwalania zmian, o szczególnej treści.

Pozostałe źródła prawa Konstytucyjnego:

1. ustawa Konstytucyjna (Polska brak, jedyną ustawą jest ustawa o zmianie Konstytucji. Jest bardzo zbliżona do Konstytucji, różni się tylko treścią. Moc prawna jest taka sama.

Rodzaje ustaw konstytucyjnych:

• Ustawy o zmianie Konstytucji

• Małe Konstytucje

• Ustawy wprowadzające Konstytucję lub wprowadzające zmiany

• Ustawa Konstytucyjna jednorazowa przełamujące Konstytucję

• Inne rodzaje ustaw Konstytucyjnych - np. prawa człowieka uchwala się w formie odrębnego aktu. Ustawa o trybie przygotowania Konstytucji. Ustawa organiczna (w Polsce nie było, a ta z 1832 i 1920 dotyczyła czegoś innego) - najczęściej spotykane Francja, Rumunia. Są to ważniejsze ustawy będące za Konstytucją, jednak przed ustawą.

2. Ustawa organiczna - w Polsce nie ma, statut organiczny 1832r.; statut organiczny woj. Śląskiego z 1920r. Występują we Francji, Rumunii.

Są to ważniejsze ustawy za ustawami konstytucyjnymi, ale przed ustawami zwykłymi, uchwalane są odpowiednią większością, reguluje najważniejsze sprawy

3) Umowa konstytucyjna z 1995 na Ukrainie zawarte na rok pomiędzy prezydentem, a parlamentem dotyczące funkcjonowania najważniejszy organów państwa.

USTAWA

Ustawa - jest aktem powszechnie obowiązującym, o charakterze ogólnym i generalno-abstrakcyjnym. O określonej mocy prawnej. Uchwalana przez parlament w drodze procedury tzw. Tryb ustawodawczy.

• akt powszechnie obowiązujący

• akt ogólny, generalno-abstrakcyjny (istnieją wyjątki: np. ustawa budżetowa)

• Akt samoistny - aby go wydać nie potrzeba upoważnienia w akcie prawnym o wyższej mocy prawnej.

• Nie powinno wydawać się ustaw sprzecznych z Konstytucją.

• Określona moc prawna - w warunkach polskich dwa akty prawne mają pierwszeństwo przed ustawą

• Akt uchwalany w szczególnym trybie, zformalizowanym

• Bez parlamentu nie ma ustawy

Materia ustawy - to co jest uregulowane przez ustawę

Materia ustawowa - są to sprawy uregulowane tylko przez ustawy

AKTY Z MOCĄ USTAWY

Akty z mocą ustawy (rozporządzenia z mocą ustawy albo dekrety z mocą ustawy) od 1989 r w Polsce nie występują, ale są przewidziane - w czasie stanu wojennego wydaje je prezydent gdy sejm nie może się zebrać.

Akty powszechnie obowiązujące, zazwyczaj ogólne, normujące sprawy zasadniczo regulowane przez ustawy. Posiadające równą ustawie moc prawną, ale wydawane nie przez parlament i pod warunkiem nadającymi im charakter wyjątkowego ustawodawstwa. Wydają ją organy władzy wykonawczej. Prawodawca wyznacza pewne zagadnienia, które nie mogą być uregulowane tymi aktami.

Jakie są sposoby, że akty z mocą ustawy są wyjątkiem od reguł? Konieczność uzyskania upoważnienia parlamentu tzw. Delegacji ustawowej. Konieczność zgody innego organu niż Parlament. Wprowadzenie ograniczeń czasowych. Sytuacje nadzwyczajne w państwie - zagrożenie państwa, stan wojenny, kiedy parlament nie może się zebrać. Konieczność zatwierdzenia tych aktów przez Parlament.

ROZPORZĄDZENIE (zwykłe)

Rozporządzenie jest aktem prawnym powszechnie obowiązującym o mocy prawnej niższej od ustawy, wydawany przez organ władzy wykonawczej, o charakterze niesamoistnym. Akt ten wydawany jest tylko na podstawie i w celu wykonania ustawy, aby go wydać konieczne jest upoważnienie ustawowe, które musi być uszczegółowione pod względem podmiotu, przedmiotu i treści. Może mieć charakter obligatoryjny (adresat musi to rozporządzenie wydać) lub fakultatywny (adresat może je wydać) istnieje ścisła zasada subdelegacji. Nie wszystkie rozporządzenia należą do źródeł prawa Konstytucyjnego.

Zakaz subdelegacji - upoważnienie do wydawania rozporządzeń nie może być przekazane żadnemu innemu organowi.

UMOWY MIĘDZYNARODOWE

Prawo ponadnarodowe - wtórne prawo europejskie

REGULAMINY PARLAMENTARNE

Regulaminy parlamentarne -W Polsce Sejm i Senat; ma charakter uchwały (w Polsce) i nie są zaliczane do prawa powszechnie obowiązującego. Są mimo to ważnym źródłem prawa Konstytucyjnego. Wynika to z zasady autonomii parlamentu polegającym na tym, że izba parlamentu może swobodnie w granicach określonych przez Konstytucję ustalić swoją strukturę wewnętrzną w zasadzie funkcjonowania.

PRECEDENS KONSTYTUCYJNY - świadome jednorazowe rozstrzygnięcie w dziedzinie spraw wiążących z Konstytucją co do którego istnieje przypuszczenie, że taka jak ten precedens będzie praktyka w przeszłość. Precedens nie jest źródłem prawa Konstytucyjnego.

ZWYCZAJ KONSTYTUCYJNY - wykształcona, stała określona praktyka, najważniejszych organów państwa w dziedzinie spraw wiążących z Konstytucją. Też nie jest źródłem prawa Konstytucyjnego np. sposób rozmieszczenia posłów od lewicy do prawicy.

ZWYCZAJOWE PRAWO KONSTYTUCYJNE - to zwyczaj, ale uznany przez państwo za obowiązujący. Naruszenie byłoby złamaniem prawa. Jest źródłem prawa Konstytucyjnego.

ORZECZNICTWO SĄDÓW I TRYBUNAŁÓW - nie stanowi to orzecznictwa źródeł prawa konstytucyjnego. Sądy wykładają prawo, a nie je tworzą. Wyjątek - Trybunał Konstytucyjny ma orzecznictwo wiążące Wielokrotnie Trybunał tworzy nowe prawa, czyli jest on źródłem prawa. Może on uchylać akty prawotwórcze, jak również w pewnym sensie je tworzyć.

Opinie znawców prawa - nie stanowi to źródła prawa konstytucyjnego.

OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA SYSTEMU PRAWA W POLSCE

System prawa jest podzielony na i ma charakter dychotomiczny (do jednej albo do drugiej grupy może należeć):

1. wewnętrznie obowiązujące - obowiązują tylko jednostki podporządkowanemu organowi wydającemu dany akt, ich system jest otwarty w Konstytucji i nie można dokonać ich prostej hierarchizacji.

2. powszechnie obowiązujące - wyróżniamy prawo miejscowe; jest to system zhierarchizowany, jest zamknięty w Konstytucji. Zamknięty pod względem przedmiotowym i podmiotowym. Zamknięcie podmiotowe oznacza, że Konstytucja wymienia wszystkie elementy np. KRRiT. Zamknięcie przedmiotowe polega na tym, że ściśle wymienione są rodzaje tych aktów w Konstytucji. W przypadku prawa miejscowego na poziomie Konstytucji takiego zamknięcia nie ma, gdyż Konstytucja odsyła do ustawy.

Moc prawna określa stosunek aktu prawnego i normy prawnej do innego aktu prawnego i do innej normy prawnej.

Moc obowiązująca określa stosunek aktu prawnego do adresata.

Nazwa aktu	Sposób przyjęcia	Moc prawna	Moc obowiązująca	Cechy charakterystyczne	Miejsce publikacji
Konstytucja	W 1997 uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe, większością 2/3 przy quorum 50% plus 1 Zatwierdzona przez Naród w referendum większością biorącą udział w głosowaniu.	Najwyższa, obecnie nie ma możliwości skontrolowania Konstytucji zbadania Konstytucji z innym system prawa	powszechna	Nazwa, szczególny tryb uchwalania i wprowadzania zmian, najwyższa moc prawna, specyficzna treść, występowanie systemu gwarancji Konstytucji	Dziennik Ustaw
Ustawa o zmienia Konstytucji	Prawo inicjatywy ma 1/5 posłów, Senat i Prezydent, uchwala ją sejm większością 2/3 i Senat bezwzględną większością 50%+1 jeżeli zmiana dotyczy 1 lub 2 i 12 rodz. Konstytucji będzie zarządzone referendum	Równa Konstytucji, Trybunał Konstytucyjny mógłby zbadać zgodność uchwalania tej ustawy z Konstytucją	Powszechna	Zbliżone do Konstytucja, podstawową różnicą jest treść	Dziennik Ustaw
Umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie	Zawierana przez radę ministrów, ratyfikowane przez prezydenta na podstawie upoważnienia zawartego w ustawie.	Ma moc prawną niższą od Konstytucji, natomiast w razie sprzeczności z ustawą ma pierwszeństwo		Musi być ratyfikowana, na podstawie zgody wyrażonej w ustawie na: kiedy dotyczy pokoju lub sojusz, układów politycznych lub wojskowych . konstytucyjnych praw i wolności i obowiązków. Jeżeli dotyczy udziału Polski w organizacji międzynarodowej . Jeżeli dotyczy znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym. Jeżeli umowa dotyczy spraw uregulowanych w ustawie lub w których Konstytucja wymaga ustawy. Szczególną formą tych umów międzynarodowych są umowy przekazujące kompetencje polskich organów państwowych, organowi bądź organizacji międzynarodowej, mogą być ratyfikowane po zgodzie wyrażonej w referendum albo w formie ustawy uchwalonej przez Parlament większością 2/3 głosów. Decyduje o tym Sejm.	Dziennik Ustaw, publikowana w formie załącznika do ustawy upoważniającej do ratyfikacji
Prawo ponadnarodowe (europejskie)	Główne organy prawodawcze są Rada i Komisja Europejska, niekiedy Parlament	Niższa od Konstytucji, w razie sprzeczności z ustawą mają pierwszeństwo		Jest wydawane przez organizację międzynarodową na podstawie ratyfikowanej umowy międzynarodowej, przekazującej jej część kompetencji naszych organów państwowych tej organizacji. Znamy różne kategorie aktów prawa europejskiego wtórnego, najbardziej istotne znaczenie mają rozporządzenia i dyrektywy	Dziennik urzędowy Unii Europejskiej
Ustawa	Prawo inicjatywy ustawodawczej ma komisja sejmowa, 15 posłów, prezydent, senat, rząd i 100 tys. Obywateli, w niektórych sprawach wyłączną inicjatywę posiada rząd, np. budżetowa Ustawę uchwala sejm większą większością głosów. Następnie rozpatruje ją Senat większą większością głosów, jeżeli Senat wprowadza poprawi lub odrzuca ustawę, decyzja Senatu może być odrzuca przez Sejm większością bezwzględną. Ustawę podpisuje Prezydent, który ma veto albo skierowanie do Trybunału Konstytucyjnego, w formie tzw. Kontroli prewencyjnej. Veto może być odrzucone przez Sejm większością 3/5 głosów	Jest niższa od Konstytucji i w razie sprzeczności z umową międzynarodową to ustawa jest słabsza.	powszechna	O charakterze odesłanie do definicji ustawy.	Dziennik ustaw
Rozporządzenie z mocą ustawy	Prezydent na wniosek ministrów wydaje.	Równa ustawie	Powszechna	Wydawany zgodnie z artykułem 234 w powiązaniu z art. 228 Konstytucji	Dziennik Ustaw
Umowa międzynarodowa ratyfikowana bez uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie	Zawierana przez rade ministrów, ratyfikowana przez Prezydenta, o zamiarze przedłożenia jej do ratyfikacji Prezydentowi, premier zawiadamia Sejm	Moc prawna niższa od ustaw (tak należy przyjąć, potknięcie w Konstytucji	Powszechna	Konstytucja o tych umowach zapomina, nie precyzując wyraźnie ich miejsca w hierarchii źródeł prawa.	Dziennik Ustaw
Rozporządzenie zwykłe	Prezydent, Rada Ministrów, Ministrowie resortowi, czyli kierujący działem administracji resortowej, przewodniczący w ustawie komitetów, wchodzący w skład rady ministrów, KRRiT	Najniższa w hierarchii aktów obowiązujących na terenie całego państwa.	Powszechna	Akt prawny powszechnie obowiązujący, niesamoistny, o mocy prawnej niższej od ustawy. Wydawany tylko na podstawie upoważnienia zawartego w ustawie i w celu wykonania ustawy. Upoważnienie to do wydania rozporządzenia powinno być uszczegółowione pod względem podmiotowy, przedmiotowym i treściowym. Upoważnienie może mieć charakter obligatoryjny lub fakultatywny. Istnieje zakaz subdelegacji.	Dziennik Ustaw
Akty prawa miejscowego, potencjalnie mogą mieć różne nazwy.	Organy samorządu terytorialnego. Rada gminy, powiatu, sejmik wojewódzki i terenowe organy administracji rządowej Wojewodowie	Muszą być zgodne z aktami powszechnie obowiązującymi w tym także z rozporządzeniami	Mają powszechną moc obowiązującą powszechna ale tylko na obszarze działania obszaru na danym terytorium	Są wydawane na podstawie i w granicach upoważnień zawartych w ustawie. Katalog aktów prawa miejscowego nie jest zamknięty w Konstytucji, ani przedmiotowo, ani podmiotowo. W tym zakresie Konstytucja odsyła do ustawy.	Wojewódzkie Dzienniki urzędowe
Przykładowe	Akty	Prawa	Wewnętrznego
Zarządzenie	Prezydent, premier, ministrowie, przewodniczący komitetów chodzący w skład rządów i kierownicy urzędów centralnych i inne organy wskazane w ustawie.	Muszą być zgodne z prawem powszechnie obowiązującym	Wewnętrzna, obowiązują tylko jednostki podporządkowane organowi wydającemu zarządzenia	Do 1997 r. Zarządzenia mogły być albo powszechnie, albo wewnętrznie obowiązujące, o ich charakterze decydowała treść. Obecnie są to tylko wewnętrznie obowiązujące. Są wydawane tylko na podstawie ustawy.	W przypadku prezydenta i premiera publikowane są w monitorze polskim, w przypadku innych podmiotów we właściwych dziennikach urzędowych
Uchwała rada ministrów		Taka jak zarządzenie	Taka jak zarządzenie	Inaczej niż zarządzenie uchwała rady ministrów nie musi być wydawana na podstawie ustawy. Wystarczy ogólnie upoważnieni konstytucyjne	Co do zasady monitor polski
Nie ratyfikowana umowa międzynarodowa	Zawierana przez premiera lub ministrów, zatwierdzana jest przez rząd	Tak jak wyżej	Tak jak wyżej		Monitor polski

Niektórzy przedstawiciele prawa pracy uznają układy zbiorowe pracy za źródło prawa powszechnie obowiązującego. Na gruncie aktualnej Konstytucji jednak trudno się z tym zgodzić.

ZASADY NACZELNE USTROJU

To główne polityczne rozstrzygnięcia ustrojodawcy, określające formę i ustrój danego państwa, o charakterze ogólnym i wielkiej doniosłości społecznej.

1) Zasada suwerenności narodu - władza zwierzchnia w RP należy do narodu. Zasada ta niekiedy jest nazywana zasadą zwierzchnictwa narodu, a niekiedy występuje słowo ludu. Podmiotem władzy najwyższej w państwie jest naród. Konstytucje posługują się terminem naród jako ogół obywateli. Za twórcę tej koncepcji uważa się Marcyliusza z Padwy z XIII w. Postacią z która wiąże się opisanie tej zasady jest Rossessau. Została zawarta w deklaracji praw człowieka i obywatela.

Konsekwencje zasady suwerenności narodu - naród może sprawować władzę bezpośrednio = demokracja bezpośrednia. Druga koncepcja to zasada przedstawicielstwa, naród sprawuje władze poprzez swoich przedstawicieli.

Demokracja bezpośrednia - sytuacja w której naród sprawuje władzę bezpośrednio. Najczęściej stosowana forma to referendum.

Demokracja bezpośrednia, instytucje:

a) zgromadzenia ludowe - zebranie ogółu obywateli, którzy mogą przegłosować daną sprawę. Na dzień dzisiejszy występuje tylko w szwajcarskich kantonach.

b) referendum - głosowanie ogółu obywateli, dotyczące wyrażenia opinii lub podjęcia decyzji w określonych sprawach. Rodzaje referendum:

• obligatoryjne - musi zostać zatwierdzona w drodze referendum i fakultatywne - taka może, ale nie musi być w referendum głosowana.

• Ze względu na materię : konstytucyjne i ustawodawcze, i w sprawach lokalnych.

• Ze względu na obszar: ogólnokrajowe i lokalne.

• Ze względu na skutek: konsultatywne - badanie opinii społecznej i wiążące.

• Na ante legem (przed prawem) rozstrzygnięcie przed przyjęciem aktu prawnego i post legem (po prawie)

Plebiscyt i tożsamość z referendum i niekiedy autorzy piszą o tych dwóch pojęciach zamiennie. Drugie znaczenie to plebiscyt jako znaczenie do przynależności państwowej danego obszaru. Postrzega się jako głosowanie referendum nad jednostką. Plebiscyt jest to głosowanie w sprawie bardzo konkretnej. W krajach ameryki łacińskiej określa się plebiscyt jako głosowanie nad ustawami, a nawet dla niektórych plebiscyt to wybory powszechne.

Kolejną z form demokracji bezpośredniej będzie inicjatywa ludowa, jest to prawo zgłoszenia przez obywateli projektu ustawy i skutek może być dwojaki: albo inicjatywa ludowa zaowocuje wszczęciem trybu ustawodawczego, albo jest on poddawany referendum.

Inicjatywa konstytucyjna - dotyczy zmiany konstytucji i inicjatywa ustawodawcza dotyczy zmian regulowanych przez ustawę.

Podział inicjatywy ludowej na : sformułowaną i nie sformułowaną - wyborcy przekazują jako projekt, wizję i dopiero na później odpowiedni organ opracuje projekt.

Veto ludowe- w Polsce nie występuje. Natomiast występuje w Szwajcarii, polega na sprzeciwie w stosunku do już uchwalonej ustawy, przez odpowiednią grupę obywateli i skutkiem takiego sprzeciwu jest poddanie tej ustawy referendum.

Odwoływanie (recall) - wyborcy mają prawo odwoływania funkcjonariusz publicznych, czy też deputowanych.

Konsultacje społeczne - dyskusja nad jakimś potencjalnym rozwiązaniem, badanie opinii przed jakimś rozwiązaniem,

Wysłuchanie ludowe - prawo obywateli do zabrania głosu, w trakcie pracy nad jakimś aktem prawnym.

Petycje jest to prawo obywateli, do wysłania petycji do innych organów władzy. W Polsce jest to tzw. Prawo konstytucyjne.

Sprzeciw obywatelski - prawo społeczeństwa do uzasadnionego oporu, w różnych formach np. bojkoty, manifestacje, aż do oporu zbrojnego. Np. w Konstytucji estońskiej. Wyróżnia się: prawo do oporu z nim mamy do czynienia wówczas gdy możliwość jego stosowania przewidziana jest w przepisach prawnych. Cywilne nieposłuszeństwo świadomie uchylają się od obowiązku wobec państwa, w imię wyższych celów działając na własne ryzyko.

ZASADA PRZEDSTAWICIELSKA

Jest konsekwencją zasady suwerenności narodu. Inaczej reprezentacji politycznych. Lud sprawuje władzę nie bezpośrednio, ale poprzez swoich przedstawicieli, skupionych przede wszystkim w parlamencie, którzy sprawują władzę w imieniu i interesie suwerena -

Demokracja pośrednia

Mandat parlamentarny - to pełnomocnictwo udzielone przez wyborców posłowi:

• wolny - ma charakter generalny, poseł jest reprezentantem całego narodu, a nie tylko swoich wyborców. Nie jest skrępowany instrukcjami. Mandat ten jest nie odwoływalny, wyborcy nie mogą odwołać posła przed upływem kadencji.

• imperatywny - wcześniejszy historycznie, bardziej wiążący posła z tymi którzy go wybrali, poseł jest traktowany tylko jako reprezentant swoich wyborców. Poseł był skrępowany instrukcjami wyborców. Poseł może być odwołany przez wyborców. Niekiedy nazywa się związanym.

• ukierunkowany - typowy dla krajów socjalistycznych, poseł miał być reprezentantem całego ludu. Na posła nałożony był obowiązek utrzymywania ścisłego kontaktu z wyborcami. Mandat odwoływalny, poseł mógł być odwołany przez wyborców w trakcie kadencji.

ZASADA PAŃSTWA DEOKRATYCZNEGO (demokracji) - decyduje wola większości, przy poszanowaniu praw mniejszości (definicja demokracji)

ZASADA PAŃSTWA PRAWNEGO

Sama koncepcja pojawiła się w starożytnej Grecji. Nad zachowaniami ludzkimi pieczę powinno stanowić prawo. Zostało ono rozwinięte przez Imanuela Kanta. Zakładały związanie państwa prawem, podnosiły znaczenie parlamentu, który pochodził z wolnych wyborów. Została ona wpisana dopiero do Konstytucji w XX w. Jest to zbiór pewnych zasad. Jest to zasada z katalogu fundamentalnych zawartych w Konstytucji. Na zasadę demokratycznego państwa prawa, składają się następujące rozwiązania:

1) wymóg uporządkowanego i zamkniętego systemu źródeł prawa powszechnie obowiązującego

2) zasada prymatu Konstytucji nad wszystkimi aktami normatywnymi.

3) zasada prymatu ustawy nad innymi aktami normatywnymi

4) rozwinięte katalogu praw i wolności obywatela wraz z odpowiednimi gwarancjami.

5) Konstytucyjny mechanizm kontroli konstytucyjności i legalności aktów prawnych

6) Podział władz

7) Respektowanie tzw. Reguł wewnętrznej moralności prawa, czyli jawności, niesprzeczności, zakazu działania wstecz, zupełność systemu prawa i zasada jasnych reguł ustalających określające zasady obowiązywania.

ZASADA PRAWORZĄDZNOŚCI

Praworządność państwa jest jedną z cech państwa prawa. Wyróżniamy:

a) formalną - przestrzeganie prawa przez aparat państwowy (w czasach socjalizmu także przez obywateli)

b) materialną - to jest przestrzeganie prawa określonej treści. Jest to taki stan faktyczny w państwie, w którym prawo równe dla wszystkich, społecznie akceptowane i respektujące, powszechnie uznane standardy ochrony praw i wolności jednostki, jest przestrzegane przez aparat państwowy i istnieją realne gwarancje utrzymania takiego stanu rzeczy na przyszłość.

ZASADA SPOŁECZEŃSTWA OBYWATELSKIEGO I PLURALIZMU POLITYCZNEGO

Społeczeństwo obywatelskie to społeczeństwo, w którym istnieją różnego rodzaju organizacje, będące podstawą wolnego od ingerencji władz rozwoju obywateli.

Pluralizm polityczny - oznacza wolność tworzenia partii politycznych, uznanie ich wielości, różnorodność, istotną rolę w demokratycznym funkcjonowaniu państwa.

Rodzaje partii i rodzaje systemów partyjnych:

Partia polityczna - organizacja o charakterze politycznym, zrzeszająca członków co do zasady dobrowolnie, posiadającą swój program i dążącą do zdobycia i utrzymania władzy, samemu lub w koalicji.

Lobby - grupa nacisku, brak woli zdobycia władzy, jednak chce wpływać na władzę.

Powstanie partii politycznych - wyróżniamy trzy podstawowe tryby:

1) administracyjny - partia musi uzyskać decyzję administracyjną, która akceptuje istnienie partii

2) koncesyjny - partia musi zrealizować odpowiednie warunki i otrzymać koncesję

3) rejestracyjny - zgłoszenie, notyfikują o swoim istnieniu.

Podział partii:

a) rządzące

b) opozycyjne

Ze względu na sposób kierowania:

c) scentralizowane - kierownictwo podejmuje decyzje

d) demokratycznej

e) legalne

f) nielegalne

g) masowe

h) kadrowe

ze względu na to co łączy ludzi w partii politycznej:

i) partie interesu - broni interesy danych osób np. robotników

j) partie patronatu - zgrupowane wokół silnej jednostki

k) światopoglądowe - grupujących ludzi o określonych poglądach

ze względu na to co partia chce zrobić z zastaną rzeczywistością:

l) rewolucyjne - rzeczywistość jest celem zmiany, nawet metodami sprzecznymi z prawem

m) reformistyczne - chcą zmienić rzeczywistość metodami, zgodnymi z prawem

n) zachowawcze, które dzielą się na:

• konserwatywne - chcą utrzymać to co jest

• reakcyjne - chcą przywrócić stan rzeczy z przyszłości.

System partyjny - elementy i relacje pomiędzy tymi elementami, ogół partii istniejących w państwie, a także relacje pomiędzy tymi partiami, o systemie partyjnym możemy mówić w znaczeniu:

• realnym - partie polityczne, które realnie w państwie istnieją

• normatywnym - określony prawem zbiór zasad funkcjonowania partii.

Partie dzielimy na systemy:

a) wielopartyjne - powstały z naturalnej ewolucji historycznej, proporcjonalny system wyborczy,

• tradycyjny - jest to system, w którym wiele partii, które maja realne szanse w walce o władze np. III i IV Republika Francuska, obywatele są dobrze reprezentowani

• zorganizowany - system kilkupartyjny - ok. 5 partii ma szanse na zdobycie władzy; system partii dominującej; system dwublokowy

b)dwupartyjne:

• sztywny (dyscyplina np. Wlk. Brytania)

• luźny (brak żelaznej dyscypliny np. USA

c) jednopartyjny

d) systemy w krajach socjalistycznych - 1-patryjny hegemoniczny

PRAWO WYBORCZE

System wyborczy - ogół zasad postępowania i instytucji związanych z przeprowadzeniem wyborów; sama metoda wyników wyborów - proporcjonalna; większościowa

Prawo wyborcze - w aspekcie przedmiotowym, to ogół przepisów związanych z wyborami.

W aspekcie podmiotowym - to prawo obywatela do wybierania (czynne prawo wyborcze) lub bycia wybieranym (bierne prawo wyborcze)

Funkcje wyborów:

1. kreacyjna - powoływanie, wybór na stanowiska

2. legitymizująca - ci którzy, będą sprawowali władzę otrzymują legitymizację od społeczeństwa na drodze wyborów

3. polityczno-programowa - udzielenie poparcia pewnemu programowi

4. rozładowywanie napięć społecznych

5. informacyjna

Podstawowe zasady prawa wyborczego - główne, fundamentalne rozstrzygnięcie dotyczące uprawnień obywateli w procesie wyborczym

1. zasada powszechności - postulat, aby krąg wyborców był jak najszerszy i obejmował wszystkie osoby zamieszkałe na danym terenie. Ograniczenie tej zasady nazywamy cenzusem wyborczym:

• o charakterze jawnie dyskryminacyjnym, są one niedopuszczalne

• cenzusy, które nie moją w swoim znaczeniu dyskryminacji, są one dopuszczalne, jeżeli są rozsądnie stosowane to nie naruszają zasady powszechności (cenzusy współczesne)

CENZUSY HISTORYCZNE

1. cenzus płci - I były zachodnie stany USA, w 1896r. New Zeland przyznała prawa kobietom, w 1906r. Finlandia

2. cenzus majątkowy - w XIXw. Był czymś oczywistym

3. cenzus rasy

4. cenzus wykształcenia

5. cenzus zawodowy - pozbawia się praw wyborczych osoby będące wyjskowymi lub policjantami, występował w Polsce międzywojennej, wojskowi w czynnej służbie nie mieli prawa wyborczego

6. cenzus klasowy (warstwowy) np. I RP - szlachta

7. cenzus bankructwa

8. cenzus moralności - Polska - 1935r.

9. cenzus kolaboracji i współpracy ze zbrojnym podziemiem

10. cenzus dziadka - np. USA (głównie stany południowe), aby otrzymać prawo wyborcze, trzeba było udowodnić, że przodek miał prawo wyborcze w danym stanie

11. cenzus wyznaniowy:

• uprzywilejowanie pewnej grupy wyznaniowej

• pewne grupy były pozbawione praw wyborczych, np. Żydzi

CENZUSY AKTUALNE (współczesne):

1. cenzus wieku: pełną zdolność do decydowania o własnym losie uzyskujemy po 18 (wiek pełnoletności) - przy czynnym prawie wyborczym

- przy biernym prawie wyborczym cenzus bywa zróżnicowany (około 30 lat), w wyborach prezydenckich cenzus wyborczy jest jeszcze wyższy (w Polsce 35 lat)

2. domicyl (łac. Dom) - cenzus zamieszkania - w Polsce występuje w wyborach samorządowych; w niektórych krajach stosuje się ten cenzus w biernym prawie wyborczym w wyborach prezydenckich

3. cenzus obywatelstwa - tylko obywatele mogę uczestniczyć w procedurach wyborczych. Niekiedy przyznaje się prawa wyborcze bezpaństwowcom - apatrydom (w Polsce tego rozwiązania nie ma) oraz w wyborach samorządowych, do parlamentu europejskiego decyduje obywatelstwo europejskie

4. cenzus karalności - kary dodatkowe: pozbawienie praw publicznych, praw wyborczych - dopiero takie kary skutkują uniemożliwieniem uczestnictwa w wyborach

5. cenzus zdrowia psychicznego - choroba psychiczna może uniemożliwić zdolność do uczestnictwa w wyborach (osoba ubezwłasnowolniona), pozbawienie praw wyborczych w tym przypadku powinno wiązać się z decyzją niezawisłego sądu, to nie może być decyzji jakiegoś organy administracyjnego

6. cenzus zawodowy - z pogranicza, nieużywany

- Zasada bezpośredniości wyborów - ma dwa różne znaczenia:

1. polega na tym, że głosuje się osobiście, co raz częściej dopuszcza się głosowanie przez pełnomocnika, za pomocą poczty, internetu

2. polega na tym, że głosujemy bezpośrednio na skład organu który wybieramy (głosujemy bezpośrednio na prezydenta, posłów itd. - nie wybieramy elektorów, tak jak jest to np. w USA)

W latach 90. w Polsce częściowo naruszano zasadę bezpośredniości tworząc listy państwowe (ogólnopolskie) - była to tylna furtka do sejmu dla najbardziej znanych działaczy danych sił politycznych (dla tych którzy nie uzyskali dostatecznego wyniku)

Wybierano 391 posłów w okręgach, a 69 wybierano z listy ogólnopolskiej; poszczególne komitety wyborcze mogły zarejestrować listy państwowe. Każdy kandydat z listy ogólnopolskiej kandydował także z listy okręgowej. Podczas samego głosowania wyborcy nie dostawali do ręki listy państwowej. Dopiero po wyborach lista ogólnopolska zaczęła odgrywać rolę. Zsumowano wyniki poszczególnych partii w skali kraju z list okręgowych i w zależności od tego ile dana partia otrzymała głosów dostawała jeszcze „ekstra” mandaty z listy państwowej. Z listy ogólnopolskiej wchodziły te osoby które nie dostały się z okręgu. Praktyki tej zaniechano w wyborach w 2001r.

- Zasada równości - również ma dwa różne znaczenia

1. równość w aspekcie formalnym - każdy wyborca ma tyle samo głosów np. jeden wyborca jeden głos.

Historyczne przykłady naruszania formalnej równości głosów:

-głosowanie wielokrotne - w Wlk. Brytanii osoby uprzywilejowane swoim statusem społecznym mogły oddawać głosy w kilku miejscach, tyle tylko że musiał się w tym celu przemieścić

• głosowanie pluralne - ordynacja belgijska - osoby uprzywilejowane swoim statusem społecznym mogły oddać kilka głosów w tym samym miejscu

• głosowanie skoncentrowane - polegało na tym, że ojciec rodziny (tj. najważniejsza osoba w rodzinie) mogła oddać głos za wszystkich członków rodziny

• równość w znaczeniu materialnym - oznacza że siła głosu każdego wyborcy powinna być taka sama.

Wybory senackie - państwo czasem z rozmysłem łamało zasadę równości materialnej (wybory senatorskie w dawnych województwach).

W krajach federalnych czasem z rozmysłem łamie się tę zasadę po to aby zwrócić uwagę na równorzędność krajów (przedstawicieli) wchodzących w skład parlamentu

Najbardziej znane przykłady naruszania równości w aspekcie materialnym:

• Polska (wybory w roku 1947) - ówcześnie wprowadzono zasadę „nadreprezentacji ziem odzyskanych” (ziem północnych i zachodnich przyłączonych do Polski po II wojnie światowej); zdecydowanie więcej przyznano mandatów ziemiom odzyskanym niż tym które należały do Polski przed II wojną światową (1:3)

• Wybory kurialne - występowały w Austro-Węgrzech - wyborcy w zależności od majątku byli klasyfikowaniu do jednej z 4 kurii (klasy wyborców), później wprowadzono jeszcze piątą kurię (powszechnego głosowania). Im lepsza kuria to tym lepsza siła głosów

• Wybory klasowe (podatkowe) - Prusy w wieku XIX - polegały na tym, że w państwie pruskim grupowano wyborców do 3 kategorii (ze względu na ilość płaconych podatków), Każda z tych klas wpłacała tyle samo podatków do budżetu, każda z tych klas wybierała taką samą liczbę posłów. Siła głosów była zróżnicowana od przynależności do klasy płacącej podatków - im więcej płaconych podatków to tym większą siłę miał głos.

- Zasady głosowania tajnego - dotyczy samego aktu głosowania

-Zasada wolności wyborów - postępowanie wyborcy powinny być wolne od nacisków z zewnątrz; wyborca sam decyduje czy weźmie udział w wyborach i na kogo zagłosuje

W Belgii i Australii wybory są przymusowe

Deformacje wyborcze - nazywamy różnicę pomiędzy rzeczywistymi sympatiami społecznymi a ostatecznym podziałem mandatów; możemy ją podzielić na:

1. deformacja pierwotna - wpływanie na zachowania i postawę wyborców; ma miejsce do momentu wrzucenia karty do głosowania do urny; można ją uprawiać poprzez np. agitację wyborczą

2. wtórną - powstaje różnica pomiędzy rzeczywistym wynikiem wyborów, a przydziałem mandatów. Wtórna, bo jej efekty następują już po wyborach. Dzielimy ją na:

• terytorialna - polega na tym że tworzy się różnicę pomiędzy rzeczywistym wynikiem wyborów a przydziałem mandatów poszczególnym listom wyborczym na drodze manipulacji granicami okręgów wyborczych i nierównomiernego przydzielania mandatów poszczególnym okręgom (dzielimy ją na: a) czynną - prawodawca tak przydziela mandaty by było to dla niego najwygodniejsze Gerymanderka - pojęcie z początku XIXw., z USA - okręgi przypominają dziwne stwory - salamandre; swobodne dzielenie okręgów wyborczych b) bierną - polega na tym że prawodawca nie reaguje na migrację terytorialną ludności, nie zmieniając odpowiednio przydziału mandatów poszczególnym okręgom)

• proceduralną - tworzenie różnicy między rzeczywistym wynikiem wyborów a przydziałem mandatów na drodze manipulowania procedurami wyborczymi; najczęściej wiąże się z przyjmowaniem określonej metody obliczania wyników wyborów np. progi wyborcze (są pozytywne, bo uporządkowują scenę polityczną), zgłaszanie kandydatów - w okresie Polski Ludowej obywatele nie mogli zgłaszać kandydatów, obliczanie wyników wyborów, blokowanie list

System wyborczy w znaczeniu węższym - metody obliczania wyników wyborów

Są systemy wyborcze:

1. większościowy - polega na tym, że mandat w okręgu jednomandatowym lub mandaty w okręgu wielomandatowym otrzymują ten lub ci którzy dostali najwięcej głosów; system większościowy jest jedynym możliwym do zastosowania w okręgu jednomandatowym, natomiast może być także wprowadzany w okręgach wielomandatowych

System większościowy dzielimy na:

• występuje w okręgu jedno lub wielomandatowym

• większościowy jednej tury (przeprowadza się jedną turę głosowania w której decyduje większość względna - większość w stosunku do pozostałych, ale liczonych z osobna np. wybory do senatu w Polsce) i

większościowy dwóch tur (wpierw przeprowadzamy pierwszą turę - decyduje większość bezwzględna (50% + 1 głos), jeżeli ktoś już w tej turze uzyska większość bezwzględną to drugiej już nie ma. Gdy nie uzyska się tej większości to przeprowadza się drugą turę. Przechodzą do niej najczęściej dwóch najlepszych z pierwszej tury. W drugie turze wystarcza już większość względna. Są to np. wybory prezydenckie w Polsce

2. proporcjonalny - polega na tym, że mandaty w okręgu dzielimy proporcjonalnie pomiędzy listy kandydatów w zależności od liczby oddanych na nie głosów np. masz 5% głosów w okręgu, to powinieneś dostać 5 mandatów; system proporcjonalny jest możliwy tylko w okręgach wielomandatowych. Jest on sprawiedliwy, bo dostajesz tyle % mandatów ile dostałeś głosów. Jednak jego wadą jest to że może prowadzić do rozbicia parlamentu. Jego wadą jest też to, że nie da się podzielić mandatów, aby wychodziły liczby całkowite.

3. ewentualnie system mieszany np. parlament na Litwie

Odmiany systemu proporcjonalnego

Okręg wyborczy w którym oddano 1 000 000 ważnych głosów, jest to okręg 10-cio mandatowy, w alce wyborczej wzięło udział 5 partii (A, B, C, D, E)

Partie uzyskały:

A - 345 000

B - 110 000

C - 200 000

D - 75. 000

E - 270 000

1. Odmiana największych reszt (Hare'a - Miemeyera)

Obliczanie ilorazu wyborczego:

IW = 100 000 :10 = 100 000

A - 345 000 : 100 000 = 3 reszta 45.000

B - 110 000 : 100 000 = 1 r. 10000

C - 200 000 : 100 000 = 2

D - 75. 000 : 100 000 = 0 r. 75000 0+1 = 1

E - 270 000 : 100 000 = 2 r. 70000 2+1 = 3

Przydzielono tylko 8 mandatów z 10 do przydziału

2 pozostałe mandaty przydzielamy tym co uzyskali największe reszty

Sprzyja ten system partiom słabym.

Nie sprzyja ten system partiom silnym.

b) system największych ilorazów (największych średnich)

Obliczanie ilorazu wyborczego:

IW = 100 000 :10 = 100 000

A - 345 000 : 100 000 = 3 + 1 = 4 345000 : 4 = 86250 3+1 = 4

B - 110 000 : 100 000 = 1 + 1 = 2 110000 : 2 = 55000 1

C - 200 000 : 100 000 = 2 + 1 = 3 200000 : 3 = 66667 2

D - 75. 000 : 100 000 = 0 + 1 = 1 75000 : 1 = 75000 0

E - 270 000 : 100 000 = 2 + 1 = 3 270000 : 3 = 90000 2 + 1 = 3

Do liczby mandatów po pierwszym podziale dodajemy 1 mandat pozorny

2 mandaty wakujące po pierwszym przydziale dajemy tym którzy mają największe ilorazy

System ten sprzyja partiom silniejszym.

c) system d'Hondt'a i Sainte Lague (system występujący w Polsce)

W pierwszej tabelce wyniki poszczególnych partii

	A	B	C	D	E
1	345000
2	172500
3	115000
4
5
6
7

W następnej tabeli wyniki poszczególnych partii podzielić przez liczby nieparzyste

W Polsce stosuje się system d'Hondt'a (wyjątkiem były wybory w 2001r - Sainte Lague)

Historia polskiego prawa konstytucyjnego

1. Konstytucje II Rzeczypospolitej

Periodyzacja tego okresu z punktu widzenia prawa konstytucyjnego:

1. 1918 - 1921/22 (czas prowizorium ustrojowego)

W roku 1921 uchwalono konstytucję marcową, natomiast rok 1922 to rok wejścia konstytucji marcowej w pełni w moc obowiązującą.

11 XI, jako dzień niepodległości Polski to data tylko umowna.

Struktury samorządowe powstają już od 1916

16 XI 1916 - deklaracja cesarza austriackiego i króla węgierskiego - manifest dwóch cesarzy zapowiada powstanie państwa Polskiego z ziem zaboru rosyjskiego.

1917 - kryzys przysięgowy - po nim powołano radę regencyjną (kolegialna głowa państwa), która w XII 1917 powołała pierwszy polski gabinet (rząd), były jednak kontrolowane przez okupantów, jednak pomimo to skutecznie przygotowywały struktury pod powstanie państwa polskiego

Zręby państwowości polskiej powstawały na długo przed 11 XI 1918

10 XI - powrót Piłsudskiego z Magdeburga

11\XI - Rada Regencyjna przekazuje Piłsudskiemu władzę wojskową

14 XI - Rada Regencyjna rozwiązuje się i przekazuje pełnię władzy Piłsudskiemu

22 XI 1918 - dekret o najwyżej władzy reprezentacyjnej republiki Polskiej. Akt ten właściwie można uznać za małą konstytucję, choć powszechnie w literaturze odmawia mu się tego miana. Zdaniem Kierończyka był ten dekret małą konstytucją. Powodem dla którego nie uznaje się tego dekretu za małą konstytucję jest to że nie był on uchwalony przez konstytucję.

W pierwszych dniach niepodległości premiera nazywano prezydentem ministrów, a na godle orzeł nie miał korony.

Treść dekretu: Władza najwyższa należy do tymczasowego naczelnika państwa - Józef Piłsudski. Ma tą władzę sprawować do okresu zwołania sejmu ustawodawczego. Piłsudski tym dekretem określił republikański charakter państwa polskiego. Naczelnik państwa powoływał rząd, rząd składał się z prezydenta ministrów i ministrów. Rząd jest odpowiedzialny politycznie przed Naczelnikiem Państwa. Podstawowy akt prawny to dekret, uchwalany przez rząd i zatwierdzany przez Naczelnika państwa.

28 XI 1918 - przyjęto ordynację wyborczą do sejmu (w formie dekretu), była to ordynacja demokratyczna, łatwo można było zgłaszać kandydatów, wprowadzała zasadę że gł. komisje wyborcze są oparte o skład sędziowski. Kobiety z tą ordynacją przyjęły prawa wyborcze. Mapa okręgów wyborczych na potrzeby tych wyborów była jakby mapą polskich roszczeń terytorialnych.

W 1919r. zebrał się pierwszy sejm ustawodawczy

20 II 1919r. - sejm ustawodawczy przyjmuje uchwałę o powierzeniu J. Piłsudskiemu dalszego sprawowania urzędu Naczelnika Państwa - jest to pierwsza powszechnie przyjęta polska mała Konstytucja. Dziś uchwały nie są aktem powszechnie obowiązującym stąd niezwykłość tej małej konstytucji.

Pierwsza część zajmowała podziękowanie dla Piłsudskiego, druga cześć powierzała Piłsudskiemu dalsze powierzenie urzędu, ale już bez określenia jako tymczasowy naczelnik państwa, tylko po prostu Naczelnik Państwa.

Następnie określono kilka najważniejszych przepisów:

Władzą najwyższą w państwie jest sejm ustawodawczy, podstawowy akt prawny to ustawy, Naczelnik państwa jest przedstawicielem państwa i najwyższym wykonawcą uchwał sejmu, rząd jest mianowany przez naczelnika państwa po porozumieniu z sejmem. Zarówno naczelnik państwa jak i rząd byli odpowiedzialni politycznie przed sejmem i w każdej chwili mogą być przez sejm odwołani. Nadrzędność parlamentu. W praktyce rola naczelnika państwa była większa niż wynikałoby to z samej konstytucji. Głównym tego powodem był to, że był on także naczelnym wodzem państwa (i oczywiście jego autorytet).

Rada Obrony Państwa - organ ten powstał 1 VII 1920r. Łączyła ona przedstawicieli poszczególnych władz, miała odgrywać rolę koordynatora

W jej skład wchodzili: Naczelnik państwa (był przewodniczącym rady), marszałek sejmu, 10 posłów, premier, 3 członków rządu, 3 wojskowych wyznaczonych przez Piłsudskiego. s

2. 1921/22-1926 (okres konstytucji marcowej)

Wzorowana na konstytucji francuskiej z 1875 (III republika francuska)

Uchwalona 17 III 1921r.

II rozdział o władzy ustawodawczej

Prawa człowieka na końcu konstytucji

Zmiana konstytucji - przewidywała 3 tryby swojej zmiany:

1. Normalna (typowa) - konstytucja zmieniana większością 2/3 głosów w sejmie i senacie przy obecności co najmniej połowy posłów i senatorów. Wniosek o zmianę konstytucji musiał być podpisany co najmniej przez ¼ ustawowej liczby posłów i zapowiedziany co najmniej 15 dni przed głosowaniem

2. drugi sejm wybrany w okresie obowiązywania konstytucji marcowej mógł ją zmienić sam bez udziału senatu większością 3/5 głosów

3. Co 25 lat konstytucja miała być poddawana rewizji przez sejm i senat połączone w zgromadzenie narodowe zwykłą większością głosów

Przykładowe zasady naczelne konstytucji:

1. Zasada ciągłości narodowo-państwowej - odwołanie do istnienie kiedyś w przeszłości I Rzeczpospolitej

2. Zasada suwerenności narodu

3. Zasada przedstawicielstwa - konstytucja ta właściwie nie zna demokracji bezpośredniej

4. Republikańska forma państwa

5. Zasada systemu parlamentarno - gabinetowego

6. Zasada praworządności

7. Zasada szerokiego samorządu

8. Zasada relatywnie szerokiego katalogu praw i wolności obywatelskich

Najważniejsze organy państwowe z konstytucji marcowej:

1. Prezydent RP - jest wybierany na 7 lat przez Zgromadzenie Narodowe bezwzględną większością głosów; zastępował go marszałek sejmu; jeżeli przez 3 miesiące nie sprawował urzędu to sejm większością 3/5 głosów mógł uznać urząd za opróżniony; prezydent jest nieodpowiedzialny politycznie przed parlamentem; wszystkie akty urzędowe prezydenta wymagają kontrasygnaty; prezydent jest odpowiedzialny konstytucyjnie za zdradę kraju, pogwałcenie konstytucji i przestępstwo pociągany do odpowiedzialności przez sejm większością 3/5 głosów, sądzony przez Trybunał Stanu. Akty prawne wydawane przez prezydenta mają charakter tylko podustawowy. Mianuje i powołuje premiera i ministrów. Szereg kompetencji prezydenckich to tradycyjne uprawnienia głowy państwa np. prawo łaski, reprezentacja państwa, przyjmowanie i wysyłanie przedstawicieli dyplomatycznych, podpisywanie ustaw (przy tym prezydent nie miał prawa weta)

2. Rada ministrów

1. Premier i ministrowie Odpowiedzialność polityczna przed sejmem za działanie własne i prezydenta - ma charakter solidarny i indywidualny. Odpowiedzialność egzekwuje Sejm zwykłą większością głosów

2. Odpowiedzialność konstytucyjna: naruszenie konstytucji lub ustawy; pociąga do odpowiedzialności sejm 3/5 głosów, sądzi Trybunał Stanu

3. Sejm - 444 posłów; kadencja sejmu 5 lat; wybory proporcjonalne, bez progów wyborczych, tryb pracy ma charakter sesyjny; Funkcje sejmu: ustrojodawcza (dokonywanie zmian w konstytucji), ustawodawcza (uchwalanie ustaw), kontrolna (realizowana poprzez odpowiedzialność polityczną rządu przed sejmem, interpelacje poselskie, istnienie komisji nadzwyczajnych); mandat poselski ma charakter wolny - poseł jest reprezentantem całego narodu, nie jest skrępowany instrukcjami wyborców, nie może być przez wyborców odwołany; rozwiązanie sejmu przed upływem kadencji (zawsze rozwiązanie sejmu było równoznaczne z rozwiązaniem senatu) - samorozwiązanie (sejm rozwiązuje się sam większością 2/3 głosów), rozwiązać sejm mógł prezydent za zgodą 3/5 ustawowej liczby członków senatu

Liczba ustawowa - liczba członków jakiegoś organu (np. posłów, senatorów) przewidziana przez ustawę bądź konstytucję np. 444 posłów

Liczba ogólna - liczba posłów w danym momencie

4. Senat - 111 senatorów, kadencja 5 letnia, także pochodził z wyborów proporcjonalnych; Funkcje senatu: uczestniczy w funkcji ustrojodawczej (rola mniejsza od sejmu), uczestniczy w funkcji ustawodawczej (rola także mniejsza od sejmu), funkcja kontrola (właściwie sprowadzała się do interpelacji).

W tej konstytucji mamy typową dwuizbowość nierównoprawną, w którym senat jest zdecydowanie słabszy: senat zawsze ulega rozwiązaniu razem z sejmem, ale senat nie może podjąć sam decyzji o samorozwiązaniu, senat nie miał prawa inicjatywy ustawodawczej, senat nie uczestniczy w egzekwowaniu odpowiedzialności politycznej i konstytucyjnej, o opróżnieniu urzędu prezydenta decyduje sam sejm

Tryb ustawodawczy w konstytucji:

Inicjatywę ustawodawczą ma tylko rząd i posłowie

Ustawę uchwala sejm.

Następnie trafia ona do senatu - w ciągu 30 dni senat wyraża na nią zgodę lub senat w ciągu 30 dni milczy, nic nie robi, przyjmuje się że senat wyraża tym samym na ustawę zgodę lub senat ma 30 dni na zgłoszenie zamiaru zgłoszenia poprawek, a potem następne 30 dni na ich zgłoszenie. Jeżeli senat zgłasza poprawki to ustawa z powrotem trafia do sejmu i sejm albo poprawki może odrzucić większością 11/20 albo przyjąć zwykłą większością.

Później ustawa na koniec trafia do prezydenta i ją podpisuje (nie ma prawa weta)

Polska była krajem unitarnym (woj. Śląskie miało charakter autonomiczny)

3. 1926-1935 (okres noweli sierpniowej - nowelizacji konstytucji marcowej)

Po zamachu stanu, Piłsudzkiego wybrano na prezydenta Polski, nie przyjmuje jednak tej nominacji. Potem wybrano kandydata Piłsudzkiego - Mościckiego. Były to dwa akty legalizacyjne zamachu stanu. Trzecim aktem który legalizował zamach stanu było uchwalenie nowelizacji konstytucji 2 VIII 1926. Główną zmianą było wzmocnienie pozycji rządu i prezydenta. Najważniejsze zmiany w noweli sierpniowej:

• zmiana antykorupcyjna - poseł który w niedozwolony sposób korzystał z majątku państwowego tracił mandat i tracił uzyskane korzyści

• prezydent uzyskał prawo wydawania rozporządzeń z mocą ustawy - w pierwotnym tekście konstytucji marcowej prezydent nie miał takiego prawa. Istniały dwa rodzaje tych rozporządzeń: wydawane w razie nagłej konieczności państwowej w okresie między kadencjami i w okresie gdy sejm jest rozwiązany. Był szeroki katalog wyjątków, których tymi rozporządzeniami nie można było regulować np. zmiana konstytucji, budżet i podobne inne najważniejsze ustawy finansowe, ordynacje wyborcze. Druga grupa rozporządzeń z mocą ustawy - takie które są wydawane na podstawie i w zakresie upoważnienia zawartego w ustawie - te nie mogły dotyczyć zmian konstytucji. Uwagi ogólne - rozporządzenia są wydawane przez prezydenta na wniosek Rady ministrów, później podlegają akceptacji sejmu

• zmiana dotycząca rozwiązywania parlamentu - sejm nie mógł się sam rozwiązać. Prezydent uzyskał prawo rozwiązania sejmu i senatu umotywowanym orędziem na wniosek rady ministrów tylko raz z tego samego powodu.

• Zmiana dotycząca kontroli parlamentu nad rządem - wniosek o wotum nieufności dla rządu lub ministra nie mógł być głosowany na tym posiedzeniu na którym został zgłoszony

• Zmiana dotycząca zmiany procedury zmiany ustawy budżetowej - izby parlamentu uzyskał ściśle określony czas na uchwalenie budżetu. Sejm ma 3,5 miesiąca, Senat ma 30 dni, Sejm na rozpatrzenie poprawek senatu ma 15 dni. Budżet przyjmowano w takiej formie w jakiej izb zdążyły go uchwalić. Gdy obie izby nie zdążyły go w ogóle uchwalić, to projekt rządowy stawał się ustawą budżetową.

4. 1935 - 1939 (okres konstytucji kwietniowej) - jest to akt podstawowy państwa autorytarnego. Data podpisania przez prezydenta 23 IV 1935r. (a nie uchwalenia). W Polskiej tradycji najważniejszą datą jest uchwalenie przez parlament, a nie podpisanie przez prezydenta. Uchwalono ją ze złamaniem prawa, wielu uznawało ją za nielegalną.

• Złamano prawo przy uchwalaniu konstytucji przez sejm - polegało to na tym, że w planie obrad była debata nad tezami konstytucji (założeniami wstępnymi). Opozycja parlamentarna zawsze wychodziła z sali gdy była wzmianka o zmianie konstytucji. I w tym momencie relacjonujący projekt konstytucji stwierdził, że skoro opozycja nie jest zainteresowana zmianą ustroju, to należy natychmiast przegłosować projekt konstytucji. Zgodnie z prawem trzeba było zapowiedzieć uchwalanie konstytucji na termin 15 dni.

• Drugie złamanie prawa polegało na tym, ze poprawki senatu przyjęto zwykłą większością głosów, tak jak w przypadku zwykłej ustawy, a powinna być większość kwalifikowana.

• Trzecie naruszenie prawa polegało na ingerencji w statut organiczny województwa śląskiego. Polegało na tym, ze statut ten mógł być zmieniony za zgodą sejmu śląskiego. Wprowadzono wraz z konstytucją zasadę, że zmiana statutu organicznego woj. Śląskiego nie wymaga już zgody sejmu śląskiego. Przewidywała ona jednak działania państwa w czasie wojny (i tylko za to opozycja ją chwaliła)

Jest to jedyna Polska konstytucja, która wywarła wpływ na rozwiązania konstytucyjne w innych państwach np. konstytucja Brazylii, Litwy, trochę Estonii

Zasady naczelne konstytucji kwietniowej:

• Zasada solidarystycznej koncepcji państwa - jest to próba szukania „trzeciej drogi”, pomiędzy państwem będącym „stróżem nocnym”, a państwem totalitarnym

• Zasada prymatu państwa nad jednostką (społeczeństwem) - państwo było czymś ważniejszym od społeczeństwa - miało to swoje odzwierciedlenie w tekście konstytucji

• Zasada elitaryzmu - zróżnicowanie społeczeństwa, wyodrębnienie osób zasłużonych dla państwa, im więcej masz zasług tym więcej masz prawa do udziału w życiu politycznym państwa np. prawa wyborcze do senatu posiadała tylko elita

• Zasada zwierzchnictwa jednolitej i niepodzielnej władzy prezydenta - zapewnienie prezydentowi maksymalnej władzy jakiej tylko się dało

Systematyka konstytucji - rozdział o rządzie poprzedza rozdziały o sejmie i senacie - podkreślało to symboliczną rolę parlamentu

Procedura zmiany konstytucji - prawo zgłoszenia inicjatywy w przypadku zmiany konstytucji miał prezydent, rząd i ¼ ustawowej liczby posłów. Projekt prezydenta był uprzywilejowany - można było go głosować tylko w całości lub ze zmianami na które rząd w imieniu prezydenta wyrazi zgodę. Dla projektu prezydenckiego wymagana była zwykła większość w sejmie i senacie (izby nie łączyły się w zgromadzenie narodowe). W przypadku innych projektów wymagana była większość ustawowa w sejmie i senacie. Jeżeli izby uchwaliły zmiany konstytucji to prezydent ma prawo weta, które może być przełamane poprzez ponowne uchwalenie, ale na następnej kadencji. Jeżeli weto zostało przełamane przez izby następnej kadencji to prezydent albo podpisywał zmianę konstytucji, albo rozwiązywał sejm i senat.

Prezydent - zasada zwierzchnictwa; kompetencje jego są dosyć szerokie przy czym po raz pierwszy pojawiają się prerogatywy prezydenckie czyli akty z nich wynikające nie wymagają kontrasygnaty. Przykładowe prerogatywy: wskazywanie jednego z kandydatów w wyborach prezydenckich, wyznaczanie następcy na czas wojny, rozwiązywanie sejmu i senatu przed upływem kadencji. Prezydent nie jest odpowiedzialny ani politycznie ani konstytucyjnie.

Dekrety prezydenckie - dekrety z mocą ustawy (to samo co rozporządzenia z mocą ustawy)

4 kategorie dekretów z mocą ustaw:

Dwie pierwsze powtarzały co było w noweli sierpniowej. Pierwsza grupa wydawana w razie konieczności państwowej, gdy sejm jest rozwiązany. Druga grupa wydawana na podstawie upoważnienia wyrażonego w ustawie. W obu przypadkach nie można było zmieniać konstytucji. Trzecie grupa to dekrety w sprawach zastrzeżonych dla prezydenta np. organizacja rządu, administracji rządowej, sprawy dot. Zwierzchnictwa sił zbrojnych - w tych sprawach dekret prezydenta mógł być wydany w każdym czasie, a zmieniony tylko przez następny dekret prezydenta. Czwarta grupa dekretów - w czasie trwania stanu wojennego prezydent mógł dekretem uregulować wszystko z wyjątkiem zmiany konstytucji.

Wybór prezydenta (tryb nigdy nie praktykowany): W wyborach może być tylko 2 kandydatów. Jeden kandydat mógł być wysuwany przez ustępującego prezydenta, a drugi przez Zgromadzenie elektorów. Jeśli było ich dwóch to odbywały się wybory powszechne pomiędzy nimi. Natomiast jeśli ustępujący prezydent nie wysunął kandydata to wyborów powszechnych nie było i automatycznie kandydat Zgromadzenia Elektorów stawał się prezydentem. Kadencja wynosiła 7 lat.

Skład Zgromadzenia Elektorów: 5 wirylistów (osoba która wchodzi w skład jakiegoś organu nie z racji wyboru do niego, tylko z racji pełnionej innej funkcji) - marszałek senatu jako przewodniczący Zgromadzenia, marszałek sejmu jako zastępca przewodniczącego, premier, pierwszy prezes sądu najwyższego i Generalny Inspektor Sił Zbrojnych. Do Zgromadzenia wchodzili ponadto 25 osób wybieranych przez Senat i 50 wybieranych przez Sejm z pośród „obywateli najgodniejszych”

Zastępstwo prezydenta pełni marszałek senatu.

Rada ministrów: Pojawia się domniemanie kompetencji Rady ministrów - RM zajmuje się sprawami nie zastrzeżonymi wyraźnie dla innych organów państwa.

Skład RM - premier i ministrowie.

Odpowiedzialność konstytucyjna - członkowie RM odpowiadają za umyślne naruszenie konstytucji lub aktu ustawodawczego dokonane w związku z urzędowaniem. Sądził trybunał Stanu, a pociąga do odpowiedzialności prezydent lub Izby połączone większością 3/5 głosów. Konstytucja kwietniowa nie zna pojęcia „Zgromadzenie Narodowe”, zamiast niego używa określenia „Izby Połączone”.

Odpowiedzialność polityczna była zarówno solidarna jak i indywidualna. Po pierwsze rząd był odpowiedzialny politycznie przed prezydentem w pełnym zakresie. Po drugie rząd jest odpowiedzialny politycznie także przed parlamentem, ale w kuriozalnym zakresie - Sejm może uchwalić rządowi czy ministrowi wotum nieufności tyle, że decyzja sejmu trafiała do prezydenta, który może zaakceptować to wotum, może rozwiązać sejm lub nie robić nic i wówczas sprawa trafiała do senatu. Jeżeli senat także uchwali wotum nieufności to prezydent musi: odwołać rząd czy ministra lub rozwiązać parlament.

Sejm i Senat.

Sejm: kadencja 5 lat, radykalne zmniejszenie liczby posłów (208), podwyższono cenzus wieku (24 lat - czynne prawo wyborcze, 30 lat - bierne prawo wyborcze), wybory większościowe, kraj podzielono na 104 okręgi, obywatele tracili prawo wystawiania kandydatów, czynią to kontrolowane przez władze Zgromadzenia Okręgowe.

Funkcje sejmu:

• Ustrojodawcza (zmiana konstytucji)

• Ustawodawcza

• Kontrolna

Senat - kadencja powiązana z kadencją Sejmu (5 lat), zmniejszono skład (96), 1/3 senatorów była powoływana przez prezydenta, 2/3 senatu pochodzi z wyborów (ani powszechne, bo czynne prawa wyborcze posiadała tylko elita [przesłanka zasług, zaufania, wykształcenia], ani bezpośrednie, bo elita wybierała wpierw elektorów, a później elektorzy wybierają dopiero senatorów). Cenzus wieku wynosił 30 lat - czynne prawo wyborcze, 40 lat - bierne prawo wyborcze.

Rola senatu relatywnie wzrosła w porównaniu do poprzedniej regulacji. Funkcja - uczestniczy w funkcji ustrojodawczej, ustawodawczej (sejm poprawki senatu odrzucał większością 3/5 głosów, jeżeli tej większości nie było to poprawki senatu uznawano za przyjęte; prezydent miał prawo veta w stosunku do ustaw, veto mogło być przełamane przez ponowne uchwalenie ustawy) i kontrolnej. Jednak ta rola jest także ograniczona, jak rola sejmu. Utrzymano charakter procedury budżetowej podobny do tego z noweli sierpniowej, skrócone zostały tylko odpowiednie terminy: sejm miał 90 dni, senat 20 dni i sejm powtórnie, gdyby były poprawki senatu, - 10 dni.

Prezydent (Mościcki), Generalny Inspektorat Sił Zbrojnych, Beck - 3 ośrodki do których należała władza po 1935 roku. Mościcki i Rydz-Śmigły doszli do kompromisu (w 1940r. Rydz-Śmigły po wyborach miał zostać prezydentem).

Konstytucja kwietniowa po 1939r.

Po 1939r. nawet przeciwnicy tej konstytucji zgodzili się, aby uznać ją jako konstytucję państwa na emigracji. Zaraz po wybuchu wojny prezydent Mościcki wyznaczył swojego następcę - Edward Rydz-Śmigły. W Rumuni Rydz-Smigły i Mościcki zostali internowali. Kolejną osobą wyznaczoną na prezydenta został Długoszowski. Francuzi zgłosili co do tej kandydatury wiele zastrzeżeń. Ostatecznie Mościcki wyznaczył Władysława Raczkiewicza. Premierem zostaje gen. Sikorski. Umowa paryska - umowa pomiędzy prezydentem i premierem w której prezydent Raczkiewicz zdecydował się wykonywać swoje uprawnienia poprzez konsultacje z premierem. Następnym premierem był Mikołajczak i dalej Arciszewski.

Prawo konstytucyjne Polski Ludowej

1952 - nowa nazwa: Rzeczpospolita Ludowa do roku 1989

Podział tego okresu:

a) 1944 - 1947 - okres prowizorium ustrojowego / okres Krajowej Rady Narodowej

Utworzenie Polskiej Partii Robotniczej, nie miała ona być częścią międzynarodówki komunistycznej. Miała się odżegnywać od ścisłych związków z Rosją. Grupa inicjatywna miała zająć się tworzeniem partii. Pierwszy przywódca partyjny (Nowotko) zostaje zamordowany. Drugi i trzeci też. Pierwszym Sekretarzem zostaje Gomułka. Na przełomie 1943/44 roku w Warszawie powstaje Krajowa Rada Narodowa (pomysł Gomułki, nie skonsultowany z Moskwą). Uchwalono na pierwszym posiedzeniu Stanuty Krajowych Rad Narodowych. We wszystkich jednostkach podziału krajowego miały istnieć Rady Narodowe. KRN ogłasza się najwyższym organem uchwałodawczym i wykonawczym.

Stalin chciał utworzyć rząd emigracyjny, jednak zdecydował się zaakceptować KRN.

Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego (utworzono 21 VII 1944r.)

22 VII 1944 ogłoszono manifest przez PKWN z zamiarami przyszłej polityki

PKWN miał powstać w Chełmie Lubelskim i zostać utworzony przez KRN - były to informacje nieprawdziwe.

PKWN miał sprawować funkcję rządu i być powołanym przez KRN

Manifest głosił:

W sferze gospodarczej zapowiadał reformę rolną, zapowiedź odbudowy kraju, zapowiedzi poszanowania własności

Jeśli chodzi o granicę zachodnią, to zapowiedziano pewien przyrost terytorialny na północy i zachodzie. Na wschodzie zrezygnowano z terenów zabużańskich

Manifest uznaje za nielegalne władze londyńskie, bo są funkcjonujące na podstawie nielegalnej i faszystowskiej konstytucji kwietniowej. Jedynym organem legalnej władzy miała być KRN pełniąca funkcję tymczasowego parlamentu. Organem wykonawczym KRN miał być Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego.

Zapowiedziano przywrócenie praw i swobód obywatelskich z zastrzeżeniem, że demokratyczne swobody nie mogą służyć wrogom demokracji

Obowiązywać mają podstawowe założenia konstytucji marcowej (do czasu uchwalenia nowej konstytucji).

11 IX 1944 - ustawa o organizacji i zakresie działania Rad Narodowych

Ówczesny aparat państwowy:

1) KRN - pełni funkcję parlamentu, jest organem dominującym w państwie; nie pochodziła z wyborów. Ustalono maksymalną liczbę członków KRN na 444 posłów. W skład KRN wchodzą:

-wszyscy ci którzy znaleźli się w niej przed 11 IX 1944r.

-osoby delegowane przez organizacje polityczne, społeczne, związki zawodowe

-osoby delegowane przez Wojewódzkie Rady Narodowe (po 5 z każdej Wojewódzkiej Rady Narodowej)

-osoby zaproszone przez KRN (maksymalnie ¼ składu mogła być w ten sposób uzupełniona)

Funkcje KRN:

-nie pełniła funkcji ustrojodawczej

-ustawodawcza

-organ kontrolny w stosunku do organów wykonawczych

Był to organ centralny, jednak jego rola była zdecydowanie mniejsza. KRN zbierała się rzadko.

Kompetencje prezydenta KRN były zasadniczo zbliżone do kompetencji prezydenta z konstytucji marcowej; głównym wyjątkiem był brak prawa rozwiązania parlamentu.

Miał dwoisty charakter prawny (osoba pełniąca funkcję głowy państwa, a z drugiej strony jest to ciągle przewodniczący parlamentu i może być przez ten parlament w każdej chwili odwołany).

Władza wykonawcza:

Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego (o charakterze rządu) - mógł wydawać dekrety z mocą ustawy, dekrety te aby zaczęły obowiązywać musiały być zatwierdzone przez prezydium KRN, a potem jeszcze zatwierdzone na najbliższym posiedzeniu KRN.

31 XII 1944 powołanie Rządu tymczasowego (koniec PKWNu) - rząd powoływany przez prezydenta KRN

28 VI 1945 powołanie Tymczasowego Rządu Jedności Narodowych

I ogólnopolskie Referendum 30 VI 1946 - były na rękę Polskiej Patrii Robotniczej ponieważ były możliwością przesunięcia wyborów, można przetestować techniki fałszowania przyszłych wyborów, wysondowało opinie społeczeństwa na temat poglądów politycznych społeczeństwa. Zapytano o:

Zniesienie senatu (68% - tak, fałszerstwa)

Reformy gospodarcze (77% - tak, fałszerstwa)

Granice na Odrze i Nysie Łużyckiej (91% - tak, fałszerstwa)

Mikołajczyk chciał utrzymania senatu, oprotestował wyniki referendum.

Generalne wrażenie było takie, że sam akt głosowania był uczciwy, fałszerstwa pojawiły się przy podliczaniu głosów (podmieniano prawdziwe karty na fałszywe). Wyniki podawały poparcie dla nowej władzy.

19 I 1947 - wybory do sejmu ustawodawczego - ordynacja wyglądała bardzo demokratycznie, jednak były możliwości deformacji wyborczych. Istniał cenzus kolaboracji, mężowie zaufania musieli posiadać pozytywną opinię starosty (starosta był kontrolowany przez władzę, zatem spora część mężów zaufania z PSL nie mogło zasiadać w komisjach), utrudnianie rozprowadzania kart wyborczych

2) Prezydium Krajowej Rady Narodowej - pełniło funkcję wewnętrznego kierownictwa KRN, pomiędzy posiedzeniami KRN wykonywało wszystkie jej kompetencje z wyjątkiem ustawodawstwa

3) Przewodniczący/Prezydent KRN - Bolesław Bierut - miał być „cenzorem” Gomułki.

31 XII 1944 zmieniono nazwę na prezydent KRN

b) 1947 - 1952 - okres Małej Konstytucji

Ustawa konstytucyjna o wyborze prezydenta Rzeczypospolitej (zbliżona do regulacji konstytucji marcowej - oczywisty wyjątek: wybierał sejm ustawodawczy, a nie Zgromadzenie Narodowe)

19 II 1947 - ustawa konstytucyjna o ustroju i zakresie działania najwyższych organów Rzeczypospolitej polskiej - druga polska mała konstytucja (nie ma tu w ogóle mowy o prawach człowieka). Kilka dni później sejm (by zatrzeć złe wrażenie) uchwalił deklarację o prawach i wolnościach obywatelskich jednak nie miała ona charakteru prawnego, nikogo ona nie zobowiązywała.

Mała konstytucja składała się w olbrzymiej części z odesłań do konstytucji marcowej.

Cechy małej konstytucji:

Cechy parlamentarno-gabinetowego ustroju z pewnym odchyleniami na korzyść sejmu (np. prawo ustalania zasadniczego kierunku rozwoju państwa)

Prezydent - wybierany przez sejm ustawodawczy, kompetencje właściwie takie same jak w konstytucji marcowej, nie ma prawa rozwiązywania parlamentu i z urzędu jest przewodniczącym rady państwa

Kadencja sejmu ustawodawczego 5 lat, posłów 444, tryb pracy - sesyjny

Funkcje sejmu:

• Ustrojodawcza - sejm miał uchwalić nową konstytucję, ale także dokonywał zmian już w istniejącej (w małej konstytucji)

• Ustawodawcza - uchwalanie ustaw, w przypadku ustawy budżetowej, ustawy o poborze rekruta i ustawy o narodowym planie społeczno-gospodarczym zastosowano rozwiązanie podobne do noweli sierpniowej i konstytucji kwietniowej

• Kontrolna - rząd był odpowiedzialny politycznie przed sejmem

Premierem zostaje Cyrankiewicz

Rada Państwa - genezą jej było Prezydium Krajowej Rady Narodowej, zaliczano ją do władzy wykonawczej (rząd, Rada państwa, prezydent)

Skład - prezydent jako przewodniczący, marszałek i trzej wicemarszałkowie sejmu prezes NIK, w czasie wojny Naczelny Dowódca Wojska Polskiego i osoby wybrane przez Sejm na wniosek Rady Państwa

Kompetencje Rady Państwa (przykładowe) - zatwierdzanie dekretów z mocą ustawy, wprowadzanie stanu wyjątkowego i wojennego, zwierzchni nadzór nad radami narodowymi i dotychczasowe kompetencje prezydium krajowej rady narodowej

Rada ministrów - skład: premier i ministrowie, odpowiedzialność polityczna przed sejmem. Nowością było wydawanie przez rząd dekretów z mocą ustawy w procedurze - wpierw rząd musiał być upoważniony przez sejm do tego (pomiędzy sesjami sejmu), potem dekret żeby obowiązywać musiał być zatwierdzony przez Radę Państwa, aby dalej obowiązywał to na najbliższym posiedzeniu musiał zostać zatwierdzony przez sejm

W 1950r. dokonuje się reformy sądownictwa, prokuratury i także likwidacja samorządu terytorialnego w oparciu bezpośrednio o wzory radzieckie.

c) 1952 - 1989 - okres Konstytucji lipcowej

22 lipca 1952 - uchwalenie konstytucji

Zasady naczelne:

Zasada ludowładztwa - suwerenny lud pracujący miast i wsi

Zasad państwa socjalistycznego - pierwotnie określono państwo jako demokracja ludowa co było etapem przejściowym do socjalizmu; w 1976 roku wpisano tą zasadę do konstytucji

Zasada jednolitości władzy państwowej

Zasada kierowniczej roli klasy robotniczej

Zasada sojuszu robotniczo-chłopskiego

Zasada kierowniczej roli partii - wpisana do konstytucji w 1976r.

Zasada przedstawicielstwa - (omówić)

Zasada praworządności

Zasada współdziałania organów państwowych z ludem

System organów państwowych

Aparat państwowych składał się z pięciu kategorii

1. Organy władzy państwowej:

• Sejm - pierwotnie liczba posłów miała zmieniać się - 1 poseł ma przypadać na 60tys. Mieszkańców; od 1960 posłów ma być 460 (liczba już stała); Funkcje: ustrojodawcza (do zmiany konstytucji wystarcza większość 2/3 w sejmie), ustawodawcza, kontrolna, od 1976r. funkcja ogólnego kierownictwa państwem i gospodarką narodową;

• rada państwa - nowy kształt rady państwa po 1952 - jest organem władzy państwowej; skład: przewodniczący Rady państwa, 4 zastępców przewodniczącego, sekretarz, 9 (później 11) członków; nazywana emanacją sejmu (członkowie wybierani przez sejm ze składu sejmu); organ ten działał zawsze kolegialnie; kompetencje: wydawanie dekretów z mocą ustawy tylko pomiędzy sesjami sejmu - nie można było dekretem zmienić budżetu, konstytucji, planu gospodarczego; dokonywanie zmian w rządzie pomiędzy sesjami sejmu, dokonywanie powszechnie obowiązującej wykładni ustaw; lata 1976-1982 czuwanie nad zgodnością prawa z konstytucją; funkcje głowy państwa; w roku 1986 powołano Radę Konsultacyjną rady państwa - organ doradczy nie mogący o niczym decydować, była to jednak pierwsza po stanie wojennym oznaka skierowana wobec opozycji

• Rada ministrów - powoływana przez sejm

• rady narodowe

• rady jednostek samorządu terytorialnego

Kolegialne, kadencyjne, nadrzędne w stosunku do innych organów państwowych, pochodzące z wyborów powszechnych

2. Organy administracji państwowej

• Rząd

• Premier

• Prezydium rządu

• Poszczególni ministrowie

TOAP - terenowe organy administracji państwowej (pierwotnie były nimi prezydia rad narodowych). W latach 70. toap-y stały się organami jednoosobowymi np. wojewodów, naczelników np. gmin, prezydentów miast. Pełniły funkcje wykonawcze, powoływane na czas nieokreślony, powoływane przez właściwe organy władzy państwowej

3. Organy sądowe - sądy powszechne i szczególne

4. Prokuratura

5. Organy kontroli - w 1957r. przywrócono Najwyższą Izbę Kontroli (w latach 1952-1957 kontrolą miał się zajmować jeden z ministrów)

Zmiany w konstytucji z 1952 roku (do 1992r.):

Była bardzo często zmieniana.

1957r. - utworzenie NIK

pierwsza połowa lat 70. zmiany dotyczące podziału administracyjnego państwa, utworzenie terenowych jednoosobowych organów administracji państwowej

1976 - nowelizacja gierkowska - brak radykalnych zmian, nowelizacja spowodowana pomysłem obdarowania Gierka tytułem prezydenta RP Ludowej - jednak nie utworzono tej instytucji;

1980 - utworzenie Naczelnego Sądu Administracyjnego

1982 - wprowadzenie Trybunału Konstytucyjnego i Trybunału Stanu

1982 - powołanie Rady Społeczno-Gospodarczej przy Sejmie (organ konsultacyjny) - z niej miała się narodzić druga Izba parlamentu

1985 - nowa ordynacja wyborcza do sejmu - 2 kandydatów na jedno miejsce

1987 - ustawa o Rzeczniku Praw Obywatelskich

1987 - ustawa o konsultacjach społecznych i referendum

Do roku do 1989 nie było jednak zmian fundamentalnych

III RP

Momenty w których mogła powstać III RP:

- IX 1989 - utworzenie rządu Mazowieckiego

- nowela grudniowa z 29 XII 1989 - zmienia numeracje Rzeczpospolitych na trzecią

- 4 VI 1989 - wybory czerwcowe

- XII 1990 - zaprzysiężenie pierwszego prezydenta w RP

- XI 1991 - pierwsze wolne wybory do parlament

5 IV 1989 - koniec negocjacji przy okrągłym stole

9 IV 1989 - nowela konstytucji - nowela kwietniowa - przywrócenie pluralizmu związkowego, przyspieszenie reform gospodarczych, senat z całkowicie wolnych wyborów, do sejmu wybory kontraktowe (35% mandatów obsadzane w wyborach wolnych, a reszta dla stronnictw obecnie rządzących), powołanie w konstytucji RPO

Prezydent - przywrócono urząd prezydenta Rzeczypospolitej Ludowej (nazwa zmieni się po zmianie nazwy państwa)

Wybierany przez Zgromadzenie Narodowe, kadencja miała wynosić 6 lat, pozycja prezydenta silna, jedną z przesłanek które upoważniały prezydenta do rozwiązania sejmu było uchwalenie ustawy lub uchwały uniemożliwiających wykonywanie prezydentowi jego konstytucyjnych uprawnień oraz nie uchwalenie budżetu w terminie, nie ustanowienie rządu w terminie; prezydent miał prawo weta w stosunku do ustaw, które może być przełamana większością 2/3 przez sejm, ma prawo kierowanie ustaw kierowanie ustaw do trybunału konstytucyjnego (w formie kontroli prewencyjnej)

Likwidacji ulega rada państwa.

Sejm - pozycja ustrojowa nie uległa istotnej zmianie po noweli kwietniowej, zmiany głównie dotyczyły ordynacji wyborczej - przyjęto zasadę że 65% mandatów w sejmie jest z góry zarezerwowane dla dotychczas rządzących (PZPR z sojusznikami); w przypadku 35% wyborcy zgłaszali kandydatów i odbywały się wolne wybory, w przypadku 65% także istniała konkurencja np. na 1 mandat dla PZPR też mogła się odbywać walka, tyle że w obrębie samej partii

Senat - miał pochodzić z wolnych wyborów, senatorów 100 - po 2 z każdego województwa, po 3 z województwa katowickiego i warszawskiego, rola senatu podobna do dzisiejszej, izba słabsza od sejmu

Wybory w VI 1989: I tura - 4 IV 1989 (zasada większości bezwzględnej; w sejmie na 161 mandatów (35%) Solidarność obsadziła 160 mandatów, z puli 65% na 299 mandatów przedstawiciele władzy zdobyli tylko 4 mandaty) - głosowało 65% wyborców, II tura - 18 VI 1989 - frekwencja wyniosła trochę ponad 20%

29 XII 1989 - nowela grudniowa - zmienia nazwę państwa, zmiana wizerunku godła państwowego - wzorzec z 1927r. z niewielkimi korektami - orzeł na skrzydłach nie ma gwiazdek, brak obwódki - symbol pochodzenia z nieprawego łoża; tą zmianą zmieniono zasady naczelne ustroju - nowy rozdział pierwszy konstytucji - wprowadza zasady typowe dla zasady kraju demokratycznego; Trybunał może orzekać na podstawie typowych demokratycznych zasadach państwa prawa;

8 III 1990 - przywrócenie samorządu terytorialnego na razie tylko na poziomie gminy

IX 1990 - skrócenie kadencji Jaruzelskiego na jego wniosek, wprowadzono powszechne wybory prezydenckie wg zasad podobnych jak i dziś

X 1991 - pierwsze całkowicie wolne wybory do sejmu i senatu - gigantyczne rozdrobnienie sejmu, 18 klubów poselskich, ponad 30 partii

17 X 1992 - mała konstytucja - ustawa o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą RP oraz o samorządzie terytorialnym

23 IV 1992 - druga ustawa konstytucyjna o trybie przygotowania i uchwalenia konstytucji RP

nie uchylone przepisy konstytucji z 1952r.

Mała konstytucja wprowadza trójpodział władzy. System rządów: parlamentarno-prezydencki

1993 - rozwiązanie sejmu

Prezydent RP

Pozycja ustrojowa:

-część systemu władzy wykonawczej (art.10, 126 konst.) - kontrowersje w związku z tym

-najwyższy zwierzchni RP, a nie narodu

-głowa państwa

-symbol państwa, gwarant suwerenności, gwarant ciągłości, gwarant nienaruszalności granic

Odpowiedzialność prezydenta:

-odpowiedzialność polityczna (przed parlamentem)

-odpowiedzialność konstytucyjna przed trybunałem stanu za delikty i przestępstwa

wniosek wstępny (140 członków zgrom narodowego ) pociągnięcie do odpowiedzialności większość 2/3 zgromadzenia narodowego)

kontrasygnaty, prerogatywy

wybór i kadencja

zastępstwa prezydenta

sede plena

sede vacamte

ustąpienie prezydenta, opróżnienie urzędu itd.

34

---