PRAWO KARNE WYKŁAD 28.02.2015r.

prof. Zofia Sienkiewicz

Cały semestr poświęcony nauce i karze i części szczególnej.

Egzamin przygotowuje dr. Góralski

ZAGADNIENIA: Pojęcie, istota, rodzaje kar.

Pojęcie kary wykracza dość daleko poza samo prawo karne- nie tylko ono zajmuje się istotą kary.

Czym jest kara?

Sama istota kary (nie ważne jakiej :kryminalnej, dyscyplinarnej, administracyjnej, wychowawczej) – zawsze każda kara w swej istocie jest jakąś ujemną reakcją na zachowanie jednostki. W zależności od rodzaju kary, dochodzą inne okoliczności i cechy kary.

PODSUMOWANIE: kara musi być dolegliwością od strony obiektywnej (w odczuciu powszechnym), jeżeli nią nie jest, traci walor kary. Ta dolegliwość kary patrząc wstecz, dotyczyła bardzo różnych dóbr człowieka, np. kary na życiu, zdrowiu, godności, wolności, własności itp. Ważne, by ta dolegliwość była oceniania obiektywnie.

In concreto (wymierzana, wykonywana)- dolegliwość odczuwana już przez samą jednostkę, czyli subiektywna.

Racjonalizacja kary- pojęcie wprowadził prof. Wróblewski. Jest to poszukiwanie uzasadnienia faktu nakładania kary. Jeżeli my nakładamy jakąś dolegliwość (czyli zło), to musi istnieć ku temu jakieś usprawiedliwienie. Prof. Wróblewski przedstawił trzy racjonalizacje:

- racjonalizacja sakralna- fakt istnienia kary tłumaczono prawem boskim, wolą Boga

odnosząc bardziej do współczesnego prawa :

- sprawiedliwościowa – odnosiła się do samej nazwy – kara jako odwet na zło (odpowiedź)-> było przestępstwo, było zło wobec czego musi być też i kara, jako sprawiedliwość. Kara występuje dlatego, że popełniono przestępstwo. Nie ma innych uzasadnień.

- celowościowa (utylitarna)- dwa rodzaje, ale generalnie odpowiadają na pytanie : po co jest kara?

1. prewencja indywidualna (szczególna) - kara jest po to, by dany sprawca nie popełniał już więcej przestępstw. Ukierunkowana jest na sprawcę i jej celem jest , aby sprawca nie popełniał już więcej przestępstw.

2. prewencja ogólna (generalna) – kara istnieje, by oddziaływać na ogól i powstrzymywać przed popełnianiem przestępstw. Zapobieganie popełnianiu przestępstw przez ogól społeczeństwa.

Cel, to pewien stan faktyczny (psychologiczny) , do którego się dąży ale nie ma on zawsze odzwierciedlenia w rzeczywistości, tzn. że poprzez prewencję działamy na sprawcę (ogół) ale nie mamy pewności, że zaskutkuje to tym, że nigdy on nie popełni przestępstwa.

Mówiąc o celu kary, mówimy o pewnym zamierzeniu.

Mówiąc a funkcji kary, odnosimy się bardziej już do rzeczywistości i skutków, jakie kara wywołuje faktycznie.

Kara kryminalna – jest reakcją na PRZESTĘPSTWO , stosowaną przez właściwe organy, tj. sądy, określone w przepisach karnych, poprzez procedury uregulowane w ustawie.

Jej pojęcie nie jest jednoznaczne- dwie postacie:

* ponieważ możemy mówić o niej jako tej, przewidzianej w ustawie – w sankcji mamy zagrożenie ustawowe -> KARA ZNAJDUJĄCA SIĘ W PRZEPISACH W CZĘŚCI ZWANEJ SANKCJĄ (kara kryminalna zagrożona)

*Drugie rozumienie kary: kara wymierzona przez sądy(kara kryminalna wymierzona)

SYSTEM KAR NA PRZESTRZENI LAT

Kodeks karny z 1969r. Katalog kar:

1. zasadnicze – kary stosowane zawsze za przestępstwo

   1. pozbawienia wolności,

   2. ograniczenia wolności

   3. grzywna.

   4. Karą o charakterze wyjątkowym była kara śmierci

   5. kara 25 lat pozbawienia wolności jako alternatywa w stosunku do kary śmierci.

2. dodatkowe- kary występujące obok kary zasadniczej w WYROKU.

   1. pozbawienie praw publicznych

   2. pozbawienie praw rodzicielskich i opiekuńczych

   3. podanie wyroku do wiadomości publicznej

   4. konfiskata

Sędzia wymierzał karę zasadniczą, do której mógł dodać kary dodatkowe i ile istniały ku temu podstawy in concreto.

Polityka karna lat 70- 98r. była bardzo represyjna. Środkiem polityki kary była przede wszystkim kara pozbawienia wolności za praktycznie każde przestępstwo różnego rodzaju i wagi.

Nie było w tym czasie dożywocia, do 1988r. stosowano karę śmierci.

W latach 80. obowiązywały dodatkowe ustawy, wprowadzające dodatkowe regulacje odnoszące się do samego stosowania kar, np. dekret o stanie wojennym 1981r.- wprowadził tryb doraźny, przy którym w 86 przypadkach różnych przestępstw można było stosować karę śmierci, jednakże tego nie stosowano tak często.

Kodeks karny z 1997r. i jego system kar:

• nie ma podziału na kary zasadnicze dodatkowe. Mamy katalog kar i odrębny katalog środków karnych.

• wcześniej kary dodatkowe mogły być wprowadzone tylko obok kar zasadniczych. Obecnie można orzec tylko środek karny bez kary (czyli dawnej kary zasadniczej).

• środki karne, uprzednie kary dodatkowe, obejmują różne inne środki.

• środek karny nie powinien być traktowany jako zwiększenie represji karnej (jak to wcześniej traktowane były kary dodatkowe)

Katalog kar: art.32

• grzywna

• ograniczenie wolności

• pozbawienie wolności

• 25 lat pozbawienia wolności

• dożywotnie pozbawienie wolności

Różnice w stosunku do kodeksu z 1969r.

• brak kary śmierci

• jest dożywocie.

• przestawiona kolejność kar w katalogu. Obecnie katalog zaczyna się od grzywny, a w dawnym kodeksie rozpoczynał się od pozbawienia wolności. Ta odwrócona kolejność (od najłagodniejszej kary grzywny) została zachowana również w części szczególnej, we wszystkich przepisach kodeksu karnego w jego sankcji, np. kto ......... podlega karze grzywny, ograniczenia wolności lub .... lat pozbawienia wolności.

Ustawodawca zastosował ten przemyślany zabieg, by ukierunkować sędziego, że obecnie mamy inne priorytety niż w 1969r. Obecnie mamy nakierunkowanie na stosowanie kar w pierwszej kolejności bez pozbawienia wolości – radykalna zmiana polityki karnej

Fundamentalny jest art.58 par. 1 k.k. – jeżeli przestępstwo zagrożone jest alternatywnie różnymi karami, to niemalże zakazane jest stosowanie kary pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia (kary bezwzględnej pozbawienia wolności). Ją sędzia może zastosować tylko w sytuacji, gdy inna przewidziana kara lub środek karny nie są w stanie spełnić w danym przypadku celów kary.

Art. 32 k.k. współgra idealnie z w/w art. 58 k.k. wskazując na kolejność stosowanych kar.

Mamy ukierunkowanie na kary bez pozbawienia wolności.

Ponadto mamy art. 58 par. 3 – jeżeli przestępstwo zagrożone jest karą pozbawienia wolności do 5 lat, sąd może orzec zamiast kary pozbawienia wolności karę grzywny lub ograniczenia wolności do lat 2 (...) -> to odnosi się do przepisów, w których mamy przewidzianą tylko jedną sankcję,

np. przy kradzieży -> podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat. <- gdyby nie było art. 58 par. 3 sędzia mógłby zasądzić tylko karę pozbawienia wolności, lub ewentualnie zastosować warunkowe zawieszenie kary. ALE dzięki temu art. 58 par.3 sankcja przewidziana za dane przestępstwo, zostaje rozszerzone na te, które są w nim wymienione.

Czyli przy przestępstwie kradzieży obecnie sędzia może orzec : grzywnę / ograniczenie wolności do lat 2/ pozbawienie wolności przewidziane w danym przepisie, w przyp. kradzieży od 3 miesięcy do lat 5. – dzięki temu sankcję alternatywną.

Kodeks karny nacisk położył na kary łagodne, dając na sam koniec kary najcięższe, a poprzez art. 58 par. 1 i 3 rozszerzył krąg możliwości stosowania kar.

Przepisy ogólne uelastyczniają przepisy szczególne.

Art. 59 k.k.- jeżeli przestępstwo jest zagrożone karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 3 lat albo karą łagodniejszego rodzaju i społeczna szkodliwość czynu nie jest znaczna, sąd może odstąpić od wymierzenia kary, jeżeli orzeka równocześnie środek karny, a cele kary zostaną przez ten środek spełnione.

Zastosowanie w/w art. części ogólnej jest oceniane zawsze in concreto, przy uwzględnieniu stopnia społecznej szkodliwości oraz prawdopodobieństwa spełniania celu kary przy zastosowaniu danego środka lub kary.

• na początku było założenie obligatoryjne stosowania kar , tzn. że sędzia nie miał możliwości zastosowania innej kary za dane przestępstwo, np. sąd ORZEKA karę grzywny. Obecnie nie mamy żadnego przepisu, który wskazuje na obligatoryjność grzywny -> sędzia MOŻE ORZEC karę grzywny

Katalog środków karnych – odpowiednik kar dodatkowych, katalog bardzo rozbudowany – kilkanaście kar, cały czas rozbudowywany przez ustawy szczególne, np.

• pozbawienie praw publicznych

• zakaz zajmowania stanowiska

• zakaz kontaktowania się

• zakaz wstępu na imprezę masową

• nakaz opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym

• nawiązka

Kodeks wprowadzony w 1997r. starał się usunąć tą obligatoryjność kar (funkcjonowało w nim tylko kilka przepisów obligatoryjnych), ale obecnie (od 2000r.), ze względu na stosunki społeczne oraz samo społeczeństwo, wprowadzono pewne zmiany w odniesieniu do braku tej obligatoryjności poprzez umieszczenie wielu przepisów obligatoryjnych, np. 41 a par. 2 k.k. -> sąd orzeka....

Ta represyjność bardziej uwidacznia się w środkach karnych