Psychologia Ogólna C. Emocje, Motywacje i Mechanizmy Kontroli 26.02.2013

Egzamin: 60 pytań testowych jednokrotnego wyboru, 30 pytań z wykładów i 30 z ćwiczeń

Lektury z usosa z ćwiczeń + rozdział nieomawiane na ćwiczeniach

Wykład 1

Wprowadzenie do problematyki emocji. Różne ujęcia emocji.

Emocje – przedmiot myśli starożytnych psychologów, emocje traktowane jako szkodliwe i negatywne, przeszkadzają człowiekowi, powinien on nad tym panować, najlepiej by było je wyeliminować. Sprawiały kłopoty ze względu na nieprzewidywalność. Najbardziej użyteczną metaforą dla takiego rozumienia jest metafora pana i niewolnika. Pan – rozum, niewolnik – emocje, powinny podlegać rozumowi. Dlaczego? Emocje jako coś niższego, mają niższy status niż poznanie rozumowe, były bardziej niebezpieczne, prymitywne, zwierzęce, irracjonalne, uważano ze posługiwanie się emocjami prowadzi do złych rzeczy, złość - niekontrolowana agresja. Takie podejście panowało do wieku XIX. Rozróżnienie na rozum i emocje zakład że są one dwoma innymi sferami funkcjonowania człowieka, przeciwstawnymi i antagonistycznymi. Rozum w przeciwieństwie do emocji.

Współcześnie – rozum i emocje wspólnie są sposobami przetwarzania inf. Mają funkcje poznawczą. Bez właściwego funkcjonowania emocjonalnego rozum nie może podejmować właściwych decyzji. Stanowisko to reprezentuje m.in. Antonio Damasio (neurobiolog). Uważa że nie jest możliwe podejmowanie racjonalnych decyzji jeśli Ne słuchamy sygnałów z ciała – emocji (markery somatyczne). Natura wewnętrznego odczucia ma charakter emocjonalny. Badania - Ludzie którzy mają uszkodzenie mózgu w ośrodkach emocjonalnych są niezdolni do podejmowania racjonalnych decyzji. Rozum i emocje współdziałają.

Wyłomem w starożytnym myśleniu było stanowisko Hume’a który stwierdził w 1939 że rozum powinien być sługa namiętności. Rozumiał to tak że dzięki emocjom zyskujemy napęd do działania, cele, emocje nam to podsuwają, rozum wypracowuje środki. Służy celom które narzucają emocje. Spadkiem tego poglądu jest psychologia Freuda bo dla niego siły napędowe spoczywały w id – wywołuje emocje, rozum ma działać tak żeby można było doprowadzić do realizacji potrzeb id.

Stanowisko Hume’a wzbudziło zamieszanie ale nadal panowało przekonanie ze emocje są czymś gorszym.

Sytuacja zmieniła się za sprawą Darwina. Opublikował dzieło o wyrazie uczuć u człowieka i zwierząt i wplótł wyraz uczuć w siatkę pojęć ewolucyjnych. Mówił ze emocje mają swoje funkcje. Jeśli wyewoluowały tzn. że czemuś służą. Emocje dwa cele – dają organizmom energii; funkcja komunikacyjna i wyraz mimiczny. Jeżeli w stadzie jedno zwierzę przejawia strach to wyraz strachu komunikował innym że należy uciekać – stado miało szanse przetrwać. Było to pierwsze wystąpienie na bazie naukowej.

Jednak bardzo długo panował stary pogląd. Tworzono różne skale inteligencji która opierała się na schematach poznawczych głównie. Uważano ze emocje powodują utratę kontroli mózgowej.

W latach 90. Zmienia się sytuacja. Konstrukt inteligencji emocjonalnej. Badania przystosowawczej roli emocji. Emocje nie tyle zaburzają procesy poznawcze co je wspomagają i współdziałają z nimi.

Czym jest emocja?

Nie ma definicji która byłaby ogólnie przyjęte. Kontrowersje: Czym jest emocja? Co wyróżnia emocje od innych procesów psychicznych (poznanie, motywacja, aktywacja)? Jaką funkcję mają emocje? Jaka jest geneza emocji (jednoznacznie biologiczna czy konstruowane kulturowo)? Jak mierzyć i badać emocje? Emocje jako procesy (trwają w czasie i mające dynamikę) czy jako stany? Różnorodność terminów dotyczących emocji. Rozbieżność między pojęciami potocznymi i naukowymi (to co nam się wydaje że jest emocją niekoniecznie jest emocją na gruncie naukowym). Celem badaczy jest dostosowanie emocji do naukowości. Jak ludzie rozumieją emocje? Jak najtrafniej opisać te emocje (fenomenologia)?

Cechy emocji:

• Nieostre granice – trudno określić co jest emocją a co nie jest.

• Emocje są zazwyczaj charakteryzowane przez pewne wymiary: napięty - odprężony, smutny – radosny.

• Emocje charakteryzuje pewna względność kategorii emocjonalnych. Kategorie są względne kulturowo.

• Skrypty emocjonalne – obejmują pewną sekwencję która dotyczy danej emocji (ktoś mnie obraził, poczułam się nieprzyjemnie, ciało zareagowało w określony sposób, zamierzam zrobić to i to).

• Emocje tworzą pewną hierarchię tzn. na samym szczycie są najogólniejsze określenia (emocje, uczucie, temperament, nastrój), później określone emocje (strach duma, złość), później bardziej konkretnie (miłość do partnera jest inna niż do dziecka i inna niż do rodziców)

Kwestia różnego konceptualizowania emocji zarówno historycznie jak i współcześnie.

Niektóre koncepcje uważają że emocje są zjawiskami świadomymi, zwracają uwagę na sposób odczuwania emocji, na subiektywne odczuwanie – większość koncepcji filozoficznych spostrzega emocje przez to co czujemy. Inni badacze uważają że emocje to pewna obserwowalna reakcja organizmu, może być ona różnie ujęta (fizjologiczna, zachowanie). Inni uważają że emocja to pewien hipotetyczny stan wewnętrzny którego normalnie nie obserwujemy ale pełni role regulacyjną w stosunku do organizmu.

• Emocje jako rodzaj zjawisk świadomych:

Świadomością zajmuje się klasyczna koncepcja (psych. Klasyczna, introspekcyjna). Ujęcie introspekcyjne właściwe dla psych, klasycznej – psychologów interesowała relacja emocji i uczuć (wzruszeń) do wrażeń i wyobrażeń. Nie było jednolitego stanowiska co do wrażeń. Wundt uważała że emocje to odrębny rodzaj zjawisk psychicznych, są nieredukowalne do wrażeń i wyobrażeń, uważała że mają trzy wymiary: przyjemność – przykrość, podniecenie-ukojenie; napięcie – ulga. Można je sytuować na różnych wymiarach. Inni psychologowie twierdzili ze uczucie to cecha wrażeń – każdemu wrażeniu przysługuje pewna wartość emocjonalna. Witwiński – emocje to odrębny rodzaj wrażeń zmysłowych. Dwa główne stanowiska:

- Emocja niezależna od wrażeń,

- związana z wrażeniami

Uważano ze istnieje duże bogactwo uczuć, leżą one po stronie subiektywnej, biorą się z nas samych podczas gdy wrażenia i wyobrażenia biorą się ze świata fizycznego.

• Stanowiska nieklasyczne (James i Lange)

Teoria nosi nazwę teorii obwodowej (dotyczy ciała). Punktem wyjścia dla psychologów było odróżnienie takich procesów psychicznych którym towarzysza zmiany fizjologiczne od takich którym nie towarzyszą. Te pierwsze uznali za emocje. Podstawowe znaczenie ma to czym będzie przeżycie świadome. Jak dochodzi do powstania emocji> najpierw spostrzegana jest pewna sytuacja bodźcowa, potem w wyniku spostrzeżenia następują zmiany fizjologiczne w dwóch obszarach: w trzewiach i w mięśniach szkieletowych (odpowiadają za ruchy dowolne). Te zmiany są traktowane jako zmiany cielesne, obwodowe. Następnie pojawia się odczucie zmian w świadomości, świadomość nazywa to coś określoną emocją, w zależności od tego jakie zmienny obserwuje (np. boje się ponieważ uciekam). Emocje to świadomość zmian cielesnych.

Teoria ta była krytykowana. Współcześnie następuje powrót do traktowania w ten sposób emocji np. Damasio. Uważa że zmiany cielesne są podłożem powstawania emocji i poczucia „Ja”. Istotne jest że ma to swoje konsekwencje dla przeróżnych urazów i chorób. Badał on osoby które były pozbawione czucia od głowy w dół. Ludzie Ci nie czują skurczów żołądka związanych z lękiem i nieprzyjemnymi doświadczenia, nie czują bicia serca albo napięcia mięśni. Będąc odciętym od ciała ludzie Ci odczuwają spokój. Prowadzono dwa kompleksowe badania nad tą kwestią w latach 90. W 1 wyszło że te osoby nie przezywają gwałtownych uczuć, w 2 badaniu okazało się że osoby mówiły że czują się gorzej niż przed wypadkiem.

• Teorie fenomenologiczne

Są to teorie współczesne. Głównym filozofem jest Max Scheller. Jego zdaniem istnieją dwie formy poznania – intelektualna i emocjonalna. Fenomenologia wywodzi się od Brentany. Akty psychiczne są In atencjonalne wykraczają poza świadomość, kierują się na coś. O uczuciach decyduje to na co te akty są kierowane. Uczucia uchwytują konkretny przedmiot (wartości). Gdyby nie było uczuć świat byłby pozbawiony wartości. Emocje oddają akty preferencji (wartości wyższe i niższe). Najwyższa forma preferencji: miłość i nienawiść.

• Emocja jako specyficzne reakcje organizmu: fizjologiczne, mózgowe i zachowanie.

Zmiany fizjologiczno-organiczne. Są bardzo różnorodne. Bada się reakcje skórno-galwaniczną (pocenie się rąk), zamiany w krążeniu krwi (zmienia ciśnienia, rumieńce, blednięcie), rytm pracy serca, zmiany w oddychaniu, odruch źreniczny, wydzielanie śliny, reakcje pilomotoryczne (stroszenie futra), ruchy żołądka i jelit, napięcie mięśniowe i tremor (podczas konfliktu pragnień), zmiany w składzie krwi.

Autonomiczny układ nerwowy (sympatyczny – związany z reakcją stresową i parasympatyczny – odpowiada za trawienie, uczestniczy w reakcjach odprężenia; współdziałają w sytuacjach stresowych).

Ośrodkowy układ nerwowy – reguluje pracę mięśni szkieletowych, wpływa na mimikę, odpowiada za sygnały głosowe, uczestniczy w śmiechu, płaczu.

Uważa się ze jeśli te zmiany w fizjologii zachodzą to możemy mówić o emocji. Reprezentanci: Watson – uważa ze emocja to dziedziczny wzorzec reakcji który obejmuje zmiany w całym organizmie (fizjologiczne, wydzielanie wewnętrzne, zmiany w zachowaniu i ekspresji), dziedziczymy głównie trzy wzorce reakcji emocjonalnych – strach, gniew i miłość; Cannon – twórca teorii ośrodkowej (centralnej) emocji, jest przeciwko teorii Jamesa-Langego, uważa on że przecięcie połączeń między ciałem a korą nie likwiduje odczuwania emocji, mają one charakter centralny, nerwowy, mózgowy a nie cielesny. Uważał że nie ma reagowania specyficznymi emocjami na specyficznymi zmianami cielesne. Zwolennik ogólnej reakcji mobilizacyjnej. Canon i Bard – twórca neurofizjologicznej koncepcji emocji, zadają pytanie jak powstaje emocja. Rozpatrują to pod kątem zmian zachodzących w mózgu między korą a obszarami podkorowymi, istnieje bodziec który powoduje reakcją wzgórza, które pobudza korę, później pobudzenie wraca do wzgórza i sytuacja się powtarza. Niezależnie zostaje pobudzona kora i narządy wewnętrzne. Zmiany fizjologiczne i odczuwanie emocji są niezależne ale występują w tym samym czasie.

Odkrycie układu limbicznego jak układu reakcji emocjonalnej oraz systemów podkorowych (układu siatkowatego – aktywacja tworu siatkowatego).

Aktywacyjne koncepcje emocji – emocje związane z aktywacją organizmu. Emocje jako specyficzny rodzaj pobudzenia. Układ siatkowaty współdziała z międzymózgowiem i układem limbicznym. To współdziałanie ma powodować powstanie emocji. Reprezentant : Lindsley – pobudzenie na trzech drogach: korowych (myśli, obawy), trzewiowych (pień mózgu, międzymózgowie, pobudzenie AUN), somatosensorycznych (związane z mięśniami dowolnymi, mimika, napięcie mięśni).

• Emocja jako regulator zachowania

Dwie podstawowe grupy ujęć: motywacyjne koncepcje emocji i poznawcze koncepcje emocji.