Egzamin – Podstawy Strategii Bezpieczeństwa
Korzenie współczesnej filozofii bezpieczeństwa.
Starożytni filozofowie pozostawili nam przeświadczenie, iż najdoskonalsza formą poznania jest metoda całościowego namysłu intelektualnego (holistycznego), totalnego i poszukująca pierwszych (uniwersalnych, zawsze obecnych i wiecznych) przyczyn wszelkiego istnienia.
W średniowieczu punktem oparcia stał się Bóg religii judeochrześcijańskiej, stwórca wszystkiego i pierwszy Poruszyciel, Ojciec całego świata i człowieka troszczący się o świat i ludzi, w tym, ich bezpieczeństwo.
Nowożytni „myśliciele” wiedzy o świecie zaczęli poszukiwać nie tylko w świętych księgach (Biblii), lecz również czytać w „księdze przyrody”, studiując ją i badając, eksperymentując i próbując zmieniać.
W czasach nowożytnych „wygrała” wiedza, nauka i metoda indukcyjnego budowania teorii na bazie doświadczeń, faktów i zjawisk postrzeganych empirycznie.
U schyłku epoki współczesnej:
starożytnej – prymat wiedzy filozoficznej
średniowiecza – wiedzy religijnej
nowożytnej – pierwszeństwa wiedzy naukowej i technicznej
Wychodzi się z przeświadczenia, że prawda o świecie i życiu ludzkim rozrzucona jest po każdym z jej rodzajów. Zatem szukać jej należy w sądach i teoriach:
filozoficznych
religijnych (w tym również mitycznych)
naukowych
artystyczno-technicznych
Z takich założeń metodologicznych i przeświadczenia uniwersalistycznego wyszli twórcy filozofii bezpieczeństwa. Przeświadczenie to wyrosło na:
postmodernizmie
uniwersalizmie
Postmodernizm jako nurt filozofii współczesnej proponuje porzucenie metafizyki i wysiłków odkrywania prawdy, na rzecz jej tworzenia, aktywności i podmiotowego znajdowania nowego sensu (nowej prawdy, innej niż ta z przeszłości i utrwalona).
Myślenie alternatywne metafilozofia proponuje zastąpić myśleniem koniunktywnym, integrującym i poszukującym, aby:
żyć i doskonalić życie
eliminować, unikać i przezwyciężać zagrożenia dla trwania i jego prolongowania
Tym narzędziem ma ambicje być filozofia bezpieczeństwa. Koncepcja filozofii bezpieczeństwa (filozofii szczegółowej) zrodziła się z prób przezwyciężenia, polemologii (filozofii wojny) i irenologii (filozofii pokoju) wobec wyzwań, jakie pojawiły się w ostatnich dwóch dekadach XX wieku. Jej przedmiotem jest bezpieczeństwo identyfikowane z taką formą istnienia, które w życiu każdego człowieka jest dobrem. Jak skonstatował Albert Schweitzer „każde życie chce żyć pośród życia, które również pragnie żyć”. To pragnienie jakiejś formy istnienia (życia), czyli bezpieczeństwa, dla ludzi współczesnych pełni rolę swoistego substytutu szczęścia.
Tak pojmowana filozofia bezpieczeństwa ma swoje korzenie w europejskiej myśli filozoficznej i społecznej. W niej bezpieczeństwo jest dobrem naturalnym i podstawową potrzebą człowieka, które uwikłane jest w aksjologiczne problemy wojny i pokoju, tendencje militarystyczne i pacyfistyczne.
Typologie bezpieczeństwa.
W nauce o stosunkach międzynarodowych stosuje się szereg typologii bezpieczeństwa. Pojęcie to odnosi się do procesu zaspokajania potrzeb i interesów uczestników życia międzynarodowego, realizowanego w środowisku międzynarodowym.
Podstawowym jest kryterium podmiotowe. Według niego dzielimy bezpieczeństwo na:
bezpieczeństwo narodowe (państwowe)
bezpieczeństwo międzynarodowe
Pamiętać jednak należy, iż bezpieczeństwo państw w stosunkach międzynarodowych ma charakter międzynarodowy. Dlatego podział ten jest w zasadzie umowny.
Drugi podział ma charakter przedmiotowy. Pozwala on na wyodrębnienie i wyszczególnianie rodzajów bezpieczeństwa, a zatem możemy więc, m. in. wyróżnić:
bezpieczeństwo polityczne
bezpieczeństwo militarne
bezpieczeństwo ekonomiczne
bezpieczeństwo społeczne
bezpieczeństwo kulturowe
bezpieczeństwo ideologiczne
bezpieczeństwo ekologiczne
Stosując kryterium przestrzenne wyróżniamy:
bezpieczeństwo lokalne
bezpieczeństwo subregionalne
bezpieczeństwo regionalne
bezpieczeństwo ponadregionalne
bezpieczeństwo globalne (światowe)
Przyjmując jako kryterium sposób organizowania, wymieniamy:
bezpieczeństwo indywidualne (unilateralne), zapewniane przez działania jednostronne (hegemonizm mocarstw, izolacjonizm)
system równowagi sił
system blokowy
system bezpieczeństwa kooperatywnego
system bezpieczeństwa zbiorowego (regionalnego, uniwersalnego)
Przy zastosowaniu kryterium czasowego wyróżniamy:
stan bezpieczeństwa
proces bezpieczeństwa
Pojęcie strategii.
Dla zrozumienia współczesnego pojęcia „strategii” konieczne jest poznanie rodowodu i pierwotnego znaczenia terminu „strategia”, który po jego „ucywilnieniu” stał się synonimem każdego planowanego, długofalowego działania. Dla uniknięcia nieporozumień należy odróżnić pierwotne znaczenie strategii od potocznego jej używania (a raczej nadużywania). Termin „strategia” ma rodowód grecki z czasów, gdy żyli giganci myśli i działania, jak np. Sokrates, czy inni słynni „stratedzy”, czyli pełniący tę funkcję w okresie złotego wieku Aten Temistokles (527-460 p.n.e.) i Perykles (485-429 p.n.e.).
Termin „strateg” – oznaczający (naczelnego) dowódcę, powstał z połączenia dwóch wyrazów: startos – wojsko, ago – prowadzę. Z kolei z połączenia wyrazu: „strateg” z wyrazem gia – wiedza, sztuka powstał termin „strategia” – oznaczający dosłownie sztukę wodza albo dowodzenie (przez wodza).
Od czasów starożytnych do przełomu napoleońskiego, kiedy wojny sprowadzały się najogólniej do tzw. bitew walnych (generalnych) przygotowywanych i prowadzonych przez wodzów (strategów) „to stare słowo (strategia) określało przez długi czas tylko wiedzę i umiejętności naczelnego wodza, co oczywiście odnosiło się naprawdę jedynie do bardzo małej liczby osób”.
Jeszcze Napoleon (1769-1821) sprowadzał strategię do prowadzenia bitwy, mówiąc o strategii, że jest to: „sztuka prosta, ale polegająca całkowicie na wykonaniu”. Tak więc pierwotne, „czysto wojskowe” znaczenie strategii odnosiło się do określenia działalności wodzów (strategów) w prowadzeniu bitew walnych przy użyciu wojska.
Strategia w znaczeniu ogólnym oznacza naczelną orientację gospodarczą, społeczną, militarną, która wyraża kierunek działania danego systemu.
Strategia jest nauką o użyciu bitew dla celów wojny.
Strategia jest to teoria i praktyka działania ukierunkowanego na osiągnięcie założonych celów w danej dziedzinie, umownych w skali ogólnej i mających charakter długofalowy.
Strategia to sztuka dialektyki woli stosująca siłę do rozwiązania konfliktu.
Strategia narodowa – teoria i praktyka działania państwa, ukierunkowanego na osiągnięcie założonych celów we wszystkich dziedzinach, ujmowanych w skali ogólnej i mających charakter długofalowy.
Strategia bezpieczeństwa narodowego – teoria i praktyka działania państwa, ukierunkowanego na osiągnięcie celów założonych w dziedzinie bezpieczeństwa, ujmowanych w skali ogólnej i mających charakter długofalowy.
Strategia obronności – dziedzina bezpieczeństwa obejmująca tworzenie, rozwój, przygotowania i wykorzystanie potencjału obronnego państwa do przeciwdziałania zagrożeniom militarnym bezpieczeństwa narodowego.
Determinanty strategii narodowej RP.
Determinant – każdy czynnik, którego funkcja polega na wyznaczaniu (determinowaniu) czegoś
Cele strategiczne RP.
Cele strategiczne wynikają z interesów bezpieczeństwa i rozwoju Rzeczypospolitej Polskiej, będącej członkiem NATO i Unii Europejskiej, a także z rosnących współzależności między państwami i gospodarkami, jak równie coraz intensywniejszymi kontaktami między jednostkami i społeczeństwami.
Nadrzędnym celem strategicznym Rzeczypospolitej Polskiej jest zapewnienie korzystnych i bezpiecznych warunków realizacji interesów narodowych poprzez eliminację zewnętrznych i wewnętrznych zagrożeń, redukowanie ryzyka oraz odpowiednie oszacowanie podejmowanych wyzwań i umiejętne wykorzystywanie pojawiających się szans.
Za główne cele strategiczne należy uznać:
zapewnienie niepodległości i nienaruszalności terytorialnej Rzeczypospolitej Polskiej oraz suwerenności w decydowaniu o wewnętrznych sprawach życia narodu, jego organizacji oraz ustroju państwa
stworzenie warunków rozwoju cywilizacyjnego i gospodarczego, decydujących o możliwościach działania narodu i państwa
zapewnienie możliwości korzystania przez obywateli z konstytucyjnych wolności, praw człowieka i obywatela oraz stworzenie bezpiecznych warunków do godziwego życia obywateli i rozwoju całego narodu, w wymiarze materialnym i duchowym
zapewnienie możliwości aktywnego kształtowania stosunków w otoczeniu międzynarodowym i zdolności skutecznego działania poprzez obronę interesów narodowych
promowanie wizerunku wiarygodnego uczestnika stosunków międzynarodowych, a także realizacji zobowiązań sojuszniczych, stanowiących o wiarygodności Polski
zapewnienie bezpieczeństwa, ochrony, opieki nad obywatelami polskimi przebywającymi poza granicami kraju
promocja polskiej gospodarki i wspieranie polskich przedsiębiorców oraz budowa prestiżu Polski w otoczeniu międzynarodowym
zapewnienie poczucia bezpieczeństwa prawnego obywateli Rzeczypospolitej Polskiej
ochronę duchowego i materialnego dziedzictwa narodowego (bogactw naturalnych, majątku indywidualnego obywateli i zbiorowego majątku narodowego) oraz zapewnienie możliwości jego bezpiecznego rozwijania we wszystkich sferach aktywności narodowej, w tym zwłaszcza ekonomicznej, społecznej i intelektualnej
ochronę środowiska naturalnego i ochronę przed skutkami klęsk żywiołowych, a także katastrof spowodowanych poprzez działalność człowieka
zapewnienie szerokiego dostępu do informacji, podniesienie poziomu edukacji narodowej
stworzenie silnego zaplecza naukowo-badawczego, połączonego z potencjałem wytwórczym, poprawiającym konkurencyjność gospodarki
Strategia bezpieczeństwa narodowego.
Przez strategię bezpieczeństwa narodowego można rozumieć wybór dokonany na podstawie wiedzy i analizy strategicznej, środków właściwych i koniecznych, a będących w dyspozycji państwa do osiągnięcia celów i realizacji zadań określonych przez politykę bezpieczeństwa.
Istotą strategii jest określenie priorytetów, czyli dokonywanie trudnych wyborów. Natomiast zadaniem strategii jest osiągnięcie celów ustalonych przez politykę, przy jak najlepszym wykorzystaniu posiadanych środków.
W strategii nie należy obierać za punkt wyjścia tego, co jest możliwe, ale szukać tego, co jest konieczne i starać się to osiągnąć.
Jeśli, kierując się mądrością sformułowaną przez Sokratesa (469-399 p.n.e.) – strategia jest darem bogów, bowiem stanowi dla kraju środek zapewniający mu wolność i szczęście, to nasuwają się kluczowe pytania:
co jest źródłem owego „daru bogów”, czyli trafności i skuteczności dokonanego wyboru środków?
a co się stanie, gdy dokonany wybór będzie „darem diabłów” wiodącym do piekła nieszczęść narodu?
Źródło wiarygodności strategii opiera się na prostej pragmatycznej tezie sformułowanej przez A. Hamiltona: jedynym źródłem mądrości jest doświadczenie w polityce nie ma właściwie miejsca na eksperymenty, nie ma mowy o szczęściu na próbę. Tę myśl podzielają wszyscy wielcy politycy i wodzowie, wyrażając ją w odmiennej formie, na przykład marszałek Francji F. Foch (1851-1929): strategia jest nauką zbudowaną na fundamencie historii.
Jednak rozumieć należy, że „doświadczenie” – jako źródło mądrości dla strategii „to nie pojedyncze wydarzenia z przeszłości, ale uogólnienia (maksymy, dyrektywy, reguły itp.) z tysięcy doświadczeń na przestrzeni setek a nawet tysięcy lat, których wiarygodność została z kolei zweryfikowana przez następujące, po ich sformułowaniu, doświadczeniach historii”.
Przykładem są wyrażające tę samą myśl – o decydującej roli siły w polityce – tezy:
Fryderyk Wielki (1712-1786): dyplomacja bez siły jest jak muzyka (orkiestra) bez instrumentów
marsz. J. Slessor: polityka zagraniczna, nie poparta siłą, staje się bezsilna.
W wydarzeniach na początku XXI w. obserwujemy dobitnie potwierdzenie ponadczasowej trafności tych tez.
Środki strategii bezpieczeństwa narodowego.
Właściwym i koniecznym środkiem dla zapewnienia trwałego bezpieczeństwa narodowego Polski jest powszechne przygotowanie obronne narodu, rozumiane jako powszechna ochrona i obrona narodowa.
Taki charakter obrony narodowej określa Konstytucja III RP i ustawa o powszechnym obowiązku obronnym Taki charakter miała skuteczna obrona narodowa potężnej Polski klasycznej Piastów i Jagiellonów. Taką wizję obrony narodowej mieli twórcy Konstytucji 3 maja 1791r., o takiej obronie narodowej marzyli wszyscy powstańcy w ostatnich czterech wiekach naszej historii.
Konieczność powszechności ochrony i obrony wynika z wielu strategicznych względów:
prakseologiczne dyrektywy maksymalnego wykorzystania środków i możliwości działania dla zapewnienia skutecznej ochrony i obrony wartości i interesów narodowych, a więc fundamentalnej dla przetrwania i przyszłej pomyślności działalności narodu i państwa, decydujące być albo nie być dla obecnego i przyszłych pokoleń
geostrategiczne położenie Polski między dwoma potęgami, które w naturalny sposób rozszerzają swoje wpływy, wartości i władzę czego doświadczyliśmy w historii
współczesny charakter zagrożeń bezpieczeństwa narodowego, które nie sprowadzają się tylko do wojen, ale atakują „pełzająco”, wypierają bądź zaśmiecają wartości narodowe – świadomość narodową i kulturę narodową, czego nie można ochronić i obronić przy pomocy siły zbrojnej, ale postawą obronna wszystkich Polaków
moralny, prawny i obywatelski obowiązek, ale i prawo wszystkich Polaków do współtworzenia najważniejszego wspólnego dobra, jakim jest trwałość i pomyślność Ojczyzny
W. Gombrowicz odniósł się do kwestii kultury: nie będziemy narodem prawdziwie europejskim, póki nie wyodrębnimy się z Europy – gdyż europejskość nie polega na zlaniu się z Europą, lecz na tym, aby być jej częścią składową – specyficzną i nie dającą się niczym zastąpić.
Źródła błędnych strategii.
Źródło błędnych strategii lub jak to określił marsz. J. Piłsudski „analfabetyzm strategiczny” tkwi bądź w całkowitym lekceważeniu ponadczasowej wiedzy (mądrości) strategicznej, bądź traktowaniu aktualnego stanu stosunków wewnętrznych i zewnętrznych jako status quo. Bez uwzględnienia „naturalnej” cechy życia i polityki, jaką jest fakt, że „przyszłość jest zmienna i nieprzewidywalna, regułą jest zaskoczenie”.
Analfabetyzm strategiczny wyraża się najczęściej w zastępowaniu wiedzy strategicznej przez, jak to określił A. Hamilton „szaleństwo rozumu” – czyli tworzenie wizji programu działania na podstawie „pomysłów” filozofów i doktrynerów bez oparcia na doświadczeniach przeszłości.
Podobnie źródło błędów postrzegał Napoleon, który twierdził, iż: „niepohamowana wyobraźnia – oto przyczyna i źródło nieszczęść rodzaju ludzkiego”.
Skutków tego analfabetyzmu doświadczyliśmy w II RP, a mimo to wciąż nie bierzemy ich pod uwagę w III RP. Na ten błąd Polski od stuleci wskazują najwięksi stratedzy, m. in. Napoleon, Clausewitz, Sikorski i Piłsudski.
Wiarygodność polskiej strategii bezpieczeństwa musi być osadzona na tym, co prof. Z. Brzeziński określa jako: „pewne powszechne uznanie i głęboko ugruntowane punkty stałe historia i geografia”. Według tego stratega w orientacji strategicznej „wymowa mapy jest potęgowana przez wiedzę historyczną”. Wymowa mapy, czyli położenie geostrategiczne, jest decydującym wyznacznikiem polityki każdego państwa, a Polski w szczególności.
Według prof. R. Kuźniara „wyjątkowość” pozycji geostrategicznej Polski jest dość powszechnie dostrzegana. Dostrzegł to Mac Kinder, który w swej geopolitycznej wizji stosunków międzynarodowych ogłoszonej na początku tego stulecia uznał Europę Środkową za obszar o kluczowym znaczeniu dla panowania nad światem. Historia XX wieku – dwie wojny światowe , zimna wojna, załamanie się podziału Europy – w znacznym stopniu potwierdziła tę koncepcję. Pozycję geostrategiczną Polski jeszcze bardziej dobitnie podkreśla znakomity historyk Europy i Polski Norman Davies: „dzwon nad Wisłą bije dla nas wszystkich. Polska nie jest po prostu obszarem ziemi czy odległym półwyspem – to jest serce Europy”.
Jedna z tez N. Daviesa, że Polska jest otoczona przez „europejskich gangsterów”, jak nazywa on naszych wielkich sąsiadów, a których wielkość została zbudowana na słabości Polski.
Ranga drugiego „punktu stałego” strategii bezpieczeństwa narodowego – historii Polski – wynika nie tylko z racji głównego i niezastąpionego źródła wiedzy i mądrości dla przyszłości, lecz nie tylko z niewątpliwej słusznej maksymy: „wszystko już było nic nowego na tej ziemi”, ale przede wszystkim z konieczności poznania siebie samych i sąsiadów z perspektywy ponad 1000 lat doświadczeń.
Tę rangę wartości poznania, 2500 lat temu chiński strateg Sun Tzu wyraził następująco: „poznaj dobrze wroga i poznaj dobrze siebie, a w stu bitwach nie doznasz klęski”.
Pomimo iż „historia się nie powtarza”, to jednak z racji tego, że „natura ludzi i państw się zmienia” – doświadczenie z tysiącletniej skarbnicy historii Polski wskazują drogi do wielkości narodowo-państwowej oraz ostrzegają przed powtarzaniem klęsk.
Na progu XXI wieku, chodzi o „twórczą strategię”, a nie „strategię odwlekania”. Twórcza strategia to taka, która kreuje bezpieczeństwo, koncentrując się na zapobieganiu i wyprzedzaniu zagrożeń, eliminacji ich źródeł. Natomiast strategia odwlekania to taka, która reaguje (post fatum) na zaistniałe zagrożenia. Taka strategia była praktykowana w świecie do 11 września 2001r. To taką strategię krytykował kilkanaście lat temu prof. Z. Brzeziński „zachodni politycy uprawiając politykę odbicia, czyli reagując na wydarzenia”.