3. FUNKCJE KONSULARNE

Systematyka funkcji konsularnych:

• konsul może wykonywać jakiekolwiek funkcje zlecone mu przez państwo wysyłające, wobec których władze państwa przyjmującego nie wnoszą sprzeciwu

• funkcje konsularne, oprócz prawa międzynarodowego, wynikają także z prawa zwyczajowego, umowy międzynarodowej, prawa wewnętrznego i instrukcji konsularnych; nie są stałe, zmieniają się

• konsul realizuje funkcje, które w warunkach wewnętrznej organizacji państwa należą do licznych organów, urzędów i instytucji państwowych, administracyjnych, gospodarczych, handlowych, kulturalnych, społecznych, lotniczych, morskich i sądowych + zadania o charakterze specjalnym

Systematyka funkcji konsularnych:

• I grupa – charakter ogólny i zróżnicowany

• II grupa – wynikające z prawa administracyjnego państwa wysyłającego

• III grupa – uprawnienia o charakterze sądowym

• IV grupa – związane z żeglugą morską

  • wykonywanie przewidzianych przez ustawodawstwo państwa wysyłającego praw nadzoru i inspekcji w odniesieniu do statków morskich mających przynależność państwa wysyłającego

  • udzielanie stosownej pomocy statkom państwa wysyłającego znajdującym się w portach i na morzu terytorialnym lub morskich wodach wewnętrznych państwa pobytu

  • przesłuchiwanie kapitana i członków załogi statku państwa wysyłającego

  • badanie i poświadczanie dokumentów pokładowych

  • środki podejmowane dla utrzymania porządku i dyscypliny na pokładzie statku

  • rozstrzyganie sporów między kapitanem i członkami załogi

  • udzielanie pomocy lekarskiej członkom załogi statku na morzu terytorialnym lub morskich wodach wewnętrznych państwa przyjmującego

• V grupa – związane z żeglugą powietrzną

  • wykonywanie określonego w prawie państwa wysyłającego nadzoru i inspekcji w stosunku do statków powietrznych zarejestrowanych państwie wysyłającym

  • udzielanie wszelkiej pomocy statkom powietrznym, a w razie uszkodzenia podjęcie środków w celu udzielenia pomocy załodze i pasażerom oraz ochrona bagażu i poczty

  • podejmowanie środków w celu leczenia członka załogi lub pasażera statku powietrznego

  • składanie służbowych wizyt na pokładzie statku powietrznego i sprawdzanie wszelkich zdarzeń mających miejsce na jego pokładzie i przesłuchiwanie świadków

  • przyjmowanie, sporządzanie lub uwierzytelnianie każdego oświadczenia lub innych dokumentów, które zgodnie z ustawodawstwem państwa wysyłającego dotyczą statków powietrznych.

Funkcje o charakterze ogólnym

Czuwanie nad realizacją umów międzynarodowych:

• dotyczy porozumień odnośnie stosunków konsularnych, ale i ekonomicznych, nawigacyjnych, komunikacyjnych, społecznych, kulturalnych, prawnych

• w przypadku naruszenia umowy międzynarodowej urzędnik konsularny powinien po konsultacji ze swoim MSZ niezwłocznie zwrócić na ten fakt uwagę władz państwa pobytu w swoim okręgu konsularnym i domagać się przestrzegania zobowiązań traktatowych

• jeśli naruszenie umowy spowodowało straty lub szkody dla państwa wysyłającego lub jego obywateli – kroki w celu uzyskania naprawienia szkody i wyrównania strat

• w każdej sytuacji poważnego naruszenia umowy przez władze państwa przyjmującego, konsul powinien powiadomić o tym wydarzeniu MSZ państwa wysyłającego.

Zbieranie informacji:

• urzędnik konsularny ma prawo do zapoznawania się, wszelkimi prawnie dopuszczalnymi środkami, z warunkami i rozwojem życia gospodarczego, handlowego, turystycznego, społecznego, naukowego, kulturalnego i technicznego w państwie przyjmującym, sporządzania w tej sprawie sprawozdań dla rządu państwa wysyłającego i udzielania informacji osobom zainteresowanym

• konsul powinien przy tym unikać mieszania się do życia politycznego państwa pobytu, ale może je obserwować i relacjonować swoim przełożonym

• obowiązek przesyłania przez konsula sprawozdań okresowych i specjalnych

• dopuszczalne środki – korzystanie z materiałów powszechnie dostępnych (prasa, tv, radio) i własne spostrzeżenia z oficjalnych wizyt i spotkań – unikanie oskarżenia o szpiegostwo

• wszelkie legalne sposoby – dopuszczalne przez prawo wewnętrzne państwa przyjmującego

Działanie na rzecz rozwoju stosunków gospodarczych, handlowych, kulturalnych i naukowych:

• zapoznawanie władz, instytucji i mieszkańców państwa przyjmującego z krajem ojczystym konsula, propagowanie jego osiągnięć w różnych dziedzinach życia publicznego i rozwijanie stosunków handlowych i gospodarczych oraz kulturalnych i naukowych

• upowszechnianie znajomości państwa macierzystego konsula w społeczeństwie państwa pobytu i dążenie do pogłębiania wzajemnych stosunków i rozszerzania współpracy

• realizacja funkcji wszelkimi dostępnymi i dozwolonymi w państwie przyjmującym środkami – materiały informacyjne, media, wystawy, konferencje naukowe, pokazy artystyczne

Funkcje o charakterze politycznym:

• pierwotnie przeznaczone dla służby dyplomatycznej, ale tendencja ta ulega zmianie

• przykłady dość rzadkie

Funkcje dyplomatyczne:

• KW – w państwie, w którym państwo wysyłające nie posiada misji dyplomatycznej i nie jest reprezentowane przez misję dyplomatyczną państwa trzeciego, urzędnik konsularny może być za zgodą państwa przyjmującego upoważniony do dokonywania czynności dyplomatycznych, co nie wpływa na jego status konsularny

• konsul wykonując dodatkowo funkcje dyplomatyczne nie korzysta ze statusu dyplomatycznego

• funkcje wspólne dla misji dyplomatycznej i urzędu konsularnego

  • ochrona interesów państwa wysyłającego i jego obywateli w państwie przyjmującym

  • popieranie rozwój stosunków… i popieranie przyjaznych stosunków

  • zbieranie informacji wszelkimi legalnymi sposobami… i informowanie rządu państwa wysyłającego

Funkcje o charakterze administracyjnym

Przyjmowanie oświadczeń ws. obywatelstwa:

• przyjmowanie oświadczeń ws. nabycia lub zrzeczenia się obywatelstwa, stwierdzenie posiadania, zachowania lub utraty obywatelstwa w drodze odpowiedniego postępowania i wydawanie zaświadczeń o posiadaniu, zachowaniu lub utracie obywatelstwa

Rejestracja obywateli państwa wysyłającego:

• urzędnik konsularny jest uprawniony do prowadzenia rejestru obywateli państwa wysyłającego przebywających w okręgu konsularnym

Wydawanie paszportów:

• urzędy konsularne są uprawnione do wydawania, oprócz paszportów, innych dokumentów podróży i dokumentów tożsamości

• zwykle urzędy konsularne mogą wydawać paszporty i inne dokumenty podróży tylko obywatelom państwa wysyłającego; ewentualnie w wyjątkowych sytuacjach cudzoziemcom

• urzędnicy konsularni mogą nie tylko wydawać dokumenty podróży, przedłużać ich ważność i unieważniać je, ale również wnosić do nich różnego rodzaju zmiany, poprawki, uzupełnienia

Wydawanie wiz:

• urzędy konsularne są uprawnione do wydawania wiz wjazdowych do państwa wysyłającego oraz przedłużania ich ważności, a nawet ich zmiany i unieważnienia

• zwykle umowy konsularne nie określają, jakim osobom (obywatelstwo) urzędnicy mogą wydawać wizy

Konsul jako urzędnik stanu cywilnego

Przyjęcie oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński:

• konsul może przyjąć oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński, jeżeli zostaną spełnione 3 warunki: co najmniej 1 z przyszłych współmałżonków jest obywatelem państwa wysyłającego, żaden z nich nie jest obywatelem państwa przyjmującego oraz że prawo państwa pobytu zezwala obcym konsulom na udzielanie ślubów

• uprawnienia konsulów do zawierania małżeństw są możliwe pod warunkiem, że są zgodne z ustawami i przepisami państwa wysyłającego i że nie są sprzeczne z ustawodawstwem państwa pobytu

• forma zawarcia małżeństwa wobec konsula jest określana przez prawo wewnętrzne państwa

• Konwencja Haska z 1902 – warunki do uznania małżeństwa zawartego wobec konsula za ważne pod względem formy

  • jeżeli konsul udzielił ślubu zgodnie z ustawodawstwem państwa wysyłającego

  • jeśli właściwe władze państwa przyjmującego nie sprzeciwiły się temu

  • jeżeli żadna ze stron nie posiada obywatelstwa państwa, w którym zostało zawarte

Rejestracja urodzeń, małżeństw i zgonów:

• urzędnik konsularny (zgodnie z prawem państwa pobytu) ma prawo przyjmować i rejestrować zawiadomienia i dokumenty dotyczące urodzeń, zgonów i małżeństw obywateli państwa wysyłającego oraz wydawać odpowiednie zaświadczenia; jest tez zobowiązany powiadamiać właściwe organy państwa pobytu o tej rejestracji, jeśli to państwo tego wymaga

• KW – funkcje konsularne polegają m. in. na działaniu w charakterze urzędnika stanu cywilnego oraz wykonywaniu podobnych czynności, jeżeli jest zgodne z ustawodawstwem państwa przyjmującego

Funkcje o charakterze sądowym

Porozumiewanie się z obywatelami państwa wysyłającego:

• urzędnicy konsularni mają prawo do swobodnego porozumiewania się z obywatelami państwa wysyłającego, udzielania im pomocy lub rady, a w razie konieczności zapewnienia im opieki prawnej; obywatele państwa wysyłającego mają prawo odwiedzać urzędnika konsularnego lub porozumiewać się z nim w inny sposób

Porozumiewanie się z aresztowanymi obywatelami państwa wysyłającego:

• władze państwa przyjmującego mają obowiązek powiadomić urząd konsularny o każdym przypadku aresztowania lub zatrzymania obywatela państwa wysyłającego w ściśle określonym czasie, który w różnych umowach jest różnie określony; w praktyce od 48h do 8 dni od chwili aresztowania

• organa ścigania państwa pobytu mają obowiązek umożliwić konsulowi odwiedzenie aresztowanego obywatela państwa wysyłającego w dokładnie określonym terminie, różne w różnych konwencjach: niezwłocznie, ale przed upływem trzech dni, nawet do 7 dni, od 2 do 12/15 dni

• uprawnienia konsula do porozumiewania się z aresztowanymi obywatelami państwa wysyłającego powinny być wykonywane zgodnie z ustawodawstwem miejscowym, ale nie może ono utrudniać konsulowi wykonywania zleconych mu zadań

Doręczanie pism procesowych obywatelom państwa wysyłającego:

• brak regulacji sposobu doręczania pism – w zasadzie drogą pocztową za zwrotnym potwierdzeniem odbioru, może być także osobiście; nie należy wzywać do urzędu konsularnego w celu doręczenia dokumentów

• rodzaje dokumentów, które może wręczać konsul –pisma sądowe, pisma urzędowe, pisma, akty i dokumenty sądowe w sprawach cywilnych i karnych; pisma sądowe i pozasądowe

Przesłuchiwanie obywateli państwa wysyłającego:

• na wniosek organów państwa wysyłającego – przesłuchanie może być dokonane na wniosek prokuratora, sądów, a nawet organów administracji państwowej

• przesłuchiwani mogą być jako strony świadkowie lub biegli, a nawet jako podejrzani

• przesłuchanie powinno odbyć z zachowaniem pewnych reguł

  • zeznanie może być dobrowolne

  • konsul nie może stosować przymusu ani grozić takowym

  • przesłuchanie odbywa się w sposób określony przez prawo karne procesowe państwa wysyłającego, a prawo wewnętrzne państwa pobytu nie sprzeciwia się temu

Reprezentowanie obywateli państwa wysyłającego przed sądami państwa przyjmującego:

• brak regulacji kwestii, czy konsul powinien posiadać specjalne upoważnienie reprezentowanej osoby – zwykle bez specjalnego pełnomocnictwa

• zakres uprawnień konsula

  • konsul ma prawo zastępować przed sądami i innymi organami państwa przyjmującego swoich obywateli, jeżeli ci z powodu nieobecności lub na skutek innych ważnych i uzasadnionych przyczyn nie są w stanie podjąć w odpowiednim czasie ochrony swoich praw i interesów

  • 2 zadania – osobiste zastępowanie swoich obywateli przed sądami państwa pobytu i zapewnienie im odpowiedniego zastępstwa prawnego

  • konsul poza zadaniami określonymi w drugim, ma obowiązek podjąć właściwe kroki w celu zapewnienia swojemu obywatelowi odpowiedniego zastępstwa prawnego w sytuacji, gdy nie jest on w stanie podjąć osobiście w odpowiednim czasie ochrony swoich praw i interesów

• działania praktyczne – powołanie adwokata, biegłego, tłumacza oraz zapewnienia doręczenia w terminie (zgodnie z prawem państwa pobytu) różnego rodzaju pism i dokumentów procesowych)

Czynności notarialne:

• urzędnik konsularny jest uprawniony do wykonywania jedynie tych czynności, które zostały wyraźnie wymienione w umowie konsularnej; jeśli nie ma takiej umowy między państwami, czynności zgodne z ustawodawstwem państwa pobytu lub zgodne ze zwyczajem międz. lub akceptowane przez władze państwa

• z wnioskiem o wykonanie czynności notarialnej może wystąpić obywatel państwa wysyłającego oraz wyjątkowo cudzoziemiec mający obywatelstwo innego państwa, podwójne obywatelstwo lub bezpaństwowiec

• szczegółowe uprawnienia – konsul może wykonywać określone czynności notarialne, ale pod warunkiem, że swoim działaniem nie narusza ustawodawstwa państwa wysyłającego

  • przyjmowanie, sporządzanie, uwierzytelnianie i przechowywanie w depozycie rozporządzeń ostatniej woli i innych dokumentów stwierdzających jednostronne czynności prawne obywateli państwa wysyłającego

• uprawnienie w zakresie umów zawieranych przez obywateli państwa wysyłającego

  • urzędnik konsularny ma prawo sporządzać lub uwierzytelniać umowy zawierane między obywatelami państwa wysyłającego lub uwierzytelniać ich jednostronne akty

• uwierzytelnianie podpisów

  • urzędnik konsularny może uwierzytelniać podpisy złożone przez obywateli państwa wysyłającego na wszelkich dokumentach, poświadczać podpisy, kopie i tłumaczenia z dokumentów wydawanych przez władze, osoby urzędowe lub obywateli państwa macierzystego oraz uwierzytelniać podpisy i pieczęcie władz i urzędów państwa wysyłającego lub państwa pobytu na dokumentach jakiegokolwiek rodzaju

• legalizowanie tłumaczonych dokumentów wydawanych przez organy lub osoby urzędowe państwa wysyłającego lub państwa przyjmującego

  • urzędnik konsularny jest upoważniony do tłumaczenia i legalizowania wszelkich aktów i dokumentów wydanych przez organy państwa wysyłającego lub przyjmującego oraz do poświadczenia tłumaczenia, odpisów i wyciągów z tych dokumentów

Przyjmowanie przedmiotów wartościowych do depozytu:

• jakie przedmioty

  • praktyka codzienna – pieniądze i złote monety, kruszce szlachetne i wyrobny z nich, drogie kamienie, papiery wartościowe, przedmioty zabytkowe, obrazy i inne dobra kultury

• przyjmując przedmioty do depozytu konsul określa ich rzeczywistą wartość, która stanowić będzie podstawę do ustalenia wysokości opłaty konsularnej

• osoby uprawnione do złożenia depozytu – obywatel państwa wysyłającego przebywający czasowo lub na stałe w państwie przyjmującym, jeżeli owe przedmioty stanowią jego własność, ewentualnie może tego dokonać za niego osoba trzecia

Sprawy spadkowe

Powiadomienie o zgonie obywatela państwa wysyłającego:

• obowiązek władz państwa pobytu do możliwie szybkiego powiadomienia urzędu konsularnego o zgonie obywatela państwa wysyłającego na terytorium państwa pobytu (pobyt stały i czasowy); jeżeli o zgonie dowie się pierwszy urząd konsularny, musi powiadomić o tym władze miejscowe

Postępowanie z mieniem pozostawionym przez zmarłego obywatela państwa wysyłającego:

• w przypadku śmierci obywatela państwa wysyłającego, odpowiednie władze państwa pobytu przekazują bez specjalnego postępowania, ale za pokwitowaniem, urzędnikowi konsularnemu przedmioty i pieniądze pozostałe po nim

• urzędnik ten ma obowiązek pokryć ewentualne długi zaciągnięte przez zmarłą osobę podczas jej pobytu w państwie przyjmującym, ale tylko do wysokości wartości przekazanych mu przedmiotów

• jeśli przedmioty pozostawione przez zmarłego łatwo się psują lub ich przechowywanie naraża urząd konsularny na wysokie koszty, konsul powinien mieć prawo do sprzedania owych przedmiotów i przesłania uzyskanych pieniędzy właścicielowi

Powiadomienie o otwarciu spadku:

• gdy uprawnione władze miejscowe dowiedzą się o otwarciu spadku w wyniku zgonu w państwie pobytu obywatela państwa wysyłającego, spoczywa na nich obowiązek niezwłocznego poinformowania o tym fakcie właściwego urzędnika konsularnego

• władze miejscowe powinny przekazać urzędnikowi konsularnemu podstawowe dane o zmarłym

Zabezpieczenie spadku:

• na władzach państwa przyjmującego ciąży obowiązek podjęcia odpowiednich kroków w celu zabezpieczenia znajdującego się w tym państwie spadku po obywatelu państwa wysyłającego

• o tym fakcie powinien być niezwłocznie poinformowany urzędnik konsularny, gdyż może on wówczas uczestniczyć przy wykonywaniu zabezpieczenia owego spadku

• konsul może prosić uprawnione władze państwa pobytu o podjęcie środków dla ochrony i administrowania dóbr spadkowych

• może też wejść w posiadanie spadku, administrować nim oraz wykonywać inne czynności z tym związane, ale tylko w takim zakresie, na jaki pozwala prawo miejscowe

Reprezentowanie obywateli państwa wysyłającego przed sądami państwa przyjmującego w sprawach spadkowych:

• konsul jest uprawniony bez potrzeby przedłożenia specjalnego pełnomocnictwa, czyli z urzędu, do reprezentowania bezpośrednio lub za pośrednictwem swojego przedstawiciela przed sądami i innymi właściwymi organami państwa pobytu obywatela państwa macierzystego, uprawnionego do spadku lub mającego roszczenia do spadku w państwie przyjmującym

• konsul staje się pełnomocnikiem z chwilą, gdy uprawniony spadkobierca (obywatel państwa wysyłającego) jest nieobecny w państwie przyjmującym i nie ustanowił swojego pełnomocnika do prowadzenia sprawy

Przekazanie spadku:

• po zakończeniu postępowania spadkowego w państwie przyjmującym ruchome mienie spadkowe lub kwoty pieniężne uzyskane ze sprzedaży ruchomego bądź nieruchomego dobra spadkowego, znajdującego się w państwie pobytu, które przypadło spadkobiercom będącym obywatelami państwa wysyłającego i w nim zamieszkałym lub w państwie trzecim – przekazuje się tym osobom

• jeżeli te osoby są nieobecne i nie ustanowiły pełnomocników, wspomniane mienie lub kwoty są wydane konsulowi państwa, którego są obywatelami

Opieka i kuratela:

• konsulowi przysługują pewne uprawnienia w zakresie opieki nad małoletnimi i osobami niezdolnymi do działań prawnych lub osobami chorymi umysłowo

• obowiązek władz państwa przyjmującego do każdorazowego powiadamiania urzędu konsularnego obcego państwa w sytuacjach, w których zgodnie z obowiązującą konwencją konsularną zachodzi potrzeba ustanowienia opieki lub kurateli nad obywatelem państwa wysyłającego zamieszkałym w państwie pobytu; gdy tylko władze państwa przyjmującego dowiedzą się o takiej sytuacji

• opieką lub kuratelą mogą by objęci obywatele państwa wysyłającego, a w niektórych przypadkach mienie należące do nich.

Funkcje konsula honorowego:

• konsul honorowy ze względu na swoją specyfikę nie może spełniać funkcji konsularnych w zakresie identycznym jak konsulowie zawodowi, dlatego ich zakres jest najczęściej szczuplejszy

• nie wszystkie działania podjęte przez konsula honorowego są samodzielne, zazwyczaj wykonywane są przy współdziałaniu ze zwierzchnim konsulatem zawodowym

• w Polsce zakres funkcji konsula honorowego zostaje określony przez MSZ w akcie powołania i może być zmieniany w trakcie

• polskie prawo konsularne nie przewiduje możliwości, w której konsul honorowy (jako osoba) mógłby pełnić funkcje konsularne w pełnym zakresie przewidzianym dla konsula zawodowego, jeśli jednak zostanie mu przydzielony urzędnik zawodowy, konsulat honorowy (jako całość) będzie mógł działać w pełnym zakresie

• w żadnym przypadku polski konsul honorowy nie będzie miał uprawnień do wystawiania wiz, polskich paszportów czy legalizowania jakichkolwiek dokumentów

• na polskich konsulach honorowych spoczywają funkcje:

  • w zakresie współpracy gospodarczej, kulturalnej i naukowo-technicznej

  • propagowania wszelkie formy turystyki do Polski

  • zbieranie informacji o sprawach spadkowych, w których spadkobiercami mogą być obywatele polscy

  • pewne funkcje w sprawach morskich

  • ograniczone funkcje w sprawach prawnych

    • opieka konsularna nad obywatelami RP zatrzymanymi, aresztowanymi, pozbawionymi wolności w państwie przyjmującym

    • pomoc prawna obywatelom RP

    • opieka konsularna nad obywatelami stale mieszkającymi w państwie przyjmującym

    • opieka konsularna w przypadku zaistnienia szkody samochodowej za granicą i utraty bądź uszkodzenia rzeczy osobistych

• zakres wykonywanych funkcji przez polskiego konsula honorowego jest z góry ograniczony, natomiast w innych państwach, np. we Włoszech, Finlandii, Wielkiej Brytanii, Francji, Danii, Niemczech jest on bardzo szeroki

• konsulowi honorowemu funkcji politycznych z reguły nie powierza się.