Rozwój-stosunkowo długotrwały proces, przemiany prowadzące od osiągnięcia lepszego, bardziej zaawansowanego stanu, zmiany progresywne.
Dziedziny rozwoju: fizyczny, umysłowy, emocjonalny, społeczny, osobowości
Zmiany Rozwojowe:
1) Klasyfikacja tradycyjna: - ilościowe i jakościowe
- ukierunkowane i nieukierunkowane
- ciągłe i skokowe
- elementarne i globalne
2) Klasyfikacja wg HURLOCK: - wielkości
- proporcji
- nabywanie własności (zdolność do czegoś)
- zanikanie własności (odruchy bezwarunkowe)
3) Klasyfikacja Współczesna: - zmiany filogenetyczne
- zmiany antropogenetyczne
- zmiany ontogenetyczne
Zakres zmian: - uniwersalne- wszyscy ludzie, cały glob
- wspólne: na danym obszarze
- indywidualne- osobnicze
Czynniki rozwoju ontogenetycznego:
-endogenne genetycznie: - ułożenie genów, chromosomów, genotypu
- regulacja na wielu poziomach
- endogenne paragenetycznie
- egzogenne- modyfikatory, styl życia, czynniki ekologiczne
- tryb życia: - rozkład codziennych zajęć
- związek z temperamentem, po3ebami i koniecznościami
Stadia rozwoju:
1. Wczesne dzieciństwo- 1-3 r.ż.
- wiek niemowlęcy -1r.ż. –pionizacja
- wiek poniemowlęcy 2-3r.ż. komunikacja, podst. Samoobsługa, kontrola fizjologiczna
2. Średnie dzieciństwo- 4-6r.ż. stan gotowości szkolnej
3. Późne dzieciństwo-6/7-10/12r.ż. rozpoczyna się proces dojżewania
4. Okres dorastania- 10/12-20/23r.ż. samodzielność, dojrzałość psychicna
5. Wczesna dorosłość- 20/23-35/40r.ż. założenie rodziny, stabilizacja zarobkowa, budowanie msc-a życia
6. Średnia dorosłość- 35/40-60/65r.ż. czerpanie z życia
7. Późna dorosłość 60/65-… r.ż.
NOWORODEK: - charakterystyczne proporcje ciała : głowa ok 30% ciała, długi tułów, krótkie kończyny, ciemiączko, przewaga zginaczy nad prostownikami
- ODRUCHY: - Babińskiego (podeszwowy)
- Mop- przyciąganie kończyn
- chwytny
- marsz autonomiczny
Rozwój ruchowy:
1. Wczesne dzieciństwo:
- wiek niemowlęcy- PSYCHOMOTORYCZNY, duża motoryka i powiązanie, manipulacje
- wiek poniemowlęcy- stabilizacja, zabawa symboliczna, czynności praktyczne
2. Średnie dzieciństwo -swobodne poruszanie, kombinacja ruchów, samoobsługa
3. Późne dzieciństwo- 2 fazy motoryczne: 7-9 doskonalenie manualne, duża ruchliwość rąk i nóg
9-10 etap „dziecka dorosłego”
4. Wczesna dorosłość- najwyższy poziom sprawności fizycznej
5. Średnia dorosłość- traci się sprawność motoryczną
6. Późna dorosłość - wiek chronologiczny(PESEL)
-wiek biologiczny
- wiek psychologiczny(tyle lat na ile się czuje)
Elementarne procesy poznawcze- służą poznawaniu świata zew. I wew.
- wrażenie- odbiór pojedynczych cech bodźców (światło, dźwięk)
- spostrzeżenie- to zespoły wrażeń+ doświadczenie
- wyobrażenie- korzysta z wrażeń i spostrzeżeń
- uwaga- proces tow. Innym procesą poznawczym
- pamięć- proces przysfajania, przechowywanie i odtwarzania info.
- myślenie- najbardziej zaawansowany proces przetwarzania informacji
Inteligencja- zdolność do przetwarzania informacji
1. Wczesne dzieciństwo:
-okres niemowlęcy- rozwój percepcji(po 12h życia dziecko umie rozpoznać twarz matki)
- INTELIGENCJA SENSOMOTORYCZNA
- pamięć utajona- dziecko nie jest świadome że zapamiętuje
-okres poniemowlęcy- INTELIGENCJA SENSOMOTORYCZNA
- metoda prób i błędów
2. Średnie dzieciństwo:
- INTELIGENCJA PRZEDOPERACYJNA- dziecko nie potrafi wykonać czynności umysłowej jaką jest odwracalność
- przejście od poznania mimowolnego do dowolnego
- zabawa jako ćwiczenie poznawcze
- pamięć- bardziej zapamiętuje treści zabawy, zależna od kontekstu
- materiał czynności umysłowych: proste OBRAZY UMYSŁOWE, wyobrażenia
- podstawowe czynności umysłowe: porównywanie, szeregowanie, klasyfikowanie
- egocentryzm rozumowania- dziecko nie potrafi uwzględnić innego niż własny pkt widzenia
- zabawy tematyczne
3. Późne dzieciństwo
- OKRES OPERACJI KONKRETNYCH
- w myśleniu zaawansowane formy obrazów umysłowych i pojęć
- 2 formy odwracalności: inwersja i wzajemność
- decentracja- zdolność do uwzględnienia więcej niż 1 cechy przedmiotu lub zjawiska
- zwiększenie zasobów poznawczych- więcej zadań w jednym czasie
- zwiększenie mechanizmów kontroli
- uwaga- selektywna, planowana
- pojawia się METAPAMIĘĆ zarządzanie pamięcią
4. Dorastanie:
- OKRES MYŚLENIA FORMALNEGO- rozumowanie od ogółu do szczegółu, rozumowanie kombinaroryczne
- zdolność do autorefleksji (samoświadomość)
- 3 poziomy świadomości: praktyczna, pojęciowa, refleksyjna
- logiczne operacje umysłowe: negacja, odwrotność
- RELATYWISTYCZNE MYŚLENIE
5. Wczesna dorosłość:
- relacje między inteligencją płynną a skrystalizowaną
- MYŚLENIE POSTFORMALNE- rozumowanie dorosłych, praktyczne, płynne
- zdolność odkrywania problemów
6. Średnia dorosłość:
- wiedza ekspertywna”- MĄDROŚĆ
7. Późna dorosłość:
- osłabienie sfery percepcyjno-motorycznej
- spowolnienie czasu r-cji
- spadek wydolności pamięci
-osłabienie inteligencji płynnej, skrystalizowana się utrzymuje
Emocje to wewnętrzne stany lub uczucia, które mogą mieć charakter pozytywny lub negatywny. Są pierwotnym systemem komunikowania się. Wytwarzane są przez międzymózgowie. Komponentami emocji są różnorakie czynniki fizjologiczne, oraz czynniki psychiczne. Najbardziej pierwotną emocją jest płacz.

Rozwój emocjonalny obejmuje kolejne etapy wzrostu emocji w poszczególnym stadium wiekowym, które powodują, że przystosowanie wewnętrzne i społeczne, przechodzi na coraz wyższe poziomy.

Rozwój emocji (na podstawie mimiki):

3-4 tygodnie – uśmiech
3-4 miesiące – smutek, złość
7 miesiąc – strach

1 rok – złożone reakcje np. wstyd.

Rozwój emocjonalny człowieka na poszczególnych etapach życia:
1. Okres niemowlęctwa:

•Początek rozwoju emocjonalnego

•Pierwszy najbardziej podstawowy objaw emocjonalny- podniecenie, spowodowane silnym oddziaływaniem zewnętrznym

•Pod koniec okresu bycia niemowlęciem podniecenie przechodzi w proste reakcje zadowolenia lub niezadowolenia

•Stopniowo reakcje stają się mniej gwałtowne, bardziej wyważone, ich różnorodność zależy od tego w jakim stopniu zaspokajane są potrzeby dziecka

•Duża nietrwałość stanów uczuciowych

•Zewnętrzne przejawy uczuć są bardzo ekspresywne.

2. Okres wczesnego dzieciństwa:

•Procesy różnicowania się uczuć

•Kształtowanie się osobowości- poczucie odrębności psychicznej, poczucie własnego Ja, używanie zaimka Ja, przeciwstawianie się woli innych.

• Wzrost znaczenia reakcji słownych i werbalnych, zmniejszaniem się liczby reakcji ruchowych

•W późniejszym etapie tego okresu uczuciom towarzyszy planowanie czynności i jej inicjacji. Dziecko przewiduje nie tylko intelektualnie ale również emocjonalnie skutki swego działania.
3. Okres średniego dzieciństwa:

•Umiejętność rozwiązywania problemów w działaniu oraz przez kombinacje myślowe

•Nawiązywanie relacji nie tylko z dorosłymi, ale i z innymi dziećmi- rozwój społeczny i emocjonalny

•Refleksja nad własnym zachowaniem

•Dziecko rozumie kłamstwa, żarty i metafory

•Rozwijają się zachowania prospołeczne pozytywne (empatia) i negatywne (agresja).
4. Okres późnego dzieciństwa:

•Dojrzałość szkolna- rozpoczęcie nauki szkolnej i przeobrażenie świata przeżyć i wyobrażeń w świat obowiązków i zadań

•Podstawowe środowisko przebywania- szkoła. Wzrasta znaczenie spotkań z rówieśnikami i spotkań pozaszkolnych

•Grupa rówieśnicza- sukcesy w zabawie, nauce i innych sferach mają wpływ na poczucie własnej wartości

•Zdolność do przyjęcia punktu widzenia innej osoby

•Zdolność do posługiwania się kategoriami społecznymi i normą osobistą lub społeczną w ocenie moralności czynu lub prawidłowości zdarzenia

•Ocenianie siebie i utrwalanie przekonań na swój temat.
5. Okres dojrzewania (adolescencji):

•Intensywne przemiany fizyczne, rozwój emocjonalny, w kierunku dojrzałości osobowości

•Czas stabilizowania się zmian, wchodzenie w szersze życie społeczne, kształtowanie się autonomii psychicznej

•Dojrzewanie fizjologiczne, zmiany w obszarze własnej osoby oraz spostrzegania dorosłego przez otoczenie

•Intensywne zmiany w sferze emocjonalnej: pobudzenie emocji i ich chwiejność

•Krytycyzm wobec dorosłych i samych siebie

•Częstsze konflikty z rodzicami

•Znaczący wpływ rówieśników

•Pierwsze miłości

•Główny obszar aktywności- nauka

•Tworzenie tożsamości i światopoglądu

•Koncentracja na życiu osobistym i wyborze drogi życiowej
6. Okres wczesnej dorosłości:

•Dojrzałość psychiczna

•Niezależność społeczna i ekonomiczna

•Podtrzymanie i dopełnienie poczucia własnej wartości, rozwój autonomii związanej z niezależnością podejmowaniem decyzji i braniem za nie odpowiedzialności

•Aktywność skoncentrowana głównie wokół pracy zawodowej i rodziny, stopień zaangażowania zależny od płci

•Główne zadania tego okresu: Wybór małżonka, uczenie się współżycia z nim, założenie rodziny, wychowanie dzieci, prowadzenie domu, rozpoczęcie pracy zawodowej, podjęcie obowiązków obywatelskich, znalezienie pokrewnej grupy społecznej, z czym wiąże się dużo nowych przeżyć emocjonalnych.
7. Okres średniej dorosłości:

•Proces przekwitania

•Tzw. „Kryzys wieku średniego”- decydują najczęściej czynniki psychologiczne i społeczne

•Może to być okres największych osiągnięć zawodowych jak i kryzys w rozwoju kariery

•Przewartościowanie stosunków rodziców z dziećmi wchodzącymi w okres dorastania

•Syndrom pustego gniazda

•Opieka nad starzejącymi się rodzicami

•Bilans środka życia- integracja i zrównoważenie elementów psychiki.
8. Okres późnej dorosłości:

•Okres wieńczący całość wcześniejszych zmian

•Efektywność adaptacji do starości uzależniona od środowiska życia

•Okres znaczących strat materialnych i emocjonalnych

•Znaczące zmiany w sferze biologicznej i psychospołecznej.

Rozwój społeczno –moralny człowieka w pełnym cyklu życia

1. Wczesne dzieciństwo

- różnicowanie się uczuć
- wytwarzanie więzi między dzieckiem a osobą dorosłą
- początki interakcji z innymi dziećmi

-początkowo dziecko przezywa tylko zadowolenie/niezadowolenie.

Pod koniec okresu niemowlęcego odczuwa miłość, radość, zazdrość, współczucie, nienawiść- stany nietrwałe, płynne

- źródło przeżyć dziecka – relacje z osobami dorosłymi.

- dziecko od 1 miesiąca życia mimicznie wyraża swoje stany emocjonalne i reaguje na stany emocjonalne osób dorosłych
-w 6 mies. życia dzieci rozpoznają mimiczne wyrazy emocji u dorosłych i potrafią wyrażać tę samą emocję jaką wyraża twarz na którą patrzą
-dla prawidłowego rozwoju niezbędne jest przywiązanie- rozwija się od chwili narodzin dziecka.

- nieufność wobec obcych - protest przeciwko rozstaniu z matką - śmiałość u boku opiekuna

{ Teoria przywiązania według Bowlby’ego

Przywiązanie- oznacza specyficzną, wybiórczą więź uczuciową między ludźmi opartą na dwustronnej aktywności. Więź jest faktem obserwowalnym, wrodzonym, o znaczeniu zupełnie podstawowym, a charakteryzuje się trwałą tendencją pierwotną do szukania związku z kimś innym.
Mary Ainsworth opisała typy przywiązania:

- Typ bezpieczny- poczucie bezpieczeństwa dziecka w relacji z matką. Dziecko doświadcza bezpieczeństwa gdy matka zachowuje wrażliwość na sygnały dziecka, odpowiada na sygnalizowane przez nie potrzeby, szczególnie wtedy gdy oczekuje ono uspokojenia i komfortu. Strategia zachowania: otwartość, spontaniczność.

- Typ lękowo-ambiwalentny- gdy dziecko doświadcza niepewności co do tego, czy opiekun będzie dostępny i pomocny w sytuacji gdy będzie go potrzebowało, doświadcza lęku separacyjnego, wykazuje skłonność do przywierania, aktywuje zachowania przywiązaniowe i porzuca aktywność związaną z eksploracją otoczenia. Opiekun nieprzewidywalny. Strategia zachowania: kontrola i przymus.

- Typ lękowo-unikający- gdy dziecko nie ma zaufania, gdy będzie poszukiwało opieki to spotka się z pomocną odpowiedzią ze strony opiekuna a wręcz spodziewa się odtrącenia, dziecko podejmuje wysiłek poradzenia sobie bez wsparcia, strategia obronna- tłumienie uczuć negatywnych lub fałszywe okazywanie pozytywnych.

- Typ zdezorganizowany- brak u dziecka spójnej strategii radzenia sobie ze stresem, zachowania często sprzeczne ze sobą i dziwaczne, u dzieci maltretowanych i dzieci matek cierpiących na depresję. Opiekun stanowi zagrożenie dla dziecka. doświadczanie lęku i przywiązania oraz niemożność rozwiązania konfliktu. Strategia zachowania: brak

Według Mary Ainsworht tylko dzieci ufnie przywiązane, przeżywające negatywne emocje gdy opuszcza je matka i cieszące się z jej powrotu rokują (wg koncepcji Bowlby’ego) prawidłowy rozwój w przyszłości. }

- 2r.ż. dziecko chce przebywać z dorosłymi, szczególnie z tymi, których zna i które wywołują u niego pozytywne doznania. Chętnie uczestniczy w codziennych zajęciach i próbuje naśladować niektóre czynności dorosłych.

Pojawienie się reakcji na inne dzieci:

- większe zainteresowanie kontaktami z rówieśnikami – jest to pole dziecięcych badań.

- dziecko początkowo eksploruje partnera jak inne obiekty: dotyka, popycha, pociąga

- reakcje partnera są początkiem kontaktów- często są one negatywne

Dzieci starsze naśladują zachowania rówieśników, podobnie jest w kontakcie z dorosłymi.

2. Średnie dzieciństwo

- rozwija się świadomość i umiejętności komunikacyjne oraz rozumienie uczuć i sposobu myślenia innych osób –wzrastają umiejętności społeczne dzieci.

- wchodzą w równoważne interakcje z rówieśnikami i podejmują odpowiedzialna współpracę

- planują i wspólnie ustalają cele zabaw

- nawiązują przyjaźnie

- Kontakty społeczne w zabawie: (wg Partena):

- zabawy samotne – aktywność społeczna się nie przejawia (3-4-6 lat)

- zabawy równoległe – naśladownictwo zachowań rówieśników (3-6 lat)

- zabawy wspólne – poszczególne dzieci odgrywają swoje role (od 5 lat)

- zabawy zespołowe – ważny jest wspólny cel działania (od 5 lat)

Rozwój społeczny wspierają zabawy w udawanie – dzieci odgrywają role, uczą się współpracować, negocjować, poznają role społeczne (lekarz, sklep, poczta)

- Pierwsze przyjaźnie nie są trwałe i nie opierają się na wspólnym działaniu. Dla dzieci to relacja oparta na wspólnej zabawie, dzieleniu się zabawkami.

3. Późne dzieciństwo

-Rozwój moralny – stosunek dziecka do wymogów społecznych , występujących w formie nakazów i zakazów oraz norm społecznych.

-Ważne - rzeczywiste zachowanie się dziecka - ocena zachowania moralnego przez dziecko
PIAGET i KOHLBERG twierdzili, że rozwój moralny ma charakter sekwencyjny

= zmiany w zakresie rozumowania moralnego zachodzą według stałej kolejności, bez możliwości pominięcia jakiegoś stadium, a zmiany wcześniejsze nie tylko wpływają na te, które występują w następnych stadiach, ale także zmiany późniejsze przeorganizowują struktury charakterystyczne dla stadiów wcześniejszych.

-dziecko staje się członkiem formalnej grupy – klasy szkolnej
- pozycje: - dziecka odrzuconego - dziecka popularnego - dziecka kontrowersyjnego - dziecka lekceważonego

- dziecka niezauważanego
- Przyjaźnie – wzajemne zaufanie, udzielanie sobie nawzajem pomocy. Przyjacielem jest osoba ze względu na posiadane cechy. A pod koniec okresu przyjaźń staje się trwałą relacją opartą na wspólnocie zainteresowań i podobieństwie cech osobowości.

4. Okres dorastania

-Okres moralności autonomicznej

- początkowo : pryncypializm moralny (zasady obowiązują zawsze i wszędzie)

- z czasem relatywizmu moralnego.
- dorastający przechodzą do stadium moralności postkonwencjonalnej

- pod koniec okresu dorastania- ukierunkowanie na osądy sumienia i osobiste zasady etyczne.

- konformizm moralny (wiąże się z dostosowywaniem do grupy i opinii większości)
-młodzieżowa subkultura

- zachodzą wtedy istotne zmiany w relacjach dorastającego z dorosłymi. Konflikty z dorosłymi
- weryfikacja autorytetów + poddawanie próbie dotychczasowych przekonań -> droga do osiągnięcia dorosłości,
- zacieśnianie więzi z rówieśnikami (tworzenie paczek, przyjaźni).

- dochodzenie do dorosłości ma charakter indywidualny.

5. Okres dorosłości

- dokonuje się przekazanie wartościowych osiągnięć jednostki do wspólnego życia.

- zaznaczają się następujące trendy rozwojowe: Stabilizacja własnej tożsamości, Nawiązywanie głębszych związków interpersonalnych, wyczulenie na potrzeby innych, Pogłębienie dziedzin aktywności takich jak : praca, nauka, zainteresowania, Wyraźniejsze dostrzeganie problemów moralnych i etycznych, Wzrost znaczenia troski nie tylko o najbliższych, ale również o wszystkich potrzebujących i cierpiących.

Wiek młodzieńczy (18 do 25-30 r.ż.)

Dla większości młodych osób, jest to bardzo indywidualny i samotny okres w tym sensie, że jednostka – lub częściej dwie- muszą działać przy minimum społecznej uwagi i pomocy w rozwiązywaniu najważniejszych zadań życiowych. Na ten okres przypada następujących 8 zadań:
1. Wybór partnera do małżeństwa
2. Uczenie się życia z partnerem małżeńskim
3. Rozpoczęcie życia rodzinnego
4. Wychowywanie dzieci
5. Prowadzenie domu
6. Podjęcie pracy zawodowej
7. Przyjmowanie na siebie obywatelskiej odpowiedzialności
8. Znalezienie bliskich grup społecznych
Większość zadań skupia się na tworzeniu rodziny jako najmniejszej grupy społecznej.

- kariera zawodowa

- realizacja planu życiowego

- bardzo ważnym elementem jest znalezienie mentora

- radzenie sobie z wielorakimi zadaniami wczesnej dorosłości:
> wymaga dojrzałości intelektualnej (zdolność do podejmowania problemów i ich rozwiązywania)
> dojrzałości emocjonalnej (odporność na stres, umiejętność pozostawania samemu)
> dojrzałości społecznej (przyjmowanie odpowiedzialności za siebie i innych).

Człowiek dorosły

Wiek ten wiąże się z kreatywnością, potrzebą dokonań, rozszerzeniem kręgów społecznych, pracą zawodową i pełnieniem różnych ról zawodowych oraz życiem rodzinnym i pełnieniem ról rodzinnych, wzrostem odpowiedzialności jednostki, specyficznym wzorcem aktywności i powiązań jednostki z otoczeniem. Jest to okres względnej stabilizacji i pełni życia.

Zadania życiowe przypadające na ten okres to m.in.:

- pomaganie nastoletnim dzieciom stać się odpowiedzialnymi i szczęśliwymi dorosłymi
- osiągnięcie w pełni dojrzałej społecznie i obywatelskiej odpowiedzialności
- osiągnięcie i utrzymanie satysfakcjonującej działalności w sferze zawodowej
- rozwijanie zainteresowań i hobby stosownych do wieku
- akceptacja fizjologicznych zmian, przystosowanie się do nich
- przystosowanie się do starzenia rodziców

Życie rodzinne: -kilka faz:
- faza prokreacji-związana z biol. wiek rozrodczym kobiety
- faza wczesnego rodzicielstwa- okres uczenia się ról rodzicielskich
- faza względnej stabilizacji rodziny- przypada na wiek późnego dzieciństwa i dorastania dzieci, większe możliwości aktywności zawodowej rodziców
- faza postparentalna- lata wspólnoty małżeńskiej po usamodzielnieniu się dzieci i odejściu z domu rodzinnego
Dla dorosłych charakterystyczny jest poziom moralności konwencjonalnej (odpowiada mu perspektywa członka określonej społeczności) oraz moralności pokonwencjonalnej (przyjęcie jednostkowego punktu widzenia z perspektywy praw i obowiązków jednostki wobec społeczeństwa i jego systemu zasad. Człowiek dorosły powinien wypracować kilka mechanizmów, które pomogą mu w przejściu do okresu późnej dorosłości oraz w dobrym funkcjonowaniu w okresie w którym znajduje się teraz.

R. Peck zidentyfikował 4 takie mechanizmy:

1) Cenienie wyżej mądrości niż siły fizycznej

2)Wzajemne ocenianie się mężczyzn i kobiet w kategoriach niepowtarzalnych cech osobowości, a nie jedynie zainteresowań seksualnych

3) Wypracowanie elastyczności w angażowaniu się emocjonalnym, to jest umiejętności godzenia się z odchodzeniem bliskich i podejmowania kontaktów z nowymi osobami

4) Zachowanie elastyczności umysłowej i otwartości na nowe idee

Starzenie się, umieranie, koniec drogi życiowej:

- starzenie się ma charakter indywidualny: zależy od cech biologicznych i psychicznych jednostki, jak i od jej biografii oraz kohorty, do której przynależy
- tempo i nasilenie procesów starzenia się jest inne dla każdego człowieka.

Okres ten w życiu człowieka, wg. Havighursta wiąże się z określonymi zadaniami rozwojowymi:

1. przystosowanie do zmniejszającej się siły fizycznej

2. przystosowanie do emerytury i zmniejszonego dochodu

3. pogodzenie się ze śmiercią współmałżonka

4. ustanowienie związku z grupą przyjaciół w podobnym wieku

5. zmienianie ról społecznych w elastyczny sposób

6. ustanowienie satysfakcjonujących warunków życia odpowiadających wymogom życia senioralnego.

7. każda jednostka dokonuje bilansu swojego życia

8. wydarzenia życiowe: przejście na emeryturę (dla większości osób- koniec kariery zawodowej), pełnienie roli dziadków, śmierć współmałżonka.

Ewaluacja – to systematyczne badanie wartości albo cech konkretnego programu, planu itp. Z punktu widzenia przyjętych kryteriów, w celu jego usprawnienia, rozwoju lub lepszego zrozumienia. W odniesieniu do oświaty jest to ocena przydatności i skuteczności podejmowanych działań dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych.

Badania nastawione na ukazanie potrzeby zmiany aktualnej praktyki, która okazała się nieskuteczna dla osiągnięcia zamierzonego celu (profilaktyka).

Trzy nurty badań nad rozwojem społeczno-moralnym człowieka

1 nurt: NATYWIZM- pogląd dotyczący natury źródeł poznania przeciwstawiający się empiryzmowi. Umysł ludzki posiada wiedzę lub uposażenie mentalne, która jest wcześniejsza od doświadczenia i jest warunkiem wszelkiego poznania.

Twierdzenia natywizmu dotyczą kształtowania się charakteru społeczno-moralnego lub cnót czy przymiotów, rozumianych jako cechy indywidualnych osób. Mają one naturę względnie trwałych tendencji w sposobach myślenia, odczuwania, przeżywania i postępowania w relacjach z innymi osobami w świecie społecznym.

2 nurt: EMPIRYZM I MORALNY HEDONIZM:
Empiryzm- kierunek filozofii, wg. którego jedynym lub głównym źródłem bądź środkiem poznania jest doświadczenie zmysłowe (zewnętrzne lub wewnętrzne).

1) empiryzm genetyczny - głosi, że umysł ludzki jest pierwotnie nie ukształtowany (tabula rasa). Napełnia go wiedzą dopiero doświadczenie.

W tym nurcie sytuują się badania i koncepcje wskazujące na konsekwencje postępowania człowieka i rozważające je pod kątem tego, czy dostarczają ludziom przyjemności czy przykrości, czy służą, czy też nie ich potrzebom, interesom i dążeniom.

Rodzimy się z umysłem jak niezapisana karta (tabula rasa – Locke), na której doświadczenie zapisuje swoją historię.

Asocjacja (łac. accociatio – połączenie) - proces skojarzenia co najmniej dwóch zjawisk psychicznych tak, by pojawienie się jednego z nich spowodowało tendencję do występowania pozostałych (np. światło zielone mówi nam o wolnej drodze). Asocjacje – czy to między ideami, wrażeniami, bodźcami i reakcjami albo między akcją reakcją i następstwem tej akcji w środowisku – powstają i umacniają się lub słabną i zanikają w zależności od tego, czy prowadzą do zaspokojenia potrzeb, pragnień, realizacji życzeń i popędów indywidualnych osób. Rozwój dokonywać się może do późnych lat życia i polega na tego rodzaju uczenia się: w jakich sytuacjach jakie zachowania prowadzą do jakich satysfakcji. Doznając satysfakcji uczymy się jak przeżyć ją ponownie. W grę wchodzi, z jednej strony, przeżycie przyjemności i zaspokojenia, z drugiej zaś – możliwość uniknięcia przykrości i frustracji.

Hedonizm moralny – tendencja do maksymalizowania przyjemności i minimalizowania przykrości w stosunkach między ludźmi.

Źródłem przyjemności lub przykrości jest społeczne otoczenie, w którym ponosimy konsekwencje naszych działań.

Atrakcyjne jest to, co społecznie nagradzane uznaniem, prestiżem, wszelkim wzmocnieniem pozytywnym.

Awersyjne jest to wszystko, co społecznie karane potępieniem, naganą, cofnięciem uznania, prestiżu – wszelkie wzmocnienie negatywne.

Wg Skinnera:

Godność- unikanie wzmocnień negatywnych, działanie na jej rzecz liczy się realnie wówczas, gdy przynosi w konsekwencji minimalizację przykrości w stosunkach społecznych.

Wolność- maksymalizacja przyjemności, społecznych nagród, wszelkich wzmocnień pozytywnych.

Fundamentalną zasadą współżycia społecznego jest przystosowanie poszczególnych jednostkowych repertuarów zachowania do biegu zdarzeń w otoczeniu społecznym, wedle naturalnej tendencji do maksymalizowania przyjemności i minimalizowania przykrości.

Nie mylić hedonizmu z zepsuciem moralnym! (nadmierne dążenie do raczenia się dobrami z rynku towarów i usług).

3 Nurt: PSYCHOLOGIA POZNAWCZO- ROZWOJOWA
– skupia się na badaniu umysłu człowieka i ewolucji ludzkiego myślenia w kolejnych stadiach, ukierunkowanej na osiągnięcie stadium końcowego

Intencjonalizm moralny – koncepcja kładąca nacisk na zależność moralnej wartości czynu od intencji sprawcy

Nurt ten wziął swój początek w od studiów Piageta nad rozwojem ocen moralnych dziecka i został wzbogacony przez Kohlberga badaniem rozwoju sądów i rozumowania społeczno moralnego.

Transformacjom rozwojowym podlega wewnętrzna organizacja aktywności umysłowej. Jej kolejne postacie to kolejne stadia rozwoju. Zewnętrznym aspektem są asymilacja i akomodacja. Obie składają się na adaptację, czyli inteligencję człowieka.

Asymilacja- polega na włączaniu oddziaływań środowiska do istniejącego lub tworzącego się schematu organizacji, natomiast akomodacja – na przekształcaniu tego schematu. (dziecko dotknie ognia, sparzy się- asymilacja; i więcej nie dotknie ognia - akomodacja).

MODEL ROZWOJU MORALNEGO WG J. PIAGETA

Piaget stworzył model rozwoju moralnego składający się z czterech stadiów. Podkreślał poznawczy aspekt rozwoju moralnego, twierdząc, że myślenie moralne dziecka zależy od stadium rozwoju poznawczego w jakim aktualnie znajduje się dziecko. Zdaniem Piageta w psychologii moralności nie można mówić o wyraźnych stadiach, a jedynie można wskazywać na pewną ewolucję w zakresie rozumienia przez dziecko podstawowych pojęć moralnych. Sam proces rozwoju moralnego opisuje generalnie jako stopniowe przechodzenie od stadium heteronomicznego do autonomii moralnej, która jest celem rozwoju moralnego.

Stadium 1.:
- 2- 4 r.ż. dzieci w tym czasie nie mają rzeczywistego pojęcia moralności.

Stadium 2.:
- stadium moralności heteronomicznej albo realizmu moralnego.
- 5- 7 r.ż.
- dziecko trzyma się zasad w sposób sztywny i interpretuje je jako święte i niezmienne.
- reguły społeczne są heteronomiczne i narzucone z zewnątrz.
- nakazy jako wydane przez ludzi z autorytetem, zwykle rodziców – nie mogą być zmienione
- dzieci nie zastanawiają się nad celami i słusznością reguł nawet wtedy, gdy nie rozumieją, dlaczego ta lub inna reguła ma obowiązywać. Przestrzegają norm z uwagi na autorytet dorosłych oraz sankcje jakie grożą za ich naruszenie.
- dobro i zło ujmowane są w kategoriach biało – czarnych.

- egocentryzm (w myśleniu) powoduje przekonanie, że wszyscy mają taki sam pogląd na to, co jest dobre i złe. Niedojrzałość intelektualna nie pozwala dziecku oddzielić tego co jest obiektywne i subiektywne (tzw. realizm moralny).

Piaget wskazał na dwa interesujące zjawiska w tym stadium.
Większość dzieci przejawia odpowiedzialność obiektywną, co oznacza, że dzieci oceniają sytuacje moralne ze względu na ich fizyczne i obiektywne konsekwencje, a nie intencje osoby, która się go dopuściła
Inną cechą charakterystyczną tego stadium jest immanentna sprawiedliwość. Ponieważ dzieci tak silnie wierzą we władzę reguł, to uważają, że zawsze kiedy reguła jest naruszona musi nastąpić kara. Stadium 3.:
- stadium moralności autonomicznej albo relatywizmu moralnego
- ok 7, 8 - ok.11 r.ż.

- reguły są traktowane jako ustanowione i podtrzymywane dzięki negocjacji i umowie członków danej społeczności.
- reguły są umowami, które stworzyli ludzie, aby pomagać i ochraniać siebie nawzajem.
- przestrzeganie reguł traktowane jako współdziałanie z innymi nie tylko podporządkowywanie się przepisom
- sądy moralne oraz decyzje co jest dobre, a co złe opierają się zarówno na intencjach, jak i materialnych konsekwencjach czynu
- to stadium zbiega się z wyróżnionym przez Piageta stadium rozwoju operacji formalnych w rozwoju poznawczym
Stadium 4.:
- powyżej 11 r.ż.
- dzieci stają się zdolne do tworzenia nowych reguł
- myślenie formalne pozwala na wyobrażanie sobie hipotetycznych sytuacji i nowych reguł kierowania nimi.
- dzieci zaczynają także rozszerzać rozumowanie moralne poza poziom osobisty, na poważniejsze społeczne i polityczne sprawy
- dorastający mogą interesować się takimi zagadnieniami moralnymi jak ochrona środowiska, zahamowanie rozwoju zbrojeń nuklearnych.

Piaget uważał, że rozumowanie moralne, podobnie jak rozwój poznawczy jest sterowane zarówno przez czynnik wrodzony, jak i środowiskowy. Spoglądając z perspektywy wychowania, Piaget uważa, że doświadczenia społeczne odgrywają ważną rolę w przechodzeniu dziecka z jednego stadium do drugiego, a zwłaszcza interakcje w grupie rówieśniczej.

6 stadiów rozwoju myślenia społeczno-moralnego według Kohlberga

I OKRES PRZEDKONWENCJONALNY
1) Stadium egocentryzmu i unikania kary
2) Indywidualność i równość w wzajemnych stosunkach
II OKRES KONWENCJONALNY
3) Związki interpersjonalne i role społeczne
4) Społeczny system normatywny
III OKRES POSTKONWENCJONALNY
5) Prawne, religijne, obyczajowe regulacje postępowania w związkach interpersjonalnych
6) Konstruowanie moralnego pkt-u widzenia