Szkoły (kierunki) prawa karnego
Współczesne prawo karne jest bezpośrednim efektem myśli oświeceniowej. Rozwój nauk społecznych w 2 połowie XIX wieku, które poświęciły uwagę zjawiskom przestępczości też miały wpływ na kształt prawa karnego (patrzenie na przestępców pod kątem naukowym)- doprowadziło to co powstania szkoły pozytywnej.
a) szkoła klasyczna - odpowiedzialność karna , przesłanką ma być wina. Obok kar pojawiły się środki . zabezpieczające (odrębne traktowanie recydywistów). Prawo karne zaczyna się . interesować nie tyle karą, co sprawcą czynu pod względem niebezpieczeństwa . . . sprawcy;
b) doktryna obrony społecznej - rezygnacja z karania na rzecz środków ochrony społecznej, . . . . . . . . . postępowanie ze sprawcami czynów zabronionych (przestępstwo . . . . jako choroba, którą trzeba leczyć). Znika pojęcie winy i kary;
c) kierunek resocjalizacyjny – oparty na idei resocjalizacji, czyli naprawianiu skrzywionych postaw . . . . sprawców czynów zabronionych;
d) neoklasycyzm (nowy realizm) – oparty na czynie i na karze.
Współczesne prawo karne należy określić mianem eklektycznego, tj. łączącego różne kierunki bez jednoznacznej preferencji określonego kierunku. W prawie karnym odnaleźć można wszystkie relacje w/w kierunków. Trudno jest prognozować rozwój współczesnego prawa karnego. Ulega ono dynamicznym przemianom, wyrażającym przede wszystkim zasady humanitaryzmu. W prawie karnym poszukuje się środków prawno- karnych, następuje substytucja kar prawno- karnych, powszechne jest zjawisko penalizacji i depenalizacji (czyny bezprawne stają się karalne i na odwrót). Współcześnie następuje umiędzynarodowienie prawa karnego, a w wymiarze europejskim- powstawanie europejskiego prawa karnego.
Zasady odpowiedzialności karnej
- są to dyrektywy stanowienia i stosowania Orawa uznawane za fundamentalny element państwa prawnego;
- katalog takich zasad jest formułowany w doktrynie, dokumentach prawa międzynarodowego, oraz można go odczytać z konstytucji RP.
1. Zasada odpowiedzialności za czyn
Odpowiedzialność karna dotyczy rozpoznawalnych zachowań człowieka. Nie może dotyczyć przekonań, poglądów, nieuzewnętrznionych elementów psychicznych. Zasada ta wyłącza odpowiedzialność zbiorową, jak też odpowiedzialność karną podmiotów zbiorowych (przedsiębiorstw), gdyż nie można im przypisać czynu. Czyn jest indywidualny. Zasada nie wyklucza też tzw. Karania „przedsiębiorstw podmiotów zbiorowych”.
2. Zasada ustawowej określoności czynu zabronionego
Odpowiedzialność karna wynika jedynie z naruszenia artykułu ustawowego, obowiązującym w chwili jego popełnienia. Z zasady tej wyprowadzona jest zasada nieretroaktywności prawa karnego. Zasada ta domaga się, aby zakaz karny był wyraźny, tj. jednoznaczny i powszechnie zrozumiały.
3. Zasada zawinienia
Głosi ona, iż koniecznym warunkiem odpowiedzialności karnej jest przypisanie sprawcy winy (zawinienie czynu). Zasada ta wyklucza tzw. Odpowiedzialność obiektywną (samo zjawisko, np. przekroczenie prędkości na fotoradarze- nie wiadomo kto odpowiada, więc odpowiadają wszyscy- odpowiedzialność grupowa).
4. Zasada sprawiedliwości
Prawo karne służy społecznej potrzebie zaspokajania sprawiedliwości.
5. Zasada legalizmu
Odpowiedzialność karna może być realizowana jedynie na podstawie i w granicach prawa.
6. Zasada procesowa
Prawo do sądów i uczciwego, rzetelnego procesu.
Funkcje prawa karnego
- są to cele, jakie poprzez realizację norm chcemy osiągnąć
1. Funkcja zabezpieczająca- podstawowa
Prawo karne służy ochronie dóbr i wartości istotnych z punktu widzenia społecznego. Chronione są dobra i wartości, przed czynami noszącymi znamię przestępstw, za pomocą kar i innych środków karnych.
¤ zasada pomocniczości państwa karnego (proporcjonalności)- represja karna powinna być stosowana, gdy nie można osiągnąć jej innymi środkami (ultima ratio- ostateczność).
2. Funkcja ochronna
Wyliczanie dóbr i kategorii dóbr (życie, zdrowie, mienie, wolność, cześć… → rozdziały KK).
3. Funkcja gwarancyjna
Prawo karne służy wyznaczeniu granic uprawnionej ingerencji państwa o życie obywateli zgodnie z zasadą, że co nie jest zabronione, jest dozwolone.
4. Funkcja sprawiedliwościowa (represyjna)
Prawo karne służy zaspokajaniu sprawiedliwości z zasadą, że osoby winne powinny karę ponieść, a niewinne powinny być od kary wolne.
5. Funkcja izolacyjna
Prawo karne służy zaspokajaniu społeczeństwa przed osobami zagrażającymi poprzez ich izolację.
6. Funkcja zabezpieczająca poprzez stosowanie środków
Prawo karne służy zabezpieczeniu społeczeństwa przed czynami niebezpiecznymi poprzez stosowanie środków zabezpieczających takich jak: przepadek, pozbawienie praw, zakaz wykonywania określonych zawodów, itd.
7. Funkcja resocjalizacyjna
Prawo karne służy korekcji postaw społecznych sprawców czynów zabronionych poprzez ich wychowanie tak, aby nie popełniali ponownie przestępstw.
8. Funkcja leczniczo- terapeutyczna
Prawo karne służy ochronie i korekcji stanu zdrowia skazanych, w tym zdrowia psychicznego.
9. Funkcja opiekuńczo wychowawcza
Prawo karne służy ochronie małoletnich przed demoralizacją.
10. Funkcja ideologiczno- motywacyjna
Prawo karne służy kształtowaniu pożądanych postaw społecznych.