ZDOLNOŚCI SIŁOWE -*siłę człowieka można określić jako zdolności do pokonania oporu zewnętrznego lub przeciwdziałania mu kosztem wysiłku mięśniowego(Zaciorski);*siła jako zdolność grupy mięśni do wyzwolenia max siły skurczu podczas pojedynczego przeciwdziałania oporowi(Heyward)*przez silę jako cechę fizyczną będziemy rozumieli max siłę(moment siły)poszczególnych grup bądź sumę max sił w głównych stawach człowieka w warunkach statystyki. Rodzaje siłę możemy oceniać zarówno w czasie statycznego jak i dynamicznego skurczu. Jeśli opór nie zmienia swojej pozycji,skurcz mięśni ma charakter statyczny lub izometryczny i nie jest widoczny ruch w stawie. Skurcz dynamiczny następuje wówczas, kiedy pojawia się ruch w stawie(ekscentryczny lub koncentryczny). Koncentryczny-jeśli opór jest mniejszy niż siły wyzwalane przez dana grupę mięśni. Ekscentryczny, kiedy mięśnie wywierają napięcie podczas wydłużenia, występuje on, kiedy mięśnie tworzą siły hamujące dla obniżenia szybkości ruchu jakiejs części ciała lub przeciwstawiają się siłom grawitacji. Podział siły wg Ważnego-sila rozwijana w warunkach dynamiki-sila zrywowa, siła szybka,wolna. Siła rozwijana w warunkach statyki:sila aktywna-w czasie pracy dąży się przede wszystkim do przeciwdziałania oporom zew przez aktywny skurcz mięśni, siła pasywna-siły zew działają tu w ten sposób, ze miesień może się tylko przeciwstawiać postępującemu rozciąganiu. Podział wg Szopy-zdolność rozwijania max absolutnej siły statycznej, zdolności rozwijania max lokalnej siły statycznej. Istnieje jeszcze siła wzgledna-jest to wielkość siły absolutnej przypadającej na 1 kg masy ciał(przy porównaniu ludzi o różnym ciężarze ciała-sila wzgledna=sila absolutna/ciężar ciała),siła absolutna miesniowa-jest to wielkość max możliwego jeszcze do pokonania oporu w wybranym ruchu, w którym jest zaangażowana znaczna część ukl mięśniowego. Determinanty-w największym stopniu zależy ona od przekroju mięśnia, w tym i przebiegu włókienek mięśniowych, a także stopnia zmęczenia, stanu biochemicznego mięśnia, pobudzenia emocjonalnego, a także od masy ciała i stopnia przygotowania org. do wysiłku, siła skurczu jest uwarunkowana ilością pobudzonych jednostek motorycznych. POMIAR- *próby odbywane z użyciem aparatury pomiarowej)( różnego rodzaju dynamometry, dynamografy,platformy tensometryczne, wykorzystuje się tez specjalnie konstruowane stanowiska pomiarowe, umożliwiające bardzo precyzyjna ocenę przebiegu siły, pomiary te prowadzi się w warunkach statyki i dynamiki(przy stałym i zmiennym oporze)*próby bez aparatury pomiarowej specjalne testy ruchowe(podniesienie ciężaru,rzuty piłka lekarska, podciąganie na drążku-jest to pośrednia ocena potencjału ruchowego. ZDOLNOSCI SZYBKOSCIOWE(anaerobowe)-zdolności szybkościowe jako przejaw motorycznosc człowieka rozumie się poziom możliwości przemieszczania w przestrzeni całego ciała lub określonych jego części w możliwie najkrótszym odcinku czasu, wykonywane działanie nie może wywoływać zmęczenia obniżając prędkość ruchu. Determinanty -uwarunkowania genetyczne-struktura mięsni, proporcje włókien mięśniowych(FT)-sprawność ukl enzymatycznych rozpadu fosfokreatyny i glikolizy beztlenowej(MMA)-czas reakcji i częstotliwość ruchów(koordynacja nerwowo-mięśniowa)-proporcje dzwigni kostnych. FORMY PRZEJAWIANIA SZYB*czas reakcji(utajony czas reagowania)jest to czas, jaki upływa od momentu zadziałania bodźca do występowania sciśle określonej reakcji u danej osoby-wyodrebnia się typ reakcji prostej i typ reakcji złożonej. Reak prosta-zadzialanie na z góry wiadomy i przewidziany sygnał, Reak złoz-reakcje, które wymagają wybiorczego dostosowania się do sytuacji.*Czas pojedynczego ruchu-jest w dużym stopniu zależny od wielkości pokonywanego oporu*częstotliwość ruchu-zwiazana z ruchliwością ukl nerwowego, zachowanie najodpowiedniejszych proporcji miedzy procesami pobudzania i hamowania. PODZIAŁ wg Szopy w obrębie zdol szybkościowych:*zdolność rozwijania max mocy anaerobowej niekwasomlekowej, która określa możliwości w zakresie szybkości uwalniania energii zmagazynowanej w fosfokreatynie mięśniowej*zdolność rozwijania max mocy anaerobowej kwasomlekowej, która określa sprawność i efektywność procesów, glikolizy beztlenowej*zdolnośc szybkiej mobilizacji mięśnia, która określa możliwości w zakresie szybkiego pobudzenia możliwie dużej liczby jednostek motorycznych oraz rozładowania energii. POMIAR *max mocy anaerobowej niekwasomlekowej bada niebezpośrednio z pomocą testów Margarii, Georgescu,Wingate, do badań pośrednich zaleca się wykorzystywanie-skoku w dal z miejsca*max moc anaerobowa kwasomlekowa-test Wingate 30s lub pośrednie badanie bieg na 200-300m*szybka mobilizacja mięśnia wg Szopy oceną czasu rozwijania siły i mocy max jest skurcz izometryczny i test Wingate, bieg po kopercie lub wahadłowy. Inne testy to wyskok dosiężny, skok w dal z miejsca, cykloergometr, test stopnia Margarii ZDOLNOSCI WYTRZYMAŁOŚCIOWE-osobnicze możliwości przeciwstawiania się zmęczeniu i umiejętności długotrwałego wykonywania określonej pracy. Praca w typowym wysiłku wytrzym powinna trwać, co najmniej 4min, a jej natężenia wahać się w granicach 60-80%max. DETERMINANTY -podstawowy czynnik determinujący zdol wytrz jest max pobór tlenu, wysiłki wytrz są wykonywane dzięki energii dostarczonej z procesów tlenowych, czyli z tzw. cyklu KREBSA oraz łańcucha oddechowego.-Jednak poziom zdol wytrz zależy nie tyko od sprawności procesów biochemicznych, ale i od parametrów pracy serca, składu krwi, jakości funkcjonowania ukł. Enzymatycznych-uwarunkowane są tez wysokim potencjałem aerobowym, zasobem źródeł energetycznych,aktywnością enzymów, sprawnością mechanizmów termoregulacyjnych, wydolności ukl dokrewnego,włókna czerwone”wolne”, powierzchnia i objętość mitochondriów w mięśniu. PODZIAŁ wg Ważnego*wg charakteru przebiegu procesów fizjologicznych-wyróżnia się tu wytrz tlenową(aerobowa), zależną od sprawności ukl krążenia, frakcji włókien czerwonych ST w pracujących mięśniach oraz aktywnością enzymów utleniających-wytrz beztlenową(anaerobowa) zdolność do do zaciągania dużego długu tlenowego oraz tolerancja na zaburzenia homeostazy*wg klasyfikacji metodycznej-wytrzym ogólna,ukierunkowana i specjalna*wg czasu trwania wysiłku oraz obciążenia wytrz długiego czasu(ponad 9min)wytrz średniego czasu (od50s do 2 min),wytrz szybkościowa(poniżej 2 min),wytrzymałość siłowa POMIAR-Szopa przyjmuje ze w ocenie zdol wytrz należy wyróżnić zdolności *max poboru tlenu*odporności mięśnia na zmęczenie. Pomiar max poboru tlenu warunki laboratoryjne-bieżnia mechaniczna lub cykloergometr lub w pośredniej ocenie stosuje się wysiłek stopniowo wzrastający do max-wskaznikiem wydolności tlenowej jest osiągnięty poziom stabilizacji pochłaniania tlenu, mimo dalszego zwiększania wysiłku, 9 min bieg-marsz, czas pokonania biegiem-marszem odcinka 1,5 lub 1 mili, bieg ciągły 12 min-Coopera, długotrwały wytrzymałościowy bieg wahadłowy(Eurofit), różne testy chodu i step-testy. Do oceny odporności mięśnia na zmęczenie *ocena tempa opadania mocy max w Teście Wingate lub analiza krzywej zmęczenia w skurczu izometrycznym, pośrednie metody to podciąganie na drążku lub zwis na drążku oraz unoszenia z leżenia do siadu.
Podział testów motoryczności. 1) Podział ze względu na cel, jaki stawia sobie w końcowej analizie: a)pedagogiczne- ingerencja w procesy wychowania, nauczania i rozwoju b)laboratoryjne- (badawcze) mierzenie w sposób najbardziej obiektywny i dokładny różnych zdolności: umiejętności i zachowań ruchowych osobnika. 2) Ze wzgl. na klasyfikację funkcjonujących w praktyce pedagogicznej sposobów oceny i interpretacji wyników testów: a) tradycyjne (autoteliczne)- przede wszystkim osiągnięcia ruchowe b)heteroteliczne- cel główny to „promocja zdrowia” Wśród testów sprawności fiz wyróżniamy: a)testy oceniające główne umiejętności ruchowe (sprawność techniczną) b)testy mające ambicje mierzenia „czystych” cech (zdolności) motorycznych (np.: baterie testów sprawności motorycznej L.Denisiuka). Inny rodzaj podziału: a)syntetyczne metody oceny motoryczności- jedna dostatecznie złożona próba b)analityczne met oceny motoryczności- każdy z wyróżnionych składników sprawności podlega odrębnemu badaniu i ocenie. Podział ze wzgl. na użycie aparatury pomiarowej: a) testy bez użycia aparatury pomiarowej (podniesienie ciężaru ,rzuty piłka lekarską, biegi zwinnościowe, podciąganie na drążku). B)testy prowadzone z użyciem aparatury pomiarowej (różnego rodzaju dynamomertów, platform tensomatrycznych ,sprzężonych z komputerem urządzeń do badania równowagi itp.). Zasady konstruowania (poprawności) testów ; 1) Obiektywizm- ocena winna być autonomiczna i wolna od subiektywizmu, co ma gwarantować uzyskiwanie w miarę jednorodnych wyników w próbach prowadzonych przez różne osoby. W praktyce kryterium trudne do spełnienia o tyle, o ile labilne są mierzone efekty motoryczne (próby sprawności fiz- wszystkie w różnym stopniu). 2) Trafność- kryterium odnoszące się do trafności wew danej próby oraz określa jej trafność zew. Oznacza ono stopień adekwatności pomiaru, a więc zgodność treści ,które test mierzy, z tym co w założeniu miał mierzyć- przy redukcji udziały jak największej liczby innych komponentów. 3)Rzetelność- inaczej powtarzalność- jt kryterium informujące „w założeniu” o wielkości błędu pomiaru ,a więc o stabilności wyników badań realizowanych przez tę samą osobę w określonych odstępach czasu. Jeżeli czas jest krótki, współczynnik powtarzalności zależy od wariancji błędu pomiarowego. W miarę wydłużania czasu (2-3 tygodnie) staja się miarą łączną wariancji genetycznej i wariancji krótkotrwałych efektów środowiskowych lub( przy odstępach kilkuletnich) łączną miarą wariancji genetycznych , wariancji środowiskowych i wariancji błędu pomiarowego. 4)Standaryzacja- kryterium wskazujące, iż sposób wykonania każdego testu winien być zawsze określony dokładną instrukcją, niepozostawiającą żadnych wątpliwości odnośnie do interpretacji warunków jego przebiegu. Oznacza to konieczność ujednolicenia zasad przeprowadzenia poszczególnych prób w zakresie miejsca, sprzętu, sposobu oceny, liczby powtórzeń ,stroju. Jt bardzo istotne w przypadku posługiwania się testami sprawności motorycznej. 5)Normalizacja- kryterium jt spełnione wówczas, jeśli został ustalony ukł. odniesienia w postaci norm testowych (skal punktowych np. skala T, skala C_,opracowanych na podstawie badań reprezentowanych dla danej populacji. Próba reprezentatywna musi być próbą losową. Wielkośc klasyfikuje się najczęściej w zależności od płci i wieku kalendarzowego, czasami również z uwzględnieniem podstawowych cech somatycznych lub kategoriach wieku morfologicznego. 6)Relatywność- przy ocenie należy wziąć pod uwagę poziom rozwoju somatycznego .Wynik odnosimy do zaawansowania biologicznego. (relatywny = względny) Eurofit dla dzieci i młodzieży oraz dorosłych-założenia testu. Eurofit stanowi propozycję unifikacji metod pomiaru spr.fiz. Dzieci w wieku 6-18lat ,stosowanie do potrzeb szkolnych lub badawczych. Test ten może być wykorzystywany w grupach starszych, może też stanowić p-kt odniesienia w procesie przemian w nabywaniu sprawności od wieku szklonego do dojrzałości. Eurofit dla dzieci i młodzieży (9prób): 1.Postawa równoważna na jednej modze, 2.stukanie w krążki 3.skłon w przód w siadzie prostym, 4.skok w dal z miejsca, 5.ściskanie dynamometru 6.siady z leżenia tyłem, 7.zwis na ramionach ugiętych 8.bieg wahadłowy 10x5m 9.wytrzymałościowy bieg wahadłowy (lub ergometryczny test rowerowy) Prócz prób należy ponadto dokonać pomiarów antropometrycznych takich jak: wysokość c, ciężar c, pomiar fałdów skórno-tłuszczowych: (m. dwugłowy ramienia, m.trójgłowy, m.podłopatkowy, bok tułowia, m.łydki) oraz dowiedzieć się o płeć i wiek badanego. (wiek-lata i miesiące) Eurofit dla dorosłych: 1.marsz na dystansie 2km 2.siad z leżenia tyłem 3.skłon w przód w siadzie prostym
Środowisko-całokształt warunków materialnych i biolog, istotnych dla życia i rozwoju osobników danego gatunku. Jt miejsce przebywania osobnika lub populacji przez dłuższy czas.Nisza ekologiczna z tzw. polem interakcji ,w którym dochodzi do zwrotnego związku czł z różnymi elementami środowiska. Od poczęcia –śmierci środowisko oddziaływuje na istoty ludzkie. Wpływ ten jest szczególnie znaczący w okresie dzieciństwa, kiedy to środowisko dostarcza ustrojowi odpowiednich podniet niezbędnych do osiągnięcia dojrzałości. Wymienia się 2 grupy czynników wew (endogennych): a) endogenne genetyczne, czyli determinanty rozwoju, b)endogenne paragenetyczne, czyli stymulatory rozwoju. Zajmuje się nimi genetyka czł. Elementy środowiska zew. 1.Czynn biogeograficzne (modyfikatory naturalne):-zasoby wodne i mineralne w otoczeniu oraz skład powietrza,- org żywe, z którymi czł się styka (rośliny, zwierzęta, bakterie, wirusy),- klimat a szczególnie temp ,wilgotność, ciś, ruchy powietrza, nasłonecznienie, radiacje, pole elektromag,- ukształtowanie terenu,- siły grawitacji i przyśpieszeń,- źródła dźwięków. 2.Czynn spol-ekonomiczne (modyfikatory kulturowe):-wewnątrzrodzinne: wysokość zarobków i sposób podziału dóbr materialnych, poziom wykszt rodziców,- zew względem rodziny: ogólny poziom kultury społ, wielkość i charakter środowiska spol, system wartości tj: tradycje i zwyczaje społ, nawyki, zwyczaje dotyczące stos używek, organizacja fiz środowiska czł. 3.Tryb życia:- akt umysłowa i fiz (praca zawodowa, rozkład codziennych zajęć, trening sport, rekreacyjny, ćw fiz),- wypoczynek, sen. Typy zmian przystosowawczych. Zachodzą w ustroju jako reakcja na bodźce środowiskowe:- jednorazowa odpowiedź na bodziec poj lub ich krótkotrwałą serię,- zmiany adiustacyjne, względnie trwałe, ale odwracalne, które cofają się po pewnym czasie od ustąpienia działania bodźca,- zmiany adaptabilne, czyli przystosowanie plastyczne, które wyraża się w zmianach trwałych nieodwracalnych otyczą one fenotypu, -adaptację genetyczną ,która dotyczy zmian wywołanych w zakresie struktur DNA i materiału genetycznego oraz ma prowadzić do utrwalenia się w populacji osobników najlepiej przystosowanych. W przypadku tr zdol motor i elementów spr fiz mamy do czynienia z adiustacyjnym charakterem zmian. Oznacza to, że przesunięty na wyższy tor rozwoju motor pod wpływem akt fiz osobnika w młodości, po zaprzestaniu tr ruchowego ma tendencję do powrotu na poprzednie, niżej położone miejsce. Skuteczność dział na org czynn środow i bodźców ruchowych zależy od: okresu rozwoju ontogenetycznego,-genetycznie zdeterminowanej wrażliwości na bodźce,- nabytej tolerancji na dany bodziec lub też dodatkowego uwrażliwienia. Wrażliwość na bodźce środowiskowe i tryb życia nazywamy ekosensytywnością. Kobieta jest lepiej genetycznie wyposażona w mechanizmy obronne przed zakażeniem ,wykazuje szybsze i silniejsze reakcje immunologiczne. Długotrwałe bodźce wywołują poważniejsze zmiany adiustacyjne u płci M.M łatwiej odchylając się z toru rozwoju, łatwiej też na ten tor wracają. Modyfikatory poziomu spr fiz: czynniki o charakterze społ, ekonomicznym i kulturowym. (uwzględnia się):- wielkość i charakter środowiska społ.,- status społ,- poziom zamożności,- pochodzenie etniczne i rasowe. Śniadecki wskazywał na różnice w wyglądzie ludzi oraz ich rozwoju somatycznym związane z przynależnością do klas społ oraz grup zawodowych, grup wyznaniowych.W wielu badaniach potwierdzono znaczenie pochodzenia społ dla rozwoju fenotypu czł. Na ogół w społ funkcjonuje swoisty społ- kulturowy kod wartościowania ludzi, związany z poziomem ich wykształcenia. Wyniki badań nad społ uwarukowan. Środowisko kształtuje też motywacje do podejmowania wys fiz. Te róznej natury motywacje i wysublimowane aspiracje poszczególnych jednostek wyrażają się w nadzwyczajnej spr motor sportowców, kaskaderów itp. Jak bardzo środowisko społ zniekształca ów „naturalny” styl motor, wskazuje miejsce i znaczenie wf w szkole ,intencjonalnie ukierunkowanego przedmiotu szkolnego na nauczanie umiejętności ruchowych oraz uświadamianie i motywowanie do akt fiz przez całe życie. Ale gdyby ograniczać się tylko do okresu dzieciństwa, przemożna jest tu też rola środowiska rodzinnego, grup rówieśniczych, organizacji pozaszkolnych, czy środków masowego przekazu. Z badań wynika,że wyższe wykszt rodziców wyraźnie współwystępuje w wyższym poziomem spr fiz i równocześnie podstawowe wykszt rodz wybitnie negatywnie wpływa na spr fiz. Wraz z lepszymi warunkami społ-bytowymi nie wzrasta spr fiz. Oddziaływanie najbliższego otoczenia. Rodzina- tu zwykle przebiega cała początkowa faza kształtowania się osobowości. Model życia rodziny, normy i wzory w niej obowiązujące mają istotne znaczenie dla uspołecz i rozwoju dziecka. Życie rodz dostarcza dziecku wzorców postępowania w zakresie troski o zdr, rozwój fiz, spr ruch. Anderssen i Wold wykazali, że najważniejszym detrminantem akt fiz wśród dorastających dzieci była bezpośrednia pomoc rodziców. Zachęcanie do akt-większ rola ojców. Szkoła-poprzez szkołę dziecko ma szansę uczestniczyć w złożonych sytuacjach społ. Szkoła powinna tworzyć warunki do poszerzenia kontaktów i nabycia społ doświadczenia, również w wzorcach życia w kult fiz. Wykazano na utrzymanie się dysproporcji w kompetencjach szkolnych uczniów wywodzących się z róznych środowisk wynikało, że system wf wykazuje liczne słabości i braki. Grupy rówieśnicze-pełni istoną f-kcję w kształt postaw jednostki względem akt fiz. Członkowie grup zaczynają przyswajać przyjęte wzory i zwoiete wartości. Normy i obyczaje grupy mogą nieść poważne niebezpieczeństwa, związane z kształt niepożądanej obyczajowości. Organizacje i placówki wf, rekreacji i sportu. Formy działalności jak i motywy uczestn w zorganizowanej akt fiz mogą być b.różnorodne.Ich obecność wpływa na poziom spr fiz w danrj populacji oraz tworzy określone możliwości prowadzenia intencjonalnych zabiegów wokół rozwoju fiz i spr. Środki masowego prz. Osobotwórczy wpływ środków masowego p. może wyrażać się zmianą wartościowania potrzeb życiowych oraz dostarczaniem określonych wzorów postępowania. Możliwości korzystania ze środków mas.p. w popularyzacji akt fiz są b duże i z powodzeniem wykorzystywane. Rola telewizji jest znacznie mniej efektywna niż rola rodziców.