Samorząd terytorialny

Samorząd terytorialny stanowi element sektora publicznego, a jednostki samorządu terytorialnego zaliczone są do sektora finansów publicznych. Finanse samorządu terytorialnego są integralną częścią publicznego systemu finansowego, obejmującego procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz z ich rozdysponowaniem. Odpowiednio do pojęcia finansów publicznych, finanse samorządu terytorialnego określane są jako zasoby i środki pieniężne oraz operacje finansowe, polegające na gromadzeniu dochodów własnych i dochodów wyrównawczych oraz przychodów, a także na dokonywaniu wydatków i rozchodów przez jednostki samorządu terytorialnego w celu sfinansowania zadań własnych i zleconych im przez państwo oraz zadań wspólnych.

Podstawowymi aktami prawnymi regulującymi obecnie gospodarkę finansową samorządu terytorialnego są:

• Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z 7 kwietnia 1997 r. (DzU nr 78, poz. 483 z późn. zm.);

• Ustawa z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (DzU nr 169, poz. 1420);

• Ustawa z 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (DzU nr 203, poz. 1966 z późn. zm.);

• Ustawa z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (tekst jednolity: DzU z 2001 r. nr 142, poz. 1591);

• Ustawa z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym ( tekst jednolity: DzU z 2001 r. 142, poz. 1592);

• Ustawa z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (tekst jednolity: DzU z 2001 r. nr 142, poz. 1590);

• Europejska Karta Samorządu Terytorialnego sporządzona w Strasburgu 15 października 1985 r. (DzU z 1994 r. nr 124, poz. 607)

Wydatki samorządu terytorialnego.

Wydatki są finansowo opisanym kosztem wykonania zadania publicznego, określonego w przepisach szczególnych. Wydatków publicznych z reguły nie można oddzielić od zadań publicznych.

Wydatki jednostki samorządu terytorialnego należy planować w ścisłym powiązaniu z regulacjami prawnymi ustalającymi zadania dla tych jednostek.

Zgodnie z art. 111 ustawy z 26 XI 1998 r. o finansach publicznych wydatki budżetów jednostek samorządu terytorialnego są przeznaczone na realizację zadań określonych w ustawach, w szczególności na:

1. Zadania własne jednostek samorządu terytorialnego;

2. Zadania z zakresu administracji rządowej i inne zadania zlecone jednostkom samorządu terytorialnego ustawami;

3. Zadania przejęte przez jednostki samorządu terytorialnego do realizacji w drodze umowy lub porozumienia;

4. Zadania realizowane wspólnie z innymi jednostkami samorządu terytorialnego;

5. Pomoc rzeczową lub finansową dla innych jednostek samorządu terytorialnego, określoną przez organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego.

Wydatki budżetu jednostki samorządu terytorialnego zgodnie z art. 111 ust. 3 w związku z art. 69 ustawy o finansach publicznych dzielą się na:

1. Wydatki bieżące

1. Dotacje- są to wydatki budżetu samorządowego podlegające szczególnym zasadom rozliczania przeznaczone na:

1. Finansowanie lub dofinansowanie:

• Zadań zleconych do realizacji jednostkom niezaliczonym do sektora finansów publicznych oraz fundacjom i stowarzyszeniom,

• Kosztów realizacji inwestycji,

1. Dopłaty do określonych rodzajów wyrobów lub usług,

2. Pierwsze wyposażenie w środki obrotowe nowo tworzonych zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych (dotacje na pierwsze wyposażenie w środki obrotowe).

1. Wynagrodzenia i uposażenia oraz składki do nich naliczane,

2. Inne świadczenia na rzecz osób fizycznych

3. Zakupy towarów i usług

4. Inne wydatki związane z funkcjonowaniem jednostek budżetowych lub realizacją ich statutowych zadań.

1. Wydatki na obsługę długu- obejmują w szczególności wydatki budżetu samorządowego z tytułu oprocentowania i dyskonta od samorządowych papierów wartościowych (obligacji), oprocentowania zaciągniętych kredytów i pożyczek oraz wypłat związanych z udzielonymi przez samorząd poręczeniami i gwarancjami.

2. Wydatki majątkowe

1. Wydatki na zakup i objęcie akcji oraz wniesienie wkładów do spółek prawa handlowego,

2. Wydatki inwestycyjne samorządowych jednostek budżetowych oraz dotacje celowe na finansowanie lub dofinansowanie kosztów realizacji inwestycji.

Ważnym podziałem wydatków jednostki samorządu jest podział na:

1. Wydatki bieżące- służą bieżącej działalności gminy, powiatu lub województwa, np.: wynagrodzenia za pracę, zakup materiałów, energii, dotacje na działalność eksploatacyjną samorządowych zakładów budżetowych.

2. Wydatki inwestycyjne- służą powiększeniu majątku jednostki samorządu terytorialnego, dzięki nim mogą powstać drogi gminne, powiatowe i wojewódzkie, budynki służące rozwojowi kultury, oczyszczalnie ścieków

Dzięki wydatkom inwestycyjnym możliwy jest rozwój społeczny i gospodarczy jednostki samorządu.

Wydatki gmin.

Zadania gminy znajdujące swoje odzwierciedlenie w strukturze wydatków gminy wynikają z ustaw. Zmiana zakresu zadań gminy zależy od realizowanej za pośrednictwem ustaw polityki społecznej, gospodarczej i administracyjnej ustawodawcy. Polityka ta jest następstwem: przemian społeczno-gospodarczych i cywilizacyjnych, powstawania nowych potrzeb publicznych, pojawiania się nowych problemów i możliwości ich rozwiązywania przez władze publiczne.

Gmina wykonuje swoje zadania za pośrednictwem organów stanowiących (rada gminy) i wykonawczych (zarząd).

Zadania gmin rozumiane jako świadczenie usług publicznych na rzecz mieszkańców (zadania własne finansowane z własnych środków) obejmują w szczególności sprawy:

1. Ładu przestrzennego, gospodarki terenami i ochrony środowiska,

2. Gminnych dróg, ulic, mostów, placów oraz organizacji ruchu drogowego,

3. Wodociągów i zaopatrzenia w wodę, kanalizacji, usuwania i oczyszczania ścieków komunalnych, utrzymania czystości i porządku oraz urządzeń sanitarnych, wysypisk i unieszkodliwiania odpadów komunalnych, zaopatrzenia w energię elektryczną i cieplną oraz gaz,

4. Lokalnego transportu zbiorowego,

5. Ochrony zdrowia,

6. Pomocy społecznej, w tym ośrodków i zakładów opiekuńczych,

7. Gminnego budownictwa mieszkaniowego,

8. Oświaty, w tym szkół podstawowych, przedszkoli i innych placówek oświatowo-wychowawczych,

9. Kultury, w tym bibliotek gminnych i innych placówek upowszechniania kultury,

10. Kultury fizycznej, w tym terenów rekreacyjnych i urządzeń sportowych,

11. Targowisk i hal targowych,

12. Zieleni gminnej i zadrzewień,

13. Cmentarzy gminnych,

14. Porządku publicznego i ochrony przeciwpożarowej,

15. Utrzymania gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych,

16. Zapewnienia kobietom w ciąży opieki socjalnej, medycznej i prawnej.

Gmina może wykonywać także zadania zlecone z zakresu administracji rządowej, a także z zakresu organizacji przygotowań i przeprowadzenia wyborów powszechnych oraz referendów.

Zadania te są nałożone na gminę poprzez ustawę lub na podstawie porozumienia zawartego z organami tej administracji.

Wydatki powiatu

Powiat wykonuje określone ustawami zadania publiczne o charakterze ponad gminnym.

Można je podzielić na:

1. Zadania własne wynikające z ustawy o samorządzie powiatowym (z dn. 5 czerwca 1998r.) oraz innych ustaw w zakresie:

1. edukacji publicznej,

2. promocji i ochrony zdrowia,

3. pomocy społecznej,

4. polityki prorodzinnej,

5. wspierania osób niepełnosprawnych,

6. transportu zbiorowego i dróg publicznych,

7. kultury oraz ochrony zabytków i opieki nad zabytkami,

8. kultury fizycznej i turystyki,

9. geodezji, kartografii,

10. gospodarki nieruchomościami,

11. administracji architektoniczno-budowlanej,

12. gospodarki wodnej,

13. ochrony środowiska i przyrody,

14. rolnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego,

15. porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli,

16. ochrony przeciwpowodziowej, w tym wyposażenia i utrzymania powiatowego magazynu przeciwpowodziowego, ochrony przeciwpożarowej i zapobiegania innym nadzwyczajnym zagrożeniom życia i zdrowia ludzi oraz środowiska,

17. przeciwdziałania bezrobociu oraz aktywizacji lokalnego rynku pracy,

18. ochrony praw konsumenta,

19. utrzymania powiatowych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych,

20. obronności,

21. promocji powiatu,

22. współpracy z organizacjami pozarządowymi.

Przekazywanie nowych zadań powiatowi wymaga zapewnienia środków finansowych koniecznych na realizację w postaci zwiększenia dochodów. Zadani własne mogą być przekazane gminie (na jej uzasadniony wniosek) na warunkach ustalonych w porozumieniu.

1. Zadania zlecone przez ustawę z zakresu administracji rządowej. Powiat może zawierać porozumienia z organami administracji rządowej w sprawie wykonania zadań publicznych oraz może zawierać porozumienia w sprawie powierzenia zadań publicznych z jednostkami samorządu terytorialnego (gminami i województwem.

Wydatki województwa

Województwo wykonuje zadania publiczne o charakterze wojewódzkim, nie zastrzeżone ustawami na rzecz organów administracji państwowej.

Samorząd województwa określa strategię rozwoju województwa, uwzględniając w szczególności następujące cele:

1. pielęgnowanie polskości oraz rozwój i kształtowanie świadomości narodowej, obywatelskiej i kulturowej mieszkańców, a także pielęgnowanie i rozwijanie tożsamości lokalnej,

2. pobudzanie aktywności gospodarczej,

3. podnoszenie poziomu konkurencyjności i innowacyjności gospodarki województwa,

4. zachowanie wartości środowiska kulturowego i przyrodniczego przy uwzględnieniu potrzeb przyszłych pokoleń,

5. kształtowanie i utrzymanie ładu przestrzennego.

Wydatki województwa składają się na:

1. drogi publiczne wojewódzkie;

2. krajowe pasażerskie przewozy autobusowe i kolejowe;

3. Urzędy Marszałkowskie;

4. Szpitale ogólne;

5. Melioracje wodne;

6. Szkoły pomaturalne i policealne oraz zawodowe;

7. Muzea, teatry, opery, filharmonie, orkiestry, chóry i kapele;

8. Staże i specjalizacje medyczne;

9. Usuwanie skutków klęsk żywiołowych;

10. Zakłady kształcenia nauczycieli;

11. Biblioteki;

12. Wojewódzkie urzędy pracy;

13. Domy i ośrodki kultury, świetlice i kluby;

14. Obsługa papierów wartościowych, kredytów i pożyczek jednostek samorządu terytorialnego;

15. Zadania w zakresie kultury fizycznej i sportu;

16. Internaty i bursy szkolne;

17. Samorządowe sejmiki województw;

18. Szkoły podstawowe specjalne;

19. Specjalne ośrodki szkolno-wychowawcze;

20. Ochrona i konserwacja zabytków;

21. Gospodarka gruntami i nieruchomościami;

22. Lecznictwo psychiatryczne i przeciwdziałanie alkoholizmowi;

23. Centra kształcenia ustawicznego i praktycznego oraz ośrodki dokształcania zawodowego;

24. Prace geodezyjne i kartograficzne,

25. Prace geodezyjno-urządzeniowe na potrzeby rolnictwa.