Wykłady

27.02

1896- rok ten jest pewnego rodzaju cenzurą dla badań w kulturze, rozważań nad kulturą w sensie stricte socjologicznym ujęciu.

E. Durkheim wydaje pierwsze w dziejach czasopismo socjologiczne „ Rocznik socjologiczny”. Zakładał, że wiedza jaką zdołają ówcześni socjologowie pozyskać będzie wymagała dużo czasu i rocznik wydał się najlepszym periodykiem. Potem zaczęto wydawać kolejne czasopisma. We wstępie pisał, że pora skończyć z ogólnikami tylko zacząć pisać o specjalizacji. Wyodrębnił pewne obszary badawcze, pewne dziedziny, które uznał za szczególnie ważne. Rejestr tych obszarów nie był rozbudowany. Należało zaliczyć do tych obszarów: religię, moralność, wiedzę, którą potem nazywa się nauką, język, sztukę. Te obszary składają się na kulturę. Właściwym obszarem badań socjologicznych jest szeroko pojęta kultura. Podobnie w Polsce będzie twierdzić F. Znaniecki.

Kultura w ujęciu autotelicznym- wartości autoteliczne ( w wąskim zakresie) o charakterze okazjonalnym; są najczęściej przedmiotem badań socjologii. Socjologia kultury jest jedną z pierwszych specjalizacji. W Polsce w XX w. w latach 20. To socjologia kultury i socjologia wychowania. Początki polskiej socjologii ściśle wiążą się z obszarami kultury. Pojęcie kultury należy do najstarszych pojęć humanistycznych a zarazem niejednoznaczne. W połowie XX w. dwóch amerykańskich badaczy A. Kroeber i C. Klockholm podjęli się przejrzenia wszystkich zaproponowanych definicji i pogrupowali próby określenia, pewne propozycje rozumienia kultury. 1952 r. wydali książkę pod tytułem „Kulturowe kryteria przeglądu koncepcji i definicji”. Ta książka spotkała się z ambiwalentnym przyjęciem. Z jednej strony badacze zadali sobie trud, a z drugiej spotkali się z krytyką, że ich propozycje niewiele wyjaśniają.

Antonina Kłoskowska wskazywała na skutki tego co stworzyli amerykańscy badacze. Oni wyróżnili sześć sposobów/typów idealnych rozumienia kultury, pożądanych, ale de facto nieistniejących.

1. Typ definicji opisowo- wyliczających, zwanych też nominalistycznych- jest historycznie najważniejszy, próby rozumienia kultury, wskazuje się na obszary i dziedziny, które do kultury należą. Antropolog brytyjski Edward B. Tylor (ewolucjonista i neoewolucjonista L-While) propozycje rozumienia kultury zawarł w 1871 roku w książce „Primitive culture” Relacje między kulturą, a cywilizacją. W Polsce przez cały XX wiek preferowane było pojęcie cywilizacja. Kultura czyli cywilizacjaTylor, to są dwa różne pojęcia, nie to samo. To złożona całość, która obejmuje wiedze, wierzenia, sztukę moralność, prawo, obyczaje oraz inne zdolności i nawyki nabyte przez ludzi jako członków społeczeństwa. Podstawową słabością tego typu definicji jest brak wyraźnego kryterium na podstawie które byłoby ono dla nas znane. Autor do kultury zalicza i nie zalicza. Kłoskowska uważała, żeby w tej definicji pozbyć się wyliczanki i przyjmuje ją R. Benedict amerykańska badaczka kultury. Jej książka to „Wzory kultury”. Według niej kultura ma charakter nawykowy. Jest efektem procesu socjalizacji, a więc tutaj pojawia się to że kultura ma charakter przymusowy, opresyjny wobec swoich uczestników.

2. Typ definicji historycznych- polski socjolog S. Czarnowski, uczeń Durkheima robił u niego doktorat z kultury celtyckiej, ale wrócił do Polski w połowie lat 20. ponieważ chce zająć się (tak jak Znaniecki) socjologią kultury i doprowadza ten obszar do perfekcji. Jego rozumienie kultury będzie miało piętno marksistowskie, jego interesowało to jako filozofia. Według niego kulturę konstytuują takie czynniki jak: tradycja, dziedziczenia, dorobek. W kulturze równie ważna jest teraźniejszość, istnieje też przeszłość ale ważna jest ciągłość pomiędzy nimi. Według niego kultury bronią się przed zmianami. Ludzie boją się zmian jeśli tylko mogą to je odrzucają, pojawienie się nowego elementu w kulturze całkowicie ją zmienia. Determinizm technologiczny w kulturze- Marshall McLuhan, twórca pojęcia globalna wioska. Symbol doktora Frankensteina- najpierw człowiek coś stworzy a potem się tego boi. Opisuje jak bardzo świat zmieniło radio i TV. Przekonywał, że najpierw trzeba zrozumieć wynalazek. Pojęciem w zasadzie centralnym jest pojęcie obiektywizacji. Kultura to całokształt zobiektywizowanych elementów dorobku społeczeństwa, wspólny szeregowi grup i z racji swej obiektywności zdolnych i ustalonych rozszerzać się w czasie i przestrzeni. Jak rozumieć należy pojęcie obiektywizacji. Obiektywizacja w kulturze polega na tym, że wytwór musi się oderwać od twórcy (wytwór musi zacząć być niezależny, zacząć żyć własnym życiem). Czarnowski mocno stoi na gruncie społecznym to znaczy twórcą kultury według niego nie jest jednostka ale grupy społeczne. Antropolog uważa, że twórcą kultury jest każda jednostka, jednostka jest istotą kulturową (jesteśmy istotami kulturowymi). Filozof uważa, że kulturę tworzy jednostka ale nie każda kultura jest wytworem umysłu, wysiłkiem intelektualnym, duchowym. Socjolog twierdzi, że kultura jest pochodną życia grup społecznych, nie jest wytwarzana przez jednostki. Kultura jest dobrem zbiorowym. Jednostka jest konsekwencją, tworem stosunków społecznych i one nas kształtują. Wymiar kultury materialnej i duchowej pojawia się w sympatiach marksistowskich u Czarnowskiego. Uważał to za bezzasadne, niesłuszne. Kulturą materialną będzie architektura, obrazy, rzeźby, księgozbiory, czyli wszystko to co jest łatwo dostępne, można dotknąć. Natomiast do duchowej zaliczamy muzykę, poezję-filozofię bo to jest ulotne, zmienne, pamiętamy zapachy ale trzeba werbalnych zdolności aby to przekazać, to jest to co nam zmysłowo umyka- duchowo.

3. Typ definicji normatywnych- ten typ jest przeciwwagą do tych zobiektywizowanych. Kultura ma swoją wagę, kultura jest w człowieku. Te definicje akcentują imperatywne, nakazowe funkcje kultury. T. Parsons- socjolog. W. Goodenough- kognitywista. G. Hofstede- różnice kulturowe. (06.03) czynnik konstytucyjny, budujący kulturę to normy. Kultura w tym ujęciu jest przeciwwagą dla historycznego pojmowania. Kultura w tym ujęciu to kultura w człowieku, jest immanentna człowiekowi, to zespół norm i wartości obowiązujących w danym społeczeństwie-Parsons. Ma charakter imperatywny, czyli nakazowy, kultura trwa dopóki ma swoich przedstawicieli, dopóki są ludzie, którzy reprezentują dane normy. Kultura jest nierozerwalnie związana z decyzyjnością danej jednostki. Goodenough twierdzi, że kultura to to co mieści się w sercach i umysłach ludzi, to to w co należy wierzyć i co należy wiedzieć aby móc być członkiem określonego, danego społeczeństwa. Ten sposób jest najbliższy i najczęściej wykorzystywany przez dwudziestowieczne koncepcje interpretowania kultury. Hoftstede- badacz kultur twierdzi, że kultura to zaprogramowanie umysłu przez środowisku w którym jednostka wzrasta i dorasta. To ujęcie sprawdza się we współczesnych analizach wielokulturowych.

4. Typ definicji psychologicznych- to typ definicji uwypuklający, koncentrujący się na mechanizmach kształtowania kultury, jest on z pogranicza psychologii społecznej. W tym ujęciu badaczy interesuje naśladownictwo kultury, jakie mechanizmy psychiczne zachodzą. W tym sposobie interesujący jest proces kształtowania się nawyków, proces uczenia się. S. Ossowski twierdził, że kultura to zespół dyspozycji psychicznych, przekazywany w łonie danej zbiorowości przez kontakt społeczny.

5. Typ definicji strukturalistycznych:

1. C. Lewi-Strauss francuski badacz uznawany za stwórcę struktur kultury

2. L. White amerykański badacz kultur.

Według nich kultury to względnie zamknięte całości, składające się z różnorodnych elementów, które to elementy układają się w pewne względnie zamknięte struktury, jest pewny wewnętrzny porządek w kulturze. Obaj wyróżnili cztery rodzaje struktur w ramach holistycznego ujęcia kulturowego:

1. Struktura materialno-techniczna

2. Struktura społeczna

3. Struktura ideologiczna

4. Struktura psychiczna (uczucia, postawy, stereotypy, nie przez wszystkich ta struktura była pojmowana)

Dwie ważne konsekwencje:

1. Bez względu na stopień rozwoju danej kultury, w każdej kulturze czy to będzie wysoko rozwinięta czy mniej kultura, dadzą się wymienić cztery wspomniane wyżej elementy.

2. Metodologiczna konsekwencja a więc my możemy się kompetentnie, pełnoprawnie wypowiadać i dokonywać porównania kultur dzięki temu, że struktura każdej kultury jest taka sama.

1. Typ definicji genetycznych- ten sposób rozumienia kultury jest właściwy filozofii. Tutaj analizy są zdominowane przez filozofów. Pochodzenie i geneza kultury, jakie jest pochodzenie pyta się w tym typie o jej źródła. Ten typ jest dwuczęściowy. Wyróżniamy podgrupy:

1. Dotyczy wewnętrznego immanentnego rozwoju kultur, co powoduje, że kultury się zmieniają, co jest źródłem przemian kulturowych. Kultura jest tworem statycznym, ulega zmianom. W przyszłości te zmiany miały charakter powolny. Warunki życia kulturowego były identyczne, przekazywane były tak, że były niezmienione. Były niezauważalne na zasadzie jednego pokolenia. A teraz te zmiany dokonują się na tyle intensywnie, że w trakcie trwania naszego życia widzimy zmiany w kulturze (Burszta- kultura przyśpieszenia). Pierwsze źródło wewnętrznych zmian kultury to wynalazki i wynalazczość. Drugie wskazywane przez badaczy to dyfuzja, która w przeszłości(XVIII/XIX w.) miała bardziej okazjonalnych charakter, charakter ograniczony, powolny, zaś teraz dysfunkcyjność jest szybsza, tworzą się nowe jakości, dają niespodziewaną jakość. Kultura masowa miała umrzeć śmiercią naturalną bo nic człowiekowi nie dawała. Na doskonałość swojego życia wybraliśmy wygodę.

2. Dotyczy powstania samej kultury. Pojawiają się pytania, które się stawia ale niekoniecznie możemy uzyskać na nie odpowiedź. Kultura jako dar boży(gdzie talent był postrzegany jako dar). Te pytania to pytania dla obszaru filozofii. G. Murdock socjolog zawsze kulturę relatywizuje, nie interesują go źródła kultury. Kultura jest wyuczona. Nie jest darem, przywilejem i kultura to zespół nawyków kształtujących się pod wpływem społecznego doświadczenia. Nawyki- jako coś zinternalizowanego. Taka kultura interesuje nas socjologów a nie taka jak u filozofów. Kultura jest dziełem umysłu a nie rąk. Inicjatorem systematyzowania był niemiecki filozof, badacz kultur J. Burckhard. On wprowadził do nauk o kulturze pojęcie kryzysu. Zjawisko kryzysu zarezerwowane było dla kryzysów ekonomicznych oraz politycznych, zaś kultura była pojmowana jako błyskawicznie niezauważalny rozwój. W XX w. koncepcje ewolucjonistów mówiły, że zmiany mają charakter ewolucjonistyczny. Kultura cały czas się odkrywa. Burckhard twierdził, że procesy kryzysów odnoszą się do dziejów społeczno-kulturowych, polega na niszczeniu jednych struktur i zastępowaniu ich nowymi. Rozwój społeczno-kulturowy nie dokonuje się w sposób ewolucjonistyczny, dokonuje się gwałtownie, skokowo- często my ich nie zauważamy i nie doceniamy. Symptomy kryzysu przybierają bardzo różne formy:

Reformacja 1518r., Wielka Rewolucja Francuska 1789r.

Kryzys kultury to upadek wartości dotychczas niekwestionowanych. Następuje podważenie ich zasadności, ważności. Każdy kryzys kultury dokonywał się w toku walki. Jest nieprzewidywalny i wolny. W procesie kryzysu nie istnieją żadne prawidłowości. Nie towarzyszy żaden schemat. Odrzucenie starych wartości nie następowało w sposób łagodny, zawsze znajdowali się obrońcy starych wartości i tych nowych, proponowanych jako nowe alternatywne wartości. O sukcesie tego co nowe decyduje siła i przemoc, nie żadne argumenty estetyczne. Między wartościami toczy się walka. zawsze pojawiają się ludzie i toczy się walka. źródła kryzysu kultury mają charakter pozaspołeczny. Burckhard szukał źródeł kryzysu w jednostce, w jej psychice, także w samej jednostce. O źródłach tkwiących w jednostce decydowała nuda, pęd do zmian, pęd do nowego jest naturalną ludzką potrzebą, że nawet nie trzeba jej uzasadniać. Malinowski- potrzeba posiadania, przykład dziecka, którego wszystko ciekawi, systemy wartości nie przestają być funkcjonalne ale stają się nudne, ciągle chce się nowego. W rozważaniach nad kulturą badacze eliminują aspekt oceniający, czyli socjolog nie może, nie powinien kultury oceniać, jeśli zaczyna to robić to wychodzi ze swojej roli. Jedynie dopuszczalne stanowisko na gruncie nauk społecznych to stanowisko deskryptywne czyli opisujące, my możemy opisywać kultury i je porównywać zgodnie ze strukturalistycznym pochodzeniem.

Powody tego co możemy opisywać a nie oceniać:

1. Lewi-Strauss sformułował argument tak zwany argument racjonalny i etyczny. Mają przemawiać za tym, że nie oceniamy i nas socjologów przed tym ocenianiem powstrzymać.

Malinowski- kultury są różne ale równe, nie możemy mówić lepsza czy gorsza bo nie mamy racjonalnego kryterium do oceniania kultur, nie ma kryterium które miałoby charakter uniwersalny i obiektywny, które satysfakcjonuje wszystkich przedstawicieli kultur. Oceniając jakąś kulturę oceniamy także uczestnika tej kultury, mówiąc kultura prymitywna myśli człowiek prymitywny, gorsza kultura gorszy jej uczestnik. Wartościowanie kultur otwiera drogę do eksterminacji, rasizmu itp. To przesłanie moralne, trudno przewidywalne konsekwencje.

13.03

Kultura dzieli się na: kulturalny i kulturowy. Nie są to synonimy. Kulturalny- jest związany z wartościowaniem w kulturze; nawet ta postawa niekulturalna jest zachowaniem kulturowym. Kulturowymi są wszystkie te zjawiska kultury, które są dziełem człowieka. Kulturowymi będą takie zachowania jak: ludożerstwo, ludobójstwo. Kulturowymi nazywamy te zachowania, które są zgodne z normami kulturowymi na danym obszarze. Niekulturalne ma charakter relatywny. Z pojęciem kultura wiążą się rozróżnienia:

1. Ujęcie atrybutywne- rozumienie kultury jako atrybutu człowieka i tylko człowieka ale w naukach społecznych dopełniamy, że kultura jest produktem współżycia ludzi. Kultura w tym ujęciu jest poza miejscem i czasem. To pojęcie w XXI w. jest jakby marginalizowane, zapominane. Liczba pojedyncza.

2. Ujęcie dystrybutywne- dzieli się na konkretnych i typologicznych. Współczesne analizy koncentrują się na tym ujęciu. To kultury, które są rozumiane, opisywane jako zbiory cech określonych społeczności. W tym ujęciu kultura jest również w liczbie mnogiej (mnogość kultur). Zapominamy, że jednak jest coś ponad to (eksponuje się politykę odmienności, różnice).

1. Kultury konkretne(kultury narodowe np. kultura polska, niemiecka) kultury w sensie geograficznym, kultury poprzez wspólnotę języka, identyfikacja poprzez religię.

2. Kultury typologiczne- ujawnia się gdy mówimy o kulturze związanej ze zbiorowością określonego typu np. kultury pasterskie, kultury szlacheckie, kultury chłopskie i robotnicze.

Kultury w tych dwóch ujęciach mają ograniczenia czasowo przestrzenne (atrybutywna tutaj trwa, dystrybutywna ujęcie to ujawnia przemijanie, schyłek, śmierć kultur np. dystrybutywno-typologiczna).

H. Tain typologia jego była zalążkiem determinizmu geograficznego w kulturze. Zaczął badać, analizować zbieżności między życiem kulturowym a czynnikami geograficznymi. Wyróżnił trzy typy kultur:

a) kultury górskie (np. kultury skandynawskie) tym co charakteryzowało kultury północy to jest introwertyczność nadmierny psychologizm, kultury zamknięte, skłonne do zachowań depresyjnych, nałogów; kultury powściągliwe. Ukształtowanie linii brzegowej nie sprzyjało dotarciem innych nacji, klimat nie sprzyjał odwiedzinom, życiu na zewnątrz, długie noce, krótkie dni.

b) kultury morskie- kultury basenu morza śródziemnego, to kultury otwarte, ekspresyjne, sprzyja temu ciepło morza, łagodne brzegi, obecność „innego” owego obcego często jest tu codziennością, życie na zewnątrz.

c) kultury kontynentalne

To są różnice nawet kwestii jednostki, psychiki jednostki. To się wyróżnia także w kulturze symbolicznej, sztuce.

J. Diamond determinizm geograficzny w kulturze w oparciu naukowym. Przeprowadza analizę iż czynniki geograficzne u swoich podstaw zdeterminowały kulturę i to trwa do dziś. Nie ma podstaw aby czuć się dumnym ze swoich cywilizacyjnych osiągnięć. Napisał książkę, w której determinizm jest próbą obalenia rasizmu.

Biały człowiek/ cywilizacja białego człowieka wysunęła się tak daleko do przodu, ponieważ warunki geograficzne bardzo dla białego człowieka sprzyjały (nie bez powodu klimat nazywa się umiarkowany). Determinizm geograficzny ma swoich zwolenników, jak i przeciwników. Występują relacje między kulturą a naturą.

Teorie Malinowskiego i teorie Freuda uznają zależności kultury od natury, przy czym ta zależność w przypadku funkcjonalizmu Malinowskiego wygląda inaczej niż w przypadku Freuda. Według Malinowskiego kultura stanowi swoisty aparat przygotowawczy do zaspokojenia podstawowych potrzeb. Kultura ma charakter wielofunkcjonalny- działa w danych warunkach optymalnie do potrzeb człowieka. Malinowski wyróżniał siedem potrzeb(impretawynych) seksualne, rodzina, odżywianie(potrzeba zaspokojenia głodu) zaopatrzenie( łowy, zbieractwo, dostarczenie wody) potrzeba snu i odpoczynku , mieszkanie, potrzeba bezpieczeństwa, potrzeba ruchu(różne formy aktywności) potrzeba rozwoju(potrzeba doświadczenia nowego) potrzeba zdrowia(potrzeby higieniczne). Z. Freud odmienne stanowisko. Kultura jest również odpowiedzią na potrzeby natury człowieczej. Kultura nie polega na zaspokojeniu potrzeb. Ma zaś charakter represyjny. Jest siłą hamującą nasze naturalne ludzkie potrzeby. Zadaniem kultury jest wypieranie pierwotnych instynktów kultury ludzkiej. Kultura daje poczucie pewnej niegodności, niespełniania. Proponuje pewne „zamiast”.

Kultura proponuje dwa instynkty: libido seksualne i tanatos- to instynkt destrukcji, agresji. Nie jest tak, że człowiek jest tylko istotą dobrą. Jest w człowieku także zło. Kultura według Freuda stanowi źródło cierpień i czyi ludzi nieszczęśliwymi. Tytułowa praca Freuda nosi tytuł „Kultura jako źródło cierpień” żyć człowiekowi w zgodzie z jego naturą. Jest pewnego rodzaju smyczą na potrzeby kultury ludzkiej. Rodzi się pytanie dlaczego sami się unieszczęśliwiamy? Dlaczego zakładamy te smycze? Kultura oddala nas od naszej naturalności. Bez kultury niemożliwe byłoby życie społeczne. Życie bez kultury, które wymaga kompromisu, zgody nie byłoby możliwe.

20.03

Relacje między kulturą a cywilizacją.

Cywilizacja- pojęcie stosunkowo młode ale już wieloznaczne, jak kultura jest pojęciem nieprecyzyjnym.

1467- ukazuje się praca (drukiem) „Decivitate dei” Św. Augustyn. Dzieło to zostało przetłumaczone na języki narodowe „O państwie Bożym”. Filozofowie francuscy odkrywają ten termin. Termin jest pochodzenia łacińskiego. Civis- obywatel civitas- miasto, państwo. Początkowo termin cywilizacja funkcjonuje jako przymiotnik, cywilizowany. Barbarzyńca i to jest ten co nie ma praw. Cywilizować znaczyło przenosić w ramach spraw sądowniczych.

1968- słownik języka polskiego pod redakcją Sorupki cywilizacja wyjaśniona jest w opozycji do barbarzyńcy. XVIII/XIX w. termin cywilizacja zagościł w języku francuskim, angielskim, niemieckim i polskim.

J.J Rousseou jemu przypisuje się zasługi zmiany formy przymiotnikowej cywilizacji w formę rzeczownikową. Początkowo występuje w liczbie pojedynczej. Kojarzona była z ideą, postępem. Cywilizacja jest stopniowalna. Przełom XIX w. O Spengler, P. Bagby, S. Czarnowski oni uważali, że jest jedna. Zaczynają odchodzić od monolitu, że cywilizacja jest jedna, że nie ejst jedynym ideałem do, którego można dążyć. Weber zaczyna mówić o cywilizacjach. Czarnowski twierdził, że u podstaw cywilizacji tkwi kultura. Cywilizacja jest pozytywna w swej ostatecznej formie. H. Rickert cywilizacja ma wymiar materialny a kultura duchowy. Kultura jest najwyższym dobrem. Spengler cywilizacja jest miarą ostateczną kultury ale jest czymś wszech negatywnym.

O. Spengler cywilizację należy utożsamiać z interesami negatywnymi (1880-1936r.) „Związek zachodu”. Według Spenglera jest (było) osiem typów cywilizacji. Charakteryzuje je pewna rytmiczność, powtarzalność; żyją, funkcjonują na wór organizmów żywych( tę myśl zaczerpnie od Spenglera P. Bagby 1958 „Historia i kultura” gdzie Bagby nawiązuje do Spenglera).

O. Spengler osiem cywilizacji:

1. babiliońska

2. egipska

3. chińska

4. indyjska

5. antyczna

6. środkowo-amerykańska

7. bliskowschodnia

8. zachodnio-europejska.

Jego pozycję uzupełnił P. Bagby plus jeszcze jedną peruwiańską.

O. Spengler mówił, że nie istnieje coś takiego jak dyfuzja. Zarówno kultura jak i cywilizacja są hermetyczne, zamknięte. Ta kwestia dyfuzji odnosi się bardziej w stronę kultury niż cywilizacji. Dyfuzja jest pewnego rodzaju złudą, iluzją, ponieważ jeśli jakiś element, wzór przedostaje się do innej kultury to tam pełni zupełnie inne funkcje, inne sensy. Ani Spengler ani Bagby nie uznawał (pomijali) elementy geograficzne.

A. Weber (najbardziej wpływowa myśl). Myśliciele francuscy czuli obowiązek wskazania różnic między kulturą i cywilizacją (iż to nie są synonimy):

a) J. Maritaiu słowo kultura odnosi się do życia rozumnego i moralnego, zaś cywilizacja do życia politycznego i organizacyjnego, w skutek tego kultura ma zakres szerszy i powinno być używane przede wszystkim.

b) J. Nelis ilekroć człowiek trudni się nad samym sobą mówimy o kulturze, ilekroć przekształca świat mówimy o cywilizacji; cywilizacja ma ten wymiar praktyczny, użyteczny a kultura jest związana z autotelicznością wartością samą sobie.

A. Weber- niemiecki filozof, socjolog. Wyróżnił w kulturze trzy obszary, które zwą się kategoriami:

1. cywilizację zewnętrzną-obejmuje technikę, technologię, wiedze stosowaną; służy racjonalizowaniu życia ludzkiego, zaspokajaniu potrzeb człowieka jako istoty biologicznej. W jej ramach będzie więc między innymi mieszkanie, jedzenie, wszystko to co pomaga jego zdobywaniu itd.

2. cywilizację wewnętrzną- państwa, prawo, moralność; służy racjonalizacji stosunków międzyludzkich; to administracja, biurokracja. Jest najbliższe pierwotnym konotacjom

3. kultura- ma charakter duchowy i autoteliczny, jest czystą transcendencją. Kultura zaczyna się tam gdzie kończy się człowiek. Czy to w wymiarze społecznym czy biologicznym.

„Kultura zaczyna się kiedy ludzie zaczynają działać na rzecz czegoś co jest zbędne z punktu widzenia egzystencji co jednak odczuwamy jako jej jedyny najwyższy status” to wszystko jest typowe dla myśli niemieckiej.

Weber mówił: cywilizacja jest z natury uniwersalna i zdolna do zmiany; to zdolność społeczeństw do radzenia sobie z praktycznymi problemami życia. Natomiast kultura jest porządkiem swoistym, który nie znajduje odniesienia w czasoprzestrzeni.

S. Huntington „Zderzenie cywilizacji”(w sensie weberowskim nie ma zderzenia cywilizacji).

R. Nisbett „Geografia myślenia” nie do przezwyciężenia są różnice kulturowe (nie zderzenie cywilizacja, a zderzenie kultury).

W ujęciu Webera mielibyśmy jedną cywilizację a wielość kultur. Kultury wpływają na cywilizacje bo kultury przez soją np. historię, mogą nie sprzyjać dyfuzji. Zmiany cywilizacyjne są źródłem zmian kulturowych. Teoria determinizmu technologicznego w kulturze autor M. McLuhan 1911-1980 jego zainteresowania środkami masowego przekazu; wpisał się w kulturę masową, która jest dowodem na to jak bardzo osiągnięcia technologiczne są w stanie zmienić, przeobrazić kulturę. Jednym ze źródeł kultury masowej jest rewolucja przemysłowa np. pojawienie się taśmy montażowej, parowozu, oświetlenia gazowego, maszyny rotacyjnej itp. Powszechna edukacja- jej wpływ automatycznie z technologią musiały zajść zmiany społeczno-polityczne. Pojawienie się czasu wolnego, pewna rytmizacja pracy, kultura masowa rodzi się w społeczeństwach przemysłowych.

20.03

Teoria determinizmu technologicznego (H. Innis 1894-1952) zapoczątkował. Zauważył jak budowa dróg, kolei zmienia życie społeczne, zmienia samych ludzi. Refleksja: iż zmiany techniczne prowadzą do zmiany społeczno-kulturowej, a ta z kolei wpływa na komunikację między ludźmi, zmieniając życie jednostek.

Rozwinął tę koncepcję M. McLuhan. M. McLuhan był uznany za pierwszego naukowca; był rozpoznawany w mediach; prowadził audycje. Był uznany za pierwszego teoretyka srodków masowego przekazu; kategoryzował je optymistycznie. Całą historię rodzaju ludzkiego podzielił na cztery epoki:

1. Wiek plemienny

2. Wiek pisma

3. Wiek druku

4. Wiek elektroniczny.

Przejście z pierwszego okresu w drugi odbywało się w sposób dramatyczny. Było to wyrwanie ludzi z oswojonej rzeczywistości w nową. Alfabet fonetyczny; prasę drukarską, telegram. Wierzył, że wynalazcy tych nowinek nie mieli świadomości, jak bardzo ich wynalazki zrewolucjonizują społeczeństwo. 1951- „Mechaniczna narzeczona”- zasadnicza teza tej książki to apel od uwolnienia się od negatywnych ocen środków masowego przekazu. Połowa XX w. to czas gdzie na kulturę masową „padają …..”. McLuhan mówił, że najpierw trzeba je zrozumieć, żeby później ocenić. Porównywał siebie do Ludwika Pastera; „Jestem jak L. Pasters”- gdyż przestrzegał ludzi przed czymś czego nie widać gołym okiem”.

1962 „Galaktyka Gutenberga” najgłośniejsza praca; rozwija w niej pewną strukturę swojej koncepcji, umieszcza ten ostatni wiek (elektroniczny) na szerokim tle dziejów ludzkiej cywilizacji.

1964 „Przekaźnik- czyli przedłużenie człowieka” – po tym tytule mówiło się, że media są przedłużeniem naszych zmysłów.

1972 „Przekaźnik jest przekazem” – tytuł tej książki staje się dyżurnym medium; druga połowa XX w.

Bardziej zmieniają nas same przekaźniki niż to co przez nie dowiadujemy się. Media oddziałują nie tylko intelektualnie ale też fizycznie (message zmieniał na massage). Nierozerwalna integralność środka przekazu i treści także np. wiadomość wysłana w radio a wysłana w TV jest inna; mózg jest najbardziej pobudzony kiedy te informacje czytamy.

1967 r. „Gorące i zimne”- media zimne i gorące.

1968 „ Wojna i pokój w światowej wiosce”- opisuje wagę TV w życiu społecznym, jak telewizja zmienia życie społeczne.

Globalna wioska, którą fundują nam media. Według niego społeczeństwa różnią się między sobą szybkością z jaką odbywa się przepływ informacji, jest to jedno ze źródeł zmiany cywilizacji. Na początku plemienna wioska gdzie przepływ informacji dokonuje się na ograniczonej przestrzeni, a dokonuje się przez słowo- kultura oralna(kultura słowa mówionego). Zaspokajała najpełniej wszystkie naturalne potrzeby człowieka (środki masowego przekazu są tym lepsze, im bogatsza jest w nich informacja i bogatsze doświadczenie seksualne). Mowa najpełniej angażowała ludzkie zmysły( tradycyjny środek przekazu). Człowiek kultury oralnej żył w świecie bogatszym, nie tylko zdarzeń ale także żył w świecie wyobraźni, domysłów, kontemplacji, intuicji (kultura obrazu jest apodyktyczna, nie daje szans na wyobrażenie).

Według M. McLuhan wioska plemienna to forma organizacji społecznej, która w pełni organizuje życie człowieka, ale rozwijały się miasta, państwa, następują podboje- pojawia się pismo. Przejściem do kolejnej wioski, tym narzędziem staje się pismo. Przejście od kultury ucha do kultury oka. Pismo zmienia miejsce i koncepcje człowieka w społeczeństwie. W kulturze oka pojawia się człowiek cywilizowany, którego charakteryzują dwa przymioty, które McLuhan traktuje ze wzgardą; człowiek pisma to człowiek indywidualista i człowiek humanista(indywidualista to jednostka wydzielona ze zbiorowości bo żeby wiedzieć nie musi należeć do zbiorowości ale jak mówi McLuhan bez tej zbiorowości człowiek jest istotą niepełną w przypadku świata cywilizowanego). Człowiek humanista oznacza człowieka wychowanego na kulturze literackiej alfabetu, gdzie pojęcia są oberwane od ich właściwego dramatyzmu, gdzie za pośrednictwem słowa pisanego zaczynamy tym słowem „szafować”, zaczyna ono żyć swoim życiem. Przestajemy ponosić za nie odpowiedzialność.

A.Schiweitzer 1952- nagroda nobla „ im bardziej człowiek staje się nadludzki, tym bardziej staje się nieludzki” a więc w tym postępie indywidualista zaczyna zapominać o drugim człowieku. W „ Galaktyce Gutenberga” zajął się drukiem (epoka druku) uważał, że bez słowa drukowanego nie możliwa była reformacja, oświecenie. Nie rzecz w tym, co było pisane (drukowane), ale interesował go sam fenomen druku; druk pozwolił na większe nakłady; jego powszechność. Druk + prasa rotacyjna (to sprawi, że jest masowość komunikacji). Sam druk jego zdaniem przez samą swoją formę znowu zmienia człowieka; narzuca dwie szkodliwe tendencje:

1. skłonność do rozczłonkowywania wszystkiego, rozkładania na czynniki pierwsze; myślenie linearne bierze się z linearyzmu samego pisma, a tym samym druku; czyni człowieka cywilizowanego skłonnym do jednostronność- wydrążył także skłonności do myślenia analitycznego, a to asysto powoduje, że człowiek epoki druku nieustannie dzieli, kategoryzuje, przyzwyczaja się do tego dzielenia jako jednej dostępnej formy życia, ciągle człowiek mnoży dodatkowe byty; wydaje u się, że jest to dobre. Według McLuhan wraz z elektronicznymi środkami przekazu powinna się zmieniać forma edukacji. Podział M. McLuhan na gramatyków i dialektyków. Gramatycy (to inaczej sofiści, a do nich zaliczał Sokratesa Cycerona, Erazma z Rotterdam J. Jefersona; to ci którzy dawali priorytet, pierwszeństwo słowu; słowo jest żywe, trzeba rozmawiać). Dialektycy( odwołują się do słowa pisanego; to kult wiedzy oparty na słowie pisanym; i z tym, co napisane dyskutować się nie da, nawet jeśli myśli się inaczej); słowo pisane według niego przyczynia się do uczuciowego analfabetyzmu; nie zwraca się uwagi na mimikę, na gesty. Niektórzy uważają, że trzon koncepcji M. McLuhana to podział na środki zimne i gorące; kryterium podziału na zimne i gorące to pakowność, czyli zdolność do przekazywania informacji i jak najbardziej wszelakiego zaangażowania pakarzu informacyjnego odbiorcy; mowę uznawał za najlepszy środek komunikowania; rozwój środków komunikacji to stopniowa redukcja komunikatów mowy (kultury oralnej).

McLuhan twierdził, że środki masowego komunikowania zatoczą koło. Postęp gdzie nie widzimy, nie czujemy doprowadzi do tęsknoty za tym, żeby się widzieć, dotknąć.

W koncepcji McLuhana te te wielostronne komunikaty otrzymują nazwę zimnych, a te zredukowane- gorących; środki zimne zyskują w jego oczach silniejszą aprobatę niż środki gorące; mowa- jest inna, gdyż pozwala na wszechstronną refleksję, ripostę,. Pismo, druk- to komunikaty gorące. One mają ten charakter apodyktyczny. Słowo drukowane tworzyło publiczność niepotrzebnych, autonomicznych jednostek; słowo drukowane zniszczyło globalną wioskę. Obecnie: najbardziej zimnym spośród elektronicznych środków przekazu jest telewizja, a gorącym radio. Środki gorące mają większe możliwości oddziaływania na emocje niż zimne. Środki gorące takie jak radio mają cechę imperatywną, rozpalającą wyobraźnię. Im pełniejsze poznanie osoby oratora tym mniejsza sugestywność wypowiadanych słów, tym mniejsza siła zniewalająca, imperatywna.

10.04

Pojęcie globalnej wioski(McLuhan „wojna i pokój w globalnej wiosce”). On twierdził, że po II wojnie światowej upowszechnienie się radia uświadomiło społecznościom jak bardzo są zróżnicowane kulturowo. Radio kładło nacisk na inność, odmienność, przejawiało czynniki konfliktogenne, ale w tych samych warunkach pojawienie się TV przyniosło odmienne skutki, gdyż kładła nacisk na podobieństwa a nie różnice. Telewizja przemawiała do ciał a nie do umysłu. Globalna wioska to nie jest miejsce, rzeczywistość pozbawiona konfliktu, wręcz przeciwnie jest to miejsce narastania konfliktów. Konflikty są bardziej gorące gdy ludzie się ze sobą znają. Za sprawą nowych środków przekazu ludzie będą wiedzieć o sobie coraz więcej. Globalna wioska to nie będzie miejsce gdzie dominować ma bezkonfliktowość. McLuhan twierdził, że środowisko tradycyjny i nowoczesne masowego przekazu jest trudne do zdefiniowania. Według McLuhana pieniądze należy traktować jako komunikaty. Pieniądz jest graficznym komunikatem o jakimś społeczeństwie („Esej: pieniądz mówi”). Portret społeczeństwa na podstawie tego eseju stworzył jeden z mucluhanistów ( społeczeństwa polskiego: nasze społeczeństwo ma cechy państwa neurotycznego, przeszłość stanowi główny punkt odniesienia). Teraźniejszość jest silnie naznaczona tym co było a jej wartość odnosi się do czasu minionego. Zmiany kulturowe mają silne osadzenie w zmianach technicznych.

Różnokulturowość:

1. Zakłada pewnego rodzaju monodyczność. Ta różnorodność żyje po sąsiedzku; te kultury nawet się stykają; ale nie ma cechy obecnej przy wielokulturowości (transgresji).

2. Różno kulturowość to etnocentryzm; hierarchiczność kultur.

3. Reakcja

4. Schodzenie sobie z drogi

5. Dominacja dyskursu.

Wielokulturowość (różno kulturowość ujawniona). Jest innym jakościowo stanem.

1. Transgresja(kultury przekraczają swoje granice). Kultury odrywają się od swoich miejsc;

2. Zamiast entocentryzmu miałoby być tu polityka różnicy

3. Interakcja

4. Polega na podążaniu tymi samymi ścieżkami drogami

5. Dialog (wielokulturowość ma nadal charakter postulatywny, życzeniowy.

Czynniki, które przyczynią się do zjawiska wielokulturowości:

1. Rozwój środków masowego komunikowania jak i środki transportu; ruchliwość społeczna ma masową skalę (XX w.) nastąpiła za sprawą środków transport, a zwłaszcza ich pozbawienia

2. Dekolonizacja (lata 60. XX w.)

3. Koniec zimnej wojny ( w przypadku społeczeństwa polskiego dodatkowy czynnik to 89 r, kiedy wielokulturowość będzie miała podwójny wymiar; upodmiotowione zostały mniejszości, które tej podmiotowości nie miały)

Marian Golka- wielokulturowość według niego jest to współwystępowanie na tej samej przestrzeni albo w bezpośrednim sąsiedztwie bez wyraźnego rozproszenia 2 lub więcej grup społecznych o odmiennych cechach dystynktywnych (o odmiennym języku, wyznanie, wartości), które te dystynkcje przyczyniają się do wzajemnego postrzegania odmienności z bardzo różnymi tego skutkami. Były 2 dominujące stereotypy, schematy różnokulturowości„ inni”

Natomiast przy wielokulturowości jest pełna świadomość inności kultur. Pojęcie inkluzyjności i ekskluzywności kultur.

Kultury inkluzyjne- to kultury otwarte na odmienność, otwarte na inność, co nie jest równoznaczne z przejęciem innej tożsamości, innych wzorów kulturowych to pewna postawa w charakterze jednostkowym jak i grupowym odznaczająca się otwartością, tolerancją np. Grecy.

Kultury ekskluzywności (ekskluzja jako proces)- jest to odgradzanie się społeczne, polityczne od otoczenia, ale dobrowolne( ekskluzywność często uznaje swoją kulturę, język, wartości za bardziej wartościowe).

Lata 20. XX w. R. Park. Za kulturę ekskluzywną, która chroni swoją tradycje, nie wchodzi w nowe relacje uznawał: Rosjan, Żydów, Chińczyków, Ormian.

R. Park akulturacja prewencyjna tzn. akulturacja na poziomie administracyjno-zawodowym, prawno-zawodowym; (pracują, funkcjonują w społeczeństwie, ale nie zmieniają swojej tożsamości kulturowej). Różnice między pojęciami: asymilacja vs akulturacja.

Akulturacja ma swoich towarzyszy (inkulturacja, e-kulturacja)- to przystosowanie się do kultury obcej; to uczenie się tej kultury (F. Znaniecki); (A. Kłoskowska)- dodaje do tego, bez utraty własnej tożsamości kulturowej.

Inkulturacja i e-kulturacja= to proces uczenia się kultury własnej (uczenia się kultury w której przyszło nam żyć)(społeczeństwo pierwotne).

Asymilacja= to upodabnianie się jako proces stawania się tym samym; to proces nabywania nowej tożsamości, a co za tym idzie utrata starej; jest to proces bardzo długotrwały; (pełna asymilacja wymaga jednego pokolenia- R. Park). Może ona mieć charakter dobrowolny jak i przymusowy (nie jest to więc proces jednorodny); zawsze jest to proces trudny; badania pokazują, że proces asymilacji ulegają osoby lepiej wykształcone, posługujące się dwoma językami, częściej kobiety niż mężczyźni, osoby zamożne). Pojęcie asymilacji i akulturacji mogą ale nie muszą być rozłączne; akulturacja może być etapem w procesie asymilacji, a może też być zupełnie autonomicznym procesem.