Wychowanie w Judaizmie

Narodziny i pierwszy miesiąc życia

Narodziny

Wedle prawa żydowskiego życie zaczyna się w chwili narodzin, to znaczy, wtedy gdy więcej niż połowa dziecka wynurzyła się z ciała matki. Konsekwencje tej doktryny zostały szczegółowo omówione w rozdziale "Przerwanie ciąży". Judaizm zupełnie odrzuca pojęcie grzechu pierworodnego. W judaizmie, dziecko rodzi się całkowicie wolne od grzechu. My modlimy się codzienne " Och Boże, dusza, którą mnie obdarowałeś, jest czysta. Ty tworzyłeś ją, Ty kształtowałeś ją, Ty tchnąłeś ją we mnie. "

Prawo żydowskie zezwala na narodziny poprzez cesarskie cięcie, jak i na każde inne działanie ratujące życie matki albo dziecka.

Natychmiast po porodzie kobieta jest uważana za niddah i musi pozostać w seksualnej separacji od męża przez 7 dni po urodzeniu syna a 14 dni po urodzeniu córki. Księga Kapłańska 12:2. Nakazana separacja równoważna jest czasowi regularnych comiesięcznych separacji niddah. W czasach Świątyni, kiedy nakazów rytualnej czystości bardziej przestrzegano, kobietę uważano za częściowo nieczystą przez dodatkowy okres 33 dni po urodzeniu syna a 66 dni po urodzeniu córki. Nie są znane przyczyny, dla których okres nieczystości jest dłuższy po urodzeniu córki niż po urodzeniu syna; w jednym z dostępnych mi materiałów źródłowych znalazłem podkreślenie, że urodzenie córki nie kala bardziej niż urodzenie syna, gdyż końcowy rytuał oczyszczenia jest jednakowy, nie zależny od płci dziecka.

Gdy narodzi się dziecko, ojcu podczas najbliższego czytania w synagodze przysługuje zaszczyt aliyah (odczytanie specjalnego błogosławieństwa z Tory). Recytuje on błogosławieństwo za zdrowie matki i dziecka. Jeśli nowonarodzone dziecko jest dziewczynką, to również nadaje się jej imię.

Nadanie imienia

Urzędowe imię hebrajskie przywoływane jest podczas żydowskich uroczystości, przede wszystkim przywołuje się nim osobę do czytania Tory z okazji aliyah lub w ketubah (kontrakt małżeński). Dziewczynce imię nadaje się w synagodze podczas aliyah. Chłopcu imię nadawane jest podczas uroczystości brit milah (rytuał obrzezania).

Właściwa forma hebrajskiego imienia męskiego składa się z następujących trzech słów: imię dziecka - ben - imię ojca. Hebrajskie imię żeńskie również składa się z trzech słów: imię dziecka - bat - imię ojca. Jeżeli dziecko jest z rodziny koheina dodawany jest przyrostek ha Kohein. Gdy dziecko pochodzi ze szczepu Levi do imienia dodawany jest podmiot ha Levi.

Nie istnieją żadne ograniczenia natury religijnej przy nadawaniu dzieciom imion. Imionom nie przypisuje się głębszych religijnych znaczeń. W rzeczywistości " hebrajskie imię" nie koniecznie musi mieć hebrajski rodowód, często nadawane są imiona żydowskie lub angielskie.

U żydów aszkenazyjskich przyjęte jest nadawanie nowo narodzonemu dziecku imienia po niedawno zmarłym krewnym. W tym obyczaju zawarte jest pragnienie uhonorowania zmarłego krewnego i przesądna obawa przed nadaniem imienia któregoś z żyjących członków rodziny. Dlatego u Żydów aszkenazyjskich bardzo rzadko imię ojca nadawane jest synowi. Natomiast u Żydów sefardyjskich przyjęte jest nadawanie dzieciom zarówno imion rodziców jak i żyjących krewnych.

Obrzezanie

Uważa się, że z wszystkich przykazań obowiązujących w judaizmie, brit milah (dosłownie Nakaz Obrzezania) przestrzegany jest najpowszechniej. W mowie potocznej używa się określenia bris (nakaz - w dialekcie aszkenazyjskim). Nawet świeccy Żydzi, którzy nie przestrzegają żadnych innych nakazów judaizmu, prawie zawsze są obrzezani.

W Stanach Zjednoczonych wszyscy chłopcy są rutynowo poddawani zabiegowi obrzezania i nie wzbudza to żadnych emocji. Należy jednak pamiętać, że rytuał brit milah nie sprowadza się tylko do zabiegu usuwania napletka, a wielu Żydów, którzy poza tym są nie praktykujący, przestrzega pełnego rytuału. Przykazanie obrzezania zostało nadane w Księdze Rodzaju 17:10-14 i w Księdze Kapłańskiej 12:3. Obrzezanie jest najważniejszym z nakazów obwiązujących Żydów. Pierwszym, który zawarł to przymierze był Abraham.

Wielu przykazaniom nadanym Żydom, w tym birt milah, przypisuje się znaczenie higieniczne, jednak w Biblii przesłanie tego przykazania jest jednoznaczne - obrzezanie jest widocznym, fizycznym potwierdzeniem wiecznego przymierza pomiędzy Bogiem i narodem żydowskim. To jest również znak, poprzez obrzezanie naród żydowski stanie się nieśmiertelny. Ustanowienie tego obyczaju nie miało na względzie korzyści zdrowotnych. Sądzono, że są one przypadkowe i niewielkie, a jednak stwierdzono, że obrzezani mężczyźni oraz ich partnerki seksualne są w mniejszym stopniu narażeni na niektóre typy raka.

Przykazanie zobowiązuje zarówno ojca w stosunku do syna, jak również syna wobec niego samego.

Jeżeli ojciec nie obrzezał syna, to syn jest zobowiązany poddać się obrzezaniu gdy tylko stanie się pełnoletni. Na mężczyznę nie obrzezanego nałożona jest kara karet (jest duchowo odseparowany) znaczy to, że nie ma dla niego miejsca w życiu przyszłym, a wszystkie podejmowane wysiłki, aby być dobrym Żydem, nie mają żadnego znaczenia. Ceremonia obrzezania ma miejsce w ósmym dniu życia dziecka, za dnia. Liczenie rozpoczyna się w dniu narodzin, tzn. jeśli dziecko urodziło się w środę, to termin ceremonii obrzezania wypada w następną środę. Należy pamiętać, że w tradycji żydowskiej nowy dzień zaczyna się po zachodzie słońca a więc jeśli dziecko urodzi się w środę wieczorem, dniem obrzezania jest czwartek. Obrzezania odbywają się również w Szabat, pomimo że wiąże się z nimi upuszczanie krwi, które w innych przypadkach zakazane w Szabat. W Biblii nie znaleziono wyjaśnienia uzasadniającego wybór właśnie ósmego dnia na uroczystość obrzezania; według ustaleń współczesnej medycyny czynniki decydujące o krzepliwości krwi stabilizują się w ósmym dniu życia dziecka. Tak jak w przypadku pozostałych przykazań możliwe jest odroczenie terminu obrzezania z przyczyn zdrowotnych. Żydowskie prawo mówi, że zdrowie dziecka jest na pierwszym miejscu dlatego obrzezanie może mieć miejsce dopiero siódmego dnia po orzeczeniu lekarza, że dziecko jest zdrowe i zabieg można przeprowadzić

Obrzezanie jest zabiegiem chirurgicznym, polegającym na usunięciu z penisa napletka. W niektórych kulturach praktykowany jest podobny rytuał dla kobiet, lecz w judaizmie obrzezaniu poddawani są jedynie mężczyźni. Obrzezania dokonuje mohel (lit. obrzezacz), który jest Żydem pobożnym, praktykującym, znającym prawo żydowskie i techniki chirurgiczne.

Jeśli jednak zabiegu obrzezania dokona lekarz i obecny będzie przy tym rabin recytujący błogosławieństwo, to taki zabieg nie jest traktowany jak prawdziwy, ważny brit milah, albowiem usuwanie napletka jest aktem religijnym i dokonane musi być przez osobę o przygotowaniu religijnym.

Jeśli dziecko urodzi się bez napletka (to zdarza się bardzo rzadko), jeśli zostało obrzezane z przyczyn poza religijnych, jeśli zaistniały przyczyny religijne unieważniające obrzezanie, to możliwe jest dokonanie symbolicznego obrzezania polegającego na nakłuciu do krwi koniuszka penisa. Ta postać rytuału obrzezania nosi nazwę hatafat dam brit.

Podczas obrzezania dziecko trzymane jest przez osobę zwaną sandek. W tradycji anglikańskiej osoba ta nazywana jest ojcem chrzestnym. Pełnienie funkcji sandek podczas uroczystości bris jest zaszczytem. Funkcje sandek powierza się dziadkowi, lub rabinowi rodziny. Zgodnie z tradycją ustawiane jest z boku przyozdobione krzesło dla Eliasza, o którym mówi się, że przewodzi wszystkim obrzezaniom. Podczas uroczystości wygłaszane są różne błogosławieństwa, w tym nad winem, a kropla wina umieszczana jest w ustach dziecka.

Wtedy też nadawane jest dziecku urzędowe imię hebrajskie. Obecność minyanu nie jest konieczna przy uroczystości bris, ale jeśli to możliwe jest wskazana.

Jak z okazji wielu uroczystości, tak i po tym rytuale następuje poczęstunek, w formie zakąsek lub uroczystego obiadu (posiłku).

Ostatnio psycholodzy wystąpili z hipotezą, że obrzezanie szkodliwie działa na psychikę dziecka i może być powodem dysfunkcji seksualnych. Według dostępnych mi informacji, nie istnieją żądne konkretne, statystyczne dane mówiące o szkodliwości obrzezania. Dostaję jednak listy z prośbami o przedstawienie stanowiska strony żydowskiej odnośnie tej kontrowersji.

Z punktu widzenia tradycji żydowskiej nie ma żadnej kontrowersji. Rytualne obrzezanie zostało nakazane przez naszego Stwórcę, a On wie najlepiej co jest, a co nie jest nie dla nas dobre. Bóg, który zakazuje nam samookaleczania, z pewnością nie nakazałby czynów przynoszących nam szkody, a nawet jeśli On by to zrobił, to wierzący Żyd pozostałby posłuszny temu życzeniu.

Wykupienie pierworodne

Rzeczy pierwsze i najlepsze należą do Boga. Dotyczy to także pierworodnego

Początkowo przyjmowano, że pierworodni przeznaczeni są do pełnienia funkcji kapłańskich albo na pomocników Świątyni w Izraelu. Jednak po wydarzeniu ze Złotym Cielcem, w którym ród Lewiego nie brał udziału, Bóg wybrał ród Lewiego, a jego pierworodnym powierzył święte funkcje. Wyjaśnione to jest w Księdze Liczb 8:14-18. Choć synowie z rodu Lewiego zostali wyróżnieni, w dalszym ciągu pierworodnych otacza pewna aura świętości, dlatego muszą zostać wykupieni. Jest to obyczaj pidyon ha-ben, co w dosłownym tłumaczeniu znaczy "Wykupienie syna". Pierworodny musi być wykupiony po 31 dniu życia. Początkowo akt wykupienia odbywał się w 31 dniu życia (licząc dzień narodzin jako pierwszy), ale ponieważ wykupienie polega na wniesieniu opłaty pieniężnej, to nie może mieć miejsca w Szabat. Dziecko wykupuje się płacąc niewielkie kwoty koheinowi (pobożny, znający obyczaj, bliski przyjaciel rodziny), który odprawia krótki rytuał. W czasach biblijnych koheinowi płacono pięć szekli, a obecnie przyjęta opłata wynosi pięć srebrnych dolarów (w U.S.A.). Przyjęte zasady postępowania znajdują się w Księdze Liczb 18:15-16.

Należy pamiętać, że rabini nie koniecznie są koheinami i że koheini nie zawsze są rabinami. Wykupienie pierworodnego od rabina nie jest ważne, o ile nie jest on równocześnie koheinem. Więcej informacji dotyczących różnic znajduje się w rozdziale "Rabini, i inne osoby pełniące funkcje duchowne".

Obrządek pidyon ha-ben dotyczy niewielkiego procentu Żydów. Odnosi się on jedynie do pierworodnego potomka płci męskiej, urodzonego przez poród naturalny. Jeśli pierwsza urodzi się dziewczynka, to już żadne dziecko w rodzinie nie jest mu poddane. Jeśli do narodzin dziecka doszło poprzez cesarskie cięcie, to nie podlega ono wykupieniu (większość źródeł podaje, że nie dotyczy on już żadnego innego dziecka w rodzinie). Również gdy pierwsza ciąża kończy się poronieniem po więcej niż 40 dniach, to wykupienie nie dotyczy następnych dzieci. To ograniczenie nie dotyczy członków rodu Lewi.

Adopcja

W prawie żydowskim nie znana jest urzędowa procedura adopcji. Adopcja według zasad prawa cywilnego nie istnieje, ponieważ polega ona na przeniesieniu tytułu posiadania z jednych rodziców na drugich, a w prawie żydowskim rodzice nie posiadają swych dzieci. Są jednak w judaizmie pewne regulacje prawne według, których postępuje się, gdy dziecko wychowywane jest przez rodziców zastępczych.

Zazwyczaj adoptujący rodzice spełniają wobec dziecka powinności naturalnych rodziców. W Talmudzie jest powiedziane, że kto wychowuje obce dziecko ma być traktowany tak, jakby fizycznie spowodował jego przyjście na świat. Tym, którzy nie mogą mieć własnych dzieci, wychowywanie dzieci adoptowanych umożliwia wypełnienie obowiązku bycia płodnym i wielodzietnym. Dziecko uznane formalnie przez przybranych rodziców, zobowiązane jest do traktowania ich jak naturalnych rodziców, tzn. do okazywania szacunku, przestrzegania żałoby po ich śmierci. Kwestie odnoszące się do pozycji społecznej pozycji dziecka określone są pozycją rodziców naturalnych. Uznanie dziecka za Kohein, Lewi, Żyda czy pierworodnego określane jest przez odniesienie do rodziców naturalnych.

Sprawy związane z pozycją społeczną nabierają istotnego znaczenia, gdy dziecko z rodziny nie żydowskiej adoptuje rodzina żydowska. Dzieci urodzone z nie żydowskich rodziców nie są Żydami, bez względu na to kto je wychowuje. Bycie Żydem, to w znacznej mierze poczucie przynależności niż sprawa wiary.

Jeśli żydowscy rodzice adoptują nie żydowskie dziecko, to musi ono zmienić wiarę. Zmiana wiary jest w pewnym sensie prostsza, gdy chodzi o niemowlę niż o osobę dorosłą (starsze dziecko), ponieważ nie zachodzi potrzeba przekonywania do zmiany wiary, ani wstępnej edukacji. W rzeczywistości jest to sprawa formalna. Zmiana wiary musi być zatwierdzona przez Bet Din (Sąd Rabiniczny), dokonane musi być obrzezanie lub hatafat dam brit, dziecko zostaje obmyte w koszernej mykwie, a rodzice zobowiązują się do wychowania dziecka na Żyda

Temat dziecka w kręgu kultury islamu jest bardzo istotny z paru względów. Przede wszystkim w toku rozmów na temat traktowania kobiet przez islam ginie gdzieś po drodze inna społeczna grupa, której częstokroć równie trudno walczyć o swoje prawa, której głos jest również niejednokrotnie ignorowany, a potrzeby spychane na plan dalszy. Tę grupę stanowią dzieci.

Pierwsza lata życia

Dzieci zwyczajowo karmi się piersią do drugiego roku życia, a wcześniejsze odstawienie od piersi musi być konsultowane z mężem.

Matki pragnące w pełni wykarmić swoje dzieci będą je karmiły przez całe dwa lata. (...) Jeśli oboje chcą odstawić dziecko od piersi za obopólną zgodą i naradą, to nie popełnią grzechu. A jeśli zechcecie oddać do karmienia wasze dzieci, to nie będziecie mieli grzechu, jeśli dacie za to wynagrodzenie zgodnie z przyjętym zwyczajem. Bójcie się Boga! I wiedzcie, ze Bóg widzi dobrze to, co wy czynicie! (2:223)

Od najmłodszych lat wpaja się dziecku posłuszeństwo wobec rodziców, zwłaszcza ojca, a także starszego rodzeństwa. Szacunek wobec rodziców i osób starszych jest bardzo wysoko cenioną wartością wśród społeczeństwa muzułmańskiego . Obowiązkiem rodziców jest uczenie dziecka co jest dobre, a co złe, wpajanie mu wartości etycznych, podstawowej wiedzy z zakresu religii – z tego będą oni rozliczeni na Dniu Sądu Ostatecznego . Muzułmanie dumnie twierdzą, iż takie wychowanie dzieci powoduje, iż ich społeczeństwo doświadcza znacznie mniej problemów związanych z tak zwaną wykolejoną młodzieżą. Czytamy o tym np. na portalu muzułmanka.pl:

W rodzinach i społeczeństwach w których istnieją silne doktryny islamu, jest naprawdę trudno dostrzec problemy ze zbuntowana młodzieżą , które z kolei są tak powszechne na Zachodzie.

Gdy dziecko ma cztery lata odbywa się specjalna uroczystość. Podczas niej udziela mu się pierwszej lekcji, recytując pierwsze słowa archanioła Gabriela skierowane do Mahometa:

Głoś! W imię twego Pana, który stworzył! Stworzył człowieka z grudki krwi zakrzepłej! Głoś! Twój Pan jest najszlachetniejszy! Ten, który nauczył człowieka poprzez pióro; nauczył człowieka tego, czego on nie wiedział. (Koran 97:2)

Dziecko powtarza te słowa i tak zaczyna swoją edukację .

Często w wieku od siedmiu dni do piętnastu lat chłopiec zostaje obrzezany. W Koranie nie wspomina się o obrzezaniu, jednakże zwyczaj ten bardzo mocno zakorzenił się w środowisku muzułmańskim. Ma on znaczenie oczyszczające, bywa również symbolem przejścia do społeczności dorosłych. Dzieli się na dwa etapy: chłopiec dostaje parę dni przed zabiegiem odświętne ubranie, następnie jest bohaterem wieczoru henny, kiedy często po raz ostatni przebywa w gronie kobiet. Podczas wieczoru henny odprawia się liczne ryty ochronne, gdyż wówczas także dziecko jest bardzo narażone na działanie złych mocy. Pali się sól, przebiera go w dziewczęce ubranka, by zmylić duchy, maluje trzy palce henną. Po zabiegu chłopiec otrzymuje gratulacje i liczne prezenty od bliskich, a jego obcięty i wysuszony napletek często staje się ochronnym amuletem. Obrzezanie jest radosnym świętem rodzinnym .

Warto w tym miejscu wspomnieć o obrzezaniu kobiet, które również często praktykuje się w regionach zamieszkanych przez muzułmanów (np. w Egipcie). Należy podkreślić, że zabieg ten nie jest w żaden sposób pochwalany, a tym bardziej nakazany przez islam, a stosują go nie tylko muzułmanie, ale także np. Koptowie. Ze względu na to, iż w przypadku kobiet obrzezanie nie jest obojętne dla ich komfortu życia, zwyczaj ten został potępiony przez wiele muzułmańskich autorytetów. Np. w Kenii kampanię przeciwdziałania obrzezaniu kobiet wspiera Muzułmańska Rada Imamów Kenii, a przywódcy religijni w tym kraju przestrzegają przed nim wiernych podczas piątkowych modlitw . Jednakże zinstytucjonalizowane działania nie ograniczyły jeszcze zupełnie tej praktyki, co wynika z tradycji miejscowych, często bardzo prostych ludzi – tradycji wywodzących się niejednokrotnie jeszcze sprzed czasów islamu.

Według szariatu syn pozostaje pod prawną opieką matki do siódmego roku życia, córka do dziewiątego. Oznacza to, iż w przypadku rozwodu dzieci po osiągnięciu wymienionego wyżej wieku pozostają z ojcem, a najczęściej są dalej wychowywane przez jego matkę czy siostry. Jeśli ojciec umiera, prawo opieki przechodzi na najbliższego krewnego. Jeśli matka jest chrześcijanką i po rozwodzie opuszcza kraj męża, nie ma prawa do swoich dzieci. Oczywiście kwestie te można uregulować w sposób indywidualny w zawieranym przez parę kontrakcie małżeńskim.

Dziecko zrodzone z ojca muzułmanina jest uważane za muzułmanina od chwili narodzin – nawet jeśli jego matka jest innej wiary.

Bywa, że osoby odwiedzające kraje muzułmańskie dziwią się, jak często ludzie żywiołowo reagują na ich pociechy, uśmiechając się do nich, zabawiając na ulicy itp. Relację taką znaleźć możemy np. na portalu internetowym BabyBoom, gdzie jedna z kobiet opowiada o swoim pobycie w Dubaju:

Po przyjeździe, a właściwie już w samolocie, bardzo zaskoczyło mnie zachowanie mężczyzn wobec dzieci. W Europie młodzi mężczyźni chyba nie wiedzą, że istnieją takie istoty. tzn. w ogóle nie zwracają na dzieci uwagi, chyba że są wyjątkowo nieznośne. Tutaj ciągle ktoś do mojego dziecka coś mówi, uśmiecha się, macha ręką, a często chce dotknąć lub dotyka. Zresztą nie tylko mężczyźni; kobiety również. Zanim tu przyjechałam, znajomi, którzy w kraju arabskim spędzili kilka lat ostrzegali mnie, że takie zachowania wobec dzieci mogą mieć miejsce. Nie spodziewałam się jednak tego ze strony mężczyzn!

Poparcie tezy o powszechnym, wyjątkowo ciepłym stosunku do dzieci znaleźć można również w różnych przewodnikach po krajach muzułmańskich. Np. w przewodniku po Syrii, Jordanii i Libanie wydawnictwa Pascal informuje się turystów o powszechnej na Bliskim Wschodzie ogromnej sympatii okazywanej dzieciom, które często pomagają przełamać lody i nawiązać bliższy kontakt z mieszkańcami.

Być może częściowo taki pozytywny stosunek muzułmanów do dzieci związany jest z sunną Proroka, który bardzo kochał dzieci:

Szedłem z Wysłannikiem Allaha za dnia lecz on nie mówił nic do mnie i ja też nie mówiłem do niego zanim dotarliśmy do bazaru Banu Kajnukaa. Prorok wrócił do namiotu Fatimy i rzekł: Czy mały chłopiec jest tutaj Mieliśmy wrażenie, że matka dziecka kazała Prorokowi umyć je i ubrać. Nie za długo al-Hasan przybiegł i uściskał proroka. Wysłannik Allaha rzekł: Na Allaha. Kocham go i kocham tych, którzy go kochają. (Muslim)

Wysłannik Allaha sadzał mnie na jednym udzie, a al-Hasana na drugim, przytulał nas i mówił: O Allah! Bądź dla nich miłosierny, jak ja jestem dla nich miłosierny (Buchari)

Przekazała Aisza: Prorok wziął dziecko na kolana … i gdy dziecko oddało mocz, on po prostu poprosił o wodę i wylał ją na miejscu moczu. Ojciec dziecka krzyknął: Co zrobiłeś, głupi chłopcze - i wyciągnął rękę, by odciągnąć syna od Proroka. Mahomet pohamował mężczyznę, przytulił chłopca i rzekł: To nie jest wielka sprawa. Moje ubranie można wyprać. Ale uważaj jak traktujesz dziecko. Co przywróci jego pewność siebie, po tym jak go publicznie potraktowałeś w taki sposób

Prorok rzekł: Rozpoczynam modlitwę z zamiarem przedłużenia jej, lecz kiedy słyszę płacz dziecka, skracam modlitwę i uspokajam je, bo wiem że płacz dziecka wznieci gniew u jego matki (Al-Buchari)

Czerpanie inspiracji z zachowania Proroka wobec dzieci radzi m.in. portal muzułmanka.pl :

Prorok Muhammad (pokój i błogosławieństwa niech będą nad nim) był ojcem, ojczymem i dziadkiem, który nauczał nas poprzez swoje słowa i czyny jak należy traktować dzieci. Trzymał małe dzieci na swoich kolanach ( nie odpychał ich z obrzydzeniem jeśli nasikały na niego) a także przytulał i całował je. Nigdy ich nie bił ani nie obraził ale nauczał je i instruował jak mają się zachować, za pomocą życzliwych słów, delikatnie wyrażając swoje niezadowolenia jeśli popełniły błąd ,odwracał ich głowy od złego widoku.

Uogólniając, można stwierdzić, że dzieci wychowuje się w krajach muzułmańskich zazwyczaj z dużo większym pobłażaniem, co znajduje swój wyraz w wielu wspomnieniach ludzi, mieszkających np. w krajach arabskich. W Internecie znaleźć można dużo wypowiedzi, które o tym świadczą, np.:

Dzieci arabskie żyją własnym życiem. Nikt za nimi nie biega. Nikt ich bez przerwy nie nosi. Starsze dzieci wychowują młodsze. Widziałam jak dziecko próbowało wdrapać się koło mamy na kanapę - Matka wstała dziecko się zsunęło (w Polsce zaczęłoby już płakać) - a to polazło gdzie indziej.

Wiele osób obserwując np. arabskie życie rodzinne odnosi wrażenie, że dziecku poświęca się znacznie mniej uwagi, a te naturalnie odpowiednio przyzwyczajają się do takiej sytuacji:

Dzieci tutaj (w Dubaju – przyp. autorki) wydają się na pierwszy rzut oka grzeczniejsze i mniej absorbujące. Ale też od początku nie są najważniejszymi członkami rodziny. Trochę płaczą, trochę grymaszą, ale mama nie rzuca się od razu by utulić czy uspokoić dziecko. Czasem nawet można odnieść wrażenie, że mamy są dość chłodne w podejściu do dziecka. (...)Prawdopodobnie takie podejście do dzieci przyczynia się do tego, że dzieci dość szybko są samodzielne, a przynajmniej nie wymagają nieustannego zabawiania i asysty dorosłych.

Rozrywki i zabawy dzieci

Niestety, w wielu miastach muzułmańskich nie istnieją takie miejsca jak place zabaw dla dzieci czy boiska, często trudno uświadczyć nawet parku, gdzie można by wyjść z dzieckiem na spacer. Przyczyn takiego stanu rzeczy jest kilka. Przede wszystkim kraje muzułmańskie to często kraje biedne, dla których huśtawki czy zjeżdżalnie dla dzieci nie są wydatkiem pierwszej potrzeby. Ze względu na gorący klimat w wielu z tych państw utrzymanie zielonego parku łączy się z koniecznością zorganizowania drogiego systemu nawodnienia roślin – nie wystarczy tylko posadzić parę drzew, parku trzeba nieustannie doglądać. I tak np. w Bejrucie jedynym większym obszarem zieleni jest park wokół Uniwersytetu Amerykańskiego, do którego można jednak wejść tylko za okazaniem odpowiedniej przepustki. W innych krajach parki są np. czynne od godziny 15:00.

Wiele miast arabskich rozrasta się w zupełnie niekontrolowany sposób, a bardzo duża gęstość zaludnienia uniemożliwia znalezienie wystarczająco dużego terenu, który można by przeznaczyć np. na boisko do piłki nożnej. Sytuacja taka ma miejsce np. w Gazie, gdzie znajdują się dwa boiska, ale oddalone od domów, które są bardzo zatłoczone i wokół nich po prostu nie ma na to miejsca.

Sytuacja ta powoduje, że w licznych krajach muzułmańskich dzieci często spędzają znaczną część czasu z kolegami, bawiąc się na ulicy. W tych biednych krajach niezmienną atrakcją dla dzieci są zagraniczni turyści, których zawsze można poprosić odpowiednio o cukierki, długopisy lub pieniądze. W wielu przewodnikach po krajach muzułmańskich podkreśla się, iż dzieciom nie powinno się jednak dawać pieniędzy, gdyż łatwy zarobek obniża ich motywację do nauki.

Z drugiej strony są zaś bogate państwa muzułmańskie, które dbają o swoich najmłodszych obywateli. Powołując się po raz kolejny na wypowiedź z portalu BabyBoom można wyciągnąć wniosek, iż miejscem godnym pochwały jest pod tym względem Dubaj:

Praktycznie na każdym kroku spotyka się albo place zabaw (parki, skwerki, dziedzińce wewnątrz osiedla), albo kąciki zabaw (centra handlowe). Dzieci są też częstymi gośćmi restauracji, czy kawiarni. W wielu jest menu dla dzieci, wysokie krzesełka, czasem kredki i kolorowanki. Są też specjalne atrakcje dziecięce ,jak chociażby ZOO, Park wodny i tematyczny, wesołe miasteczka albo wolno stojące w parkach lub innych miejscach karuzele. Dla starszych dzieci i dorosłych stęsknionych za zimą jest kryte lodowisko! Jest też oczywiście sporo przedszkoli, czy podobnych w charakterze instytucji, które zajmą się maluchami pracującej lub aktywnej w inny sposób mamy. Oczywiście wiele atrakcji jest bardziej odpowiednich dla starszych dzieci. Ale i dla maluchów można coś znaleźć. Jeżeli nie miejsce, to już na pewno rówieśników do zabawy .

Na to, iż rodzice muzułmanie chcą wpajać swoim dzieciom od najmłodszych lat ważne dla nich wartości islamu, zareagował przemysł zabawkarski. Na rynku znaleźć już można lalki wzorowane na popularnej Barbie, jednakże bardzo od niej różne. Fulla produkowana przez NewBoy Toys odziana jest w hidżab oraz skromne ubranka z długimi rękawami, jej sukienki zawsze sięgają kolan. Ponadto Fulla nie ma chłopaka. Istnieje również specjalna wersja lalki, Fulla gotowa na pielgrzymkę, która w komplecie ma odpowiedni, biały strój na hadżdż, dywanik modlitewny oraz muzułmański różaniec dla jej właścicielki. W Arabii Saudyjskiej w spotach reklamowych, Fulla pokazana jest np. podczas porannej modlitwy, a hasło reklamowe ostrzega małe klientki: Kiedy wychodzisz z Fullą z domu, nie zapomnij o jej nowej, wiosennej abaji!.

Prawa dzieci

W okresie przedislamskim dzieci w krajach arabskich traktowane były jako własność rodziców. Islam sprzeciwił się tej koncepcji . Jak podaje portal muzułmanka.pl :

W islamie prawa dziecka zaczynają się zanim pojawi się ono na świecie:

- Dziecko ma prawo do bycia poczętym w legalnym związku

- Dziecko posiada prawo do życia, tak więc islam zabrania aborcji z wyjątkiem sytuacji, w której życie matki jest zagrożone

- Dziecko posiada prawo do dziedziczenia po ojcu, jeśli ten umrze, zanim ono się narodzi

- Islam daje dzieciom obu płci równe prawo do karmienia przez matkę, opieki, pomocy i edukacji. Nawet jeśli rodzice rozwiodą się, wtedy dziecko także ma praw do otrzymywania opieki ze strony ojca.

W 2002 roku Międzynarodowa Organizacja Pracy (ILO – International Labour Organization) przeprowadziła badania, według których w Afryce Północnej oraz na Bliskim Wschodzie pracuje 15% dzieci , co związane jest oczywiście z trudną sytuacją ekonomiczną w wielu spośród krajów tego regionu. W wielu najbiedniejszych rejonach dzieci, podobnie jak wszędzie na świecie, mają swój wkład w rodzinny budżet.

Dziecko jako bohater kina irańskiego

Przy okazji omawiania problematyki dziecka w kręgu kultury islamu nie sposób nie wspomnieć o kinematografii irańskiej. Uczynienie z dzieci głównych bohaterów filmów pomogło na ominięcie obowiązującej w tym kraju cenzury. Problemy, których poruszania zakazywano, prezentowano w sposób metaforyczny poprzez dziecięcych bohaterów (np. Dzieci niebios Majida Majidi’ego, Delbaran Abolfazla Jalili’ego). Dzieci w tych filmach często przeżywają dramaty rodem ze świata dorosłych, stając się przemytnikami na granicach Iranu czy żywicielami swojego młodszego rodzeństwa. Niestety, nie sposób oprzeć się wrażeniu, że historie przedstawione na ekranie przez irańskich reżyserów nie są tylko filmową fikcją, często mając swoje oparcie w autentycznych wydarzeniach.

Zakończenie

Niewątpliwie temat dziecka w kręgu kultury islamu mógłby stać się przedmiotem licznych prac naukowych. Można go bowiem rozpatrywać na różne sposoby – jak wychowanie w rodzinie muzułmańskiej wpływa na psychikę dzieci, co można zrobić w celu poprawienia ich warunków życia, czy metody stosowane przez psychologów dziecięcych na Zachodzie przynoszą efekty także w przypadku dzieci muzułmańskich. Z drugiej strony problem ten jest bardzo rozległy, gdyż świat islamu nie jest jednorodny – na terenie państw muzułmańskich liczne są wciąż żywe tradycje miejscowe, niezwiązane w żaden sposób z islamem (jak choćby obrzezanie dziewcząt). Kwestie związane z dziećmi wiary muzułmańskiej stają się stopniowo coraz ważniejsze również dla mieszkańców Europy Zachodniej czy Ameryki, gdzie licznym imigrantom – muzułmanom rodzą się nowe dzieci, które choć wychowują się wśród swoich rówieśników, nadal pozostają pod silnym wpływem kręgu kultury swoich rodziców.